عبدالعزیز جوهری بصری بغدادی

نام	احمد بن عبدالعزیز جوهری بصری بغدادی
زاده	حدود 245هجری • بصره
درگذشت	323هجری • بصره
استادان	احمد بن اسحاق بن صالح • محمد بن زكریا بن دینار غلابی جوهری • ابوزید عمر بن شبه • ابویوسف یعقوب بن شیبه • احمد بن منصور رمادی
شاگردان	ابوالمفضل شیبانی • ابوالفرج اصفهانی • ابوبكر دوری وراق • ابوعبیده محمد بن عمران مرزبانی • سلیمان بن احمد طبرانی • ابواحمد حسن بن عبدالله عسكری
آثار	السقیفه • فدك
دین و مذهب	اسلام • تشیع

احمد بن عبدالعزیز جوهری بصری بغدادی، (حدود 245 – 323ق) ابوبكر. دانشمند، ادیب، مورخ، محدث و صاحب كتاب «السقیفه». در علوم حدیث و تاریخ تبحر داشت. در باره اعتقاد او سخن قاطعی نمی‌‏توان گفت. از یک‌سو شیخ طوسی نام او را در فهرست خود یاد كرده و اشاره‏‌ای به فساد اعتقاد او ننموده است. از سوی دیگر ابن ‏ابی‏‌الحدید به صراحت وی را از عالمان سنی برشمرده است. وی تألیفات بسیاری داشته كه اكثر آنها از بین رفته است. از كتاب‏‌های مهم و معروف او كه اكنون در دست است كتاب «السقیفه و فدك» است كه در آن داستان سقیفه و خطبه حضرت زهراء سلام الله علیه و ماجرای فدك گزارش شده است.

معرفی اجمالی

احمد بن عبدالعزیز جوهری بصری بغدادی، ابوبكر. دانشمند، ادیب، مورخ، محدث و صاحب كتاب «السقیفه». وی در اواسط سده سوم حدود 245 هجری در بصره چشم به جهان گشود زیرا بعضی از اساتید او در 262هجری وفات یافته‌‏اند بنابراین وی در این هنگام حداقل به سن جوانی رسیده بود. وفات او به گفته معاصرش ابوبكر صولی شطرنجی(م335ق) در 323هجری در زادگاهش بصره اتفاق افتاده است. وی دوران كودكی و جوانی را در بصره سپری كرد و پس از آن به بغداد آمد و نزد اساتید آن‌جا شاگردی نمود و در علوم حدیث و تاریخ تبحر یافت. وی هم‌چنین سفری به سامراء داشته و نزد استاد خود احمد بن اسحاق بن صالح(م281ق) كه در این شهر اقامت دائم داشت و در همین شهر درگذشته است، احادیثی فراگرفته است. اساتید او عمدتاً از اهل‏‌سنت هستند و از استادان شیعی او تنها می‏‌توان به «محمد بن زكریا بن دینار غلابی جوهری»(م298ق) اشاره نمود. از استادان سنی او «ابوزید عمر بن شبه»(م262ق)، «ابویوسف یعقوب بن شیبه»(م262ق)، «احمد بن منصور رمادی»(م265ق) و «احمد بن اسحاق بن صالح»(م281ق) هستند.

در باره اعتقاد او سخن قاطعی نمی‌‏توان گفت. از یکسو شیخ طوسی نام او را در فهرست خود یاد كرده و اشاره‏ای به فساد اعتقاد او ننموده است. روشن است كه بنای شیخ در این كتاب بر آن است كه جز دانشمندان شیعی را ذكر نكند؛ و از سوی دیگر ابن ‏ابی‏ الحدید به صراحت وی را از عالمان سنی برشمرده است. از احادیث و اخباری كه وی خود در كتاب «السقیفه» گزارش كرده نیز نمی‏‌توان به حقیقت اعتقاد او پی برد هر چند وی در این و از سوی دیگر ابن ‏ابی‏ الحدید به صراحت وی را از عالمان سنی برشمرده است.

بسیاری از دانشمندان شیعه، سخن شیخ طوسی را بر گفته ابن ‏ابی‏ الحدید ترجیح داده و وی را امامی معرفی كرده‏‌اند و شاید به همین دلیل مورخان بزرگ اهل‌‏سنت مانند خطیب بغدادی، ابن ‏‌حجر عسقلانی و دیگران متعرض شرح‏ حال او نشده‏‌اند، چنان‌كه برخی از اخبار او در باره فضیلت علی علیه السلام و تنقیص معاویه و نیز گزارش او در باره تخلف خلیفه اول از لشگر اسامه، می‌‏تواند گواه تشیع او باشد. وی تألیفات بسیاری داشته كه اكثر آنها از بین رفته است. از كتاب‏‌های مهم و معروف او كه اكنون در دست است كتاب «السقیفه و فدك» است كه در آن داستان سقیفه و خطبه حضرت زهراء سلام الله علیه و ماجرای فدك گزارش شده است. اصل این كتاب تا سده هفتم هجری موجود بوده است اما از آن پس «ابن ابی‏ الحدید معتزلی»(م655ق) در شرح نهج ‏البلاغه و ابوالفتح اربلی(م693ق) در كشف ‏الغمه، از روی نسخه عتیقه‏ ای كه در اختیار داشتند متن آن را در كتاب‏‌هایشان درج نموده و به آیندگان انتقال داده‏‌اند.

استادان

اساتید او عمدتاً از اهل‏‌سنت هستند و از استادان شیعی او تنها می‏‌توان به محمد بن زكریا بن دینار غلابی جوهری(م298ق) اشاره نمود. از استادان سنی او ابوزید عمر بن شبه(م262ق)، ابویوسف یعقوب بن شیبه(م262ق)، احمد بن منصور رمادی(م265ق) و احمد بن اسحاق بن صالح(م281ق) هستند.

شاگردان

از شاگردان شیعی و سنی او ابوالمفضل شیبانی(م387ق)، ابوالفرج اصفهانی(م356ق)، ابوبكر دوری وراق(شیعی متعصب و متوفا 379هجری)، ابوعبیده محمد بن عمران مرزبانی(م385ق)، سلیمان بن احمد طبرانی و ابواحمد حسن بن عبدالله عسكری(م382ق) هستند.

آثار

از كتاب‏‌های مهم و معروف او كه اكنون در دست است كتاب السقیفه و کتاب فدك است كه در آن داستان سقیفه و خطبه حضرت زهراء سلام الله علیه و ماجرای فدك گزارش شده است.

منابع

1. اعیان الشیعه(قطع بزرگ، ج3ص6 شماره3؛
2. الامالی، طوسی، ص503 حدیث1153، وص594 حدیث1229؛
3. تنقیح المقال(حجری)، ج1ص64 شماره 382؛
4. الذریعه، ج12ص206 شماره 1364؛
5. السقیفه و فدك، مقدمه، به قلم دكتر محمدهادی امینی؛
6. شرح نهج البلاغه، ابن ابی ‏الحدید، جزء16ص210؛
7. طبقات اعلام الشیعه، ج1ص28؛
8. الفهرست، طوسی، ص83 شماره 110؛
9. كتابخانه ابن طاوس، اتان گلبرگ، ص514 شماره 532؛
10. المسترشد، ابن جریر طبری، ص116؛
11. مناقب امیرالمؤمنین(ع)، محمدبن سلیمان كوفی، ج1ص400، پاورقی.