پلورالیزم، رویکردی کلامی برای تقریب

پلورالیزم، رویکردی کلامی برای تقریب نام مدخلی است که به بیان و بررسی یکی از رویکردهای کلامی تقریب از منظر پلورالیزم مذهبی می پردازد و مبانی آن را روشن می سازد.

مقدمه

تأکید بر مشترکات بین مذاهب، فصل مشترک بین تمام دیدگاه های تقریبی است و آن چه باعث تفاوت بین دیدگاه ها می شود نحوه نگاه و تعامل با مسائل اختلافی است.

در این نگاه، سخن از معذوریت هر کدام از پیروان مذاهب است اما نه با نگاه فقهی بلکه با نگاه کلامی. برای روشن شدن تفاوت معذوریت در نگاه فقهی با نگاه کلامی باید گفت: در یک دسته بندی، علوم، به دو دسته حقیقی و اعتباری تقسیم می شوند. علوم حقیقی موضوعشان هست ها و نیست ها است اما ادبیات حاکم بر علوم اعتباری، بایدها و نبایدها است به عبارت دیگر در علوم حقیقی به دنبال کشف و توصیف حقایق بوده ولی در علوم اعتباری به دنبال وضع قانون و گزاره های تجویزی هستیم.

با این توضیح می توان گفت که علم کلام از اقسام علوم حقیقی است و علم فقه از اقسام علوم اعتباری است که شارع مقدّس به عنوان قانون و شریعت آن را اعتبار کرده است.

نتیجه این که معنای معذوریت در علم فقه با معنای معذوریت در علم کلام متفاوت خواهد شد. معذوریت در فقه به معنای مطابق بودن عمل با وظیفه فعلی مکلفین و قانون شرع است خواه این وظیفه ای که در ظاهر شریعت بر عهده او آمده است مطابق با واقع باشد یا نباشد اما در علم کلام سخن از کشف حقیقت است نه حجّت شرعی.

بنابراین اگر کسی به این نتیجه رسید که عقیده ای مطابق با حقیقت بوده و او را به واقع می رساند می تواند بگوید که معتقد شدن به آن عقیده برای وی عذرآور است و این، مقصود از معذوریت با نگاه کلامی است.

با توجه به روشن شدن معنای معذوریت کلامی، می توان گفت اگر به لحاظ معرفت شناسانه بپذیریم که دو یا چند نظر مخالف، ما را به واقع می رسانند و در اصطلاح، مصیب هستند می توان گفت به لحاظ کلامی عمل به هر کدام از این نظریات عذرآور و مصیب اند و این معنای معذوریت کلامی با نگاه تکثرگرایانه است.

تبیین و توضیح دیدگاه

در روی کرد معذوریت با نگاه تکثّرگرایانه که یکی از روی کردهای کلامی تقریب به شمار می آید گفته می شود تمام مذاهب اسلامی حقیقت دین را نشان می دهند و همه آنها راه های مستقیمی برای رسیدن به جوهر و حقیقت اسلام هستند لذا هر کسی می تواند از طریق هر کدام از این مذاهب که می پسندد به حقیقت اسلام دست پیدا کند. نتیجه این که پیروان تمام مذاهب اسلامی در تمسک به مذهبشان معذور هستند و کسی حق ندارد دیگری را تخطئه کرده و یا تکفیر کند.

این معنا از معذوریت، به نوعی ریشه در نگاه پلورالیستی دارد به این معنا که معتقد به وجود راه های مستقیم و متعدّد برای رسیدن به حقیقت دین شده و بگوییم که همه این راهها ولو نقیض یکدیگر باشند ما را به واقعیت و حقیقت می رسانند.

کسانی که به لحاظ معرفتی معتقد به پلورالیزم مذهبی هستند درمسأله تقریب مذاهب مشکلی ندارند زیرا می توانند ادعا کنند که تک تک این مذاهب آنها را به واقع می رساند و همه آنها راه های مستقیمی برای رسیدن به حقیقت دین هستند. با این نگاه، حتّی تقریب بین ادیان هم میسور است چه رسد به تقریب بین مذاهب اسلامی و اصولاً ادعای اصلی پلورالیزم دینی عدم انحصار حقیقت در دین واحد و حق بودن همه ادیان است که این نگاه را می توان به مذاهب متعدّد تحت دین واحد نیز سرایت داد.