تأملی بر مسئلۀ وحدت اسلامی از دیرباز تا دیروز (کتاب)
| تأملی بر مسئلۀ وحدت اسلامی از دیرباز تا دیروز | |
|---|---|
-1.png) | |
| نام | تأملی بر مسئلۀ وحدت اسلامی از دیرباز تا دیروز با تكيه بر جنبش اتحاد اسلام |
| پدیدآوران | محمد حسین اردوش |
| زبان | فارسی |
| سال نشر | 1384 ش |
| ناشر | پژوهشگاه مطالعات تقریبی وابسته به مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی |
| تعداد صفحه | 760 |
| موضوع |
|
| شابک | 5 - 114 - 167 - 964 - 978 |
تأملی بر مسئلۀ وحدت اسلامی از دیرباز تا دیروز، با تکیه بر جنبش وحدت اسلامی، عنوان کتابی است به قلم محمدحسین اردوش، که به بررسی مفهوم وحدت اسلامی و تاریخچه آن از گذشته تا دوران معاصر میپردازد و بهویژه بر جنبش وحدت اسلامی تأکید دارد. این کتاب به مفاهیم مرتبط با وحدت و بیداری اسلامی، ریشههای ناهمسازیهای مذهبی و تأثیرات استعمار بر جهان اسلام میپردازد و تلاشهای سید جمالالدین اسدآبادی در این زمینه را بررسی میکند. در این کتاب حتی به نمونههایی از درگیریهای نظامی میان خود مذاهب اهلسنت و حتی همکاری سران مذاهب اسلامی با مغولان برای رویارویی با مذهب دیگر اشاره میکند، اما بر این باور است که این ناهمسازگاریها:
- اولا صرفا در برهههایی از تاریخ روی داده و نباید آن را به کل تاریخ اسلام تعمیم داد؛
- ثانیا دلیل این تقابلها سیاسی و در جهت کسب منافع بوده که صرفا پوششی از مذهب میگرفته است.
همچنین در کتاب فوق به بررسی طرحهای وحدت خواهانهای که در طول تاریخ اسلام ارائه شده نیز پرداخته میشود. طرحهایی نظیر طرح سیدجمال الدین اسدآبادی، سلطان عبدالحمید عثمانی، شیخالرئیس قاجار و ... نمونههایی از الگوهای موفق همسازگرایی نظیر حکومت عمر بن عبدالعزیز نیز مورد بررسی قرار میگیرد.
معرفی اجمالی
جهان اسلام از قرن سیزدهم هجری به این سو، در کشاکش رویارویی با هیمنۀ استعماری غرب. علاوه بر وقوف به برتری مادی غرب، همانند قرن دوم هجری، بار دیگر با انبوهی ازمفاهیم و معارف بیگانه مواجه شد و البته این بار جهان اسلام، نشاط و شادابی و سلامت و قدرت گذشته در مقابله با هیمنه ی مادی بیگانگان و هضم مطلوب دادههای فرهنگی جدید را نداشت. از این رو در مقابله با عالم جدید، موضع گیریهای متفاوتی اتخاذ نمود که بیشتر ما بین افراط و تفریط، غرب گریزی تا غرب ستیزی و غرب گرایی تا غرب زدگی، در نوسان بود. در این میان دیدگاههایی نیز تلاش میداشت که از بهت واقعه در آمده و نسبت به امر واقع، یعنی پیشرفت و برتری غرب، نه دچار تسلیم، وادادگی و شیفتگی شود و نه روی در کشد و در انزوا فرو رود و یا به انکار و ستیز بر خیزد، بلکه با اعتماد به نفس و دیده ی انصاف به حلاجی درست وضعیت و چاره جویی بپردازد.
جنبش وحدت اسلامی یا اتحاد اسلام را در مجموع میتوان دارای چنین دیدگاهی شمرد. وحدت اسلامی در این عصر، جنبشی است اندیشهای و عملگرا که تلاشی گران، فشرده و پراکنده به خرج داد تا با احیا، اصلاح و بیداری، جهان اسلام را که در آن دوران، مهمترین و معتبرترین واحدهای سیاسی آن، امپراتوری عثمانی و ایران قاجاری بودند. توانایی درک دنیای جدید و دفاع از استقلال و صیانت آن در مقابله با سلطهجوییهای استعماری غرب ببخشد. وحدت اسلامی با وجود تنوع در گرایشها و سمت وسوهای سیاسی ـ فرهنگی، یکی از محوریترین نظریههای مطرح در این دوران بوده و در میان اقشار مختلف از سیاستمداران حاکم تا علما، اندیشمندان، روشنفکران و حتی تودۀ مردم، مبلغان، داعیانی داشت و اگر چه فشار و شتاب رویدادهای متوالی آن دوران، فرصت پختگی و کارآمدی مؤثر را به این جنبش نداد و لیکن مسألۀ وحدت اسلامی در این عصر، تأثیراتی جدی، مانا و پردامنه برجای گذارد و علیرغم کثرت و تنوع در تعریف، در اشکالی دیگر، همچنان تا امروز مطرح می باشد ... فرضیۀ اساسی که چهارچوب این پژوهش، مبتنی بر آن شکل گرفته است. این است که وحدت اسلامی در این دوران جنبشی است وحدتطلبانه، اصلاحگرا و استعمارستیز و مهمترین عامل در ولادت آن، نیاز جهان اسلام به وحدت در مصاف با دنیای جدید بود.
