محمد بن عبدالکریم شهرستانی

محمد بن عبدالکریم شهرستانی با نام کامل ابی‌الفتح محمد بن عبدالکریم بن ابی‌بکر احمد الشافعی الشهرستانی. از مفسران برجسته قرن پنجم و ششم هجری (۴۷۹- ۵۴۸) در «شهرستان» از توابع خراسان دیده به جهان گشود. مورخ مشهور، دانشمند و جهان‌گرد ایرانی قرن ششم بود. در نظامیه نیشابور با استفاده از اساتید بنامی چون احمد خوافی، ابونصر قریشی، ابوالقاسم انصاری، علی بن احمد بن محمد المدائنی و... در فقه ،کلام، تفسیر، حدیث ،اصول و... تحصیلات خویش را به پایان برد.

عبدالکریم شهرستانی
عبدالکریم شهرستانی.jpg
نام کاملابی الفتح محمد بن عبدالکریم بن ابی‌بکر احمد الشافعی الشهرستانی
اطلاعات شخصی
محل تولدخراسان، درگز
دیناسلام، شافعی
استادان
  • احمد خوافی
  • ابونصر قریشی
  • ابوالقاسم انصاری
آثار
  • مصارع المصارع
  • الملل و النحل
  • تفسیر الشهرستانی
فعالیت‌هامورخ، جهان‌گرد

علامه شهرستانی کیست

ابوالفتح محمّد بن عبدالکریم شهرستانی در بلاد خراسان متولّد شد و در نیشابور به تحصیل پرداخت. این دانشمند و متکلم و عالم ادیان از محضر استادان بزرگ خراسان همچون ابوالمظفر خوافی، ابونصر قشیری، ابوالقاسم انصاری و ابوالحسن مدینی کسب فیض نمود و سپس به خوارزم و پس از چندی به عراق رفت و سه سال در بغداد زیست و پس از بازگشت به خراسان مدتی ملازم «مجدالدین ابوالقاسم علی نقیب» از سادات ترمذ بود و دو کتاب خود الملل و النحل و المصارعه را به نام وی تألیف کرد و سپس به خدمت سلطان سنجر پیوست. شهرستانی در اواخر عمر به زادگاه خود بازگشت و در همان جا نیز از دنیا رفت.

آیا محمد بن عبدالکریم شهرستانی، اسماعیلی بوده

محمد بن عبدالکریم در شهرستانه، یکی از شهرهای از یاد رفته خراسان در سال 479 هـ به دنیا آمد. بعد از طی مقدمات به خاطر جو خانوادگی به فقه شافعی و کلام اشعری پرداخت و خود را به عنوان متکلمی اشعری مطرح ساخت. بعد از مدتی با ابوالقاسم انصاری آشنا شد. شهرستانی درباره استاد خود می‌گوید: «ابوالقاسم سلیمان بن ناصر انصاری مرا با کلمات شریف اهل بیت(علیهم‌السلام) و اسرار مدفون در علم قرآن آشنا ساخت».

او چند صباحی را در نظامیه بغداد[۱] به تدریس پرداخت و سپس به تِرمِذ بازگشت و در نزد ابوالقاسم موسوی نقیب شیعیان ترمذ مشغول به کار شد. در نزد وی کتاب ملل و نحل خود را در سال 521 هـ نوشت. گویا در این زمان با یکی از باطنیان که خود را معرفی نکرده، برخورد کرده و از وی علوم باطنی را دریافت کرد. او در این زمینه می‌نویسد: (کسی که در وادی أمن در مکانی مبارک از شجره طیبه ایستاده بود، مرا ندا داد که: «یا ایها الذین امنوا اتقوا الله و کونوا مع الصادقین»، [۲] در این هنگام بنده‌ای از بندگان صالح خدا را یافتم و از وی مناهج خلق و امر و مدارج تضاد و ترتب و دو حکم مفروغ و مستأنف را آموختم و او را دریایی یافتم که عجایبش تمام نمی‌شود و غرایبش ته نشین نمی‌گردد. متحیر ماندم که شنا کنم... یا کشتی‌ای بخواهم که غاصبی آن را غصب یا عالمی آن را سوراخ کرده است. او به من اشاره کرد... که به تلاقی دو دریا روم... من او را انسانی بزرگ یافتم. پیروی‌اش کردم، رشد یافتم و آتشی جُستم که در آن هدایت بود.» [۳]

از او کتابی در کلام اشعری موجود است که بسیاری را به اشتباه انداخته و شهرستانی را اشعری مذهب معرفی کرده‌اند. این کتاب با نام نهایة‌الاقدام به چاپ رسیده است. کتاب دیگر وی که سراسر تفسیر باطنی است به نام مفاتیح‌الاسرار عده‌ای را به این تصور کشانده است که وی اسماعیلی است و در تقیّه به سر می‌برده است. ولی می‌توان گفت که شهرستانی هیچ گاه اسماعیلی مذهب نشد، اما از تفسیر باطنی آنها بسیار استفاده کرد و آن را پسندید. بنابراین باید پذیرفت که او علوم باطنی ائمه را از راه اسماعیلیه دریافت کرد، ولی هیچ گاه از تفکرات فقه شافعی و کلام اشعری دست برنداشت. [۴] از کتب دیگر وی می‌توان به مصارعة الفلاسفه - نقد فلسفه بوعلی سینا - و مجلس مکتوب در خلق و امر اشاره کرد[۵][۶].

