سوره تبارک
| نام | سوره تبارک |
|---|---|
| نامهای دیگر | سوره مُلْک مالغه – واقیه – متجیه - مناعه |
| شماره سوره | ۶۷ |
| ترتیب نزول | ۷۷ |
| جزء | ۲۹ |
| مکی/مدنی | مکی |
| تعداد آیات | ۳۰ |
سوره مُلْک یا سوره تَبارَ‌ک، در مدینه نازل شده و داراى 30 آیه است. این سوره، که سرآغاز جزء 29 قرآن مجید است، از سوره‌هائى است که ـ بنابر مشهور ـ تمام آن در مکّه نازل شده، همان گونه که غالب سوره‌هاى این جزء مکّى است، بلکه، به گفته بعضى از مفسران، تمام سوره‌هاى این جزء «مکّى» است، به عکس سوره‌هاى جزء قبل که مدنى بود. سوره ملک که نام دیگرش سوره تَبارَ‌ک و سوره منجیة (نجات بخش) و نام واقیة یا مانعة است (زیرا تلاوت کننده، خود را از عذاب الهى یا عذاب قبر نگاه میدارد) از سوره‌هاى بسیار پرفضیلت قرآن مى‌باشد.
نامهای دیگر
تبارک (مبارک) – مالغه (جلوگیری کننده) - واقیه (نگه دارنده) – متجیه (نجات دهنده) – مناعه (بازدارنده)
محتواى سوره ملک
این سوره که سرآغاز جزء 29 قرآن مجید است از سوره‌هائى است که بنابر مشهور تمام آن در مکه نازل شده همانگونه که غالب سوره‌هاى این جزء مکى است، بلکه به گفته بعضى از مفسران تمام سوره‌هاى این جزء مکى است به عکس سوره‌هاى جزء قبل که مدنى بود ولى چنانکه خواهیم گفت: سوره دهر ( یا سوره انسان ) از این قاعده مستثنى است و در مدینه نازل شده است.
سوره ملک که نام دیگرش سوره منجیة ( نجات‌بخش ) و نام سومش واقیة یا مانعة است (زیرا تلاوت کننده خود را از عذاب الهى یا عذاب قبر نگاه مىدارد) از سوره‌هاى بسیار پرفضیلت قرآن مى‌باشد و مسائل زیادى در آن مطرح شده که عمدتا بر سه محور دور مىزند.
- بحثهائى پیرامون مبدأ و صفات خداوند و نظام شگفتانگیز خلقت مخصوصا آفرینش آسمانها و ستارگان و آفرینش زمین و مواهب آن و همچنین آفرینش پرندگان و آبهاى جارى و آفرینش گوش و چشم و ابزار شناخت.
- بحثهائى پیرامون معاد و عذاب دوزخ و گفتگوهاى ماموران عذاب با دوزخیان و مانند آن[۱].
- انذار و تهدید کافران و ظالمان به انواع عذابهاى دنیا و آخرت.
و به گفته بعضى از نظر محور اصلى تمام سوره را همان مالکیت و حاکمیت خدا تشکیل می‌دهد که در نخستین آیه آمده است.
فضیلت تلاوت سوره
روایات زیادى در فضیلت این سوره از پیامبر(ص) و ائمه اهلبیت(ع) نقل شده است: از جمله در حدیثى از پیامبر(ص) مىخوانیم: من قرأ سورة تبارک فکانما احیا لیلة القدر !: کسى که سوره تبارک را بخواند چنان است که گوئى شب قدر را احیا داشته.
و در حدیث دیگرى از همان حضرت آمده است: وددت ان تبارک الملک فى قلب کل مؤمن: دوست مىداشتم که سوره تبارک در قلب همه مؤمنان ثبت بود.
در حدیثى از امام باقر(ع) مىخوانیم که فرمود: سورة الملک هى المانعة تمنع من عذاب القبر و هى مکتوبة فى التوراة سورة الملک و من قرأها فى لیلة فقد اکثر و اطاب و لم یکتب من الغافلین... سوره ملک سوره مانعه است، یعنى از عذاب قبر ممانعت مىکند و در تورات به همین نام ثبت است، کسى که آنرا در شبى بخواند بسیار خوانده و خوب خوانده و از غافلان محسوب نمىشود[۲].
و احادیث در این زمینه بسیار است. البته این‌همه آثار عظیم مربوط به خواندن بدون فکر و عمل نیست. هدف خواندنى است آمیخته با الهام گرفتن براى عمل[۳].
