نمایش مبدأ برای سیمای علی بن‌ابی‌طالب در قرآن کریم از دیدگاه اهل‌سنت (مقاله)

امروزه فضائل [[علی بن ابی‌طالب|علی بن ابی طالب]] جهانگیر است و دوست و دشمن، یهودی و مسیحی و مسلمان و شیعی و سنی در مورد آن داد سخن داده‌اند به تعبیر امام شوافع در [[صحیح بخاری]] شخصی امام [[محمد بن ادریس شافعی|شافعی]] را ملاقات کرد و از او پرسید: در حق علی چه می‌‌‌گویی؟ در پاسخ امام شافعی گفت: چه گویم درباره مردی که دوستان او از ترس دشمنانش مناقب و فضائل او را کتمان می‌‌‌‌‌کنند و دشمنان، از راه کینه‌توزی مناقب او را کتمان نمودند، درحالی‌که مناقب و فضائل او به‌اندازه‌ای است که خاور و باختر جهان را پرکرده است<ref>(علىّ فى الکتاب و السنة، ج 1، ص 10 و كشف اليقين: 4.) همچنین این معنا به صورت های زیر نیز از منابع مختلف ذکر گردیده است: ۱_ وقد انصف الشافعی [محمد بن إدریس]، إذ قیل له: ما تقول: فی علی؟ فقال: «وما ذا أقول فی رجل أخفت أولیائه فضائله خوفا، وأخفت أعداؤه فضائله حسدا، وشاع من بین ذین ما ملا الخافقین.» : (حلیه الأبرار (السید هاشم البحرانی): ج ۲ – ص ۱۳۶.) ۲_ وحکی عن الشافعی إنه قیل له: ما تقول فی علی علیه السلام؟ قال: «ما أقول فی حق من أخفت أولیاؤه فضائله خوفا، وأخفت أعداؤه فضائله حسدا، وشاع من بین ذین ما ملأ الخافقین»: (الأنوار البهیه (شیخ عباس قمی): ص ۷۱ (باب فضائل امام علی) / حلیه الأبرار: ج۱، ص ۲۹۴، باب۱۵.) ۳_ وأروع ما قال فی حق علی -محمد بن إدریس- إمام الشافعیه: «عجبت لرجل کتم أعداؤه فضائله حسدا وکتمها محبوه خوفا وخرج ما بین ذین ما طبق الخافقین»: (الروضه فی فضائل أمیر المؤمنین (شاذان بن جبرئیل القمی): ص۱۹ / الإمام الصادق والمذاهب الأربعه:ج۲ ص۲۱۶ .) ۴_و لقد أنصف الشافعي محمد بن إدريس إذ قيل له: ما تقول في علي؟ فقال: و ما ذا أقول في رجل أخفى أولياؤه فضائله خوفا، و أخفى أعداؤه فضائله حسدا، و شاع له بين ذين ما ملأ الخافقين‌ : (مشارق أنوار اليقين في أسرار أمير المؤمنين(ع) :۱۷۱)</ref>. این صفحه گوشه‏‌ای از فضایل مولی علی (علیه‌السّلام) در قالب بعضی از آیات کریمه قرآن مجید است و درصدد بیان برخی فضایل امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) از منابع دانشمندان اهل‌سنت و جماعت هستیم که در شأن نزول یا تفسیر یا تأویل بعضی از آیات کلام‌الله مجید ذکر شده است. 

''' فضایل علی (علیه‌السّلام) در قرآن به روایت اهل‌سنت:'''
== علی (علیه‌السّلام) صراط مستقیم ==
اهْدِنَا الصِّراطَ الْمُسْتَقِیمَ‏<ref>(حمد،6)</ref>: به راه راست ما را راهبر باش.

حدیث: عن ابن عباس‏ قال: قال رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) لعلی بن ابی‌طالب: «انت الطریق الواضح و انت الصراط المستقیم و انت یعسوب المؤمنین‏» 

از ابن عباس رسیده است که پیامبر اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) به علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) فرمود: (ای علی) تو راه روشن و همان راه راست و پشتوانه و پناه مؤمنان هستی<ref>شواهد التنزیل لقواعد التفضیل حاکم حسکانی حنفی ج 1/ 58.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) هادی متقین ==
هُدی لِلْمُتَّقِینَ‏<ref>(بقره،2‏)</ref>: این است کتابی که مایه هدایت تقواپیشگان است.
حدیث: عن عبدالله بن عباس فی قول اللّه عزّوجلّ: ذلِک الْکتابُ لا رَیبَ فِیهِ‏ یعنی لا شک فیه أنّه من عند اللّه نزل «هدی» یعنی بیانا و نورا «للمتقین» علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) الذی لم یشرک باللّه طرفة عین، اتقی الشرک و عبادة الاوثان و اخلص للّه العبادة، یبعث الی الجنّة بغیر حساب هو و شیعته‏: در مورد قول خداوند که فرموده: ذلِک الْکتابُ لا رَیبَ فِیهِ، ابن عباس گفته است یعنی شکی نیست که این کتاب از جانب خداوند نازل شده است و هدایت به معنای بیان و نور است و مراد از «متّقین» امیرالمؤمنین علی ابن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) می‌‌‏باشد (که مصداق اتم و اکمل پارسایان می‌‌‌‏باشد) امامی که چشم به هم زدنی شرک نیاورد. او بود که از بت‌ها بیزاری می‌‌‌‏جست و خدا را خالصانه عبادت می‌‌‌‌‏کرد. او و شیعیانش بدون حساب اهل بهشت خواهند بود<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 67.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) و حزبش رستگارانند ==
هُمُ الْمُفْلِحُونَ‏<ref>(بقره‏،5)</ref> ترجمه: ایشان همان رستگارانند
حدیث: «قال رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: یا سلمان هذا و حزبه هم المفلحون»: پیامبر اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) به سلمان فرموده است: ای سلمان این مرد (اشاره به حضرت علی (علیه‌السّلام) کردند) و حزبش رستگارند<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 69.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) مومنی که خداوند مسخره‌کننده‌اش را استهزاء می‌‌‌کند ==
وَ إِذا لَقُوا الَّذِینَ آمَنُوا قالُوا آمَنَّا وَ إِذا خَلَوْا إِلی‏ شَیاطِینِهِمْ قالُوا إِنَّا مَعَکمْ إِنَّما نَحْنُ مُسْتَهْزِؤُنَ اللَّهُ یسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَ یمُدُّهُمْ فِی طُغْیانِهِمْ یعْمَهُونَ<ref>(بقره، ‏14)</ref>.

ترجمه: و چون با کسانی که ایمان آورده‏‌اند برخورد کنند می‌‌‏گویند: ایمان‏ آوردیم و چون با شیطان‌های خود خلوت کنند، می‌‌‏گویند: در حقیقت ما با شماییم، ما فقط (آنان را) ریشخند می‌‌‏کنیم.<br>
حدیث: عن محمد بن الحنفیه قال: بینما امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب قد اقبل من خارج المدینه و معه سلمان الفارسی و عمّار، و صهیب و المقداد، و ابوذرّ، اذا بصر بهم عبدالله بن ابی بن سلول المنافق و معه اصحابه، فلما دنی امیرالمؤمنین قال عبدالله بن ابی: مرحبا بسید بنی‌هاشم وصی رسول‌الله و اخیه و ختنه و ابی السبطین الباذل له ماله و نفسه فقال ویلک یا بن ابی انت منافق اشهد علیک بنفاقک. فقال ابن ابی: و تقول مثل هذا لی؟ و و اللّه انی لمؤمن مثلک و مثل اصحابک. فقال علی ثکلتک امک ما انت الا منافق.
ثم اقبل ابی رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) فاخبره بما جری فانزل اللّه تعالی: «وَ إِذا لَقُوا الَّذِینَ آمَنُوا» یعنی و اذا لقی ابن سلول امیرالمؤمنین المصدق بالتنزیل قالوا (کنا) آمنّا، یعنی صدقنا بمحمد و القرآن، و اذا خلوا الی شیاطینهم من المنافقین قالوا: انا معکم فی الکفر، و الشرک، انّما نحن مستهزؤون بعلی بن ابی‌طالب و اصحابه.
یقول اللّه تعالی (تبکیتا لهم): «اللَّهُ یسْتَهْزِئُ بِهِمْ» یعنی یجازیهم فی الاخرة جزاء استهزائهم بعلی (علیه‌السّلام) و اصحابه رضی اللّه عنهم‏.<br>
ترجمه: ابوالعباس علوی باسنادش، از [[محمد بن حنفیه]] (فرزند حضرت علی (علیه‌السّلام)) خبر می‌‌‏دهد در آن زمان که علی (علیه‌السّلام) از خارج مدینه می‌‌‏آمدند و همراه ایشان [[سلمان فارسی]] و [[عمار یاسر|عمار]] و [[صهیب]] و [[مقداد]] و [[ابوذر غفاری|ابوذر]] بودند عبدالله بن ابی سلول منافق به آنها برخورد. با او نیز عدّه‌‏ای بودند وقتی به نزدیکی امیرالمؤمنین رسید عبدالله گفت آفرین به سید بنی‌هاشم، وصی پیامبر و برادر ایشان و داماد او و پدر حسن و حسین، کسی که مال و جانش را فدای ایشان کرد. مولی علی (علیه‌السّلام) فرمودند: وای بر تو ای ابن ابی تو منافق هستی، من به نفاق تو شهادت می‌‌‏دهم. ابن ابّی گفت شخصی همانند من منافق است؟ این را به من می‌‌‏گویی؟ به خدا قسم من مثل تو و یاران تو مؤمن هستم. علی (علیه‌السّلام) فرمودند مادرت به عزایت بنشیند، نیستی تو مگر منافق. سپس خدمت رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) رسیدند و قضیه را تعریف کردند، خداوند تعالی آیه فوق را فرستاد إِذا لَقُوا الَّذِینَ آمَنُوا یعنی وقتی‌که ابن سلول امیرالمؤمنین را ملاقات کرد. (به‏عنوان مصداق آیه) قالُوا آمَنَّا یعنی گفتند به محمد (صلّی‌الله علیه وآله) و قرآن ایمان آوردیم<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 72.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) خلیفه خدا بر زمین ==
وَ إِذْ قالَ رَبُّک لِلْمَلائِکةِ إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً قالُوا أَ تَجْعَلُ فِیها مَنْ یفْسِدُ فِیها وَ یسْفِک الدِّماءَ وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِک وَ نُقَدِّسُ لَک قالَ إِنِّی أَعْلَمُ ما لا تَعْلَمُونَ.<ref>(بقره‏،30)</ref>: و چون پروردگار تو به فرشتگان گفت من در زمین جانشینی خواهم گماشت، گفتند: آیا در آن کسی را می‌‌‏گماری که در آن فساد انگیزد و خون‏‌ها بریزد؟ و حال‌آنکه ما با ستایش تو (تو را) تنزیه می‌‌‏کنیم، و به تقدست می‌‌‏پردازیم. فرمود: من چیزی می‌‌‏دانم که شما نمی‏‌دانید.

حدیث: عن عبدالله بن مسعود قال: وقعت الخلافة من اللّه عزّ و جلّ فی القرآن لثلاثة نفر:
لآدم (علیه‌السّلام) لقول اللّه عزّ و جلّ: وَ إِذْ قالَ رَبُّک لِلْمَلائِکةِ إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً یعنی آدم، قالوا «أَ تَجْعَلُ فِیها» یعنی اتخلّق فیها «مَنْ یفْسِدُ فِیها»، یعنی یعمل بالمعاصی بعد ما صلحت بالطاعة، نظیرها: «وَ لا تُفْسِدُوا فِی الْأَرْضِ بَعْدَ إِصْلاحِها» * یعنی لا تعملوا بالمعاصی بعد ما صلحت بالطاعة، نظیرها: «وَ إِذا تَوَلَّی سَعی‏ فِی الْأَرْضِ لِیفْسِدَ فِیها» یعنی لیعمل فیها بالمعاصی‏ «وَ نَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِک‏ یعنی نذکرک، وَ نُقَدِّسُ لَک» یعنی و نطهر لک الارض. «قال: انی اعلم ما لا تعلمون» یعنی سبق فی علمی ان آدم و ذرّیته سکان الارض و انتم سکان السّماء

و الخلیفة الثانی داود صلوات اللّه علیه لقوله تعالی: یا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناک خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ<ref>قرآن کریم 38/ 26،</ref> یعنی ارض بیت‌المقدس،

و الخلیفة الثالث علی بن ابی‌طالب لقول اللّه تعالی‏ «لَیسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ‏ <ref>(55 نور)</ref> یعنی آدم و داود.

ترجمه: ابن مسعود گفته است خلافت از خدا در قرآن برای سه نفر است:

1- برای حضرت آدم (علیه‌السّلام) آنجا که فرموده است: وَ إِذْ قالَ رَبُّک لِلْمَلائِکةِ إِنِّی جاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً ...<ref>30 بقره.</ref> «و چون پروردگار تو به فرشتگان گفت من در زمین جانشینی خود خواهم گماشت ...»
(به دلیل اینکه بحث در مورد حضرت علی (علیه‌السّلام) است نه حضرت آدم (علیه‌السّلام) از دنباله ترجمه حدیث خودداری می‌‌‏کنیم ...).

