ذی الحجه

نام	ذی الحجه
نام کامل	ذی‌الحِجّة• (ذی‌حجه)ذی‌الحِجّه• ذی‌الحِجّه الحرام• به عربی: ذُو الْحِجَّة
اعمال و آیین‌ها	برگزاری مراسم حج
دعاها	دعای عرفه
احکام شرعی	قربانی در عید قربان
از ماه‌های	حرام می‌باشد
مناسبت‌ها و وقایع	عید قربان• واقعه غدیر• شهادت امام باقر(ع)• امام جواد(ع)

ماه ذی‎الحجه از جمله ماه‎های گرانقدر و عظیم الشأنی است که خداوند متعال آن را با بزرگ‌ترین اعیاد مسلمانان از جمله روز عرفه، عید قربان و عید غدیر و ولایت امیرالمؤمنین (ع) زینت بخشیده است.

آخرین ماه در ترتیب تقویم هجری قمری و از ماه‌های حرام و ماه‌های حج است. برای دهه اول این ماه اعمالی ذکر شده است که از مهم‌ترین آن‌ها به جا آوردن نماز دهه اول میان نماز مغرب و عشا و نیز خواندن ادعیه و تهلیل‌های ویژه است.

احرام بستن برای حج تمتع، تنها در این ماه جایز است و «ذی حجه» به معنی «صاحب حج» به این نکته اشاره دارد. آیین حج از روز نهم شروع و معمولاً تا سیزدهم این ماه انجام می‌شود.

این ماه در بیان روایات، فرصتی جهت تزکیه و پلکانی برای رشد است تا جایی که اهل‎بیت عصمت و طهارت (ع) احادیثی در فضیلت آن به ویژه 10 روز ابتدایی این ماه نقل فرموده‎اند؛ رسول خدا (ص) در اهمیت 10 روز ابتدایی ذی‌الحجه فرمود «مَا مِنْ‏ أَیَّامٍ الْعَمَلُ الصَّالِحُ فِیهَا أَحَبُّ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مِنْ أَیَّامِ الْعَشْرِ یَعْنِی عَشْرَ ذِی الْحِجَّة» یعنی اعمال صالحِ هیچ روزی به اندازه روزهای دهگانه یعنی 10 روز ابتدایی ذی‌الحجه نزد خداوند عز وجل محبوب‌تر نیست.» و در روایتی دیگر فرمود «مَا مِنْ أَیامٍ أَزکَی عِندَ الله تعالی وَ لاَ أعظَمَ أجراً مِن [فی‏] خَیرٍ مِنْ عَشْرَ اْلأضْحَی قِیلَ وَ لاَ الْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللهِ، قَالَ وَ لاَ الْجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللهِ إلاَّ رَجُلٌ خَرَجَ بِمَالِهِ وَ بِنَفْسِهِ ثُمَّ لَمْ یرْجِعْ مِنْ ذَلِکَ بِشَی‏ءٍ؛ پاک‌ترین و پراجرترین روزها نزد خداوند، دهۀ اول ماه ذی حجه است. سؤال می‌شود آیا جهاد در راه خدا به پایۀ آن می‌رسد؟ می‌فرماید: خیر مگر اینکه شخصی به جان و مالش خارج شود و دیگر برنگردد.»

فضیلت ماه ذی الحجّه

در بعضی از روایات آمده است، شب های دهگانه ای که قرآن در سوره «والفجر و لیال عشر» به آن سوگند یاد کرده است، شب های دهه اوّل ماه ذی الحجّه است، و این سوگند به خاطر عظمت آن است.

در حدیثی از رسول خدا(ص) می خوانیم که عبادت و کار نیک در هیچ ایّامی به اندازه این ایّام (ده روز اوّل ماه ذی الحجّه) فضیلت ندارد.

بزرگان دین هنگامی که ماه ذی الحجّه وارد می شد، اهمّیّت ویژه ای به عبادت در آن می دادند. مخصوصاً در دهه اوّل این ماه.

خداوند در سوره حج آیه 28 ضمن بیان فریضه بزرگ «حج» سخن از «أیّام مَعْلُومات» گفته است که مؤمنان باید در آن به یاد خدا باشند. یکی از تفسیرهای معروفِ «أیّام مَعْلُومات» که در روایات نیز آمده است، ده روز اوّل ماه ذی الحجّه است. بنابراین، هم شب های آن عزیز است و هم روزهای آن.

وجود دو «عید» مهمّ اسلامی عید قربان و عید غدیر و روز «عرفه» و خاطره دعای عجیب و بسیار گرانبهای امام حسین(ع) در عرفات، این ماه را دارای شکوه و عظمت خاصّی کرده است و مسلمانان بهتر است از برکات دنیوی و اخروی این ماه غافل نشوند و در تذهیب نفس خود بکوشند.

