۸۵٬۸۱۵
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
(یک نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
== معرفی کتاب == | == معرفی کتاب == | ||
التبیان فی تفسیر القرآن، کتابی در | التبیان فی تفسیر القرآن، کتابی در تفسیر قرآن اثر [[محمد بن حسن طوسی|شیخ طوسی]] است که آن را اولین تفسیر کامل شیعی دانستهاند. این کتب حاوی تفسیر همه [[آیه|آیات]] قرآن است و علاوه بر آن، از روشهای متعدد تفسیری در آن استفاده شده است. این تفسیر از منابع کهن تفسیری بهشمار میآید و بسیاری از مفسران شیعه، از آن سرمشق گرفتهاند. شیخ طوسی در این تفسیر، علاوه بر نقل روایات [[ائمه|امامان معصوم]] و صحابه، با تکیه بر عقل و توجه به علوم مختلف، آرای مفسران گذشته و معاصران خود را بررسی و ارزیابی کرده است. از این رو، برخی این تفسیر را دربردارنده انواع علوم و فنون قرآنی، همچون صرف، نحو، اشتقاق، معانی، بیان، [[حدیث]]، [[فقه]]، کلام و تاریخ دانستهاند. | ||
محمد بن حسن طوسی مشهور به شیخ طوسی و شیخ الطائفه، که در تاریخ 460 قمری درگذشت، محدث و فقیه بزرگ شیعه و مؤلف دو کتاب از کتب اربعه، از تاثیرگذارترین عالمان شیعی در جریان علمی و فرهنگی شیعه است. | محمد بن حسن طوسی مشهور به شیخ طوسی و شیخ الطائفه، که در تاریخ 460 قمری درگذشت، محدث و فقیه بزرگ شیعه و مؤلف دو کتاب از کتب اربعه، از تاثیرگذارترین عالمان شیعی در جریان علمی و فرهنگی شیعه است. | ||
خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
== ویژگیها == | == ویژگیها == | ||
این تفسیر با مایههای غنی [[حدیث|روایات]] امامان شیعه و استفاده مناسب از مباحث عقلی ساماندهی شدهاست. تفسیر تبیان به عنوان اولین و قدیمیترین تفسیر شیعی محسوب میشود که امروزه در اختیار است. گفته میشود این کتاب از نظر روش در تفسیر با دیگر کتب مختلف است.<br>روش [[محمد بن حسن طوسی|شیخ طوسی]] در تفسیر نتیجه سالهای متمادی کوششهای علمی فقیهان و متکلمان شیعی در عراق و بغداد در زمان [[آل بویه]] است. میتوان گفت: روش وی تحت تأثیر روش استادانش همانند [[شیخ مفید]] و [[سید مرتضی|شریف مرتضی]] بوده است.<br>این تفسیر بر بیشتر تفاسیر بعد از خود همچون: [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن|مجمع البیان]] [[فضل بن حسن طبرسی|شیخ طبرسی]]، فقه القرآن راوندی و نیز [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر المیزان،]] [[سید محمدحسین طباطبایی|سید محمد حسین طباطبایی]] تأثیر گذاشته است تمامی سورهها در این تقسیر به ترتیب کتاب قرآن تنظیم شدهاند. رویکرد شیخ طوسی در کتاب تبیان یک رویکرد کلامی و تقریباً روایی است. شیخ در تبیان با توجیه به کار بردن عقل در تفسیر قرآن به نقد برخی از نظریهها مانند: نزول قرآن بر هفت حرف، تشبیه و تجسیم پرداختهاست. این تفسیر مملو از نکتههای فقهی، کلامی و ادبی است و بیشتر محتوایی کلامی دارد. | این تفسیر با مایههای غنی [[حدیث|روایات]] امامان شیعه و استفاده مناسب از مباحث عقلی ساماندهی شدهاست. تفسیر تبیان به عنوان اولین و قدیمیترین تفسیر شیعی محسوب میشود که امروزه در اختیار است. گفته میشود این کتاب از نظر روش در تفسیر با دیگر کتب مختلف است.