2- برای حضرت داود علیه السّلام، آنجا که فرموده است: یا داوُدُ إِنَّا جَعَلْناک خَلِیفَةً فِی الْأَرْضِ <ref>قرآن 38/ 26.</ref>
«ای داود! ما تو را خلیفه روی زمین گردانیدیم»

3- برای حضرت علی علیه السّلام، آنجا که فرموده است: لَیسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ‏<ref>55 نور.</ref>
«خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌‏اند وعده داده است که حتماً آنان را در این سرزمین جانشین خود قرار دهد همان گونه که کسانی را که پیش از آنان بودند جانشین (خود) قرار داد یعنی آدم و داود علیهماالسلام<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 75.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) اولین نمازگزار ==
وَ أَقِیمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّکاةَ وَ ارْکعُوا مَعَ الرَّاکعِینَ <ref>بقره43</ref>): و نماز را برپا دارید و زکات را بدهید و با رکوع‏‌کنندگان رکوع کنید.<br>حدیث: عن ابن عباس فی قوله: «و ارکعوا» قالوا (کذا) مما نزل فی القرآن خاصة فی رسول‌الله و علی ابن ابی‌طالب و اهل‌بیته من سورة البقرة: «وَ ارْکعُوا مَعَ الرَّاکعِینَ» انها نزلت فی رسول‌الله (علیه‌السّلام) و علی ابن ابی‌طالب و هما اول من صلی و رکع‏.<br>ترجمه: از ابن عباس نقل می‌‌‏کنند که این آیه شریفه، فقط در مورد رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) و علی ابن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) نازل شده است، این دو شخصیت اولین کسی بودند در اسلام که نماز خواندند<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 85؛ مناقب خوارزمی ص 198- ما نزل من القرآن فی علی علیه السّلام ص 237.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) خاشع در نماز ==
اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ وَ إِنَّها لَکبِیرَةٌ إِلَّا عَلَی الْخاشِعِینَ <ref>بقره‏45)</ref>: از شکیبایی و نماز یاری جویید و به راستی این (کار) گران است مگر بر فروتنان.<br>حدیث: عن ابی صالح عن ابن عباس (قال:) الخاشع: الذلیل فی صلاته المقبل علیها، یعنی رسول‌الله و علیا، نزلت فی علی و عثمان بن مظعون، و عمار بن یاسر و اصحاب لهم رضی اللّه عنهم‏.<br>ترجمه: [[عبدالله ابن عباس|ابن عباس]] گفته است کلمه خاشع کسی را گویند که در نمازش افتاده باشد، ذلیلانه در درگاه الهی اقامه نماز کند، و خاشع در نماز رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) و علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) بودند. این آیه در مورد علی (علیه‌السّلام) و عثمان بن مظعون، و عمّار یاسر نازل شده است<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 89، ما نزل من القرآن فی علی علیه السّلام ص 238.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) مومن عامل و اهل بهشت ==
وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِک أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِیها خالِدُونَ‏ <ref>(بقره،82)</ref>: و آنان که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‏‌اند آنان اهل بهشتند و در آن جاویدان خواهند ماند.

حدیث: عن ابن عباس قال: ممّا نزل من القرآن خاصة فی رسول‌الله و علی و اهل‌بیته من سورة البقرة (قوله تعالی:) وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِک أَصْحابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِیها خالِدُونَ‏ نزلت فی علی خاصة و هو اوّل مؤمن و اوّل مصلّ بعد رسول‌اللّه (صلّی‌الله علیه وآله).

ترجمه: ابن عباس گفته است: آیه شریفه در مورد علی (علیه‌السّلام) نازل شده است چراکه اوّل ایمان‌‏آورنده و اوّلین نمازگزار بعد از پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) بود<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 90؛ تفسیر حسین بن حکم حبری ص 240.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) امت وسط و هدایت یافته و شاهد بر مردم ==
وَ کذلِک جَعَلْناکمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَکونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ وَ یکونَ الرَّسُولُ عَلَیکمْ شَهِیداً وَ ما جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِی کنْتَ عَلَیها إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ یتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ ینْقَلِبُ عَلی‏ عَقِبَیهِ وَ إِنْ کانَتْ لَکبِیرَةً إِلَّا عَلَی الَّذِینَ هَدَی اللَّهُ <ref>143 بقره.</ref>.

ترجمه: و بدین‌گونه شما را امتی میانه قرار دادیم، تا بر مردم گواه باشید، و پیامبر بر شما گواه باشد و قبله‏‌ای را که (چندی) بر آن بودی، مقرّر نکردیم جز برای آنکه کسی را که از پیامبر پیروی می‌‌‏کند، از آن‏کس که از عقیده خود برمی‌گردد بازشناسیم، و البته (این کار) جز بر کسانی که خدا هدایت (شان) کرده، سخت گران بود.<br>حدیث: عن سلیم بن قیس عن علی (علیه‌السّلام) قال: انّ اللّه ایانا عنی بقوله تعالی: لِتَکونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ‏ فرسول اللّه شاهد علینا، و نحن شهداء علی‏ الناس و حجّته فی ارضه و نحن الذین قال اللّه جلّ اسمه (فیهم): «وَ کذلِک جَعَلْناکمْ أُمَّةً وَسَطاً». <br>
سلیم بن قیس از قول علی (علیه‌السّلام) نقل می‌‌‏کند که فرمود: منظور خداوند از این آیه ما هستیم آنجا که فرمود: لِتَکونُوا شُهَداءَ عَلَی النَّاسِ‏ تا اینکه بر مردم گواه باشید. رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) گواه بر ماست و ما گواه بر مردم. و حجت خدا هستیم روی زمین. ما کسانی هستیم که خدا فرموده است: وَ کذلِک جَعَلْناکمْ أُمَّةً وَسَطاً<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 92.</ref>.<br>
حاکم در صفحه دیگر کتاب خود، احتجاج بین حسن بصری و حجاج را نقل می‌‌‏کند: عبدالله بن عمر گفت که حجاج به حسن بصری گفت در مورد ابوتراب چه می‌‌‏گویی؟ گفت ابوتراب کیست؟ گفت علی ابن ابی‌طالب حسن گفت خداوند او را از هدایت‏‌شدگان قرار داده است حجاج گفت چه دلیلی داری؟ گفتم کلام خدا تعالی آنجا که فرمود: «وَ ما جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِی کنْتَ عَلَیها ... عَلَی الَّذِینَ هَدَی اللَّهُ ...». علی (علیه‌السّلام) اول کسی بود که خداوند او را با پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) هدایت فرمود<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 94.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) رأس مؤمنین ==
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا کلُوا مِنْ طَیباتِ ما رَزَقْناکمْ وَ اشْکرُوا لِلَّهِ إِنْ کنْتُمْ إِیاهُ تَعْبُدُونَ‏<ref>172 بقره.</ref> ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده‌‏اید از نعمت‏‌های پاکیزه‏ای که روزی شما کرده‌‏ایم بخورید و خدا را شکر کنید اگر تنها او را می‌‌‏پرستید.<br>
حدیث: عن عکرمه عن ابن عباس قال: ما فی القرآن آیة: الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ* الّا و علی امیرها و شریفها، و ما من اصحاب محمد رجل الّا و قد عاتبه اللّه و ما ذکر علیا الّا بخیر»<br>
ترجمه: عکرمه از ابن عباس نقل می‌‌‏کند که نازل نشد آیه‏‌ای در قرآن که در آن‏«یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا» * داشته باشد الّا اینکه در رأس ایمان‌آورندگان و امیر و شریف آنها علی (علیه‌السّلام) است. خداوند اصحاب محمد (صلّی‌الله علیه وآله) را در غیر این آیه، در جاهای دیگر، مورد عتاب قرار داده است، و همه‌جا از علی (علیه‌السّلام) به خیر یاد کرده است<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 21 و 48؛ میزان الاعتدال ذهبی ج 3/ 311؛ حلیة الاولیاء ابو نعیم اصفهانی ج 1/ 64؛ نور الابصار شبلنجی ص 70؛ الجرح و التعدیل محمد بن ادریس حنظل ج 3/ 275؛ المناقب خوارزمی ص 198؛ کفایة الطالب ص 140؛ اسعاف الراغبین ص 149؛ ارحج المطالب ص 51.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) جان‌پناه رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) ==
وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ<ref>(207 بقره)</ref>: از میان مردم کسی است که جان خود را برای طلب خشنودی خدا می‌‏فروشد، و خدا نسبت به (این) بندگان مهربان است.

حدیث: عن ابی سعید الخدری قال: ممّا اسری بالنبی (صلّی‌الله علیه وآله) و یرید الغار، بات علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) علی فراش رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) فاوحی اللّه الی جبرئیل و می‌کائیل: انّی قد اخیت بینکما و جعلت عمر احدکما اطول من الآخر، فایکما یؤثر صاحبه بالحیاة؟ فکلاهما اختاراها و احبا الحیاة فاوحی اللّه الیهما أ فلا کنتما مثل علی ابن ابی‌طالب اخیت بینه و بین نبیی محمد (صلّی‌الله علیه وآله) فبات علی فراشه یقیه بنفسه، اهبطا الی‏ الارض فاحفظاه من عدّوه. فکان جبرئیل عند رأسه و می‌کائیل عند رجلیه ینادی بخ‏بخ من مثلک یا بن ابی‌طالب عزّ و جلّ یباهی بک الملائکه فانزل اللّه تعالی «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ».<br>ترجمه: ابوسعید خدری می‌‌‏گوید: همان شبی که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) به غار رفتند، علی (علیه‌السّلام) به‏‌جای پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) در بسترشان خوابید. خداوند تبارک‌وتعالی به جبرئیل و میکائیل (علیه‌السّلام) فرمود: بین شما برادری برقرار کردم، عمر یکی از شما از دیگری طولانی‏‌تر است کدام‌یک از شما حاضر است برای دیگری فداکاری کند و از مقداری عمرش درگذرد؟ هریک از آنها حیات و زندگی خود را خواستند.
خداوند متعال فرمود: شما مانند علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) نیستید من بین او و پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) برادری قرار دادم و علی (علیه‌السّلام) در بستر پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) خوابید و ایثار نمود، جانش را فدای پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) کرد. به‌سوی زمین بروید و او را از شرّ دشمنان محافظت نمایید. جبرئیل کنار سر و میکائیل پایین پایشان قرار گرفتند. جبرئیل گفت خوشا به حال مثل تو ای پسر ابی‌طالب. خداوند به تو بر ملائکه مباهات می‌‌‏کند در این هنگام خداوند بر رسولش این آیه شریفه را در شأن علی (علیه‌السّلام) فرستاد که: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یشْرِی نَفْسَهُ ... ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ. <br>
حدیثی که در شأن نزول آیه وارد شده است با تغییر مختصری در کثیری از کتاب‌های اهل تسنن آمده است<ref>واهد التنزیل حسکانی ج 1/ 97؛ مسند احمد بن حنبل ج 1/ 221؛ جامع البیان طبری ج 9/ 140؛ الجامع الاحکام القرآن القرطبی ج 3/ 347؛ ذخائر العقبی محب الدین طبری شافعی ص 88؛ اسدالغابه فی معرفة الصحابه ابن اثیر ج 4/ 25؛ احیاء العلوم غزالی ج 3/ 238؛ الکبیر امام فخر رازی ج 5/ 223؛ غرائب القرآن نیشابوری ج 2/ 201؛ روح المعانی آلوسی ج 2/ 97؛ بحر المحیط ابو حیان ج 2/ 118؛ نور الابصار شبلنجی ص 175؛ ینابیع المودة قندوزی ص 92؛ الدر المنثور سیوطی ذیل آیه 30 انفال؛ تذکرة الخواص ابن جوزی ص 21.</ref>.

== ولایت علی (علیه‌السّلام) سِلم در تعبیر قرآن ==
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا ادْخُلُوا فِی السِّلْمِ کافَّةً ...<ref>208 بقره‏)</ref>. ای کسانی که ایمان آورده‌‏اید، همگی به اطاعت (خدا) درآیید.

حدیث: عن الحافظ ابی نعیم الاصفهانی انّه قال فی هذه الایة: السلم: ولایة امیرالمؤمنین علی ابن ابی‌طالب علیه السّلام‏.

ترجمه: ابونعیم اصفهانی در مورد کلمه «سلم» در آیه شریفه گفته است: مراد از «سلم» ولایت، دوستی و پذیرفتن سرپرستی علی (علیه‌السّلام) می‌‌‏باشد<ref>ینابیع المودة قندوزی ص 111؛ المسترشد طبری ص 76؛ غایة المرام بحرانی ص 438.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) حکیم و دارای خیر کثیر ==
وَ مَنْ یؤْتَ الْحِکمَةَ فَقَدْ أُوتِی خَیراً کثِیراً<ref>(269 بقره.)</ref>: (خدا) به هرکس که بخواهد حکمت می‌‌‏بخشد و به هرکس حکمت داده شود، بیقین خیری فراوان داده شده است.

حدیث: ... قال الربیع بن خیثم (فی قوله تعالی): وَ مَنْ یؤْتَ الْحِکمَةَ فَقَدْ أُوتِی خَیراً کثِیراً یعنی علیا».
ترجمه: ربیع بن خیثم در مورد آیه شریفه گفت، مراد از آن‏کس که به او حکمت داده شده علی (علیه‌السّلام) است<ref>شواهد التنزیل ج 1/ 106.</ref>.

حدیث: عن عبدالله قال: کنت عند رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) فسئل عن علی فقال:قسمت الحکمة عشرة اجزاء فاعطی علی تسعة اجزاءا و اعطی الناس جزاءا واحدا.<br>
ترجمه: ابن مسعود از رسول‌الله نقل کرده است که فرمود: حکمت ده جزء است، نه جزء آن را علی (علیه‌السّلام) و یک جزء باقی را مردم دارند<ref>واهد التنزیل ج 1/ 105؛ البدایة و النهایة ابن کثیر شافعی ج 7/ 357.</ref>.

