نواب اربعه: تفاوت میان نسخه‌ها

|}

</div>

'''نواب اربعه'''، ‌ اصطلاحی است که بر چهار نائب خاص [[امام مهدی|حجت بن الحسن]] در دوران غیبت اطلاق می‌شود.  

نایبان خاص [[امام مهدی|امام مهدی(عج)]] در دوران [[غیبت صغرى]]، چهار تن از علماى پارسا و بزرگ [[شیعه]] (و بعضا از [[اصحاب]] با سابقه [[امامان]] پیشین) بودند. این افراد به «نواب اربعه» نامیده شده‌اند.  

این چهار نفر([[عثمان بن سعید]]، [[محمد بن عثمان]]، [[حسین بن روح]] و [[علی بن محمد سَمُری]]) به‌مدت هفتاد سال، نیابت امام را عهده‌دار بودند و با داشتن وکلایی در دورترین شهر‌های اسلامی، پیام‌‌ها و خواسته‏‌‌های [[شیعیان]] را به امام و پاسخ‌‌های امام را به آنان می‌رساندند. از دیگر وظایف نایبان خاص، این بود که تردید‌ها را درباره [[حضرت مهدی]] از بین ببرند و محل زندگی امام و مشخصات او را پنهان دارند.  

نایبان خاص<ref>در آن روزگار، به جاى «نیابت» و «نواب» بیشتر تعبیر «سفارت» و «سفرأ» به كار برده میشد.</ref>[[حضرت مهدى]] در دوران غیبت صغرى، چهار تن از اصحاب با سابقه امامان پیشین و از علماى پارسا و بزرگ [[شیعه]] بودند كه «نوّاب اربعه» نامیده شده‏اند. اینان به ترتیب زمانى عبارت بودند از:

# ابو الحسن على بن محمد سَمَرى.

#

البته [[امام زمان(عج)]] وكلاى دیگرى نیز در مناطق مختلف مانند: [[بغداد]]، [[كوفه]]، [[اهواز]]، [[همدان]]، [[قم]]، [[رى]]، [[آذربایجان]]، [[نیشابور]] و... داشت كه یا به وسیله این چهار نفر، كه در رأس سلسله مراتب وكلاى امام قرار داشتند، امور مردم را به عرض حضرت میرساندند<ref>چنانكه طبق نقل شیخ طوسى، حدود ده نفر در بغداد به نمایندگى از طرف محمد بن عثمان فعالیّت میكردند (الغیبة، ص 225).</ref> و از سوى امام در مورد آنان «توقیع» ‌هایى<ref>توقیع به معناى حاشیه نویسى است و در اصطلاح علماى شیعه به نامه‏ها و فرمانهایى كه در زمان غیبت صغرى از طرف امام به شیعیان میرسیده توقیع گفته می‌شود.</ref> صادر می‌شده است<ref> صدر، المهدى،، ص .189.</ref>. و یا - آن گونه كه بعضى از محققان احتمال داده‏‌اند - سفارت و وكالت این چهار نفر، وكالتى عامّ و مطلق بوده ولى دیگران در موارد خاصى وكالت و نیابت داشته‏‌اند.<ref> امین، سید محسن، أعیان الشیعة، ج 2، ص .48.</ref>. مانند:

محمد بن جعفر اسدى، احمد بن اسحاق اشعرى قمی‌، ابراهیم بن محمد همدانى، احمد بن حمزة بن الیسع<ref>طوسى،، الغیبة، ص 257، .258</ref>، محمد بن ابراهیم بن مهزیار<ref>كلینى،، اصول كافى،، ج 1، ص 518، ح .5.</ref>، حاجز بن یزید، محمد بن صالح<ref>كلینى، همان كتاب، ص 521، ح 14 و .15.</ref>، ابو‌هاشم داود بن قاسم جعفرى، محمد بن على بن بلال، عمر اهوازى، و ابو محمد و جنائى<ref>طبرسى،، اًعلام الورى، ص .444.</ref>.

عثمان بن سعید از قبیله بنى اسد بود و به مناسبت سكونت در شهر [[سامرا]]، «عسكرى» نیز نامیده می‌‌شد. در محافل [[شیعه]] از او به نام «سمّان» (= روغن فروش) یاد می‌‌‏شد، زیرا به منظور استتار فعالیت‌هاى سیاسى، روغن فروشى میكرد و اموال متعلق به امام را، كه شیعیان به وى تحویل میدادند، در ظرف‌هاى روغن قرار داده به محضر امام عسكرى میرساند<ref>طوسى،، الغیبة، تهران، مكتبة نینوى الحدیثة ص .214.</ref>. او مورد اعتماد و احترام عموم شیعیان بود<ref>طوسى، همان كتاب، ص 216.</ref>. گفتنى است كه عثمان بن سعید قبلاً نیز از وكلا و یاران مورد اعتماد [[حضرت هادى|حضرت‌‌هادى]] و حضرت عسكرى(ع) بوده است. «احمد بن اسحاق» كه خود از بزرگان شیعه میباشد، میگوید:

