پیش‌نویس:الخلاف( کتاب)
| الخلاف (کتاب) | |
|---|---|
| نام | الخلاف |
| زبان | عربی |
| زبان اصلی | عربی |
| موضوع | فقه مقارن |
کتاب الخلاف، که بنام‌های الخلاف، الخلاف فی الاحکام یا مسائل الخلاف یاد می‌شود. یکی از مهم‌ترین کتاب‌های فقهی و منبع و مرجع مسائل و موضوعات فقهی است که توسط ابو جعفر محمد ابن حسن طوسی معروف به شیخ طوسی یا شیخ الطائفه تالیف و از جمله نخستین کتاب‌هایی است که با موضوع فقه مقارن نوشته شده است. یکی از راه‌های مهم تقریب بین مذاهب اسلامی تدوین کتاب‌ها با موضوع فقه مقارن است که در آن موضوعات و ابواب فقهی از همه مذاهب اسلامی بیان می شود و دیدگاه هر فقیه از فقهای مذاهب مختلف اسلامی مطرح می شود.
نهضت تدوین فقه مقارن
نهضت تدوین کتاب‌ها با موضوع فقه مقارن، توسط سید مرتضی با نوشتن کتاب الانتصار آغاز شد. و شاگردش شیخ طوسی با پیروی از استاد خود، کتاب الخلاف را در همین زمینه تدوین کرد. کتاب خلاف، یکی از جامع‌ترین کتاب‌ها در زمینه فقه مقارن است که دیدگاه فقهی مذاهب خمسه اسلامی را بیان نموده است. البته تدوین کتاب با موضوع فقه مقارن، توسط علمای اهل سنت قبل شیعه آغاز شده است. و در اول قرن چهارم توسط طبری از علماء عامه کتاب اختلاف الفقها در همین زمینه نوشته شده است. از آنجا که شیخ طوسی، کتاب الخلاف را پس از کتاب‌های دیگر فقهی نوشته است، در بسیاری از ابواب دلیل نظر خود را به کتاب‌های دیگر ارجاع داده است. در این کتاب یک دوره فقه کامل از طهارت تا دیات را با مطرح کردن دیدگاه‌های فقهی مذاهب خمسه اسلامی، با ادله آنان بصورت مقارنه ای و مقایسه ای بحث کرده است. شیخ طوسی دراین کتاب بعد از مطرح کردن دیدگاه مذاهب دیگر اسلامی دیدگاه شیعه را بیان می کند. و با بیان "دلیلنا اجماع الفرقه و اخبارهم "، دلیل حکم شرعی دیدگاه شیعه را مطرح می کند.
تلخیص کتاب الخلاف
این کتاب از همان زمان تالیف مورد توجه فقهای اسلام واقع شد. و شرح و تلخیص‌هایی بر آن نوشته شده است. از جمله: 1 ـ «الموتلف من المختلف بین ائمه السلف» که امین الاسلام طبرسی (م 548 ق) صاحب کتاب تفسیر مجمع البیان آن را به عنوان «تلخیص الخلاف» تدوین کرده است. 2 ـ منتخب الخلاف یا تلخیص الخلاف، تالیف شیخ مفلح بن حسن صیمرانی بحرانی (م بعد از 887 ق).
شیوه استدلال در کتاب الخلاف
شیوه بحث شیخ طوسی در این کتاب به این صورت است که ادله متفاوتی را برای اثبات نظر حق و فتوای فقهای شیعه به کار برده است؛ مثل: 1 ـ استناد به ظهورآیات قرآن و اخبار آحاد: با عبارت دلیلنا عموم ظاهر القرآن و الاخبار؛ 2 ـ استناد به دلیل عام و نفی مخصص؛ با عبارت ذلک عام و تخصیصه یحتاج الی دلیل؛ 3 ـ دلالت امر بر وجوب؛ 4 ـ استدلال به خبرواحد؛ 5 ـ دلالت امر بر فور؛ 6 ـ استناد به گفتار لغت شناسان؛ 7 ـ ارجاع به مطالب کتاب اصول فقه: با عبارت دلیلنا ما ذکرناه فی الکتاب فی الاصول؛ 8 ـ ارجاع به مطالب کتاب های حدیثی و فقهی خود؛ 9 ـ اجماع شیعه؛ 10 ـ دلالت اصول یا نحوه خطاب و دلیل خطاب؛ 11 ـ توجه ویژه به احادیث نبوی که مورد قبول اهل سنت می باشد. این کتاب در بیش از پنج مجلد بارها در کشورهای اسلامی مثل عراق و ایران به چاپ رسیده است. رجوع کنید [۱]