حدیث: عن ابن عباس قال: قال رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: من اراد ان ینظر الی ابراهیم فی حلمه و الی نوح فی حکمته و الی یوسف فی اجتماعه فلینظر الی علی ابن ابی‌طالب علیه السّلام‏.

ترجمه: ابن عباس از قول رسول خدا نقل می‌‌‏کند که فرمود: هرکس می‌‌‏خواهد به ابراهیم نگاه کند، در حلم و بردباریش و به نوح (علیه‌السّلام) در حکمتش و به یوسف (علیه‌السّلام) در جمالش، پس به علی ابن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) نگاه کند<ref>شواهد التنزیل ج 1/ 106، و مانند احادیث فوق با مختصر تغییر در کتاب‌های زیر آمده است: فضائل علی ابن ابی‌طالب احمد بن حنبل ج 1/ 63؛ کنز العمال متقی هندی ج 6/ 154؛ اسدالغابه ابن اثیر ج 4/ 22؛ تذکرة الخواص ابن جوزی ص 53؛ الجامع الصغیر سیوطی ج 1/ 364؛ الصواعق المحرقه و ابن حجر عسقلانی ص 73؛ تاریخ بغداد خطیب بغدادی ج 11/ 204؛ حلیة الاولیاء ابونعیم اصفهانی ج 1/ 65؛ المناقب ابن مغازلی ص 86؛ ینابیع المودة قندوزی ص 214.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) انفاق کننده در شب و روز و نهان و آشکارا ==
الَّذِینَ ینْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّیلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِیةً فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَ لا خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَ لا هُمْ یحْزَنُونَ‏<ref>(274 بقره)</ref> ترجمه: کسانی که اموال خود را شب و روز و نهان و آشکارا انفاق می‌‌‏کنند، پاداش آنان نزد پروردگارشان برای آنان خواهد بود و نه بیمی بر آنان است و نه اندوهگین می‌‌‏شوند. 

حدیث: عن ابن عباس فی قوله تعالی: الَّذِینَ ینْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّیلِ وَ النَّهارِ سِرًّا وَ عَلانِیةً (قال): نزلت فی علی ابن ابی‌طالب لم یکن عنده (الا) اربعة دراهم فتصدق بدرهم لیلا و بدرهم نهارا و بدرهم علانیة فقال رسول‌الله: ما حملک علی هذه؟ قال حملنی علیها رجاء ان استوجب علی‌الله وعدنی قال رسول‌الله: الا ذلک لک فانزل اللّه الایة فی ذلک‏.

ترجمه: از ابن عباس نقل شده است که این آیه‏ ... الَّذِینَ ینْفِقُونَ أَمْوالَهُمْ بِاللَّیلِ ... در شأن علی (علیه‌السّلام) نازل شده است. حضرتش چهار درهم داشتند و چیزی غیر از آن نداشتند. وقتی به صدقه دادن تحریض شدند یک درهم را در شب و درهمی را در روز و یک درهم در پنهانی و درهم باقی را آشکارا تصدق دادند. پیامبر فرمود چه چیزی تو را وادار به این کار کرد؟ علی (علیه‌السّلام) عرض کرد به امید آنکه آنچه خدا وعده داده است شامل حالم گردد. پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود آگاه باش که به مقصود رسیدی. سپس خدای تعالی این آیه را نازل کرد<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 109.</ref>.

این قضیه با مختصر تغییری در آثار اهل سنت آمده است‏<ref>الجامع لاحکام القرآن قرطبی؛ تفسیر عثمان بن حسن بن احمد حذیوی به نقل درة الناصحین ج 1/ 22؛ انوار التنزیل بیضاوی؛ تفسیر القرآن العظیم ابن کثیر الدمشقی الشافعی ج 1/ 326؛ تفسیر ثعالبی ج 1/ 223؛ الکشاف زمخشری ج 1/ 319؛ اسباب النزول واحدی ص 64؛ الکبیر فخر رازی ج 7/ 89؛ درر السمطین زرندی حنفی ص 90؛ المناقب ابن المغازلی شافعی ص 280.</ref>.<br>
سیوطی در کتاب الدر المنثور این حدیث را که در شأن امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) است از ابن‏ عساکر، و طبرانی و ابی حاتم و ابن جریر و جمعی دیگر از اهل تسنن نقل کرده است<ref>الدر المنثور الجزء الاول 363.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) بهترین مومن ==
آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیهِ مِنْ رَبِّهِ وَ الْمُؤْمِنُونَ کلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَ مَلائِکتِهِ وَ کتُبِهِ وَ رُسُلِهِ‏<ref>285 بقره.</ref> ترجمه: پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) به آنچه از جانب پروردگارش نازل شده است ایمان آورده است و مؤمنان همگی به خدا و فرشتگان و کتاب‌ها و فرستادگانش ایمان آورده‌اند.

حدیث: عن ابی سلمی (سلمان) راعی ابل رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم قال، سمعت رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) یقول: لیلة اسری بی الی السماء- قال لی الجلیل جلّ جلاله: آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیهِ مِنْ رَبِّهِ‏ فقلت: «المؤمنون» قال: صدقت. من خلفت فی امتک؟ قلت:
خیرها. قال: علی ابن ابی‌طالب. قلت: نعم یا ربی. قال: یا محمد انی اطّلعت علی الارض اطلاعة فاخترتک منها، فشققت لک اسما من اسمائی، فلا اذکر فی موضع الا ذکرت معی فانا المحمود و انت محمد، ثم اطلعت ثانیة فاخترت علیا و الحسن و الحسین و الائمة من ولده من نوری و عرضت ولایتکم علی اهل السموات و الارض فمن قبلها کان عندی من المؤمنین و من جحدها کان عندی من الکافرین. یا محمد: لو ان عبدا من عبادی عبدنی حتی ینقطع، او یصیر کالشن البالی ثم اتانی جاحدا لولایتکم ما غفرت له حتی یقر بولایتکم. یا محمد: أ تحب ان تراهم؟ قلت:
نعم یا رب. فقال: التفت عن یمین العرش فالتفت، فاذا بعلی، فاطمة، و الحسن، و الحسین، و علی بن الحسین، و محمد بن علی، و جعفر بن محمد، موسی‌بن‌جعفر، و علی بن موسی، و محمد بن علی، و علی بن محمد، و الحسن بن علی، و المهدی فی ضحضاح من نور قیاما یصلون فهو فی وسطهم کانه کوکب دری.
و قال: یا محمد هؤلاء الحجج و هذا الثائر من عترتک و عزّتی و جلالی انه الحجة الواجبة لاولیائی و المنتقم من اعدائی.

ترجمه: خوارزمی و حموینی و بعضی از علماء اهل تسنن به اسناد خودشان در کتاب‌های خود، از چوپان شتران حضرت رسول اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) حدیثی را که او از پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) شنیده، نقل کرده‌‏اند که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) وقتی به معراج رفتند خداوند متعال فرمودند آمَنَ الرَّسُولُ بِما أُنْزِلَ إِلَیهِ مِنْ رَبِّهِ‏ پیامبر عرض کرد «المؤمنون»؟ خداوند فرمود: درست گفتی. چه کسی در میان امت جانشین توست؟ پیامبر عرض کرد: بهترین آنها. خداوند فرمود: علی ابن ابی‌طالب.
رسول‌الله عرض کرد: آری پروردگار من. خداوند فرمود ای محمد! در روی زمین ترا انتخاب کردم و اسم تو را منشق از اسم خودم قرار دادم به‌‏طوری‏که هروقت نام من (محمود) برده شد اسم تو (محمد) هم برده شود، سپس توجه دیگری به زمین کردم و علی را انتخاب کردم، نام او را نیز از نام خودم اختیار کردم، من هستم «اعلی» و او هست «علی». ای محمّد! من ترا خلق کردم و علی را و حسن و حسین و ائمه دیگر را از حسین. تمام آنها را از نور خودم قرار دادم، و ولایت و دشمنی شما را بر اهل آسمان‌ها و زمین عرضه داشتم، هرکس که پذیرفت او مؤمن است، و هرکس نپذیرفت، نزد من او کافر است. ای محمّد! اگر بنده‏ای از بندگانم تا آنجا که می‌‌‏تواند عبادت کند، (نماز بخواند و روزه بگیرد) و مانند مشک خالی و خشکیده شود، امّا ولایت شما را نداشته باشد و انکار کند، او را نمی‏آمرزم، مگر اینکه به ولایت شما اعتراف کند. ای محمّد! آیا دوست داری فرزندانت را ببینی؟ پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) عرض کرد: آری. خداوند متعال فرمود: به سمت راست عرش نظر کن. پس پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) نگاه کرد، علی، فاطمه، حسن، حسین، علی بن الحسین، محمد بن علی، جعفر بن محمد، موسی‌بن‌جعفر، علی‏ بن موسی، محمد بن علی، علی بن محمد و حسن بن علی را در هاله‌‏ای از نور دید که در وسط آنها حضرت مهدی علیهم السّلام قرار داشت ایستاده در حال نماز بود و مانند ستاره‏ای درخشان می‌‌‏درخشید خداوند فرمود: ای محمّد اینها حجت‏‌های من هستند و این مهدی از نسل تو برانگیخته خواهد شد. به عزت و جلالم سوگند، او حجت واجب است برای دوستانم و انتقام گیرنده است برای دشمنانم<ref>مقتل الحسین خوارزمی ج 1/ 95؛ فرائد السمطین حمونیی شافعی ج 2/ ص آخر؛ المناقب المائه ابن شاذان شماره 27، ص 11؛ ینابیع المودة قندوزی ص 486.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) راسخ در علم ==
وَ ما یعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَ الرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ ... <ref>7 آل عمران.)</ref>: تاویل قرآن را جز خدا و ریشه‏‌داران در دانش نمی‏‌داند.<br>حدیث: عن انس قال: قال النّبی صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: علی یعلم (اعلم) الناس بعدی من تأویل القرآن ما لا یعلمون (او قال:) یخبرهم: انس از پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) نقل کرده است که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود: بعد از من، علی (علیه‌السّلام) عالی‏ترین مردم است برای تعلیم و تأویل قرآن به آنها که نمی‌دانند<ref>شواهد التنزیل ج 1/ 29.</ref>.<br>عن علقمة بن قیس قال: قال علی (علیه‌السّلام) سلونی یا اهل الکوفة قبل ان لا تسألونی. فو الذی نفسی بیده ما نزلت آیة الّا و انا اعلم بها این نزلت و فی من نزلت، فی سهل ام فی جبل او فی مسیر ام فی مقام‏. <br>
علقمه بن قیس از علی (علیه‌السّلام) نقل می‌‌‏کند که فرمود: ای اهل کوفه تا در میان شما هستم از من بپرسید قسم به خدایی که جانم در دست اوست من عالی‏ترین مردم هستم به اینکه بدانم کدام آیه از قرآن در کجا نازل شده است و در شأن چه کسی، در دشت یا کوه در سفر یا حضر<ref>شواهد التنزیل ج 1/ 30.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) نفس پیامبر ==
فَمَنْ حَاجَّک فِیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَک مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَی الْکاذِبِینَ.<ref>(آل عمران، 61)</ref>: پس هرکه در این (باره) پس از دانشی که تو را (حاصل) آمده، با تو محاجّه کند، بگو: «بیائید پسرانمان و پسرانتان، و زنانمان و زنانتان، ما خویشان نزدیک و شما خویشان نزدیک خود را فراخوانید، سپس مباهله کنیم، و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.<br>حدیث: عن ابن عباس فی قوله: «ان مثل عیسی عند اللّه کمثل آدم» فبلغنا ان وفد نجران قدموا علی نبی اللّه و هو بالمدینه و معهم السید و العاقب و ابو حنس و ابوالحرث و اسمه عبدالمسیح و هو رأسهم و هو الاسقف و هم یومئذ سادة اهل نجران فقالوا: یا محمد لم تذکر صاحبنا؟ و ساق نحوه الی قوله: و نزل جبرئیل فقال: «ان مثل عیسی عند اللّه ... الی قوله لهو العزیز الحکیم». و ساق نحوه الی قوله: قالوا نلاعنک. فخرج رسول‌الله و اخذ بید علی بن ابی‌طالب و معه فاطمة و حسن و حسین فقال: هؤلاء ابناؤنا و نساؤنا و انفسنا فهموا ان یلاعنوا ثم ان اباالحرث قال للسید و العاقب و اللّه ما نضع بملاعتة هذا شیئا فصالحوه علی الجزیة. قالوا: صدقت یا اباالحرث. فعرضوا علی رسول‌الله الصلح و الجزیة فقبلها و قال: اما و الذی نفسی بیده لو لا عنونی ما احال اللّه لی الحول و بحضرتهم منهم بشر اذا لا هلک اللّه الظالمین<ref>شواهد التنزیل ج 1/ 122.</ref>.

مانند این حدیث در کتب اهل‌سنت از طرق مختلف نقل شده است و اصل قضیه که همان جریان [[مباهله]] حضرت رسول (صلّی‌الله علیه وآله) و اهل‌بیت طاهرینش با مسیحیان نجران می‌‌‏باشد در تمام نقل‏‌ها محفوظ است. گرچه این آیه شریفه، اختصاصاً درباره امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) نازل نشده است اما چنانچه بیان شد مفسران و محدثان اهل‌سنت تصریح کرده‌‏اند که این آیه (مباهله) در حق اهل‌بیت پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) نازل شده است<ref>الکشاف زمخشری ج 1/ 192؛ احکام القرآنابن‌عربی ج 1/ 115؛ معترک القرآن سیوطی ص 562؛ تفسیر القرآن الحکیم شیخ محمد عبده ج 3/ 322؛ الدر المنثور السیوطی ج 4/ 38؛ التذکر ابن جوزی ص 17؛ معالم التنزیل بغوی ص 63؛ اسدالغابه ابن اثیر ج 4/ 25؛ صحیح مسلم ج 7/ 120؛ صحیح ترمذی ج 4/ 293؛ مسند احمد بن حنبل ج 1/ 185. ‏</ref>. <br>
و علی (علیه‌السّلام) و فاطمه علیهاالسلام و حسن و حسین علیهماالسلام اهل‌بیت پیامبر بودند همان‌ها که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) آنان را همراه خود به میعادگاه برد.