<br>روش [[محمد بن حسن طوسی|شیخ طوسی]] در تفسیر نتیجه سالهای متمادی کوششهای علمی فقیهان و متکلمان شیعی در عراق و بغداد در زمان [[آل بویه]] است. میتوان گفت: روش وی تحت تأثیر روش استادانش همانند [[محمد بن محمد بن نعمان|شیخ مفید]] و [[سید مرتضی علمالهدی|شریف مرتضی]] بوده است.<br>این تفسیر بر بیشتر تفاسیر بعد از خود همچون: [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|مجمع البیان]] [[فضل بن حسن طبرسی|شیخ طبرسی]]، فقه القرآن راوندی و نیز [[المیزان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر المیزان،]] [[سید محمدحسین طباطبایی|سید محمد حسین طباطبایی]] تأثیر گذاشته است تمامی سورهها در این تقسیر به ترتیب کتاب قرآن تنظیم شدهاند. رویکرد شیخ طوسی در کتاب تبیان یک رویکرد کلامی و تقریباً روایی است. شیخ در تبیان با توجیه به کار بردن عقل در تفسیر قرآن به نقد برخی از نظریهها مانند: نزول قرآن بر هفت حرف، تشبیه و تجسیم پرداختهاست. این تفسیر مملو از نکتههای فقهی، کلامی و ادبی است و بیشتر محتوایی کلامی دارد. | ||
== انگیزهٔ تألیف == | |||
==انگیزهٔ تألیف== | |||
بنابر گفته شیخ طوسی در مقدمه، او قصد داشته است با این تألیف، کاستیهای تألیفات تفسیری پیشین را برطرف سازد. به گفته او هیچیک از علمای [[شیعه]] کتابی جامع و کامل در تفسیر قرآن ننوشته بودند که آیات قرآن را از نظریههای مختلف مانند: علم کلام، حدیث، لغت و جز آن تفسیر کند و روایات تفسیری و اندیشهگریهای مفسران پیشین را بهگونه مستوفی بررسی کند و آنچه را بدان نیاز هست، خود تفسیر کند. تنها گروهی به گردآوری احادیث درباره آیات پرداختهاند بی آنکه روایات و آرای تفسیری را تفحص و جستوجوی کامل و بررسی و ارزیابی کنند و از خود چیزی برای تبیین و تفسیر آیات بیفزایند. | بنابر گفته شیخ طوسی در مقدمه، او قصد داشته است با این تألیف، کاستیهای تألیفات تفسیری پیشین را برطرف سازد. به گفته او هیچیک از علمای [[شیعه]] کتابی جامع و کامل در تفسیر قرآن ننوشته بودند که آیات قرآن را از نظریههای مختلف مانند: علم کلام، حدیث، لغت و جز آن تفسیر کند و روایات تفسیری و اندیشهگریهای مفسران پیشین را بهگونه مستوفی بررسی کند و آنچه را بدان نیاز هست، خود تفسیر کند. تنها گروهی به گردآوری احادیث درباره آیات پرداختهاند بی آنکه روایات و آرای تفسیری را تفحص و جستوجوی کامل و بررسی و ارزیابی کنند و از خود چیزی برای تبیین و تفسیر آیات بیفزایند. | ||
