نمایش مبدأ برای پیش‌نویس:التمهید فی علوم القرآن

{{جعبه اطلاعات کتاب
| عنوان = التمهید فی علوم القرآن
| تصویر = 
| نام = التمهید فی علوم القرآن
| پدیدآوران = محمد هادی معرفت
| زبان = عربی
| زبان اصلی = عربی
| ترجمه = فارسی
| سال نشر = 
| ناشر = 
| تعداد صفحه = 10
| موضوع = 
| شابک = 
}}


'''التمهید فی علوم القرآن'''، عنوان کتابی به زبان عربی که قرآن‌پژوه و مفسر گرانقدر معاصر، آیت الله محمد هادی معرفت آن را با انگیزه جمع‌آوری و تدوین آراء و نظرات شیعه در زمینه علوم قرآنی، در ده جلد تألیف کرده است. این کتاب را می‌توان منسجم‌ترین و گسترده‌ترین اثر معاصر در موضوع علوم قرآنی و تفسیر و مفسران دانست که در مراکز حوزوی و دانشگاهی به عنوان متن درسی استفاده می‌شود. مؤلف در شش جلد اول التمهید به بیان مباحث علوم قرآنی نظیر وحی، نزول قرآن، قرائت و قاریان قرآن، محکم و متشابه، اعجاز قرآن، و سپس در جلد هفتم نقد شبهات پیرامون قرآن، جلد هشتم تحریف‌ناپذیری قرآن و  جلد نهم و دهم تفسیر و مفسران را شرح داده است.

==مؤلف==

[[محمد هادی معرفت|آيت الله محمد هادى معرفت]] در سال (1309 ش) در خانواده روحانى در شهر [[کربلا|كربلا]] متولد شد. پدرش شيخ على از خطباى مشهور [[کربلا|كربلا]] بود. ایشان در پنج سالگى به مكتب رفت و پس از فراگیری  خواندن و نوشت، مقدمات را نزد استاد حاج شيخ على اكبر نائينى و  پدرش. ادبيات و منطق را از محضر اساتیدی همچون سيد سعيد تنكابنى، آيت الله سيد محمد شيرازى و شيخ محمد حسين مازندرانى و دروس [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] را نزد شيخ محمد كلباسى، شيخ محمد خطيب و سيد حسن حاج آغا ميرقزوينى تلمّذ نمود و  در كنار تحصيل، به تدريس و تحقيق مباحث ادبى و علمى نیز اشتغال داشت. پس از مدتى با همكارى گروهى از فضلاى حوزه همچون سيد محمد شيرازى، سيد عبدالرضا شهرستانى و شيخ محمد باقر محمودى، ماهنامه‌ه‏ايى تحت عنوان « اجوبة المسائل الدينية» منتشر کردند كه در آن به پرسش‌های دينى مردم پاسخ داده می‌شد.
در سال (1340 ش) پس از فوت پدرش، براى تكميل تحصيلات خود با هدف شركت در جلسات درسى و استفاده از محضر فرهيختگان علم، فقاهت، فلسفه و حکمت متعالیه آن دوران همچون سيد محسن حكيم، [[سید ابوالقاسم خوئی|آيت الله سيد ابو القاسم خوئى]] و [[سید روح‌الله موسوی خمینی|امام خمينى (ره)]]، به [[نجف|نجف اشرف]] مهاجرت نمود. در همین سال‌ها با انگيزه پرداختن به مسائل قرآنى در كنار [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]]، تحقيقات خود را به موضوع علوم قرآنى سوق داده و  پس از مدتى توانست كتاب ارزشمند التمهيد را در شش جلد و نيز كتاب التفسير و المفسرون را در دو جلد تاليف نمايد. در سال (1351 ش) كه [[حزب بعث|حكومت بعث]] [[عراق]] دستور مهاجرت ايرانيان را صادر نمود، به اتفاق خانواده رهسپار [[جمهوری اسلامی ایران|ايران]] شد و در [[حوزه علمیه قم|حوزه علميه قم]] به فعاليت‏هاى علمى خود همچون تدريس و تأليف ادامه داد كه محصول آن تأليف كتاب ارزشمند « صيانة القرآن من التحريف»، ترجمه كتاب « التفسير و المفسرون»، تدريس در مراكز حوزوى و دانشگاهى و تأليف كتابى به نام « التفسير الجامع الاثرى» بود. ایشان در سال (1386 ش) در [[ قم|شهر مقدس قم]] به ملكوت اعلى پيوست.