بنابراین منظور از کلمه «ابنائنا» در آیه منحصراً حسن (علیه‌السّلام) و حسین (علیه‌السّلام) هستند همان‌طور که منظور از «نسائنا» فاطمه علیهاالسلام و منظور از «انفسنا»، تنها علی (علیه‌السّلام) بوده است و احادیث فراوانی با حفظ اصل قضیه مباهله و با اندک تغییراتی در کتب اهل‌سنت آمده است. قضیه زیر که در واقع شرح حدیث فوق است نمونه‏ای از گفتار دانشمندان اهل‌سنت در مأخذ ذیل است<ref>فصول المهمه مالکی؛ الجواهر طنطاوی ج 2/ 120؛ فتح القدیر شوکانی ج 1/ 316؛ التسهیل لعلوم التنزیل کلبی ج 1/ 109؛ تفسیر ابی السعود محمد بن محمد عمادی ج 1/ 244؛ احکام القرآن جصاص ج 2/ 16؛ الجامع الاحکام القرآن قرطبی ج 2/ 104؛ روح المعانی آلوسی ج 3/ 167؛ الجامع البیان طبری ج 3/ 213؛ تفسیر مراغی ج 3/ 171؛ الکبیر فخر رازی ج 8/ 58؛ مدارک التنزیل و حقایق التاویل نسفی ج 1/ 222.</ref>.

روایت کرده‏‌اند که پیامبر اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) چون مسیحیان نجران را برای مباهله دعوت کرد گفتند بما مهلتی ده تا درباره آن فکری کنیم، زمانی که به خانه خود برگشتند به «عاقب» که صاحب رأیشان بود، گفتند: ای عبدالمسیح چه کنیم؟
رأی تو چیست؟ گفت ای جماعت نصاری به خدا قسم که فهمیده‌‏اید محمد (صلّی‌الله علیه وآله) پیغمبر و فرستاده الهی است اینک موضوعی را پیش کشیده که جداکننده حق از باطل است و هیچ پیغمبری با قومش مباهله نکرد جز آنکه کوچک و بزرگ آنان به هلاکت رسیدند، اکنون چنان می‌‌‏بینیم که اگر شما هم به آن دست زنید تمام ما هلاک خواهیم شد. صلاح آن است که با محمد قراردادی کنید و به‌سوی دیار خود برگشته و بدین خود بوده روزگار به سر برید. صبح شد و برای مباهله آمدند پیغمبر (صلّی‌الله علیه وآله) حسین (علیه‌السّلام) را در آغوش و با یک دست، دست حسن (علیه‌السّلام) را گرفت و فاطمه علیهاالسّلام پشت سر او و علی (علیه‌السّلام) پشت سر فاطمه علیهاالسّلام روان شدند. پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود: وقتی من نفرین کردم، شما آمین بگویید. اسقف نجران چون پیغمبر (صلّی‌الله علیه وآله) و همراهانش را به آن حال دید گفت ای جماعت نصاری توجه کنید من چهره‏‌هایی را می‌‌‏بینم که اگر از خدا درخواست کنند که کوهی را از جای خود زایل کند خدا آن کوه را چنان کند. مبادا با آنان مباهله کنید که حتما هلاک می‌‌‏شوید و هیچ نصرانی در روی زمین باقی نمی‏ماند. نصرانیان گفتند: ای ابوالقاسم رأی‌مان بر آن است که با تو مباهله نکنیم ترا بدین خودت واگذاریم ما هم بر دین خود ثابت باشیم حضرت فرمود حال که از مباهله روی برگردانده‌اید پس مسلمان شوید تا آنچه به نفع مسلمانان است به نفع شما و آنچه به ضرر ایشان است به ضرر شما هم باشد آنان امتناع نمودند. حضرت فرمود: پس شما را دعوت به جنگ می‌‌‏کنم گفتند: ما را طاقت جنگ با عرب نیست، لیکن با تو مصالحه می‌‌‏کنیم که با ما جنگ نکنی و ما را نترسانی و از دینمان بازنداری، در عوض جزیه بدهیم، در هرسال دو هزار حلّه، هزارتای آن در ماه صفر و هزار دیگر در ماه رجب و 30 زره آهنین به تو بدهیم. حضرت همان‌طور با آن مباهله کرد رسول اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود: به خدایی که جانم در دست اوست هلاکت به اهل نجران نزدیک شد و اگر مباهله می‌‌‏نمودند به‌صورت میمون و گراز مسخ شده و بیابان بر آنان آتش می‌‌‏شد. تمامی اهل نجران حتی پرنده‏‌های بالای درختانشان بیچاره و مستأصل می‌‌‏گشتند و یک سال بیشتر بر نصاری نمی‏گذشت که تمامی هلاک می‌‌‏شدند.

== ولایت علی (علیه‌السّلام) جواز عبور از صراط ==
فَمَنْ زُحْزِحَ عَنِ النَّارِ وَ أُدْخِلَ الْجَنَّةَ فَقَدْ فازَ<ref>185 آل عمران)</ref>: پس هرکس را که از آتش به دور دارند و در بهشت در آورند قطعاً کامیاب شده است.

حدیث: عن ثمامة بن عبدالله بن انس عن ابیه عن جدّه قال: قال رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: اذا کان یوم القیامة و نصب الصراط علی شفیر جهنم، لم یجز علیه الّا من کان معه کتاب ولایة علی بن ابی‌طالب<ref>المناقب ابن مغازلی ص 242.</ref>.

ابی سعید خدری، قال: سمعت رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: اذا کان یوم القیامة امر اللّه ملکین یقعدان علی الصراط فلا یجوز احد الّا ببراءة امیرالمؤمنین، و من لم تکن له براءة امیرالمؤمنین کبّر اللّه علی منخره من النار، قلت: فداک ابی و امی یا رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) ما معنی براءة امیرالمؤمنین؟
قال صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: مکتوب: لا اله الّا اللّه، محمّد رسول‌الله و امیرالمؤمنین علی ابن ابی‌طالب وصی رسول‌الله. <br>
ترجمه: از رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) نقل می‌‌‏کنند که فرمود: وقتی روز قیامت می‌‌‏شود و بر شفیر جهنم پل صراط منصوب می‌‌‏گردد هیچ‏کس نمی‌‏تواند از آن عبور کند مگر اینکه با او کتاب ولایت علی ابن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) باشد. همچنان که در کتاب المناقب المائه از ابی سعید خدری نقل می‌‌‏کند از قول رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) که فرمود:
وقتی روز قیامت می‌‌‏شود خداوند دو فرشته را دستور می‌‌‏دهد بر سر پل صراط بایستد و کسی اجازه عبور ندارد مگر به برائت امیرالمؤمنین. راوی گفت: پدر و مادرم به فدایت ای رسول خدا! معنای برائت امیرالمؤمنین (علیه‌السّلام) چیست؟ فرمودند نامه‏ای که در آن نوشته شده است: لا اله الّا اللّه، محمّد رسول‌الله و امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب وصی رسول‌الله<ref>المناقب المائه ابن شاذان شماره 26، ص 11، مانند این حدیث در منابع دیگری هم ذکر شده است از جمله: حلیة الاولیاء ج 1/ 341 از ابونعیم اصفهانی؛ المناقب خوارزمی ص 253؛ ذخائر العقبی محب الدین طبری ص 71؛ الریاض النضره طبری ج 2/ 177.</ref>.

== فضیلت پیامبر در نبوت و فضیلت علی در امامت ==
أَمْ یحْسُدُونَ النَّاسَ عَلی‏ ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ آتَینا آلَ إِبْراهِیمَ الْکتابَ وَ الْحِکمَةَ وَ آتَیناهُمْ مُلْکاً عَظِیماً<ref>54 نساء.</ref>: بلکه به مردم، برای آنچه خدا از فضل خویش به آنان عطا کرده رشک می‌‌‏ورزند، در حقیقت، ما به خاندان ابراهیم، کتاب و حکمت دادیم، و به آنان ملکی بزرگ بخشیدیم.<br>
حدیث: عن ابن عباس فی قوله تعالی: «أَمْ یحْسُدُونَ النَّاسَ عَلی‏ ما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ»: نزلت فی رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) و فی علی علیه السّلام. قال ابوجعفر: الفضل فیه النبوة، و فی علی الامامة.<br>
ترجمه: از ابن عباس نقل شده است که این آیه در مورد پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) و علی (علیه‌السّلام) نازل شده است. فضل در پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) همان نبوت است و در علی (علیه‌السّلام) همان امامت<ref>غایة المرام بحرانی ص 325؛ المناقب ابن مغازلی ص 267؛ ینابیع المودة قندوزی ص 121؛ الصواعق المحرقه ابن حجر ص 150.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) اولی الامر ==
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَ أَطِیعُوا الرَّسُولَ وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکمْ‏<ref>59 نساء</ref> ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده‌‏اید، خدا را اطاعت کنید و پیامبر و اولیای امر خود را (نیز) اطاعت کنید.

حدیث: «عن تفسیر مجاهد: «ان هذه الایة نزلت فی امیرالمؤمنین حین خلّفه رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) بالمدینة، فقال: یا رسول‌الله أ تخلفنی علی النساء و الصبیان؟ فقال صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: یا علی أ ما ترضی ان تکون منی بمنزلة هارون من موسی حین قال: اخلفنی‏ فی قومی و اصلح. فقال اللّه: و اولی الامر منکم».<br>
در تفسیر آمده است که این آیه در مورد امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) در وقتی‌که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) او را جانشین خود قرار داده است نازل شده است.
علی (علیه‌السّلام) عرض کرد: یا رسول‌الله، آیا مرا جانشین بر زنان و مردان قرار می‌‏دهی؟ پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود: ای علی آیا نمی‏‌خواهی تو نسبت به من به‌مانند هارون نسبت به موسی باشی؟ آنجا که موسی به برادرش هارون گفت: «اخلفنی فی قومی و اصلح» پس خداوند فرمود: وَ أُولِی الْأَمْرِ مِنْکمْ. مجاهد می‌‏گوید:
خداوند امر ولایت و سرپرستی امت را بعد از پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) به علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) سپرد و موقعی که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) او را به‌جای خود در مدینه گذاشت خداوند به مردم امر فرموده است که از او اطاعت کرده مخالفتش نکنند<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 149؛ ینابیع الموده ص 114؛ رساله اعتقاد ابوبکر بن مؤمن شیرازی؛ غایة المرام ص 263.</ref>.

