ابن الجزری

نسخهٔ تاریخ ‏۱۶ ژانویهٔ ۲۰۲۲، ساعت ۱۵:۳۸ توسط Hadifazl (بحث | مشارکت‌ها) (جایگزینی متن - 'عبد الله' به 'عبدالله')
نسخه خطی یکی از تالیفاتش به نام الجعرانة
نام محمد بن محمد بن محمد بن علی بن یوسف الجزری الدمشقی العمری الشیرازی الشافعی
نام‎های دیگر ابن الجزری
درگذشت 833ق

ابن الجزری (751 - 833 هـ) شیخ مشایخ قراءامام شافعی و دارای جایگاه کم نظیر در علوم لحن و فنون قرائت تا اینکه به مقام امام القراء رسید . ابن جزری نه تنها در قرائت و قرائت عالم بود، بلکه در علوم مختلف مانند تفسیر، حدیث، فقه، اصول، توحید، بلاغت، صرف و نحو، لغت، و غیره نیز صاحب نظر بود. او برای گسترش علم به انطاکیه و سپس به بورسای ترکیه سفر کرد و هنگامی که نزاع تیموریان با رومیان درگرفت، به منطقه ماوراء النهر و سپس به شیراز در ایران سفر کرد و افراد زیادی از محضر او بهره بردند.


نسب

محمد بن محمد بن محمد بن علی بن یوسف الجزری الدمشقی العمری الشیرازی الشافعی و کنیه او ابو الخیر و معروف به ابن جزری آن را به الجزری نسبت دادند که در المنح الفکریه نوشته شیخ ملاعلی القاری آمده است.

نسبش را مربوط به جزیره ابن عمر در شمال سوریه (در حال حاضر در ترکیه) همانطور که ابن المصنف ذکر کرده است.و در قاموس آمده است: منطقه ای در شمال موصل که اطراف آن را رود دجله مانند هلال احاطه کرده است و مراد از ابن عمر منسوب به عبدالعزیز بن عمر مردی از اهل برقعید است و آن را بنا کرد و به او نسبت داده می شود. أبو الولید بن الشحنة الحنفی در تاریخ خود «روضة المناظر فی علم الأوائل والأواخر» به این امر تصریح کرده است.در کتاب الفوائد التجویدیة فی شرح المقدمة الجزریة آمده است مربوط به جزیره ابن عمر بن الخطاب ثعلبی در حدود سال 961 میلادی و بندر ارمنیان بوده است.

تولد و تربیت

او در روز جمعه شب شنبه 25 رمضان سنة 751 هـ موافق با 30 نوامبر 1350م در خط القصاعین شام متولد شد. پدرش تاجر بود وتا چهل سالگی فرزندی نداشت.تا اینکه خداوند محمد را به او داد که کودکی بسیار باهوش بد و در 13 سالگی حافظ قرآن شد.او به علوم قرائات روی آورد و از نوابغ زمان خود در این علم و علمای شام و مصر و حجاز به صورت فردی و جمعی با استفاده از مطالب کتاب های فراوانی چون شاطبیة ،التیسیر ،الكافی ،العنوان ،الإعلان ،المستنیر ،التذكرة ،التجرید و دیگر کتب مهم و مرجع استفاده نمود.

اساتید

دمشق

أبو محمد عبد الوهاب بن السلار.

أحمد بن إبراهیم الطحان.

أبو المعالی محمد بن أحمد اللبان.

أحمد بن رجب.

أبو یوسف أحمد بن الحسین الكفری الحنفی.

أبو الفداء إسماعیل بن كثیر صاحب التفسیر المعروف، و او اولین شخصی بود که به ابن جزری اجازه فتوا و تدریس را در سال 774 هـ داد.

مصر

أبو بكر عبدالله بن الجندی.

أبو عبدالله محمد بن الصائغ.

أبو محمد عبد الرحمن بن البغدادی.

عبد الوهاب القروی.

ضیاء الدین سعد الله القزوینی.

صلاح الدین محمد بن إبراهیم بن عبدالله المقدسی الحنبلی.

البلقینی.

مدینة المنورة

أبو عبدالله محمد بن صالح الخطیب الأنصاری، الإمام و مدرس در حرم نبوی(ص).

شاگردان

زین الدین الزبیدی.

ابنه أبو بكر أحمد که شرح طیبة النشر را دارد.

محمود بن الحسین بن سلیمان الشیرازی.

أبو بكر بن مصبح الحموی.

نجیب الدین عبدالله بن قطب بن الحسن البیهقی.

