هشام بن عبدالملک

نام	هشام بن عبدالملک
نام کامل	هشام بن عبدالملک بن مروان بن حکم بن ابی العاص بن امیه بن عبدالشمس، ابوالولید اموی دمشقی
نام پدر	عبدالملک مروان
نام مادر	فاطمه بنت هشام
درگذشت	۱۲۵ ه‍.ق
آرامگاه	الرصافه • سوریه

هشام بن عبدالملک مردی غلیظ، بدخو، بخیل و حریص بود. او عامل به شهادت رساندن زید بن علی بن حسین (ع) بود و حضرات امام باقر (ع) و امام صادق (ع) را به شام احضار کرد و جسارت‌های فراوانی کرد و در ادامه نیز حضرت باقرالعلوم (ع) را به شهادت رساند.

مرگ وی که دهمین خلیفه اموی بود در ششم ربیع الثانی سال ۱۲۵ هجری در رصافه شام اتفاق افتاد.

نسب

وی از قبیلۀ قریش از اعراب عدنانی و از طایفۀ بنی‌امیه بود. پدرش عبدالملک بن مروان، پنجمین خلیفۀ اموی و مادرش عایشه یا فاطمه کنیه‌اش امّ هاشم، دختر هاشم بن اسماعیل مخزومی بود. نوشته‌اند که او زنی احمق بود و به همین علت عبدالملک او را طلاق داد. در هنگام وفات پدرش او در دمشق به سر می‌برد و چهارده سال داشت. کنیۀ هشام اباولید بود و چون چشمش لوچ‌ بود به هشام احول معروف شد. بنا بر نقل ابن حبیب او یکی از حولان قریش بود.

تولد هشام بن عبدالملک

هشام در اوایل سال 72 به دنیا آمد. مقریزی تولد او را در سال 71 دانسته است اما روایت اول اعتبار بیشتری دارد، زیرا گفته شده است که در سال 72 عبدالملک مشغول جنگ با مصعب بن زبیر بود و چون مصعب کشته شد، خبر تولد هشام به عبدالملک رسید، به همین سبب او را منصور نامید، زیرا بدان فال نیک زده بود.

هشام در مدینه به دنیا آمد. مقریزی زادگاه او را دمشق دانسته است، اما چون در هنگام ولادت او پدر و مادرش از هم جدا شده بودند و مادرش در میان خانوادۀ خود در مدینه به سر می برده، روایت اول معتبرتر است.

چون هشام متولد شد عبد الملک او را موسوم به منصور گردانید اما مادرش آن پسر را بنام پدر خویش «هشام» می خواند و بالاخره عبد الملک متابعت منکوحه نموده به این اسم راضی شد و کنیت هشام «ابو الولید» بود و به قول صاحب گزیده هشام «المنصور باللّه» لقب داشت و بروایتی در سن چهل و سه سالگی بر مسند کامرانی نشست و نوزده سال و نه ماه پادشاه بود و فتح قیساریه و اسلام اهل سمرقند و امارت نصر بن سیار در خراسان و لشگر کشیدن ملک خزر بجانب آذربیجان و شهادت زید بن علی بن الحسین رضوان اللّه علیهم در ایام حکومت هشام بوقوع پیوست و او بغایت ممسک بود و بجمع کردن اسب اظهار شعف مینمود چنانچه چهار هزار اسب در طویله اش جو می خوردند و هشام در سنه خمس و عشرین و مائه بمرض خناق درگذشت مدت حیاتش بدین روایت شصت و دو سال و چند ماه باشد و بعضی از مورخان پنجاه و پنج سال و برخی پنجاه و چهار سال گفته اند صاحب بناکتی گوید که غلام سعید بن عبد الملک عالم نام بوزارت هشام قیام می نمود.

شرايط پيچيده زمان امام باقر (ع)

هريک از پيشوايان بزرگ ما در عصر خود عهده دار ارشاد و رهبرى جامعه اسلامى و پاسدار و نگهبان آيين اسلام بودند ولى شکل کار آنها در تحقق اين هدف مختلف بود و هرکدام متناسب شرايط زمان خود راهى را برمى گزيدند که آنان را به هدف برساند.

