الرسالة الفقهیة (کتاب)
رسالهٔ مختصری در فقه مالکیاین کتاب توسط امام ابومحمد عبدالله بن ابی زید القیروانی که در غرب اسلامی ملقب به مالک الصغیر و شیخ مالکیه بود، به پیشنهاد یکی از شاگردان شیخ محرز بن خلف البکری تونسی نوشته شده است.
ابن ابی زید در این باره خطاب به شیخ محرز می گوید:(... از من خواستی که یک جمله مختصر از واجبات امور دینی را که زبان‌ها بیان می کنند و دل‌ها ایمان می آورند و اعضا انجام می دهند و روایات مربوط به تکلیف تصدیقات و زائدات و خواسته‌های آن و پاره‌ای از آداب آن و جملاتی از مبانی فقه و فنون آن بر مکتب امام مالک بن انس و روش ایشان و آنچه که موجب تسهیل آن می شود. مسیر چه پیچیده‌تر از آن بود از تعبیر متقدم و شرح علما...)). انگیزه پیشنهاد شیخ محرز همان بود که ابن ابی زید نیز در سخنان خود به او اشاره کرد: ((...همانطور که می خواستم آن را به فرزندان بیاموزم، همانطور که شما حروف قرآن را به آنها می آموزید تا به قلب آنها پیش برود. شناخت دین خدا و احکام آن، پس من به شما پاسخ دادم که به آن امید داشتم، و آن از علم دین خدا یا دعوت به آن است».
ماهیت رساله
این رساله به گواه سخنان ابن ابی زید در بالا، کتاب تعلیم است، یعنی کتاب درسی به بیان امروزی. خود قیروانی نیز در پایان نامه این مطلب را تأیید می کند و می گوید: ((به آنچه شرط کردیم آن را در این کتاب خود بیاوریم که ان شاء الله کسانی که از خردسالان می خواهند آن را بیاموزند سود می بخشد. و کسانی که از بزرگسالان به آن نیاز دارند، و در آن چیزی است که جاهلان را به سوی آن سوق می دهد، او بداند که دین خود را به چه عقیده ای می داند و به واجبات خود عمل می کند و بسیاری از اصول امیال و اخلاق را درک می کند.
مطالب
الف - عقایدی که قیروانی فصل کاملی را به او اختصاص داده است به نام: باب آنچه لسان می گویند و ایمان به دل‌ها یک تکلیف برای امور دینی است.)) ب - مسائل فقهی ترتیب ابن ابی زید در چهل و چهار باب غیر از باب عقائد از جمله ابواب مربوط به ارکان دین مانند: نماز و زکات و حج و روزه و احکام مربوطه و ابواب مربوط به. جهاد، ایمان و نذر، نکاح و آنچه پس از آن، بیع و وصیت.. و سایر ابواب مربوطه.
شروح کتاب
شروح این کتاب بسیارند از جمله:
- شرح لالقاضي عبد الوهاب (تـ 422).
- شرح الأفقهسي، عبد الله بن مقداد بن إسماعيل القاضي (تـ 823).
- شرح قاسم بن عيسى بن ناجي القيرواني ( تـ 837).
- شرح القلشاني (أحمد بن محمد بن عبد الله، أبو العباس تـ 863 هـ).
- شرح زروق (أحمد بن أحمد بن محمد البرنسي تـ 899 هـ).
- شرح المنوفي (أبي الحسن علي بن محمد المنوفي العدوي الشاذلي، تـ 939).
شروح معاصرين
1. شرح للنفراوي المالكي (أحمد بن غنيم بن سالم، تـ 1125). 2. "الثمر الداني في تقريب المعاني. 3. شرح للشيخ عبد المجيد الشرنوبي الأزهري المالكي. 4. شرح لأحمد بن محمد الصديق الغماري.
منبع
- فهرست و مقدمهٔ کتاب الرسالة الفقهية.