أحمد بن محمود بن أحمد الحجازی الضریر.

المحب محمد بن أحمد بن الهایم.

الخطیب مؤمن بن علی بن محمد الرومی.

یوسف بن أحمد بن یوسف الحبشی.

علی بن إبراهیم بن أحمد الصالحی.

علی بن حسین بن علی الیزدی.

موسى الكردی.

علی بن محمد بن علی بن نفیس.

أحمد بن إبراهیم الرمانی.

عثمان بن عمر بن أبی بكر بن علی الناشری الزبیدی العدنانی شارح الدرة المضیة فی القراءات الثلاث.

ورود به تصوف

ابن جزری درباره خود می گوید: «در پوشیدن خرقه و پیوند آن با امیرالمؤمنین علی آن از گروهی به من رسید که به امید آنکه در گروه دوستداران و موالیان او در روز قیامت باشم.» بدین گونه که خرقه را از دست أبی حفص عمر بن الحسن بن مزید بن أمیلة المراغی الحلبی المزی پوشیدم در روز سه شنبه دوازدهم شوال سال هفتاد و دو به من گفت که آن را از عزالدین ابی العباس احمد بن شیخ امام صالح الزاهد محی الدین ابراهیم بن عمر بن الفرج بن احمد بن شبور الواسطی فاروبی شیخ قرائت و تفسیر و عرفان در سال ششصد و نود گرفته است و شیخ عزالدینی که در سلسله تصوف به سه طریق ذکر شده است:احمدیه، قادریه و سهروردیه»[۱]

مناصب

او سالها برای تعلیم و ترتیل در مسجد اموی به تلاوت می نشست.وی پس از درگذشت شیخ ابی محمد عبدالوهاب السلار و قاضی دمشق در سال 793 هجری قمری وصی شیخ اعظم الاقرا در ام صالح شد. قاضى شیراز نیز بود و در هر یك از مدارس آن براى قاریان مجموعه ای ایجاد کردو دانش فراوانى در این زمینه بستر سازی و منتشر كرد كه نام آن مجموعه ها را دارالقرآن نامید. رئیس قراء در العادلیه، سپس رئیس دارالحدیث اشرفیه. وی برای مدتی ریاست صالحیه را در بیت المقدس بر عهده داشت.

روایتی کوتاه از زندگی

حافظ بن حجر می گوید او به سرزمین رومیان رفت و مورد تکریم ملک ابی یزید بن عثمان قرار گرفت بعد از مرگ ابی یزید با امیران تیموری ارتباط گرفت و بدین وسیله وارد ایران شد و در سال 807 از راه خراسان وارد شهر هرات شد و در سال 808 وارد شیراز شد و مدت زیادی به تدریس و منصب قضاوت علی رغم میل باطنی اش مشغول بود و در 822 به دعوت ابوالحسن اصفهانی راهی بصره شد که در بین راه قصد حج داشت ولی بدلیل مزاحمت راهزنان از آن باز ماند و در سال بعد به آن موفق شد و پس از سفرهای فراوان به یمن و مصر دیگر نقاط در اول سال 829 هجری به شیراز بازگشت.

تالیفات

تنوع موضوعات کتاب‌های او نشان‌دهنده تبحر علمی اوست؛ او علاوه بر کتاب‌هایی در موضوع قرائت و علوم قرآن، کتاب‌های حدیثی، فقه و اصول ، تاریخ و ادبیات که تعداد آثار او از نود کتاب فراتر برده که عبارتند از:

قرائت و تجوید

تحبیر التیسیر فی القراءات العشر، مطبوع.

تقریب النشر فی القراءات العشر، مطبوع.

التمهید فی علم التجوید، مطبوع.

طیبة النشر فی القراءات العشر، مطبوع.

المقدمة فیما على قارئ القرآن أن یعلمه، المشهورة بالمقدمة الجزریة، مطبوع.

منجد المقرئین ومرشد الطالبین، مطبوع.

النشر فی القراءات العشر، مطبوع

إتحاف المهرة فی تتمة العشرة.

أصول القراءات.

إعانة المهرة فی الزیادة على العشرة.

الإعلام فی أحكام الإدغام، شرح فی أرجوزة أحمد المقری.

الألغاز الجزریة، وهی أرجوزة ضمنها أربعین مسألة من المسائل المشكلة فی القرآن.

الاهتداء إلى معرفة الوقف والابتدا.

تحفة الإخوان فی الخلف بین الشاطبیة والعنوان.