تالیفات شهرستانی

  1. الارشاد الی عقاید العباد
  2. اسرارالعباده
  3. الاقطار فی الاصول
  4. تاریخ الحکما
  5. دقایق الاوهام
  6. العیون و الانهار
  7. المبدا و المعاد
  8. المصارعه
  9. رساله در علم واجب الوجود
  10. غایه المرام فی علم الکلام
  11. الجزء الذی لا یتجزا
  12. تلخیص الاقسام لمذاهب الانام
  13. الملل و النحل :از مشهورترین تالیفات شهرستانی است. خود او می‌نویسد :«هنگامی که در مجلس عالی نصیر‌الدین اقامت داشتم، برایم فرصت مطالعه اهل علم از ارباب دیانات وملل و نحل دست داد و به مصادر و موارد وشواهد آنها پی می‌بردم وپس از مطالعات بسیار، مقالات پراکنده گرد آوردم و بیرون از غرض و تعصّب در این کتاب نقل نمودم .»
  14. مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار: این تفسیر خطّی است و نسخه موجود آن شامل دو جزء در یک مجلد است وبه آخر سوره بقره پایان می‌پذیرد. این نسخه در کتابخانه مجلس شورای اسلامی نگه‌داری می‌شود.
  15. المنهاج و البیان قدرت تعبیر و فصاحت گفتاری که در کلام شهرستانی وجود داشت وهم اکنون نیز آثار آن را در تالیفات باز مانده او می‌نگریم، چنان مایه جلب مردم به سوی او شد و از راه وعظ چندان مقبولیّت عامه پیدا کرد که مدت سه سال در بغداد ماند و در مجالس وعظ او بزرگان و علمای پایتخت عباسیان با گروه بسیاری از عامّه مردم حاضر می‌شدند و استفاده می‌بردند.

بقعه علامه شهرستانی کجاست

بقعه علامه شهرستانی از مزارات معتبر شهرستان درگز است که واقع در 20 کیلومتری غرب شهر درگز و 4 کیلومتری روستای حضرت سلطان است.

شخصیت مدفون در این بنا ابوالفتح محمد بن ابوالقاسم عبدالکریم بن ابوبکر احمد شهرستانی از علمای شافعی اشعری بوده که به سال 479 هجری در ناحیه‌ای به نام شهرستان متولد و در سال 548 هجری دارفانی را وداع گفته است. وی در علوم کلام و اصول، تفسیر و حدیث و فلسفه و ادب از نامداران عصر خود به شمار می‌رفت و رسائل و کتب بسیاری از خود برجای نهاده است.

آرامگاه علامه شهرستانی مشتمل بر یک ایوان، تالار انتهای ایوان، گنبدخانه بنای مرکزی چهارطاقی است که گنبدی کم خیز بر فراز آن قرار گرفته است، اسلوب و ویژگی‌های معماری این آرامگاه القاء کننده بناهای عصر ایلخانی است.

پانویس

  1. درباره مدارس نظامیّه عباسیان که به تبع دارالعلم فاطمیان ساخته شده بنگرید: نورالله کسائی، مدارس نظامیه. این مدارس برای ترویج فقه شافعی و کلام اشعری در مقابل ترویج مذاهب دیگر ساخته شد. تعداد آنها را حدود ده عدد ذکر کرده‌اند
  2. سوره توبه، آیه 119
  3. شهرستانی، مفاتیح الاسرار، ج 1، ص 107 - 106. کتاب مفاتیح الاسرار حدود هشتصد صفحه است که تاکنون فقط چهل و پنج صفحه آن در یک جلد توسط محمدعلی آذرشب تصحیح و چاپ شده است. نگارنده در مقاله «شهرستانی شیعی باطنی» به دیدگاه‌های شیعی، اسماعیلی و سنی شهرستانی در کتاب مفاتیح الاسرار پرداخته و آنها را به صورت مختصر تبیین کرده است. امیدواریم جناب آقای آذرشب هفتصد و پنجاه صفحه باقیمانده را نیز تصحیح و به بازار عرضه نمایند.
  4. در این زمینه بنگرید: مقاله «شهرستانی شیعی باطنی یا سنی اشعری»، نوشته مهدی فرمانیان، در کتاب اسماعیلیه، ص 503 - 449
  5. کتاب مصارعة الفلاسفه توسط انتشارات آیت‌الله مرعشی و مجلس مکتوب در ابتدای ملل و نحل ترجمه افضل الدین ترکه به چاپ رسیده است.
  6. گرد‌آوری از کتاب: درسنامه تاریخ و عقائد اسماعیلیه، مهدی فرمانیان، ادیان، قم، 1386، ه. ش، ص 166

منابع

  1. برگرفته از سایت اسماعیلی نبودن عبدالکریم شهرستانیhttps://makarem.ir
  2. برگرفته از سایت بقعه علامه شهرستانی کجاست؟ - جاذبه‌هاhttps://jazebeha.com
  1. برگرفته از سایت مروری بر زندگی عبدالکریم شهرستانی:http://moalemd.blogfa.com