این پژوهش که از سه بخش سامان یافته است. تلاش گردیده است که با استنادهای پژوهشگرانه، از مطرحترین مآخذهای تحقیقاتی، در تاریخ معاصر جهان اسلام اعم از منابع دست اول و مآخذ تحقیقی، پیرامون مسألۀ وحدت اسلامی و موضوعات مرتبط با آن استفاده گردد.
- در بخش نخست كتاب، مؤلفههای ناهمسازگری و پیشینۀ تلاشهای همسازگرایانه در جهان اسلام از آغاز تا قرن سیزده هجری و الی نوزده میلادی، بررسی میگردد.
- در بخش دوم، به زمینههای طرح مسألۀ وحدت اسلامی در ایران قاجاری و امپراتوری عثمانی، اشاره میشود.
- بخش سوم به مسألۀ وحدت اسلامی؛ اتحاد اسلام و مؤلفهها و مقومهای نظریۀ وحدت اسلامی در این عصر، چهرهها؛ اندیشهها و تکاپوها (سید جمالالدین، شیخ الرئیس قاجار، رسالۀ اتحاد اسلام)، اختصاص دارد.
- در پایان در كتاب تصریح شده است: پس از وفات پیامبر اسلام (صلّیالله علیه وآله)، به موازات تزاید ناهمسازگریها، تلاشهای وحدتطلبانه نیز رشد و نمود و بالندگی گرفت، و بدین ترتیب مسألۀ وحدت اسلامی یا همسازگری و خصم و همزادش، یعنی تفرقه یا ناهمسازگری كه بیش از هر چیز در اختلافات مذهبی بروز مییابد، به برجستهترین مؤلفههای تاریخ اسلام تبدیل میگردد. در طول تاریخ اسلام از وحدت اسلامی مانند بسیاری دیگر از آموزهها و ارزشها، تعاریف متفاوت و قرائتهای گوناگون شده است. و حتی پارهای از تلاشهای وحدتطلبانه با ماهیتی متناقض و دوگانه (پارادوكسیال)، با هدف وحدت مسلمانان به ناهمسازگریهای جهان اسلام دامن زدهاند، تا آنجا كه گاه شعار وحدت به حربهای علیه جوهرۀ خود یعنی همسازگری تبدیل شده و مستمسكی برای توجیه بیداد و یا انكار اقلیت از سوی اكثریت بدل آمده است. نمونههای متعددی از این دست تلاشها را چه در حوزۀ اندیشه و چه در حوزۀ قدرت سیاسی، در تاریخ اسلام میتوان یافت.
دراین کتاب میخوانیم
بخش نخست
- تاملی ناهمسازگریها و پیشینۀ تلاشهای همسازگرایانه در جهان اسلام از آغاز تا قرن سیزده هجری / نوزده میلادی؛
- ناهمسازگری - آموزههای همسازگرایانه؛
- عصر خلفای راشدی؛
- عصر اموی (عمر بن عبدالعزیز؛ درنگی میبایست)؛
- عصر عباسی؛
- پس از سقوط بغداد؛
- عصر صفوی - عثمانی (یاووز سلیم؛ تاملی میبایست)؛
- طرح نادری برای وحدت.
بخش دوم
- زمینههای طرح مسألۀ وحدت اسلامی در ایران قاجاری و امپراتوری عثمانی؛
- وضعیت ایران عصر قاجار انحطاط کلی، دو ویزگی عصر قاجار، همسایگی با غرب، اصلاحات)؛
- وضعیت عثمانی (دوران انحطاط و زوال، عوامل انحطاط و زوال، سلاطین ضعیف، سلطنت حرمسرا، امپراتوری روسیه، عقب ماندن از غرب، اصلاحات، دوران لاله، نظام جدید - مشروعیت).
بخش سوم
- مسألۀ وحدت اسلامی؛ اتحاد اسلام؛
- مولفهها و مقومهای نطزیۀ وحدت اسلامی در این عصر؛
- چهرهها، اندیشهها و تکاپوها؛
- سید جمالالدین (در حدیث دیگران، پرورش، سید و سلطان، سلطان پس از سید)؛
- شیخالرئیس قاجار (رساله اتحاد اسلام)؛
- پایان سخن و نتیجه؛
- پیوستها و تصاویر؛
- منابع و ماخذ.
جستارهای وابسته
منابع
- تأملی بر مسئله وحدت اسلامی از دیرباز تا دیروز با تكيه بر جنبش اتحاد اسلام، تاریخ درج مطلب: بیتا، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 11 تیرماه 1404 ش.