ایشان معتقد است که عالمان اهلسنت نیز در تفسیر قرآن یا هر روایتی دربارهٔ قرآن را نقل کرده و از اینرو از اختصار و تمرکز بر موضوع دور ماندهاند و یا تنها به تفسیر الفاظ غریب و مشکل قرآن نگریستهاند. برخی نیز کوشیدهاند راهی میان این دو را برگزینند و از زاویه دانشی که در آن تخصص دارند قرآن را تفسیر کردهاند.. بدینرو، او خود بر آن شده است تا تفسیری در عین اختصار، جامع و کامل تألیف کند که در آن، به علوم مختلف قرآنی مانند: قرائت، معانی بیان، صرف و نحو و متشابهات بپردازد و نیز به شبههها و طعنههای ملحدان و مبطلان مانند: اهل جبر و تشبیه و امثال آن پاسخ دهد. | ایشان معتقد است که عالمان اهلسنت نیز در تفسیر قرآن یا هر روایتی دربارهٔ قرآن را نقل کرده و از اینرو از اختصار و تمرکز بر موضوع دور ماندهاند و یا تنها به تفسیر الفاظ غریب و مشکل قرآن نگریستهاند. برخی نیز کوشیدهاند راهی میان این دو را برگزینند و از زاویه دانشی که در آن تخصص دارند قرآن را تفسیر کردهاند.. بدینرو، او خود بر آن شده است تا تفسیری در عین اختصار، جامع و کامل تألیف کند که در آن، به علوم مختلف قرآنی مانند: قرائت، معانی بیان، صرف و نحو و متشابهات بپردازد و نیز به شبههها و طعنههای ملحدان و مبطلان مانند: اهل جبر و تشبیه و امثال آن پاسخ دهد. | ||
=== روش و گرایش تفسیری === | ===روش و گرایش تفسیری=== | ||
1. روش شیخ طوسی در این اثر نسبت به تفاسیر پیشین شیعه تازگی دارد و گویا نخستین اثر تفسیری شیعی است که تنها به گردآوری روایات تفسیری نپرداخته بلکه خود، تحلیل، ارزیابی و اجتهاد هم کرده است. وی در این کتاب همراه ذکر و بررسی روایات امامان معصوم و صحابه و نقل آرا و اندیشههای مفسران پیشین، خود نیز دست بهنوآوری زده است. پیش از آن، در تفاسیر شیعه، مانند: [[تفسیر قمی]] اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم، [[تفسیر عیاشی]] قرن سوم، تنها روایاتی که درباره آیات صادر شده بودند، نقل میگشتند و مؤلفان این تفاسیر روایی، خود به تحلیل و ارزیابی دست نمیزدند. | 1. روش شیخ طوسی در این اثر نسبت به تفاسیر پیشین شیعه تازگی دارد و گویا نخستین اثر تفسیری شیعی است که تنها به گردآوری روایات تفسیری نپرداخته بلکه خود، تحلیل، ارزیابی و اجتهاد هم کرده است. وی در این کتاب همراه ذکر و بررسی روایات امامان معصوم و صحابه و نقل آرا و اندیشههای مفسران پیشین، خود نیز دست بهنوآوری زده است. پیش از آن، در تفاسیر شیعه، مانند: [[تفسیر قمی (کتاب)|تفسیر قمی]] اواخر قرن سوم و اوایل قرن چهارم، [[تفسیر عیاشی]] قرن سوم، تنها روایاتی که درباره آیات صادر شده بودند، نقل میگشتند و مؤلفان این تفاسیر روایی، خود به تحلیل و ارزیابی دست نمیزدند. | ||
2. شیخ طوسی از حجم روایات شیعی در تفسیر خویش کاسته است و به گفته برخی پژوهشگران معاصر، او در این روش از [[تفسیر المصابیح فی تفسیر القرآن]] تالیف مفسر دیگر شیعی، ابوالقاسم حسین بن علی معروف به وزیر مغربی، متاثر بوده و همین روش به تفاسیر بعدی شیعی نیز راه یافت؛ هرچند برخی تفاسیر دورههای بعد باز روش پیشین را پی گرفتند و برای نمونه در تفاسیر دوره صفویه چیزی جز روایات تفسیری نمیتوان یافت. به ظاهر این بازگشت به گذشته، تا اندازهای از تسلط اخباریان در این دوره، که توجهی ویژه به روایات داشتند، متأثر است. با این