== انتصاب علی (علیه‌السّلام) اکمال دین و تمام نعمت == 
الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیکمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکمُ الْإِسْلامَ دِیناً<ref>3 مائده.</ref> ترجمه: امروز دین شما را به کمال رسانیدم و نعمت خود بر شما تمام کردم و اسلام را دین شما برگزیدم.<br>
روز اکمال دین کدام روز است؟ کدام روز است که این چهار جهت «در آیه شریفه» در آن جمع شده است هم کافران در آن روز مأیوس شده‌اند و هم دین کامل شده و هم نعمت خدا تکامل‌یافته و هم خداوند آیین اسلام را به‏‌عنوان آیین نهایی مردم جهان پذیرفته است؟ 
روز غدیر خم روزی است که پیامبر اسلام امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام) را رسماً برای جانشینی خود تعیین کرد قرائن زیر نیز این تفسیر را تأیید می‌‏کند:<br>
الف: در تفسیر الکبیر فخر رازی و روح المعانی آلوسی و تفسیر المنار رشید رضا در ذیل این آیه نقل شده است که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) بعد از نزول این آیه بیش از هشتاد و یک روز عمر نکرد و باتوجه‌به اینکه وفات پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) در روایات اهل تسنن و حتی در بعضی از روایات شیعه مانند آنچه کلینی در کتاب معروف کافی نقل کرده است دوازدهم ماه ربیع‌الاول بوده چنین نتیجه می‌‏گیریم که روز نزول آیه درست روز هجدهم ذی‌الحجه بوده است. (البته این در صورتی است که روز وفات پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) و خود روز غدیر را محاسبه نکنیم و در سه ماه پشت‌سرهم دو ماه را 29 روز بگیریم که این موضوع کاملاً امکان‏پذیر است و باتوجه‌به اینکه در روزهای قبل و بعد از روز غدیر حادثه مهمی در تاریخ اسلام رخ نداده است که تاریخ فوق قابل تطبیق بر آن باشد مسلم می‌‏شود که منظور از آن جز روز غدیر نیست).<br>
ب: در روایات فراوانی که از طریق اهل تسنن نقل شده صریحاً این مطلب آمده است که آیه شریفه فوق در روز غدیر خم و به دنبال ابلاغ ولایت علی (علیه‌السّلام) نازل گردیده از جمله اینکه:<br>
1- دانشمند معروف و مفسر مشهور سنی ابن جریر طبری در کتاب ولایت از زید بن ارقم صحابی معروف نقل می‌‏کند که این آیه در روز غدیر خم‏ درباره علی (علیه‌السّلام) نازل گردید.<br>
2- حافظ ابونعیم اصفهانی در کتاب ما نزل من القرآن فی علی (علیه‌السّلام) از ابوسعید خدری صحابی معروف، نقل کرده که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) در غدیر خم علی (علیه‌السّلام) را با عنوان ولایت به مردم معرفی کرد و مردم متفرق نشده بودند تا اینکه آیه‏ الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ ... نازل شد در این موقع پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود: «الله‌اکبر علی اکمال الدین و اتمام النّعمة و رضی الرب برسالتی و بالولایة لعلی (علیه‌السّلام) من بعدی ثم قال من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه و عاد من عاداه و نصر من نصره و اخذل من خذله» یعنی: الله‌اکبر بر تکمیل دین و اتمام نعمت پروردگار و خشنودی خداوند از رسالت من و ولایت علی (علیه‌السّلام) بعد از من، سپس فرمود: هر کس من مولای اویم علی (علیه‌السّلام) مولای اوست. خداوندا آن‏کس که او را دوست بدارد دوست بدار و آن‏کس که او را دشمن بدارد دشمن بدار. هرکس که او را یاری کند، یاری کن و هرکس دست از یاریش بردارد، دست از او بردار.<br>
3- خطیب بغدادی در تاریخ خود از ابو هریره و او از پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) چنین نقل کرده که بعد از جریان غدیر خم و پیمان ولایت علی (علیه‌السّلام) و گفتار عمر بن خطاب: بخّ بخّ یا بن ابی‌طالب اصبحت مولای و مولا کلّ مسلم، آیه‏ الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ‏ نازل گردید این سه روایت را مرحوم علامه امینی با تمام مشخصات در جلد اول الغدیر صفحه 230 به بعد نقل کرده است و نیز<ref>در کتاب احقاق الحق ج 6/ 353،</ref> نزول آیه فوق درباره جریان غدیر به دو طریق از ابوهریره نقل شده است و از ابوسعید خدری نیز به چندین طریق آمده است در الغدیر علاوه بر روایات سه‏‌گانه فوق در متن، 13 روایت نیز در این زمینه نقل شده است<ref>در مقتل خوارزمی و تفسیر القرآن العظیم ابن کثیر نزول این آیه درباره داستان غدیر از پیامبر اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم نقل شده است‏. مقتل خوارزمی 47 تفسیر القرآن العظیم ابن کثیر، ذیل آیه.</ref>.<br>روشن است که اخباری که نزول آیه فوق را در جریان غدیر بیان کرده، در ردیف خبر واحد نیست که بتوان با تضعیف اسناد آن، آنها را نادیده گرفت<ref>ترمذی، محمد بن عیسی، بیروت، دارالفکر، ج12، ص175؛ المصنف، ابن ابی شیبه، ج7، ص495، بیروت، دارالفکر، 1409. ؛ معجم الکبیر، طبرانی، ج4، ص4. ؛ تفسیر اللباب، ابن عادل، ج15، ص456؛ ارشاد العقل السلیم، محمد بن محمد العمادی (ابوالسعود) ج6، ص376. ؛ الدر المنثور، جلال‌الدین سیوطی، ج3، ص323. ؛. تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر، محقق سامی بن محمد، ج3، ص28، دارطیبه للنشر، 1420. ؛. روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، آلوسی، ج5، ص67 ـ 68. ؛ فتح القدیر، آلوسی، ج6، ص20. ؛ مفاتیح الغیب، فخر رازی، ج6، ص113؛ امالی، المحاملی (235 ـ 330)، اسماعیل بن محمد، ج1، ص36، دار ابن القیم و المکتبه الاسلامیه، 1991م؛ الکنی و الاسماء، الدولابی (224 ـ 310)، احمد بن حمادبن سعید، ج5، ص38، بیروت، دارالکتب العلمیه، 1420؛ شرح مذاهب اهل السنه، ابن شاهین (385.ق)، احمد بن عثمان، ج1، ص104، مصر، مؤسسه قرطبه، 1415. الامالی الشجریه (ج1، ص31)، البدایة و النهایة (ج7، ص386)، تاریخ بغداد (ج3، ص498) و مختصر تاریخ دمشق (ج5، ص393) و الشریعه (آجری، ج4، ص181)، فضائل الصحابه (ج2، ص494)، کنزالعمال (ج13، ص134)، المسند الجامع (ج6، ص367) و تاریخ ابن خلدون (ج1، ص197).</ref>.

== علی و اولادش علیهم‌السّلام وسیله تقرب به خدا یعنی == 
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ ابْتَغُوا إِلَیهِ الْوَسِیلَةَ<ref>35 مائده.</ref>
ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده‌‏اید، از خدا پروا کنید و به او (توسل و) تقرب جویید.<br>
حدیث: «و عن علی (علیه‌السّلام) قال: قال رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: الائمه من ولدی فمن اطاعهم فقد اطاع اللّه و من عصاهم فقد عصی اللّه، و هم العروة الوثقی، و الوسیلة الی اللّه جلّ و علا.<br>
ترجمه: قندوزی از کتاب مودة القربی همدانی نقل کرده است که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) به علی (علیه‌السّلام) فرموده است که امامان از فرزندان من یعنی «علی (علیه‌السّلام)» هستند هرکس آنها را اطاعت کند خدا را اطاعت کرده است و هرکس با آنها مخالفت کند خدا را معصیت کرده است آنها ریسمان محکم الهی و وسیله به‌سوی خدا جلّ و علا هستند<ref>ینابیع الموده قندوزی ص 466.</ref>.<br>
حدیث: عن عائشه فی حدیث قالت قال رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) فی علی: خیر الخلق و الخلیقة اقربهم عند اللّه وسیلة.<br>
ترجمه: عایشه در حدیثی از رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) نقل می‌‏کند که علی مقرب‏ترین مردم به درگاه الهی است<ref>المناقب ابن مغازلی ص 56، مجمع الزوائد 6/ 239، ارجح المطالب ص 591.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) ولی مسلمانان ==
إِنَّما وَلِیکمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا الَّذِینَ یقِیمُونَ الصَّلاةَ وَ یؤْتُونَ الزَّکاةَ وَ هُمْ راکعُونَ‏<ref>55 مائده.</ref> ترجمه: ولی شما تنها پیامبر اوست و کسانی که ایمان آورده‌اند: همان کسانی که نماز برپا می‌‏دارند و در حال رکوع زکات می‌‏دهند.<br>
حدیث: عن قیس بن الربیع عن الاعمش عن عبایة بن ربعی قال: بینما عبدالله بن عباس جالس علی شفیر زمزم یقول: قال رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) اذا قبل رجل ...<br>
ترجمه: قیس بن ربیع از اعمش و او از عبایه بن ربعی و او از عبدالله ابن عباس نقل شده است که روزی در کنار چاه زمزم نشسته بود و برای مردم از قول پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) حدیث نقل می‌‌‏کرد ناگهان مردی که عمامه‏‌ای بر سر داشت و صورت‏ خود را پوشانیده بود نزدیک آمد و هر مرتبه‌‏ای که ابن عباس از پیامبر اسلام (صلّی‌الله علیه وآله) حدیث نقل می‌‌‏کرد او نیز با جمله قال رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) حدیث دیگری از پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) نقل می‌‌‏کرد. ابن عباس او را قسم داد تا خود را معرفی کند او صورت خود را گشود و صدا زد ای مردم! هرکس مرا نمی‏‌شناسد بداند من ابوذر غفاری هستم با این گوش‌‏های خودم از رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) شنیدم و اگر دروغ می‌‏گویم هر دو گوشم کر باد و با این چشمان خود این جریان را دیدم و اگر دروغ می‌‏گویم هر دو چشمم کور باد که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود: «علی قائد البررة» «علی (علیه‌السّلام) پیشوای نیکان است». «و قاتل الکفره» «و کشنده کافران». «منصور من نصره مخدول من خذله»، «هرکس او را یاری کند خدا یاریش خواهد کرد و هرکس دست از یاریش بردارد خدا دست از یاری او بر خواهد داشت» سپس ابو ذر اضافه کرد: ای مردم! روزی از روزها با رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) در مسجد نماز می‌‏خواندم سائلی وارد مسجد شد و از مردم تقاضای کمک کرد ولی کسی چیزی به او نداد او دست خود را به آسمان بلند کرد و گفت خدایا تو شاهد باش که من در مسجد رسول تو تقاضای کمک کردم ولی کسی جواب مساعد به من نداد در همین حال علی (علیه‌السّلام) که در حال رکوع بود با انگشت کوچک دست راست اشاره کرد سائل نزدیک آمد و انگشتر را از دست آن حضرت بیرون آورد. پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) که در حال نماز بود این جریان را مشاهده کرد هنگامی‌که از نماز فارغ شد سر به‏سوی آسمان بلند کرد و چنین گفت خداوندا برادرم موسی از تو تقاضا کرد که روح او را وسیع گردانی و کارها را بر او آسان سازی و گره از زبان او بگشایی تا مردم گفتارش را درک کنند و نیز موسی درخواست کرد هارون را که برادرش بود وزیر و یاورش قرار دهی و بوسیله او نیرویش را زیاد کنی و در کارهایش شریک سازی. خداوندا من پیامبر و برگزیده تو هستم سینه مرا گشاد کن و کارها را بر من آسان ساز از خاندانم علی (علیه‌السّلام) را وزیر من گردان تا به‌وسیله او پشتم قوی و محکم گردد. ابو ذر می‌‏گوید هنوز دعای پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) پایان نیافته بود که جبرئیل نازل شد و به پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) گفت بخوان، پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود چه بخوانم گفت بخوان‏ ... إِنَّما وَلِیکمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا ... . ش<ref>واهد التنزیل ج 1/ 178؛ المناقب خوارزمی ص 186؛ انساب الاشراف بلاذری 2/ 150؛ جامع البیان ابن جریر طبری 6/ 165؛ غایة المرام تعداد 24 حدیث در این‏باره از طریق اهل تسنن و 19 حدیث از طریق شیعه نقل کرده است؛ ذخائر العقبی از محب الدین طبری ص 88؛ فتح القدیر از علامه قاضی شوکانی 2/ 50؛ لباب النقول از سیوطی ص 90؛ الکافی الشافی از ابن حجر عسقلانی ص 56؛ مفاتیح الغیب رازی 3/ 431؛ اسباب النزول واحدی ص 148؛ تفسیر محی الدین عربی 1/ 334؛ تفسیر القرآن العظیم ابن کثیر 2/ 71؛ تفسیر القرطبی الجامع الاحکام القرآن 9/ 336؛ تفسیر الدر المنثور سیوطی 2/ 295؛ کنز العمال متقی الهندی الحنفی 6/ 405؛ کفایة الطالب علامه الکنجی الشافعی ص 250؛ ینابیع المودة قندوزی الحنفی ص 202؛ جامع الاصول ابن اثیر 9/ 478؛ تفسیر رازی الکبیر 2/ 618؛ الکشاف زمخشری 1/ 154؛ تفسیر غرائب القرآن نیشابوری 2/ 82؛ نور الابصار شبلنجی ص 96؛ شواهد التنزیل حاکم الحسکانی 1/ 181؛ فرائد السمطین جوینی 1/ 9 و 8 و 187؛ اسدالغابه ابن اثیر 2/ 28؛ المناقب محمد بن یوسف شافعی ص 28؛ تذکرة الحفاظ امام ذهبی 1/ 10؛ تهذیب التهذیب ابن حجر 3/ 327؛ میزان الاعتدال علامه ذهبی شافعی 2/ 107؛ خصائص امیرالمؤمنین احمد بن شعیب نسائی ص 89؛ مجمع البیان طبرسی ج 3 و 4/ 324.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) ولی امت پیامبر == 
یا أَیهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیک مِنْ رَبِّک وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ <ref>67 مائده.</ref>.

ترجمه: ای پیامبر، آنچه را از پروردگارت بر تو نازل شده است به مردم برسان اگر چنین نکنی امر رسالت او را ادا نکرده‏ای.

حدیث: «عن ابن عباس فی قوله تعالی: یا أَیهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ... الایة. نزلت فی علی، امر رسول‌الله ان یبلغ فیه فاخذ رسول‌الله بید علی فقال: من کنت مولاه فعلی مولاه اللهم وال من والاه و عاد من عاداه».

ترجمه: آیه فوق در مورد علی (علیه‌السّلام) نازل شده است پیامبر دست علی را گرفت و او را معرفی کرد و فرمود فمن کنت مولاه فعلی مولاه «هرکس من مولا و رهبر او هستم، علی مولا و رهبر اوست» روایات زیادی آن‏چنان‏که گفته شد از طریق اهل تسنن وارد شده است که این آیه درباره علی (علیه‌السّلام) نازل شده است<ref>حافظ ابو سعید سجستانی در الولایة؛ حافظ حاکم حسکانی در شواهد التنزیل 1/ 188؛ ابن عساکر شافعی بنا نقل الدر المنثور 2/ 298؛ ابوالحسن واحدی نیشابوری در اسباب النزول ص 150؛ فخر رازی در تفسیر الکبیر 3/ 636؛ حافظ ابو نعیم اصفهانی در ما نزل من القرآن فی علی علیه السّلام ص 29؛ ابواسحاق حموینی در فرائد السمطین؛ ابن قیتبه در الامامة و السیاسة؛ جلال‌الدین سیوطی شافعی در الدر المنثور 2/ 98؛ علامه نیشابوری در غرائب القرآن و رغائب الفرقان 6/ 195؛ ابن صباغ مالکی در الفصول المهمه ص 27؛ امام ذهبی در تذکرة الحفاظ 1/ 10؛ شهاب‌الدین آلوسی در روح المعانی 6/ 172؛ محب طبری شافعی در ذخائر العقبی ص 67؛ شیخ سلیمان قندوزی حنفی در ینابیع المودة ص 120؛ ابن اثیر شافعی در اسدالغابه 2/ 28؛ شیخ محمد عبده در تفسیر المنار 6/ 463؛ احمد بن حنبل امام الحنابله در مسند احمد بن حنبل 4/ 281؛ قاضی شوکانی در فتح القدیر 3/ 57؛ ابن حجر عسقلانی شافعی در تهذیب التهذیب 3/ 327؛ بدرالدین حنفی در عمدة القاری فی شرح صحیح النجاری 8/ 584.</ref>.
 