اعمال روز اول ذی‌الحجه

درباره روزه این روز وارد است که :

«كسى كه روز اول ذى حجه را روزه بگيرد، خداوند روزه هشتاد ماه را براى او مى‌نويسد».

و همچنین مستحب است در این روز نماز حضرت فاطمه زهرا(س) خوانده شود به این نحو که چهار ركعت نماز که در هر رکعت يك بار «حمد» و پنجاه بار«قل هو اللّه احد» باشد بخواند و بعد از نماز تسبيح حضرت زهرا (س) را گفته سپس بگوید :سُبْحانَ اللَّهِ ذِي الْعِزِّ الشّامِخِ الْمُنِيفِ، سُبْحانَ ذِي الْجَلالِ الْباذِخِ الْعَظِيمِ، سُبْحانَ ذِي الْمُلْكِ الْفاخِرِ الْقَدِيمِ، سُبْحانَ مَنْ يَرى أَثَرَ النَّمْلَةِ فِي الصَّفا، سُبْحانَ مَنْ يَرى وَقْعَ الطَّيْرِ فِي الْهَواءِ، سُبْحانَ مَنْ هُوَ هكَذا لا هكَذا غَيْرُهُ.

اعمال دهه اول ذی‌الحجه

=مستحب است در هر شب از دهه اول ماه بين مغرب و عشا دو ركعت نماز بجا آورده شود، در هر ركعت آن سوره «فاتحة الكتاب» و «اخلاص» و اين آيه خوانده شود:

وَ واعَدْنا مُوسى‌ ثَلاثينَ لَيْلَةً وَ أَتْمَمْناها بِعَشْرٍ فَتَمَّ ميقاتُ رَبِّهِ أَرْبَعينَ لَيْلَةً وَ قالَ مُوسى‌ لِأَخيهِ هارُونَ اخْلُفْني‌ في‌ قَوْمي‌ وَ أَصْلِحْ وَ لا تَتَّبِعْ سَبيلَ الْمُفْسِدين‌ .

کسی که این نماز را بخواند در ثواب با حاجيها شريك می‌شود، گرچه حج نكرده باشد.

و همچنین مستحب است در تمام اين روزها بعد از نماز صبح و مغرب،دعای«اللهم ان هذه الايام التي فضلتها على غيرها» خوانده شود. روزه در این دهه اهمیت بسیاری دارد که روايت شده است روزه روز اول آن برابر با روزه هشتاد ماه و روزه نه روز برابر با روزه روزگار مى‌باشد و روزه روز ترويه كفاره شصت سال مى‌باشد.

اعمال شب عید قربان

شب عید قربان در کلام مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی

شب عید قربان یکی از چهار شبی می‌باشد که امیر‌المؤمنین دوست داشتند خود را برای عبادت فارغ کنند از امام صادق (ع) نقل شده درباره امیرالمومنین می‌فرمودند:كان يعجبه ان يفرغ نفسه أربع ليال في السنة، و هي أوّل ليلة من رجب، و ليلة النّصف من شعبان، و ليلة الفطر، و ليلة الأضحى.

و همچنین در این شب سفارش اکیدی به زیارت حضرت سیدالشهدا شده است که در روایتی از امام صادق (ع) چنین آمده است:

«كسى كه امام حسين (ع) را در يكى از سه شب زيارت كند، خداوند گناهان گذشته و آينده او را مى‌آمرزد. راوى پرسيد كدام شبها؟ فرمودند: شب عید فطر و شب عید قربان و شب نیمه شعبان».

بیست و چهارم ذی‌الحجه

مراقبات روز مباهله در کلام میرزا جواد آقا ملکی تبریزی

مناسبات این روز

روز بیست و چهارم ذی‌الحجه روز مباهله و همچنین روزی است که اميرالمؤمنين (ع) انگشترى خود را در حال ركوع به فقير بخشيد که خداوند نيز او را در كتاب خود، به عنوان ولىّ مؤمنين معرفى نموده و صفات نيكى را براى او برشمرد:

إِنَّما وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذينَ آمَنُوا الَّذينَ يُقيمُونَ الصَّلاةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ راكِعُونَ

ولىّ شما، تنها خدا و پيامبر اوست و كسانى كه ايمان آورده‌اند: همان كسانى كه نماز برپا مى‌دارند و در حال ركوع زكات مى‌دهند.

مباهله

مباهله پیامبر اسلام در این روز با مسیحیان موجب خوارى آنان شد، ایشان بعد از مباهله مجبور به پرداخت جزیه شدند.

آيه مباهله در اين روز نازل شد: فَمَنْ حَاجَّكَ فيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبين‌ و پیامبر گرامی اسلام با به همراه بردن امیرالمومنین و فاطمه زهرا و امام حسن و امام حسین علیهم السلام به مباهله پرداخته که موجب عزت اسلام شد.

در این آيه على (ع) نفس پيامبر شمرده شده كه اين امر خود دليلى بر حقانيت شيعه است.