ابتریه
بسم الله الرحمن الرحیم تدوین مدخل ابتریه از کتاب فرهنگ فرق اسلامی محمد جواد مشکور در تاریخ دوشنبه 17 خرداد 1400
ابتريه ابتريه يا بتريه به فتح و يا به ضم باء از فرق «زيديه» بودند كه ايشان را صالحيه نيز مىخواندند و از ياران حسن بن صالح بن حىّ و كثير النواء شاعر معروفند كه او را ابتر لقب داده بودند، نوبختى می گويد ابتريه مىگفتند كه برترين مردم پس از پيغمبر و شايستهترين ايشان براى امامت على (ع) بود. ايشان از هواخواهان استوار و پاىبرجاى على (ع) بودند، و مىگفتند كه مخالفان وى اهل دوزخ و آتش اند، ولى بيعت با ابو بكر و عمر را درست دانسته و درباره عثمان خاموش بودند. ايشان بدين گونه استدلال مىكردند كه گرچه على (ع) سزاوارتر و شايسته تر از ايشان بود، امّا چون بر آن دو به خلافت سلام گفت [بيعت با ايشان جايز بوده است] و آن درست به معنى اين است كه كسى را در كارى حقى بوده باشد و آن را به ديگران واگذارد. بايد دانست كه «بتريه» از اصحاب حديث، و پيروان حسن بن صالح بن حىّ همدانى ثورى كوفى (100- 186 ه) و كثير النواء، يعنى كثير هستهفروش از معاصران حضرت محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) و از ياران سالم بن ابى حفصه (در گذشته در سال 137 ه)، و حكم بن عتيبه كوفى «در گذشته در سال 115 ه»، و ابو المقدام ثابت حداد از اصحاب امام سجاد (ع) و حضرت باقر (ع) و سلمة بن كهيل (در گذشته در سال 122 ه) بودند. همگى ايشان بر اين گفتار فراهم آمدند كه على (ع) بهترين اصحاب پيغمبر بود، ولى با وجود اين به دستورهاى ابو بكر و عمر رفتار كرده است، و مانند سفيان ثورى مسح بر موزه و آشاميدن نبيذ مست كننده و خوردن مارماهى را جايز مىدانستند، سپس در جنگ على (ع) و نبرد با محاربانش اختلاف كردند. ضعفاى زيديه كه «عجليه» نام دارند و از ياران هارون بن سعيد عجلى (در گذشته در سال 145 ه) هستند، ايشان نيز از بتريه بشمار مىروند، آنان مردم را به دوستى على بن أبي طالب (ع) خواندند، و سپس امامت او را با ولايت ابو بكر و عمر بهم آميختند، ايشان در نزد سنّيان بهترين فرقههاى شيعه هستند، زيرا در عين حالى كه على (ع) را برتر مىشمارند امامت ابو بكر و عمر را نيز قبول دارند. امّا عثمان و طلحه و زبير را نكوهيده، و همراهى و به جنگ بيرون شدن با هر يك از فرزندان على (ع) را از نظر امر به معروف و نهى از منكر واجب مىدانند. آنان در امامت، شخص معينى را در نظر نمی گیرند، بلكه هر كسی از فرزندان على (ع) خروج كند، از هر نسلی كه باشد، او را امام می دانند. عبد القاهر بغدادى مىنويسد كه: بتريه امامت ابو بكر و عمر را درست مىدانستند مىگفتند: اگر مردم به امامت حضرت على (ع) اقرار مىكردند بهتر بود، ولى اين عمل موجب فسق و كفر ايشان نخواهد شد. تنها فرقى كه اين دسته با سليمانيه دارند آن است كه ايشان به عكس سليمانيه عثمان را هم تكفير نمىكنند، و به همين جهت در نزد اهل سنت محترم هستند. ابو الحسن اشعرى مىنويسد كه بتريه بر خلاف ديگر فرق شيعه، رجعت مردگان را به اين دنيا منكر شدند، و على (ع) را از آن روز امام و خليفه می دانند كه پس از عثمان به وى بيعت كردند. محمد بن اسحاق النديم در كتاب «الفهرست» مىنويسد كه: حسن بن صالح بن حىّ (كه در سال 100 ه متولد شد و در سال 168 ه درگذشت) از بزرگان شيعه زيديه بود، و از فقها و متكلمان ايشان بشمار مىرفت، از جمله كتابهاى او: كتاب «التوحيد»، كتاب «امامة ولد على من فاطمه»، كتاب «الجامع فى الفقه» است. حسن را دو برادر به نام على بن صالح و صالح بن صالح بود كه بر مذهب برادر فرهنگ فرق اسلامى، خود حسن بن صالح بودند و از متكلمان و محدثان زيديه به شمار مىرفتند. كشّى از «سدير» روايت مىكند كه خدمت امام محمد باقر (ع) رسيدم، و سلمة بن كهيل، ابو المقدام ثابت حداد، سالم بن ابى حفصه و كثير النواء با من بودند، در نزد حضرت باقر (ع)، برادرش زيد بن على نشسته بود، پس آنان روى به آن حضرت كرده گفتند كه ما، على (ع) و حسن (ع) و حسين (ع) را دوست داريم و از دشمنانشان بيزاريم، حضرت فرمود: آرى. سپس گفتند ما ابو بكر و عمر را دوست داريم و از دشمنان شان بيزاريم. آنگاه زيد بن على روى به ايشان كرد و گفت: آيا از فاطمه (س) بيزاريد؟ بتّرتم امرنا بتّركم اللّه، دنباله ما را بريديد، خدا دنباله شما را ببرد. و از آن روز آنان معروف به بتريه شدند. مامقانى در كتاب «مقباس الهدايه» مىنويسد: اين فرقه را به وجهى ديگر «بتريّه» نيز خواندهاند به تقديم تاى منقوطه بر باى موحده و اين نظر فاضل كاظمى «در تكملة النقد» است كه حديث فوق را چنين روايت كرده است: «أ تبرءون من فاطمه تبرئتم امرنا تبرئكم اللّه». و از آن روز به «تبريّه» يعنى بيزارىجويان ناميده شدند.