== علی (علیه‌السّلام) به دور از شرک حتی به اندازه یک چشم بر هم زدن ==
الَّذِینَ آمَنُوا وَ لَمْ یلْبِسُوا إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولئِک لَهُمُ الْأَمْنُ وَ هُمْ مُهْتَدُونَ<ref>82 انعام.)</ref>: کسانی که ایمان آورده و ایمان خود را به شرک نیالوده‌اند، آنان راست ایمنی و ایشان ره‏یافته‌‏گانند.

حدیث: عن ابن عباس فی قوله تعالی: «الَّذِینَ آمَنُوا» یعنی صدقوا بالتوحید هو علی ابن ابی‌طالب‏ «وَ لَمْ یلْبِسُوا» یعنی لم یخلطوا، نظیرها: «لِمَ تَلْبِسُونَ الْحَقَّ بِالْباطِلِ» یعنی لم تخالطون. و لم یخلطوا ایمانهم‏ «بِظُلْمٍ» یعنی الشرک، قال ابن عباس: و اللّه ما آمن احد الّا بعد شرک ما خلا علیا فانه آمن باللّه من غیر ان اشرک به طرفة عین. «أُولئِک لَهُمُ الْأَمْنُ» من النار و العذاب‏ «وَ هُمْ مُهْتَدُونَ» یعنی مرشدون الی الجنة یوم القیامة بغیر حساب فکان علی اول من آمن به و هو من ابناء سبع سنین. <br>ترجمه:
الَّذِینَ آمَنُوا* یعنی کسانی که تصدیق به توحید کردند یعنی علی ابن ابی‌طالب علیه السّلام.

وَ لَمْ یلْبِسُوا یعنی ایمانشان مخلوط به شرک نشده است.

إِیمانَهُمْ بِظُلْمٍ‏ یعنی ظلم یعنی شرک، یعنی ایمانشان به شرک‌آلوده نشده است.
سپس ابن عباس گفته است: به خدا قسم هیچ‏کس به خدا ایمان نیاورد مگر بعد از شرک، غیر از حضرت علی (علیه‌السّلام) زیرا که ایشان حتی به‌اندازه یک‌چشم به‌هم‌زدن هم شرک نیاورد.

أُولئِک لَهُمُ الْأَمْنُ یعنی از عذاب و آتش درامان هستند.
وَ هُمْ مُهْتَدُونَ* یعنی آنها به بهشت هدایت می‌‏کنند و بدون حساب وارد بهشت می‌‏شوند و علی (علیه‌السّلام) اول کسی است که ایمان آورد<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 197.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) حجة‌الله ==
قُلْ فَلِلَّهِ الْحُجَّةُ الْبالِغَةُ <ref>(انعام، 149)</ref>: بگو برهان رسا ویژه خداست.

حدیث: عن انس قال: کنت عند النبی (صلّی‌الله علیه وآله) فرأی علیا مقبلا فقال: انا و هذا حجة علی امتی یوم القیامة. <br>
ترجمه: از انس نقل می‌‏کنند که رسول اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) بود پس دید که علی بطرف او می‌‏آید پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) فرمودند من و علی حجت بر امت هستیم در روز قیامت<ref>المناقب ابن مغازلی ص 45.</ref>.

حدیث آخر: عن ابی الصلت الهروی باسناده الی رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) قال: سمعت اللّه تعالی یقول: علی بن ابی‌طالب حجتی علی خلقی‏.

ترجمه: از ابی الصلت نقل شده است که رسول اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود: از خداوند متعال شنیده است که می‌‏گوید علی ابن ابی‌طالب حجت من بر خلق من است و به سندش از ابن عباس که از رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) شنیده است: هرکس دوست دارد حجت بعد از مرا بشناسد پس باید که علی ابن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) را بشناسد و به سندش از مسیب از علی بن ابی‌طالب نقل کرده که ایشان فرمود: رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) مرا در میان امتش خلیفه و جانشین خویش قرار داده است پس من حجت خدا بر آن امت هستم بعد از پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم<ref>المناقب المائه ص 20.</ref>.

== پیامبر و علی (علیه‌السّلام) پدران امت ==
وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً<ref>151 انعام.</ref>: و به پدر و مادر احسان کنید.

حدیث: روی الشیخ الفقیه ابوالحسن بن شاذان عن طریق العامة عن علی بن الحسین عن ابیه عن علی بن ابی‌طالب قال: قال رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: ان اللّه قد فرض علیکم طاعتی و نهاکم عن معصیتی و اوجب علیکم اتباع امری و فرض من طاعة علی بن ابی‌طالب بعدی و نهاکم عن معصیته کما نهاکم عن معصیتی، و جعله اخی و وزیری و وارثی و هو منی و انا منه، حبه ایمان و بغضه کفر، محبه محبی و هو مولی من انا مولاه و انا مولی کل مسلم و مسلمة و انا و هو ابوا هذه الامة».

ترجمه: از طریق عامه، علی بن حسین از پدرش و او از علی بن ابی‌طالب نقل می‌‏کند که فرمود: پیامبر فرمود:
خداوند اطاعت از مرا بر شما واجب کرده است و من شما را از گناه و مخالفت کردن با من نهی می‌‏کنم و واجب کرد بر شما پیروی از دستورات مرا و آن‏چنان‏که اطاعت از مرا بر شما فرض کرد اطاعت از علی بن ابی‌طالب را واجب کرد و من از معصیت کردن و مخالفت کردن با او شما را نهی می‌‏کنم آن‌چنان‌که از مخالفت با خود، شما را نهی می‌‏کنم. خداوند علی را برادر من و وزیر و وارث من قرار داد. او از من است و من از او. دوستی او ایمان است و دشمنی با او کفر. دوستدار او دوستدار من است و دشمن او دشمن من. او مولای هرکسی است که من مولای او هستم و من مولای هر مرد مسلم و زن مسلمان هستم من و علی دو پدر این امت هستیم<ref>المناقب المائه ابن شاذان المنقبه الثانیه و العشرون 15.</ref>.

و نیز نقل کرده‌اند از علی (علیه‌السّلام)، که پیامبر فرمود: حق علی (علیه‌السّلام) بر مسلمانان، همان حق پدر بر فرزند خویش است‏<ref>مناقب ابن مغازلی ص 48؛ شمس الدین محمد ذهبی شافعی در میزان الاعتدال ج 2/ 111؛ احمد بن حجر عسقلانی شافعی در لسان المیزان ج 4/ 399؛ موفق بن احمد خوارزمی حنفی در المناقب ص 230.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) مانند باب حطّه ==
وَ قُولُوا حِطَّةٌ وَ ادْخُلُوا الْبابَ سُجَّداً نَغْفِرْ لَکمْ خَطِیئاتِکمْ سَنَزِیدُ الْمُحْسِنِینَ‏<ref>161 اعراف.</ref>: و بگویید خداوندا گناهان ما را فرو ریز و سجده‏کنان از دروازه‏ شهر درآیید تا گناهان شما را بر شما ببخشاییم و بزودی بر اجر نیکوکاران بیفزاییم.

حدیث: عن ابی سعید خدری قال: سمعت النبی (صلّی‌الله علیه وآله) یقول: و انما مثل اهل‌بیتی فیکم مثل باب حطة فی بنی اسرائیل من دخله غفر له.

ترجمه: ابوسعید خدری گفت شنیدم از نبی اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) که می‌‏فرمود: مثل اهل‌بیت من در میان شما امت، مثل باب حطه (استغفار) در میان قوم بنی‌اسرائیل است هرکس داخل آن دروازه (استغفار) شد آمرزیده خواهد شد<ref>مجمع الزوائد 9/ 168.</ref>.

حدیث: عن ابی سعید خدری عن النبی صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: علی ابن ابی‌طالب باب حطة، من دخل منه کان مؤمنا و من خرج منه کان کافرا.

ترجمه: ابی سعید خدری از پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) نقل کرده است که فرموده‌اند: علی بن ابی‌طالب باب حطه (بنی اسرائیل) است هرکس داخل این دروازه شد مؤمن و هرکس از آن خارج شد کافر است (یعنی هرکس از قلعه ولایت علی (علیه‌السّلام) خارج شد کافر است)<ref>کنز العمال متقی 6/ 153؛ سیوطی شافعی در القول الجلی حدیث 39؛ شیخ محمد درویش بیروتی در اسنی المطالب فی احادیث مختلفه المراتب حروف العین 141؛ علامه هندی فقیر العینی در مناقب العینی 38؛ ابراهیم بن اللّه الوصالی در اسنی المطالب باب 18.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) هدایت‌گر به حق ==
وَ مِمَّنْ خَلَقْنا أُمَّةٌ یهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یعْدِلُونَ‏<ref>181 اعراف.</ref>: از میان کسانی که آفریده‏‌ایم گروهی هستند که به حق هدایت می‌‏کنند و به حق داوری می‌‏نمایند.

حدیث: عن زاذان عن علی (علیه‌السّلام) قال: «تفترق هذه الامة علی ثلاث و سبعین فرقة، اثنتان و سبعون فی النار، و واحدة فی الجنة، و هم الذین قال اللّه عزّ و جلّ فی حقهم: وَ مِمَّنْ خَلَقْنا أُمَّةٌ یهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ یعْدِلُونَ‏.» «انا و شیعتی»

ترجمه: حافظ سلیمان قندوزی از زاذان از قول علی (علیه‌السّلام) نقل می‌‏کند که حضرت فرمود: این امت 73 فرقه خواهند شد، 72 فرقه در آتش و یک فرقه از آنها در بهشت است و آنها کسانی هستند که خداوند متعال در حق آنها این آیه را فرموده است‏ وَ مِمَّنْ خَلَقْنا أُمَّةٌ یعنی من و شیعیان من<ref>ینابیع المودة 109، مناقب خوارزمی 237.</ref>.

عده‏ ای از مفسران این آیه را در مورد علی (علیه‌السّلام) و شیعیان او دانسته‏ و گفته‏‌اند مراد از کلمه «امّة» حضرت علی (علیه‌السّلام) است<ref>حاکم حسکانی در شواهد التنزیل 1/ 204؛ سیوطی در الدر المنثور 3/ 617«امّة» را بر آل محمد صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم تطبیق داده است؛ علامه کشفی ترمذی در مناقب مرتضوی 52.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) مومن یاریگر پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) ==
هُوَ الَّذِی أَیدَک بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ<ref>(انفال، 62)</ref>: همو بود که تو را با یاری خود و مؤمنان نیرومند گردانید.

حدیث: عن انس قال: قال النبی صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: لما عرج بی رأیت علی ساق العرش مکتوبا: لا اله الّا اللّه، محمد رسول‌الله ایدته بعلی نصرته بعلی‏.

ترجمه: انس می‌‏گوید: پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود: آن زمانی که به معراج رفتم بر ساق عرش نوشته‌‏ای دیدم که نیست خدایی به جز خدای یگانه، محمد پیام‏آور خداست من او را به‌واسطه علی تأیید کردم و به‌واسطه او، یاری‌اش گردانیدم. علی (علیه‌السّلام) محمد (صلّی‌الله علیه وآله) را بس!

و از طریق ابوهریره: قال رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) مکتوب علی العرش أنا اللّه لا اله انا وحدی لا شریک لی، و محمد عبدی و رسولی ایدته بعلی بن ابی‌طالب<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 224. مانند حدیث فوق با مختصر تغییری در منابع زیر هم آمده است: الدر المنثور سیوطی 2/ 199؛ کفایة الطالب علامه گنجی شافعی 110؛ ینابیع المودة قندوزی 94؛ شواهد- التنزیل حاکم حسکانی 1/ 223؛ ترجمة الامام أمیر المؤمنین علی علیه السّلام ابن عسکر از تاریخ دمشق ج 2/ 19، ح 926؛ فرائد السمطین حافظ جوینی 1/ 235، ح 183 و 184 و 185؛ حلیة الاولیاء ابو نعیم اصفهانی 3/ 26؛ ارجح المطالب علامه هندی عبید له بسمل 73؛ ذخائر العقبی محب طبری 69؛ مناقب خوارزمی 234؛ مجمع الزواید ابن حجر هیثمی شافعی 9/ 121؛ تاریخ بغداد خطیب بغدادی 11/ 173؛ فضائل الصحابه حافظ ابو نعیم.</ref>.

== یاری علی (علیه‌السّلام) پیامبر را بس!==
یا أَیهَا النَّبِی حَسْبُک اللَّهُ وَ مَنِ اتَّبَعَک مِنَ الْمُؤْمِنِینَ‏ <ref>64 انفال.</ref>: ای پیامبر، خدا و مؤمنانی که از تو پیروی می‌‏کنند تو را بسند. <br>
حدیث: عن جابر بن عبدالله انصاری فی قوله تعالی: یا أَیهَا النَّبِی حَسْبُک اللَّهُ وَ مَنِ اتَّبَعَک مِنَ الْمُؤْمِنِینَ، هو علی بن ابی‌طالب و هو رأس المؤمنین.