روزى به محضر [[امام هادى|امام‌‌هادى]] رسیدم و عرض كردم: من گاهى غایب و گاهى (در اینجا) حاضر و وقتى هم كه حاضرم همیشه نمیتوانم به محضر شما برسم. سخن چه كسى را بپذیرم و از چه كسى فرمان ببرم؟

تاریخ وفات عثمان بن سعید روشن نیست. برخى احتمال داده‌‏اند او بین سال‌هاى 260 - 267 در گذشته باشد و برخى دیگر فوت او را در سال 280 دانسته‌‏اند<ref>دكتر حسین، جاسم، تاریخ سیاسى غیبت امام دوازدهم، ترجمه دكتر سید محمد تقى آیت اللّهى، چاپ اوّل، تهران، مؤسسه انتشارات امیر كبیر، 1367 هـ. ش، ص 155 و .156.</ref>.

محمد بن عثمان نیز همچون پدر، از بزرگان شیعه و از نظر تقوا و عدالت و بزرگوارى مورد قبول و احترام شیعیان<ref>دكتر حسین، جاسم، تاریخ سیاسى غیبت امام دوازدهم، ترجمه دكتر سید محمد تقى آیت اللّهى، چاپ اوّل، تهران، مؤسسه انتشارات امیر كبیر، 1367 هـ. ش، ص 155 و .156</ref> و از یاران مورد اعتماد [[امام عسكرى(ع)]] بود، چنانكه حضرت در پاسخ شؤال «احمد بن اسحاق» كه به چه كسى مراجعه كند؟ فرمود: عَمرى (عثمان بن سعید)، و پسرش، هر دو، امین و مورد اعتماد هستند، آنچه به تو برسانند، از جانب من می‌‏رسانند، و آنچه به تو بگویند از طرف من می‌‏گویند. سخنان آنان را بشنو از آنان پیروى كن، زیرا این دو تن مورد اعتماد و امین منند<ref>طوسى،، همان كتاب، ص .221</ref>.

پس از درگذشت عثمان، از جانب امام غایب توقیعى مبنى بر تسلیت وفات او و اعلام نیابت فرزندش «محمد» صادر شد<ref> طوسى،، همان كتاب، ص .219</ref>.

همچنین اما، ضمن توقیعى در پاسخ سؤالات «اسحاق بن یعقوب»، چنین نوشت: خداوند از عثمان بن سعید و پدرش، كه قبلاً می‌‏زیست، راضى و خشنود باشد. او مورد وثوق و اعتماد من، و نوشته او نوشته من است<ref>طوسى،، همان كتاب، ص 220 - بحار الأنوار، ج 51، ص .349</ref>.

او پیش از مرگ، از تاریخ وفات خود خبر داد، و دقیقاً در همان تاریخى كه گفته بود، در گذشت<ref> طوسى، الغیبة، ص 222 - بحار الأنوار، ج 51، ص .351</ref>.

در روز‌هاى آخر عمر ابو‌جعفر، گروهى از بزرگان شیعه نزد او رفتند. او گفت: چنانچه از دنیا رفتم، به امر امام، جنشین من و نایب امام «ابو القاسم حسین بن روح نوبختى» خواهد بود. به او مراجعه كنید و در كار‌هایتان به او اعتماد نمایید<ref>طوسى،، همان كتاب، ص 226 و 227 - بحار الأنوار، ج 51، ص .355.</ref>.

حسین بن روح، از دستیاران نزدیك نایب دوم بود و عَمرى از مدت‌ها پیش، براى تثبیت امر نیابت او زمینه سازى می‌‏كرد و شیعیان را جهت تحویل اموال، به او ارجاع می‌‏داد و او، رابط بین عثمان بن سعید و شیعیان بود<ref>طوسى،، همان كتاب، ص 224 و 225 و .227.</ref>.

به فرمان امام عصر (ع) وبا [[وصیت]] و معرفى نوبختى، پس از حسین بن روح، على بن محمد سمرى منصب نیابت خاص و اداره امور شیعیان را عهده دار گردید<ref>طوسى،، همان كتاب، ص .442</ref>. سمرى از اصحاب و یاران امام عسكرى(ع) بوده است<ref>صدر، همان كتاب ص .412</ref>. او تا سال 329 كه دیده از جهان فرو بست، مسئولیت نیابت و وكالت خاص را به عهده داشت.  

چند روز پیش از وفات او توقیعى از ناحیه امام به این مضمون خطاب به وى صادر شد:

در ششمین روز پس از صدور توقیع، ابو الحسن سمرى از دنیا رفت<ref>طوسى،، همان كتاب، ص .243</ref>. پیش از مرگش از وى پرسیدند: نایب بعد از تو كیست؟ پاسخ داد: اجازه ندارم كسى را معرفى كنم<ref>طوسى،، همان كتاب، ص .242 </ref>. با در گذشت ابو الحسن سمرى دوره جدیدى در تاریخ شیعه آغاز گردید كه به دوران غیبت كبرى معروف است.

[https://www.pasokh.org/fa/Article/View/4111/ برگرفته از رسایت نواب اربعه در غیبت صغری - مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهاتhttps://www.pasokh.org]  

[[رده:تاریخ اسلام]]