غیلانیه

غيلانيه‏ از فرق «مرجئه» و پيرو ابو مروان غيلان بن مسلم دمشقى متوفى در 105 هجرى بودند.

شرح حال

قاضى عضد الدين ايجى در كتاب «مواقف» گاهى او را مروان و زمانى ابو مروان بن غيلان خوانده و در «فرق الشيعة» نوبختى و «المقالات و الفرق» ابى خلف اشعرى، نام او غيلان بن مروان آمده است و او را از اهل شام دانسته ‏اند. محمد بن اسحاق النديم می گوید که غيلان دارای رسائلى است كه در دو هزار ورقه نوشته است. او را متهم كردند كه در جواني اش از پيروان حارث بن سعيد بود. وی در دوران فرمانروایی هشام بن عبدالملک در ابتدا از نزدیکان دستگاه حکومت بود، اما چون دیگر بار عقائد قدری را آشکار کرد و مردم را بدان فراخواند و همچنین نظریه امویان در باب خلافت را رد کرد و با سیاست‌های مالی حکومت مخالفت ورزید؛ هشام او را دستگیر کرد و اوزاعى فقيه معروف به قتل او فتوا داد تا آن که وى را در دروازه كيسان دمشق به دار آويختند.

موسس

غیلان پیشوای قدریه شام بوده است. وی این عقیده را در خلال سفری که معبد جهنی به شام داشته از او گرفته است. بغدادی وی را پایه گذار فرقه غیلانیه از مرجئه قدریه می‌داند.

عقاید

وى مردى بليغ و فصيح بود و بعد از معبد جهنى دومين كسى بود كه درباره قدر سخن گفت و قدر را توانايى انسان و خير و شر را از بنده دانست و معتقد بود هر كسی «كتاب» و «سنت» را اقامه کند، مستحق امامت است و آن مقام جز به اجماع امت به دست نمی آید. غيلان ميان «قدر» و «ارجاء» جمع كرد و می گفت که ايمان، معرفت دوم به خداوند و مهر و فروتنى به وى و اقرار به آن چیزی است که پيامبر آورده است. در نگاه او، معرفت نخستين از روى ناچارى است و ايمان نمى‏ باشد.همچنین بغدادى از زبرقان نقل مى ‏كند كه وى در «مقالات» خود از غيلان نقل می کند كه ايمان اقرار به زبان مى‏ باشد و معرفت به خداى تعالى ضرورى است و از ايمان نيست. غيلان معتقد بود که چیزی از ایمان کم نمی شود، بلکه بر آن افزدوه می شود و مومنین نسبت به هم برتری ندارند. در نظر او، خدا گناهکاران اهل قبله را هم می‌تواند عذاب کند و هم می‌تواند ببخشد، پس اگر کسی را عذاب کند و یا حتی اگر او را مخلد در آتش کند، او را به خاطر گناهی که انجام داده عذاب کرده و اگر یک نفر را ببخشد همه کسانی که مثل او هستند (در میزان گناه) را می‌بخشد. غیلان همچنین به نفی صفات و مخلوق بودن قرآن عقیده داشت و می‌گفت خیر و شر از خود بندگان است.