تذکر: این آیه شریفه به نظر کثیری از علماء عامه و مفسران قرآن در شأن علی (علیه‌السّلام) نازل شده است چنانچه نمونه این حدیث در شأن نزول آن گذشت و منابع اهل‌سنت با تغییراتی مانند آن را نقل کرده‌اند<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 230؛ ما نزل من القرآن فی علی فاضل احمد اصفهانی 92؛ مناقب مرتضوی محمد صالح کشفی ترمذی 54؛ مناقب خطیب بغدادی 186؛ ارحج المطالب 88.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) فرستاده ویژه و اذان خدا و رسول الله ==
وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَی النَّاسِ یوْمَ الْحَجِّ الْأَکبَرِ أَنَّ اللَّهَ بَرِی‏ءٌ مِنَ الْمُشْرِکینَ وَ رَسُولُهُ<ref>‏ 3 توبه.</ref> ترجمه: و این آیات اعلامی است از جانب خدا و پیامبرش به مردم در روز حج اکبر که خدا و پیامبرش در برابر مشرکان تعهدی ندارند.

حدیث: عن زید بن یثیع قال: نزلت براءة فبعثت بها رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) ابا بکر ثم ارسل علیا فاخذها منه، فلما رجع ابوبکر قال: هل نزل فی شی؟ قال صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: لا و لکن امرت ان ابلغها انا او رجل من اهل‌بیتی.<br>
ترجمه: طبری در تفسیرش‏ با سند از زید بن یثیع روایت کرده است که سوره برائت که نازل شد، رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) ابا بکر را فرستاد، برای خواندن آن به مردم. سپس علی (علیه‌السّلام) را فرستاد، که آیه را از او بگیرد و خود بخواند و علی چنین کرد وقتی‌که ابوبکر برگشت گفت آیا در مورد من چیزی نازل شده است؟ پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود: نه و لکن به من امر شده است که یا خودم این برائت را به گوش مردم برسانم یا مردی از اهل‌بیت من<ref>جامع‌البیان فی تفسیر القرآن ج 10/ 46.</ref>.

بخاری در صحیح‏ خود از ابی هریره روایت می‌‏کند که علی (علیه‌السّلام) یوم النهر در منی اعلام برائت کرد. «یعنی گفت انّ اللّه بری من المشرکین و رسوله» و او بود که اعلام کرد پس از آن سال، مشرکان حق ندارند حج به‌جا آورند و نباید با بدن برهنه طواف کنند<ref>صحیح بخاری ج 5/ 37.</ref>.

سیوطی شافعی در تفسیرش از ابن ابی حاتم از حکیم بن حمید نقل می‌‏کند که گفت: علی بن حسین (علیه‌السّلام) برای من گفت که برای علی (علیه‌السّلام) در کتاب خدا اسمی است و لکن آن را نمی‏شناسد گفتم آن چیست؟ فرمود: مگر گفتار خداوند را نشنیدی که فرمود: وَ أَذانٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ إِلَی النَّاسِ یوْمَ الْحَجِّ الْأَکبَرِ؟ به خدا قسم او علی است یعنی علی همان اذان است<ref>الدر المنثور ذیل آیه‏ای در سوره توبه؛ شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 232؛ العمدة حافظ مفسر ثعلبی ص 164، ح 253؛ حاکم نیشابوری در المستدرک علی الصحیحین ج 3/ 51؛ المناقب خوارزمی ص 223؛ حافظ ابو نعیم اصفهانی در ما نزل من القرآن فی علی علیه السّلام ذیل آیه؛ علامه شیخ عبداللّه حنبلی وهابی در مختصر سیرة الرسول صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم ص 412؛ نظم الدر فی تناسب الایات و السور ج 8/ 364؛ حافظ شیخ محمد شاه ولی اللّه حنفی دهلوی در ازالة الخفاء 2/ 99؛ تفسیر القاسمی ج 8/ 3069؛ حافظ احمد بن حنبل در المسند ج 1/ 150 و ج 3/ 212؛ تفسیر المنار ج 10/ 157؛ حافظ ابو عبداللّه الرحمن احمد بن شعیب النسائی در خصائص امیرالمؤمنین علی علیه السّلام ص 28؛ التحریر و التنویر شیخ محمد طاهر ابن عاشور ج 10/ 100؛ المناقب ابن مغازلی ص 112؛ فرائد السمطین ص 58؛ الصواعق المحرقه ص 75؛ میزان الاعتدال ذهبی ج 1/ 205؛ الاستیعاب ابن عبدالبر ج 3/ 25؛ کفایة الطالب حافظ کنجی ص 242؛ فضائل علی بن ابی‌طالب ابن حنبل ج 1/ 43؛ تفسیر القرآن الکریم شیخ شلتوت ص 608.</ref>.

== ارزش ایمان علی (علیه‌السّلام) بیش از سقایة الحاج و عمارت مسجد ==
أَ جَعَلْتُمْ سِقایةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ کمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ وَ جاهَدَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ لا یسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ‏ <ref>19 توبه.</ref> ترجمه: آیا سیراب ساختن حاجیان و آباد کردن مسجدالحرام را همانند کار کسی پنداشته‏اید که به خدا و روز بازپسین ایمان آورده و در راه خدا جهاد می‌‏کند؟ نه این دو نزد خدا یکسان نیستند.

حدیث: عن انس بن مالک قال: قعد العباس بن عبدالمطلب و شیبة صاحب البیت یفتخران فقال العباس: انا اشرف منک انا عم رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) و وصی ابیه و سقایة الحجیج لی.
فقال له شیبة: انا اشرف منک انا امین اللّه علی بیته و خازنه أ فلا ایتمنک کما ایتمنی؟ و هما فی ذلک یتشاجران حتی اشرف علیهما علی بن ابی‌طالب فقال له العباس: أ فترضی بحکمه؟ قال نعم قد رضیت. فوقف علی فقال له العباس ان شیبه فاخرنی فزعم انه اشرف فقال فما ذا قلت انت یا عماه؟ فقال قلت له: انا عم رسول‌الله و وصی ابیه و ساقی الحجیج انا اشرف. فقال لشیبه و ما قلت یا شیبة؟ قال: قلت له:
بل انا اشرف منک، انا امین اللّه و خازنه، أ فلا ایتمنک کما ایتمنی.
قال انس فقال لهما: اجعل لی معکما فخرا؟ قالا له: نعم. قال: فانا اشرف منکما، انا اول من آمن بالوعید من هذه الامة و هاجر و جاهد. فانطلقوا ثلاثتهم الی رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) فجثوا بین یدیه فاخبر کل واحد منهم بفخره فما اجابهم بشی‏ء. فنزل الوحی بعد ایام فارسل الی ثلاثتهم فأتوا فقرأ علیهم النبی صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: أَ جَعَلْتُمْ سِقایةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ کمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ .... 

ترجمه: ابوعبدالله محمد بن یوسف بن محمد قرشی کنجی شافعی از قاضی ابی نصر محمد بن هبة اللّه با سندش از انس بن مالک روایت می‌‏کند که عباس بن عبدالمطلب و شیبه صاحب البیت در کنار هم نشسته و به همدیگر افتخار می‌‌‏کردند عباس می‌‏گفت: من از تو شریف‏ترم، چون عم رسول خدا و وصی پدرش و سقایة الحاج هستم. حاجیان را من آب می‌‏دهم و شیبه می‌‏گفت: من از تو شریف‏ترم، زیرا من امین خدا در خانه او هستم و خزینه‏دار او. عمارة مسجدالحرام از من است در حین مشاجره علی (علیه‌السّلام) وارد شد و عباس به او گفت: آیا حکم ما می‌‏شوی؟ فرمود: آری. عباس گفت شیبه بر من افتخار می‌‏کند که از من اشرف است. علی فرمود: تو چه می‌‏گویی ای عمو؟ عباس گفت: من اشرفم، زیرا عموی پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) و وصی پدرش و ساقی حجاج هستم. علی فرمود: ای شیبه تو چه می‌‏گویی؟ گفت من اشرفم، زیرا من امین خدا در خانه او هستم. انس بن مالک می‌‏گوید علی گفت آیا افتخار کنم بر شما (به چیزی که انجام نداده‏اید) گفتند: آری. فرمود: من از هر دو شما شریف‏ترم، زیرا اول کسی هستم که ایمان آورده‏ام، مهاجرت کرده و جهاد نمودم. هر سه نفر نزد رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) رفته و هر کدام از ایشان به فخر خویش خبر داد، ولی جوابی از رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) نشنیدند تا اینکه امین وحی نازل شده و این آیه را آورد: أَ جَعَلْتُمْ سِقایةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَالْمَسْجِدِ الْحَرامِ کمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ وَ جاهَدَ ...<ref>کفایة الطالب کنجی ص 237؛ شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 250 و نیز کفایة الطالب ص 237 و 238؛ نزهة المجالس ج 2/ 169؛ نور الابصار ص 77؛ هامش تفسیر الجلالین ج 1/ 16؛ تفسیر القرطبی ج 8/ 91؛ تفسیر المنار ج 10/ 216؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن ج 10/ 68؛ مفاتیح الغیب ج 4/ 422؛ اسباب النزول ص 182؛ الدر المنثور ج 3/ 218؛ الفصول المهمه ص 123؛ جامع الاصول ج 9/ 477؛ تفسیر القرآن العظیم ج 2/ 241؛ مناقب ابن مغازلی ص 321؛ ثمار القلوب ص 542؛ نظم درر السمطین ص 88؛ فتح القدیر ج 2/ 202.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ ==
وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ مِنَ الْمُهاجِرِینَ وَ الْأَنْصارِ وَ الَّذِینَ اتَّبَعُوهُمْ بِإِحْسانٍ رَضِی اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ وَ أَعَدَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِی تَحْتَهَا الْأَنْهارُ خالِدِینَ فِیها أَبَداً ذلِک الْفَوْزُ الْعَظِیمُ<ref>100 توبه.</ref>.

ترجمه: و پیشگامان نخستین از مهاجران و انصار و کسانی که با نیکوکاری از آنان پیروی کردند خدا از ایشان خشنود و آنان نیز از او خشنودند و برای آنان باغ‌هایی آماده کرده که از زیر درختان آن نهرها روان است. همیشه در آن جاودانند این است همان کامیابی بزرگ.

حدیث: عن ابن عباس و السابقون الاولون. قال: نزلت فی علی سبق الناس کلهم بالایمان باللّه و برسوله و صلی القبلتین و بایع البیعتین و هاجر الهجرتین ففیه نزلت هذه الایة. <br>
و مانند آن از ضحاک از ابن عباس درباره قول خدا که گفته: «السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ» نقل شده است که علی بن ابی‌طالب و عمار و ابو ذر و سلمان و مقداد بودند<ref>شواهد التنزیل ج 1/ 335.</ref>.

ترجمه: از ابن عباس روایت می‌‏کنند که این آیه در مورد علی (علیه‌السّلام) نازل شده است. او بود که در ایمان به خدا و رسول از همه مردم سبقت گرفته بود. او بود که به دو قبله نماز گزارد و دو بار بیعت کرد و دو هجرت نمود<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 256.</ref>.

علامه جمال‌الدین محمد بن مکرم از عبدالرحمن بن عوف در مورد کلام خدا «وَ السَّابِقُونَ الْأَوَّلُونَ» روایت کرده و گفته است: ایشان ده نفر از قریش بودند که اولین آنها از جهت اسلام آوردن علی (علیه‌السّلام) می‌‏باشد<ref>مختصر تاریخ دمشق ج 17/ 118، جمال‌الدین محمد بن مکرم.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) یعنی صادقین ==
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ کونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ‏<ref>119 توبه.</ref> ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده‏اید از خدا پروا کنید و با راستان باشید.

حدیث: عن ابن عباس فی قوله تعالی: «یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَ کونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ» قال هو علی بن ابی‌طالب خاصة<ref>المناقب خوارزمی ص 198؛ الصواعق المحرقه ص 93؛ کفایة الطالب ص 111.</ref>.

در بعضی از احادیث آیه به «کونوا مع علی و اصحابه» تاویل شده است<ref>مناقب خطیب بغدادی ص 189؛ فرائد السمطین ج 1/ 68؛ الدر المنثور ج 3/ 290.</ref>.

و در بعضی دیگر به «کونوا مع علی» تفسیر شده است. ترجمه: ابن عباس در مورد کلام خدا که فرمود: ای کسانی که ایمان آورده‏اید پروا پیشه کنید و با راستان باشید گفته است مراد از صادقین علی بن ابی‌طالب است فقط. یا با علی و یارانش باشید یا اینکه با علی (علیه‌السّلام) باشید<ref>ینابیع المودة ص 119؛ ارجح المطالب ص 60.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) فضل خداوند ==
قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ فَبِذلِک فَلْیفْرَحُوا هُوَ خَیرٌ مِمَّا یجْمَعُونَ<ref>‏ 58 یونس.</ref> ترجمه: بگو به فضل و رحمت خداست که مؤمنان باید شاد شوند و این از هرچه گرد می‌‏آورند بهتر است.

حدیث: عن ابن عباس فی قوله تعالی: قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَ بِرَحْمَتِهِ‏ الایة قال: بفضل اللّه: النبی و برحمة: علی‏.
ترجمه: از ابن عباس روایت کرده‌اند که گفته است بفضل اللّه یعنی نبی (صلّی‌الله علیه وآله) و برحمة یعنی علی علیه السّلام<ref>خطیب بغدادی تاریخ بغداد ج 5/ 15؛ سیوطی در درالمنثور ج 3/ 308؛ کنجی شافعی در کفایة الطالب ص 237؛ حاکم حسکانی در شواهد التنزیل ج 1/ 268؛ ابن عساکر مشقی در تاریخ دمشق ج 2/ 326.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) شاهد از طرف پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) ==
أَ فَمَنْ کانَ عَلی‏ بَینَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ یتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ‏<ref>17 هود.</ref> ترجمه: آیا کسی که از جانب پروردگارش بر حجّتی روشن است و شاهدی از «خویشان» او پیرو آن است.