ملاحظه شرايط پيچيده زمان امام باقر (ع) در ظاهر جز نشر حديث و گسترش تعاليم اسلامى کار ديگرى را به او اجازه نمى داد، از اين جهت مى بينيم علوم باقرى (ع) در عصر خود زبانزد عام و خاص مى گردد.

نکته ديگر اينکه روش کار پيشوايان و بالأخص امثال امام سجاد(ع) و امام باقر(ع) که در شرايط فشار و خفقان به سر مى بردند، به شيوه مخفى و پنهانى و زيرزمينى بود. شيوه اى که موجب مى شد کسى از فعاليت هاى آنان مطلع نشود. همين فعاليت هاى پنهانى گاهى که آشکار مى شد، خلفا را سخت ناراحت مى کرد و وسايل تبعيد و زندان آنها را فراهم مى نمود. به خاطر همين کارهاى سرّى و مخفى بود که خليفه وقت، امام باقر(ع) را با فرزند عزيزش به شام احضار کرد تا از اسرار آن حضرت آگاه شود.

امام (ع) در زمانى که نشر حديث پيامبر (ص) ممنوع بود، به انتشار احاديث رسول خدا (ص) مبادرت ورزيد و مسلمانان را با معارف بلند اسلامى، تفسير قرآن و احکام اسلام آشنا ساخت و شخصيت هايى را پرورش داد که هر کدام از آنها راويان بلند پايه حديث و فقيهانى بلند منزلت بودند. مانند محمّد بن مسلم، زرارة بن اعين، ابو بصير، بريد بن معاويه و ... .

در عظمت اين افراد کافى است که امام صادق (ع) مى فرمايند: مکتب و احاديث پدرم را چهار نفر زنده کردند. آنگاه اسامى آن چهار نفر را به نحوى که ياد کرديم، ذکر مى نمايند.

محمد بن مسلم فقيه عصر خود سى هزار حديث از امام باقر (ع) و شانزده هزار حديث از امام صادق (ع) فرا گرفت. يکى ديگر از شاگردان برجسته امام باقر (ع) جابر جُعْفى است؛ وى هفتاد هزار حديث از امام باقر (ع) شنيده و ضبط کرده که همه را آن حضرت از پيامبر (ص) نقل نموده اند.

هشام از موقعيت امام باقر(ع) و فرزند عزيز او حضرت صادق (ع) سخت بيمناک بود، از اين جهت به حاکم مدينه دستور داد که هر دو را روانه شام سازد. مسافرت آنان به شام هرچند اجبارى بود و هشام بسيار مى کوشيد که پدر و پسر را در انظار مردم شام کوچک کند اما مناظره امام باقر (ع) با اسقف مسيحيان آن چنان به امام باقر (ع) عظمت بخشيد که همه مردم شام از موقعيت بزرگ امام (ع) آگاه شدند. از اين جهت هشام مجبور شد که هر دو نفر را مرخص کرده و آنان را به مدينه باز گرداند.

سرانجام امام باقر(ع) که پيوسته مورد خشم و غضب خليفه وقت هشام بن عبدالملک بود، به وسيله ايادى او مسموم شد و در سال 114 هجرى به شهادت رسید و درکنار قبر پدر بزرگوارش در قبرستان بقيع به خاک سپرده شد.

مرگ و جانشینی

طبق وصیت نامه عبدالملک، ولید بن یزید ولیعهد بود. هشام تصمیم داشت که فرزندش مسلمه را جانشین خود کند اما در این کار موفق نشد. دوران هشام به پایان رسید و ولیعهد در یکی از مناطق دور اردن به نام ازرق زندگی می‌کرد. هشام در روز چهارشنبه از ربیع‌الثانی ۱۲۵/فوریه ۷۴۳ درگذشت. مدت خلافت وی نوزده سال وشش ماه و چند روز بود.