==ساختار کتاب==
این  مجموعه، ابتداء در شش جلد با بیان مباحث [[علوم قرآنی]] نظیر [[وحی]]، [[نزول قرآن]] و اسباب نزول در جلد اول، قرائت و قاریان قرآن در جلد دوم، [[محکم و متشابه از منظر فریقین|محکم و متشابه]] در جلد سوم، [[اعجاز قرآن]] در جلد چهارم، اعجاز بیانی در جلد پنجم، اعجاز علمی و تشریعی در جلد ششم، منتشر شد و سپس با نظر مؤلف با افزدون سه کتاب دیگر به آن، شبهات و ردود، صیانة القرآن من التحریف و التفسیر و المفسرون فی ثوبه القشیب در دو جلد، مجلدات آن به ده جلد رسید.

==محتوای کتاب==

[[محمد هادی معرفت|آیت الله معرفت]] این مجموعه ارزشمند ده جلدی التمهید را با انگیزه جمع‌آوری و تدوین آراء و نظرات شیعه در زمینه [[علوم قرآنی]] تالیف کرده است. تدارک فقدان موسوعه قرآنی [[مذهب شیعه|شیعه]]، تبیین جایگاه و نقش شیعه در عرصه [[علوم قرآنی]]، گستره و عمق توجه به مباحث [[علوم قرآنی]]، اهتمام به آرای مختلف صاحب نظران، صبغه نقد و نوآوری در مباحث را می‌توان از ویژگی‌های این کتاب شمرد. هر کدام از مجلدات این کتاب تقریبا اختصاص به یک مبحث دارد.  

===جلد اول===

مقدمه: در بيان اهميت موضوع [[علوم قرآنی|علوم قرآن]] و معرفى كتابهايى كه از قرن اول تاكنون تاليف شده است،
فصل اول: [[وحی|وحى]] و [[قرآن]] كه در آن پيرامون [[وحی|وحى]] از نظر لغوى، اصطلاحى  و اقسام [[وحی|وحى]] بحث می‌نمايد،
فصل دوم: [[نزول قرآن]] شامل مباحث مربوط به ترتيب سوره‏‌ها، شناخت سوره‌‏هاى مكى و مدنى و...،
فصل سوم: شناخت اسباب نزول‏،
فصل چهارم: تاريخ قرآن.

===جلد دوم=== 
فصل اول: قرائت و قاريان قرآن و عوامل ايجاد اختلاف در قرائت،
فصل دوم: بحث پيرامون مساله متواتر بودن قرائت‏‌ها، ادله قائلين به تواتر و...،
فصل سوم: شرح حديث «سبعه احرف»،
فصل چهارم: قرائت‏‌ها بين صحيح و شاذ و ملاك  قبول قرائت‏‌ها و...،
فصل پنجم: طبقات قاريان و معرفى قاريان مشهور سه قرن اول هجرت،
فصل ششم: ناسخ و منسوخ در قرآن شامل تعريف نسخ، اقسام آن و...،
فصل هفتم: ذكر آياتى كه منسوخ بودن آنها به دليل قطعى ثبت شده است‏.

===جلد سوم===

فصل اول: [[محکم و متشابه از منظر فریقین|محكم و متشابه]] در [[قرآن]]، قرآن و متشابه، دليل وجود متشابه و...،
فصل چهارم: معرفى اجمالى آراء و نظر گروههاى مختلف اسلامى پيرامون متشابهات قرآن‏،
فصل پنجم: معرفى نمونه‏‌هايى از متشابهات قرآن‏.