آثار و برکات سوره
امنیت
پیامبر(ص) فرموده است: در کتاب خدا سوره ای است که سی آیه دارد و هر کس پیش از خوابیدن آن را قرائت کن خداوند برای او سی حسنه می‌نویسد و سی گناه از او را پاک می‌کند وسی درجه بر دجات او می‌افزاید و فرشته ای از فرشتکان خدا مأمور می‌شود تا بال‌هایش را بر روی او بگسترد و او را از هر بدی و آفتی نگه دارد تا از خواب بیدار شود و این سوره از جانب صاحبش در روز قیامت مجادله می‌کندوان سوره ملک است[۴]
امام صادق(ع) نیز در‌این‌باره فرمودند: هر کس سوره ملک را در نماز واجب خود یا پیش از آنکه بخواند قرائت نماید تا صبح در امان الهی خواهد بود تا وارد بهشت شود[۵].
شفاعت و بخشش
رسول خدا(ص) فرموده است: سوره در قرآن است که سی آیه دارد و فرد قرائت کننده خود را آنقدر شفاعت می‌کند تا او را ببخشند و آن سوره ملک است.[۶]
همچنین فرموده اند: هر کس سوره ملک را قرائت کند نجات دهنده او از عذاب قبر است و به اجری همانند کسی که شب قدر را احیا داشته است اعطا می‌شود و هر کس این سوره را حفظ کند. انیس و مونس او در قبر خواهد شد و او را از هر حادثه و عذاب در قبر نگه میدارد او را به خدا نزدیک می‌کند تا اینکه وارد بهشت شود در حالی که از وحشت قبر در امان است[۷].
غفران برای اموات
قرائت قرآن و هدیه کردن ثواب آن به گذشتگان، موجب رفع گرفتاری‌های آخرتی آنها و مغفرت و بخشش برای ایشان خواهد بود. رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم در‌این‌باره فرموده است: هر کس سوره ملک را قرائت کن وبه برداران خود که در گذشته اند هدیه کند ثواب آن با سرعت برق به آنها خواهد رسید و در عذاب گناهان ایشان تخفیف داده می‌شود و مایه انس ایشان در قبر می‌شود[۸].
از حضرت صادق(ع) نیز روایت شده: هر کس سوره ملک را برای میّتی بخواند از عذابی که در آن است تخفیف داده می‌شود و اگر قرائت کننده به اموات هدیه کند ثواب آن با سرعت برق به انها می‌رسد[۹].
دندان درد
رسول خدا(ص) فرموده است: هر کس که دندانش درد می‌کند انگشتش را بر دندانی که درد می‌کند بگذارد و آیه «23 سوره ملک» را هفت مرتبه بخواند[۱۰].
داستان سوره ملک
بحث روایتی (روایاتی در ذیل جمله: (لیبلوکم ایکم احسن عملا) و در ذیل برخی دیگر از آیات گذشته) در کافی به سند خود از سفیان بن عیینه از امام صادق(ع) روایت کرده که در ذیل آیه (لیبلوکم ایکم احسن عملا) فرموده منظور این نیست که معلوم کند کدامیک بیشتر عمل می‌کنید، بلکه منظور این است که معلوم کند عمل شما کدامش صواب تر و درست‌تر است، و درستی عمل به خشیت از خدا و نیت صادقه است، (خلاصه منظور مقدار نیست بلکه کیفیت است). آنگاه فرمود: و مهم هم همان کیفیت است، انجام خود عمل خیلی دشوار نیست، این دشوار است که انسان آن را خالص انجام دهد، و همچنان خالص باقیش بدارد و آگاه باشید که عمل خالص آن عملی است که نخواهی مردم تو را در برابر آن بستایند، و جز خدا کسی را منظور نداشته باشی. آری نیت مهم تر از عمل است، آگاه و هوشیار باشید که ارزش عمل به همان نیت است و در پایان این آیه را تلاوت کردند: (کل یعمل علی شاکلته) یعنی هر کسی بر نیت خود عمل می‌کند.
و در مجمع البیان آمده که ابو قتاده گفت: من از رسول خدا(ص) از جمله (ایکم احسن عملا) پرسیدم، که منظور از آن چیست؟ فرمود: منظور این که کدام یک از شما عقل بهتری دارید. آنگاه فرمود: عقل آن کس از شما کاملتر است که خوفش از خدا بیشتر باشد، و بهتر در اوامر و نواهی او نظر کند، هر چند که عمل مستحبی او کمتر باشد. و نیز در همان کتاب از ابن عمر نقل کرده که گفت: رسول خدا(ص) آیه (تبارک الذی بیده الملک... ایکم احسن عملا) را تلاوت کرد، و در معنای جمله آخر فرمود: یعنی کدامتان از حرامهای خدا بیشتر می‌پرهیزد، و واجبات خدا را سریع تر انجام می‌دهد.