التذكار فی روایة أبان بن یزید العطار.

التقیید فی الخلف بین الشاطبیة والتجرید.

التوجیهات فی أصول القراءات.

جامع الأسانید فی القراءات.

الدرة المعنیة فی قراءات الأئمة الثلاثة المرضیة.

رسالة فی الوقف على الهمز لحمزة وهشام.

العقد الثمین فی ألغاز القرآن المبین، شرح لقصیدته المسماة الألغاز الجزریة.

غایة المهرة فی الزیادة على العشرة.

الفوائد المجمعة فی زوائد الكتب الأربعة.

نهایة البررة فیما زاد على العشرة، نظم فی قراءة ابن محیصن والأعمش والحسن البصری.

هدایة البررة فی تتمة العشرة.

هدایة المهرة فی ذكر الأءمة العشرة المشتهرة.

البیان فی خط عثمان.

کتب حدیثی

الأربعون حدیثاً.

الأولیة فی أحادیث الأولیة.

البدایة فی علوم الروایة.

تذكرة العلماء فی أصول الحدیث، مختصر جعله بدایة لمنظومته المسماة بالهدایة إلى معالم الروایة.

التوضیح فی شرح المصابیح، فی ثلاث مجلدات، وهو شرح مصابیح السنة للبغوی.

جنو الحصن الحصین، مختصر كتابه الحصن الحصین.

الحصن الحصین من كلام سید المرسلین، فی الأذكار والدعوات.

عدة الحصن الحصین، مختصر آخر للحصن الحصین.

عقد اللآلی فی الأحادیث المسلسلة العوالی.

القصد الأحمد فی رجال مسند أحمد.

المسند الأحمد فیما یتعلق بمسند أحمد.

المصعد الأحمد فی ختم مسند أحمد.

مفتاح الحصن الحصین، وهوشرح للحصن الحصین.

مقدمة علوم الحدیث.

الهدایة فی علم الروایة.

کتب تاریخی

الإجلاء والتعظیم فی مقام إبراهیم.

أسنى المطالب فی مناقب علی بن أبی طالب.

مناقب الأسد الغالب مُمزق الكتائب، ومُظهر العجائب لیث بن غالب، أمیر المؤمنین أبی الحسن علی بن أبی طالب.

التعریف بالمولد الشریف.

عرف التعریف بالمولد الشریف، وهو مختصر كتابه "التعریف".

ذات الشفا فی سیرة المصطفى ومن بعد من الخلفا.

ذیل طبقات القراء للذهبی.

الرسالة البیانیة فی حق أبوی النبی.

غایة النهایة فی أسماء رجال القراءات، وهو مختصر من كتاب طبقات القراء الكبیر للمؤلف.

فضل حراء.

مختصر تاریخ الإسلام للذهبی.

مشیخة الجنید بن أحمد البلیانی، من تخریج ابن الجزری.

نهایة الدرایات فی أسماء رجال القراءات، وهو طبقات القراء الكبیر.

کتب دیگر

الإبانة فی العمرة من الجعرانة.

أحاسن المنن.

الإصابة فی لوازم الكتابة.

الاعتراض المبدی لوهم.

التاج الندی.

التكریم فی العمرة من التنعیم.

تكملة ذیل التقیید لمعرفة رواة السنن والأسانید.

الجوهرة فی النحو.

حاشیة على الإیضاح فی المعانی والبیان لجلال الدین القزوینی.

الذیل على مرآة الزمان للنوی.

الزهر الفائح فی ذكر من تنزه عن الذنوب والقبائح، وهی رسالة فی الحث على الفضیلة.

شرح منهاج الأصول.

عوالی القاضی أبی نصر.

غایة المنى فی زیارة منى.

فضائل القرآن.

كفایة الألمعی فی آیة "یا أرض ابلعی".

مختار النصیحة بالأدلة الصحیحة.

منظومة فی الفلك.

منظومة فی لغز.

المولد الكبیر، وهو فی سیرة النبی.

وظیفة مسنونة.

وفات

وی در روز جمعه پنجم ربیع الاول سال 833 هجری قمری در خانه اش در بازار پینه دوزان شیراز درگذشت. او را در ۸۲ سالگی در دار القرآنی که در آنجا تأسیس کرده بود به خاک سپرده شد[۲].

پانویس

  1. مناقب الأسد الغالب علی بن أبی طالب، تألیف:ابن الجزری، تحقیق: طارق الطنطاوی، مكتبة القرآن، مصر - القاهرة، ص25
  2. ابن الجزری