===جلد چهارم===

فصل اول: [[اعجاز  قرآن‏|اعجاز در قرآن‏]]
فصل دوم: دلايل اعجاز
فصل سوم: آراء و نظرات پيرامون [[اعجاز قرآن‏]]
فصل چهارم: قول به صرفه‏
فصل پنجم: مناقشه در قول به صرفه‏
فصل ششم: بيان شواهدى از بزرگان عرب ( مخالفين اسلام) كه اعتراف به [[معجزه]] بودن [[قرآن]] داشتند.

===جلد پنجم===

اين مجلد شامل يك باب است كه در آن پيرامون اعجاز بيانى و در پايان آن به عنوان خاتمه پيرامون فصاحت [[قرآن]] در كفه ترازو بحث می‌نمايد. باب اول شامل ده فصل است كه فهرست آن به شرح ذيل است:
فصل اول: تعبيرات دقيق قرآنى،‏
فصل دوم: روش و اسلوب قرآن‏،
فصل سوم: روان بودن عبارات‏،
فصل چهارم: هماهنگى در نظم و آهنگ‏،
فصل پنجم: هماهنگى در حروف‏،
فصل ششم: هماهنگى بين مطالب،‏
فصل هفتم: تشبيهات قرآن،
فصل هشتم: استعارات قرآنى‏،
فصل نهم: كنايات قرآنى،‏
فصل دهم: ظرافت‌‏هاى موجود در كلام خدا.

===جلد ششم===

اين مجلد شامل دو باب است كه در باب اول پيرامون اعجاز علمى [[قرآن]] و در باب دوم پيرامون اعجاز تشريعى [[قرآن]] بحث می‌نمايد.

===جلد هفتم===

کتاب شبهات و رودود، که پنج باب است.
باب اول: آيا براى [[قرآن]] مصادرى است،
باب دوم: [[قرآن]] و فرهنگ‏‌هاى زمان او،
باب سوم: آنچه كه موهم اختلاف و تناقض در [[قرآن]] است،
باب چهارم: آيا در قرآن چيزى كه مخالف علم است وجود دارد،
باب پنجم: قصه‏‌هاى قرآنى.

===جلد هشتم===

کتاب صیانه القرآن من التحریف، که یک مقدمه و ده قصل است. فصل اول: [[تحریف قرآن از منظر فریقین (مقاله)|تحریف]] در لغت و اصطلاح، فصل دوم: خلاصه دلایل بطلان شبهه [[تحریف قرآن از منظر فریقین (مقاله)|تحریف]]، فصل سوم: بیان کلام بزرگان شیعه (پیرامون عدم تحریف قرآن)، فصل چهارم: گواهی بزرگان اهل سنت به پیراستگی شیعه از قول به [[تحریف قرآن از منظر فریقین (مقاله)|تحریف]]، فصل پنجم: تحریف در کتب عهدین فصل، ششم: تحریف در نزد [[ حشویه|فرقه حشویه]]، فصل هفتم: [[تحریف قرآن از منظر فریقین (مقاله)|تحریف]] در نزد اخباریون، فصل هشتم: پندارهای صاحب کتاب فصل الخطاب (حاجی نوری)، فصل نهم: کتابهایی که حاجی نوری به آنها اعتماد نموده، فصل دهم: روایاتی که حاجی نوری در کتاب خود ذکر نموده است.