و در تفسیر قمی در ذیل آیه شریفه (الذی خلق سبع سموات طباقا) آمده که یعنی روی هم قرار گرفته اند. و در همان کتاب درباره جمله (من تفاوت) فرموده: یعنی از فساد. و نیز در همان کتاب در ذیل جمله (ثم ارجع البصر) آمده که: در ملکوت آسمانها و زمین نظر بیفکن. و در همان کتاب درباره جمله (بمصابیح) آمده که: یعنی به ستارگان. و در همان کتاب درباره جمله (سمعوا لها شهیقا) آمده: یعنی صدای افتادن در آتش را می‌شنوند. و در همان کتاب در رابطه با جمله (تکاد تمیز من الغیظ) آمده: یعنی غیظ بر دشمنان خدا. و در همان کتاب درباره جمله (و قالوا لو کنا نسمع او نعقل ما کنا فی اصحاب السعیر) آمده که فرمود: منظور این نیست که گوشها نشنیدند، و فهم‌ها درک نکردند، نه، هم شنیدند و هم درک کردند، ولی اطاعت نکردند و نپذیرفتند، دلیل بر اینکه هم شنیدند و هم فهمیدند این است که می‌فرماید: (فاعترفوا بذنبهم فسحقا لاصحاب السعیر). مولف: معنی این آیه دلالت دارد بر اینکه منظور از نشنیدن و تعقل نکردن همان اطاعت نکردن و نپذیرفتن بعد از شنیدن و فهمیدن است، و خدای تعالی همین جمله (اگر می‌شنیدیم و می‌فهمیدیم) را اعتراف به گناه خواند، و معلوم است که وقتی عملی گناه می‌شود که فاعلش به بدی آن عمل علم داشته باشد، یا علم سمعی یعنی دلیل نقلی، و یا علم عقلی یعنی دلیل عقلی.
بحث روایتی (روایتی دال بر اینکه قلب بر چهار قسم است، در ذیل آیه (افمن یمشی مکبا علی وجهه...) در کافی به سند خود از سعد از ابی جعفر(ع) روایت کرده که فرمود: قلب چهار قسم است، قلبی است که در آن هم نفاق است و هم ایمان و قلبی است به کلی منکوس و زیر و رو شده و قلبی است مطبوع و مهر شده و قلبی است از هر پرسیدم قلب ازهر کدام است؟ فرمود قلبی است که در آن نوری چون چراغ هست.
و اما قلب مطبوع قلب منافق است و قلب از هر قلب مؤمن است، اگر خدا به او نعمتی دهد شکر می‌گزارد و اگر مبتلایش کند صبر می‌کند و اما قلب منکوس قلب مشرک است، آنگاه این آیه را در معنای قلب منکوس تلاوت کرد: (افمن یمشی مکبا علی وجهه اهدی امن یمشی سویا علی صراط مستقیم)، و اما قلبی که هم نفاق در آن هست و هم ایمان قلب مردمی است که در طایف بودند، اگر اجل یکی از آنها در حال نفاق می‌رسید، هلاک شده بود، و اگر در حال ایمان می‌مرد نجات می‌یافت. مؤلف: این روایت را تفسیر برهان هم از ابن بابویه و او به سند خود از فضیل از سعد خفاف از ابی جعفر(ع) نقل کرده، در نقل وی آمده: قلب چهار قسم است تا آخر این حدیث نقل کرده و لیکن در (قلب ازهر) کلمه (انور) را زیادی دارد، (قلب ازهر انور).
و اما اینکه امام فرمود: (قلب مردمی که در طائف بودند) منظور از طائف چند فرسنگی مکه معظمه نیست بلکه منظور از طائف شیطانی است که بسیار به سراغ دل آدمی می‌آید، و پیرامون دل طواف می‌کند، همچنان که فرمود: (ان الذین اتقوا اذا مسهم طائف من الشیطان تذکروا فاذا هم مبصرون)، پس معنای روایت چنین است که قومی با طائف شیطانی زندگی می‌کنند، و شیطان لحظه به لحظه پیرامون دلشان طواف می‌کند تا بمیرند، اگر در حالی که همان شیطان طوافگر با ایشان باشد بمیرند، هلاک شده اند، و اگر در حال ایمان بمیرند نجات یافته اند.
منابع
- برگرفته از سایت تفسیر نمونه ; سوره ملک آیات 30 – 1 - مرکز مطالعات و پاسخگویی...https://pasokh.org
- برگرفته از سایت آشنایی با سوره ملک - ام الکتابhttp://www.ommolketab.ir
- برگرفته از سایت فضیلت و خواص سوره الملک - احکامhttps://quran.anhar.ir