حال، شیخ طوسی در مقدمه کتاب، که از روشهای تفسیری سابق و معاصر خود یاد کرده و نام چند مفسر را هم برده؛ لکن از تفسیر وزیر مغربی نام نبرده است. | 2. شیخ طوسی از حجم روایات شیعی در تفسیر خویش کاسته است و به گفته برخی پژوهشگران معاصر، او در این روش از [[تفسیر المصابیح فی تفسیر القرآن]] تالیف مفسر دیگر شیعی، ابوالقاسم حسین بن علی معروف به وزیر مغربی، متاثر بوده و همین روش به تفاسیر بعدی شیعی نیز راه یافت؛ هرچند برخی تفاسیر دورههای بعد باز روش پیشین را پی گرفتند و برای نمونه در تفاسیر دوره صفویه چیزی جز روایات تفسیری نمیتوان یافت. به ظاهر این بازگشت به گذشته، تا اندازهای از تسلط اخباریان در این دوره، که توجهی ویژه به روایات داشتند، متأثر است. با این حال، شیخ طوسی در مقدمه کتاب، که از روشهای تفسیری سابق و معاصر خود یاد کرده و نام چند مفسر را هم برده؛ لکن از تفسیر وزیر مغربی نام نبرده است. | ||
خط ۴۱: | خط ۴۲: | ||
6. در غالب موارد، هنگام تفسیر یک آیه آرای مفسران نخستین قرآن و اقوال کسانی مانند: [[عبدالله ابن عباس|ابن عباس]] که از منابع تفسیری اهل سنتاند، ذکر و بررسی شده است. | 6. در غالب موارد، هنگام تفسیر یک آیه آرای مفسران نخستین قرآن و اقوال کسانی مانند: [[عبدالله ابن عباس|ابن عباس]] که از منابع تفسیری اهل سنتاند، ذکر و بررسی شده است. | ||
== جایگاه تفسیر التبیان == | ==جایگاه تفسیر التبیان== | ||
اهمیت این کتاب افزون بر مطالب و محتوای آن، بیشتر در روشی است که به جریان تفسیرنویسی شیعی وارد کرده و برای تفاسیر بعدی شیعی به سرمشق تبدیل شده است. مفسران شیعه بعدی و کتابشناسان، این کتاب را ستوده و از محاسن آن سخن گفتهاند. [[فضل بن حسن طبرسی]] مولف [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن|تفسیر مجمع البیان]] تصریح دارد که التبیان سرمشق او در تدوین تفسیرش بوده است. | اهمیت این کتاب افزون بر مطالب و محتوای آن، بیشتر در روشی است که به جریان تفسیرنویسی شیعی وارد کرده و برای تفاسیر بعدی شیعی به سرمشق تبدیل شده است. مفسران شیعه بعدی و کتابشناسان، این کتاب را ستوده و از محاسن آن سخن گفتهاند. [[فضل بن حسن طبرسی]] مولف [[مجمع البیان فی تفسیر القرآن (کتاب)|تفسیر مجمع البیان]] تصریح دارد که التبیان سرمشق او در تدوین تفسیرش بوده است. | ||
== گزیدههای تفسیر تبیان == | ==گزیدههای تفسیر تبیان== | ||
تفسیر تبیان را دو عالم شیعی خلاصه کردهاند: | تفسیر تبیان را دو عالم شیعی خلاصه کردهاند: | ||
# «مختصر التبیان» اثر [[ابن ادریس حلی]]. او در این کتاب با اندیشههای اصولی و فقهی شیخ مخالفت کرده است. | #«مختصر التبیان» اثر [[ابن ادریس حلی]]. او در این کتاب با اندیشههای اصولی و فقهی شیخ مخالفت کرده است. | ||
# «مختصر التبیان» اثر ابوعبدالله محمد بن هارون معروف به ابن کال. | #«مختصر التبیان» اثر ابوعبدالله محمد بن هارون معروف به ابن کال. | ||
== پانویس == | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||