===جلد نهم و دهم===

کتاب التفسیر و المفسرون فی ثوبه، که در دفاع از اصول و مبانی [[تفسیر]] در [[مذهب شیعه|تشیع]]، و در پاسخ به کتاب محمدحسین ذهبی، از علمای [[دانشگاه الازهر]] مصر با عنوان التفسیر و المفسرون نوشته شده، شامل دو جلد است كه فهرست مطالب آن به شرح ذيل است‏
جلد اول: شامل هفت فصل كه عبارتند از:
فصل اول: [[تفسیر|تفسير]]، تعريف تفسير، دليل نياز به تفسير و...،
فصل دوم: ترجمه قرآن، تعريف ترجمه، شرائط ترجمه و...،
فصل سوم: پيدايش [[تفسیر|تفسير]]،
فصل چهارم: [[تفسیر|تفسير]] در دوران [[صحابه]]‏،
فصل پنجم: [[تفسیر|تفسير]] در عصر تابعين‏،
فصل ششم: مفسران نامى و مشهور، پس از تابعين‏،
فصل هفتم: نقش [[اهل بیت|اهل بيت عليهم السلام]] در [[تفسیر|تفسير]]،
جلد دوم: فصل اول: [[تفسیر|تفسير]] در عصر تدوين‏،
فصل دوم: [[تفسیر]]‏،
فصل سوم: معروفترين تفاسير نقلى‏،
فصل چهارم: [[تفسیر|تفسير]] اجتهادى‏،
فصل پنجم: تفاسير كوتاه‏،
فصل دهم: مهمترين تفاسير عرفانى.

==ترجمه، خلاصه و نرم‌افزار==

* کتاب التمهید فی علوم القرآن توسط انتشارات تمهید در ده جلد به زبان فارسی ترجمه شده و نیز انتشارات [[سازمان تبلیغات اسلامی]] بخش‌هایی از آن را با عنوان آموزش علوم قرآنی با ترجمه ابو محمد وکیلی منتشر کرده است. برخی از جلدهای این کتاب نیز به‌شکل مجزا از جمله: جلد هفتم، شبهات و رود با عنوان نقد شبهات پیرامون قرآن کریم، جلد هشتم، صیانه القرآن من التحریف با نام تحریف‌ناپذیری قرآن، جلد نهم و دهم، التفسیر و المفسرون فی ثوبه القَشیب با عنوان تفسیر و مفسران ترجمه و توسط انتشارات تمهید چاپ شده است.

* خلاصه التمهید نیز با عنوان تلخیص التمهید در دو جلد به زبان عربی و نیز فارسی توسط انتشارات تمهید، و مباحث [[علوم قرآنی]] آن، یعنی شش جلد اول آن با عناوینی همچون علوم قرآنی و آموزش علوم قرآنی در یک جلد توسط همین انتشارات و مباحث تاریخ قرآن آن، با اقتباس از دو جلد اول آن توسط انتشارت سمت با هدف تدریس در رشته علوم قرآن و حدیث، چاپ شده است.

* نرم‌افزار دیجیتال التمهید فی علوم القرآن توسط مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی، وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم انتشار یافته است. همچنین مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور، نرو افزار دیجیتالی را با عنوان مجموعه آثار [[محمد هادی معرفت|آیت‌الله محمدهادی معرفت]] منتشر کرده که شامل متن 30 عنوان کتاب از آثار حضرت آیت‌الله محمدهادی معرفت به زبان فارسی و عربی از جمله التمهید فی علوم قرآن و ترجمه‌ها و خلاصه‌های آن است.

==منابع==

* معرفت، محمد هادی، التمهید فی علوم القرآن، چاپ سوم، انتشارات حوزه علمیه قم، قم، 1410 ق.

* ..........................، تحریف‌ناپذیری قرآن، ترجمه علی نصیری، چاپ اول، انتشارات سمت، تهران، 1379 ش.

*...........................، تفسیران و مفسران، ترجمه گروه مترجمان، چاپ اول، موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، قم، 1379 ش.

*...........................، نقد شبهات پیرامون قرآن، ترجمه علی اکبر رستمی و همکاران، چاپ اول، موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، قم، 1385 ش.

* [https://www.noorshop.ir/fa/product/15687/%D9%86%D8%B1%D9%85-%D8%A7%D9%81%D8%B2%D8%A7%D8%B1-%D9%85%D8%AC%D9%85%D9%88%D8%B9%D9%87-%D8%A2%D8%AB%D8%A7%D8%B1-%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D9%87%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%85%D8 مرکز تحقیقات علوم کامپیوتری اسلامی نور، مجموعه آثار آیت الله معرفت]. 

* نصیری، علی، یاد نگار آیت محمد هادی معرفت، جلد سوم، چاپ اول، سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم، 1392 ش.