حدیث: عن علی (علیه‌السّلام) انه قیل له، فانزل فیک؟ قال: ان تقرا سوره هود «أَ فَمَنْ کانَ عَلی‏ بَینَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ یتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ» رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) علی بینه من ربه و انا شاهد منها<ref>لدر المنثور سیوطی ذیل آیه ج 3/ 324؛ مناقب ابن مغازلی ص 270، ح 318؛ مناقب خوارزمی ص 197؛ شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 275 و 282، ح 372 و 387؛ شرح نهج‌البلاغه ابن ابی الحدید ج 1/ 208؛ الکشف و البیان ثعلبی؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن طبری ج 12/ 10؛ کنز العمال متقی هندی حنفی ج 1/ 251؛ تذکرة الخواص الامة سبط ابن جوزی ص 20؛ کفایة الطالب کنجی شافعی ص 111؛ فرائد السمطین حموینی ج 1/ 338؛ ینابیع الموده قندوزی ص 74؛ ما نزل من القرآن فی علی علیه السّلام ص 276، ح 36.</ref>.

در منابع شیعی مهم با همین مضمون روایتی آمده امالی شیخ صدوق؛ کافی کلینی که تفسیری است بر روایات اهل سنت:
حضرت صادق از پدرش از جدش علی بن الحسین از حضرت امام حسن (علیه‌السّلام) روایت کرده که در ضمن خطبه طولانی‌‏ای که در حضور معاویه خواند، فرمود: کارها انجام یافت و دوره‏‌ها گذشت تا خدا محمد (صلّی‌الله علیه وآله) را به نبوت مبعوث‏ کرد و او را برای رسالت برگزید و کتاب خود را بر او فروفرستاد و او را مأمور کرد که مردم را به‌سوی خدا دعوت کند و پدر من اولین کسی بود که دعوت خدا و رسول او را اجابت کرد و اولین کسی بود که ایمان آورد، و خدا و رسول او را تصدیق کرد. خدا در کتاب خود که بر پیامبر نازل کرده بود فرمود: «أَ فَمَنْ کانَ عَلی‏ بَینَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ یتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ» پس رسول خدا دارای بینه الهی است و پدر من بدنبال او می‌‏رود و او شاهدی است از طرف پیغمبر.... تا آخر خطبه ... اصبغ بن نباته گفت حضرت امیر فرمود: اگر مسند قضاوت را برای من بگسترانند و من بر آن نشینم ما بین اهل تورات با تورات خودشان و ما بین اهل انجیل با انجیل و ما بین اهل قرآن با قرآن قضاوت می‌‏کنم آن‏چنان قضاوتی که بدرگاه خدا برود و بدرخشد. به خدا سوگند آیه‏ای از خدا در شبانه‌‏روز نازل نشد مگر آنکه من می‌‏دانستم درباره چه کسی نازل شده است. هیچ‏یک از این مردمی که تیغ بر سرشان گذر کرده نیست مگر اینکه در مورد او آیه‌‏ای نازل شده که او را در بهشت یا جهنم سوق می‌‏دهد. آنگاه مردی برخاست و گفت: یا امیرالمؤمنین چه آیه‌‏ای درباره شما نازل شده؟ فرمود: مگر نشنیده‏‌ای که خدا می‌‏گوید: «أَ فَمَنْ کانَ عَلی‏ بَینَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ یتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ» رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) از طرف خدا بینه دارد و من شاهد او و از آن اویم<ref>بصائر الدرجات؛ امالی شیخ مفید؛ کشف الغمه اربلی؛ تفسیر عیاشی.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) هادی امّت ==
إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکلِّ قَوْمٍ هادٍ<ref>7 رعد.</ref> ترجمه: ای پیامبر تو فقط هشدار دهنده‏ای و برای هر قومی رهبری است.

روایات متعددی از پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) در کتب معتبر اهل سنت نقل شده که‏ فرمود: من منذرم و علی هادی است.

حدیث: عن ابن عباس قال: لما نزلت‏ «إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکلِّ قَوْمٍ هادٍ» قال رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) انا المنذر و علی الهادی من بعدی و ضرب بیده الی صدر علی قال:انت هادی بعدی یا علی بک یهتدی المهتدون.

ترجمه: از ابن عباس نقل می‌‏کنند که: پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) دستش را بر سینه خود گذاشت و فرمود منم منذر! سپس به شانه علی اشاره کرد و فرمود: تویی هادی! و بوسیله تو بعد از من هدایت‏یافتگان هدایت می‌‏شوند و مانند این حدیث با مختصر تغییری در منابع اهل سنت آمده است<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 294؛ تفسیر الکبیر فخر رازی ج 19/ 14؛ تفسیر التهذیب بیهقی شافعی؛ الفصول المهمه ابن صباغ مالکی ص 105؛ الدر المنثور سیوطی سوره رعد ذیل آیه؛ تفسیر ابن کثیر ذیل آیه؛ کفایة الطالب گنجی شافعی ص 109؛ جامع البیان طبری ج 13/ 72؛ بحر المحیط ابو حیان اندلسی ذیل آیه؛ فرائد السمطین حموینی ج 1/ 148؛ نور الابصار شبلنجی ص 70؛ مجمع الزوائد نور الدین هیثمی ج 7/ 41؛ ینابیع المودة قندوزی؛ احقاق الحق ج 3/ 87؛ المستدرک علی الصحیحین ج 3/ 129.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) و پیامبر هم خانه در بهشت ==
الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ طُوبی‏ لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ‏<ref>29 رعد.</ref> ترجمه: کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند، خوشا به‏ حالشان، و خوش سرانجامی دارند.

حدیث 1: سئل رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) عن طوبی قال: هی شجرة اصلها فی داری و فرعها علی اهل الجنة. ثم سئل عنها مرة اخری قال شجرة فی الجنة اصلها فی دار علی و فرعها علی اهل الجنة. فقیل له: سألناک عنها یا رسول‌الله فقلت اصلها فی داری ثمّ سألناک مرة اخری فقلت شجرة فی الجنة اصلها فی الدار علی و فرعها علی اهل الجنة فقال ان داری و دار علی واحدة.

ترجمه: حاکم حسکانی در کتابش روایت می‌‏کند از پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) سوال شد از «طُوبی‏ لَهُمْ وَ حُسْنُ مَآبٍ» فرمود: درختی در بهشت است که ریشه آن بر اهل بهشت سایه افکنده است. به ایشان عرض شد قبلاً از آن درباره شما پرسیدیم یا رسول‌الله! پس فرمودید ریشه‌‏اش در خانه من و شاخه‌‏اش روی سر اهل بهشت است و حالا می‌‏فرمایید ریشه‏‌اش در خانه علی و شاخه‌‏هایش بر اهل بهشت است؟ فرمود: آری خانه من و علی در بهشت یکی است و یک جا است<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 305؛ ما نزل من القرآن فی علی علیه السّلام ص 284؛ الریاض النضرة محب الدین طبری ص 5؛ الصواعق المحرقه ابن حجر هیثمی ص 8؛ الدر المنثور سیوطی ج 4/ 59؛ الجامع لاحکام القرآن قرطبی ج 9/ 317؛ کنز العمال متقی هندی ج 5/ 34؛ ینابیع المودة قندوزی ص 131؛ مناقب ابن مغازلی ص 268.</ref>.

حدیث 2:رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) به عمر فرمود: ان فی الجنة لشجرة ما فی الجنة قصر و لا دار و لا منزل و لا مجلس الا و فیه عضن من اعضان تلک الشجرة و اصل تلک الشجرة فی داری ثم مضی علی ذلک ثلاثه ایام ثم قال رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: یا عمر ان فی الجنة لشجرة ما فی الجنة قصر و لا دار و لا منزل و لا مجلس الا و فیه عضن من اعضان تلک الشجرة اصلها فی دار علی بن ابی‌طالب قال عمر: یا رسول‌الله قلت ذلک الیوم ان اصل تلک الشجرة فی داری و الیوم قلت ان اصل تلک الشجرة فی دار علی؟ فقال رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: اما عملت ان منزلی و منزل علی فی الجنة واحد، و قصری و قصر علی فی الجنة واحد و سریری و سریر علی فی الجنة واحد.

ترجمه: ابوهریره نقل می‌‏کند که روزی رسول خدا به عمر فرمود: در بهشت درختی است در هیچ قصر و خانه و مجلسی در بهشت نیست مگر اینکه شاخه‌‏ای از شاخه‏‌های آن درخت در آن است و ریشه آن درخت در خانه من است سپس چند روز گذشت پیامبر فرمود ای عمر در بهشت درختی که در هیچ قصر و خانه و مجلسی در بهشت نیست مگر آنکه شاخه‌‏ای از شاخه‏‌های آن درخت در آن است و ریشه آن درخت در خانه علی است عمر گفت یا رسول‌الله قبلاً فرمودید ریشه آن درخت در خانه من است و اکنون می‌‏فرمایید ریشه آن در خانه علی است؟ حضرت فرمود مگر نمی‌دانی منزل من و علی و قصر من و علی و تخت من و علی در بهشت یکی است؟<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 306؛ ینابیع المودة قندوزی ص 109؛ الدر المنثور 4/ 59.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) دارای علم الکتاب ==
قُلْ کفی‏ بِاللَّهِ شَهِیداً بَینِی وَ بَینَکمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکتابِ‏<ref>43 رعد</ref>: بگو کافی است خدا و آن‏کس که نزد او علم کتاب است. میان من و شما گواه باشد.

حدیث 1: سألت رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) عن قول اللّه تعالی: وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکتابِ‏ قال: ذاک اخی علی بن ابی‌طالب‏. 

ترجمه: از پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) درباره قول خدا که فرمود «وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکتابِ» پرسیدم مراد چه کسی است؟ فرمود: آن‏کس که نزد او علم الکتاب است علی بن ابی‌طالب است<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 307؛ ینابیع المودة ص 102.</ref>.

حدیث 2: حدثنی عبدالله بن عطاء قال: کنت جالسا مع ابی جعفر فی المسجد فرأیت ابنا لعبداللّه بن سلام جالسا فی ناحیة فقلت لابی جعفر: زعموا ان ابا هذا عنده علم الکتاب یعنی عبدالله بن سلام فقال: لا انما ذاک علی بن ابی‌طالب.

این حدیث با تفصیل بیشتر در منابع دیگر از جمله مناقب ابن مغازلی آمده که ترجمه آن ذکر می‌‌‏شود:
ترجمه: محدث بزرگ حافظ ابن مغازلی نقل می‌‏کند و او سند را می‌‏رساند به علی بن حابس که می‌‏گوید: من و ابو مریم بر عبدالله بن عطاء وارد شدیم ابو مریم گفت حدیثی که از قول حضرت باقر (علیه‌السّلام) برای من روایت کرده بودی برای ما بگو عبدالله گفت: من پیش حضرت باقر (علیه‌السّلام) نشسته بودم که پسر عبدالله بن سلام بر ما گذر کرد، گفتم قربانت گردم این فرزند کسی است (عبدالله بن سلام) که علم کتاب نزد اوست؟ حضرت فرمود نه بلکه او رفیق شما علی بن ابی‌طالب‏ است که آیاتی از کتاب خدا درباره‏اش نازل شد:مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکتابِ‏ أَ فَمَنْ کانَ عَلی‏ بَینَةٍ مِنْ رَبِّهِ وَ یتْلُوهُ شاهِدٌ مِنْهُ‏ إِنَّما وَلِیکمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا<ref>مناقب الامام علی بن ابی طالب ابن مغازلی ص 313؛ ینابیع الموده قندوزی ص 121؛ الدر المنثور سیوطی ج 4/ 669؛ شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 307؛ ما نزل القرآن فی علی علیه السّلام حسین بن حکم حبری ص 285.</ref>.

در کافی بسند خود از برید بن معاویه روایت کرده که در تفسیر آیه موردبحث فرمود: ما را منظور داشته که اولمان، و افضلمان و بهترین ما بعد از رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) علی (علیه‌السّلام) است و در معانی بسند خود از خلف بن عطیه عوفی از ابی سعید خدری روایت کرده که گفت: من از رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) از معنای گفتار خدای جل ثنائه که فرموده: «قالَ الَّذِی عِنْدَهُ عِلْمٌ مِنَ الْکتابِ» پرسش نمودم، فرمود: او جانشین برادرم سلیمان بن داود بود، گفتم: یا رسول‌الله! در آیه: «قُلْ کفی‏ بِاللَّهِ شَهِیداً بَینِی وَ بَینَکمْ وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکتابِ» منظور کیست؟ فرمود: او برادرم علی بن ابی‌طالب است و در تفسیر عیاشی از عبدالله بن عطا روایت کرده است که گفت خدمت حضرت أبی جعفر (علیه‌السّلام) عرض کردم این پسر عبدالله بن سلام بن عمران چنین معتقد است که منظور از «مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکتابِ» پدر اوست. آیا صحیح است، یا نه؟ فرمود: دروغ می‌‏گوید، منظور علی بن ابی‌طالب است<ref>تفسیر المیزان 11/ 388.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) فرع شجره طیبه ==
أَ لَمْ تَرَ کیفَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا کلِمَةً طَیبَةً کشَجَرَةٍ طَیبَةٍ أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی السَّماءِ<ref>24 ابراهیم.</ref> ترجمه: آیا ندیدی خدا چگونه مثل زده: سخنی پاک، که مانند درختی‏ پاک است که ریشه‏‌اش استوار و شاخه‏اش در آسمان است؟

حدیث: عن سلام الخثعمی قال: دخلت علی ابی جعفر محمد بن علی (علیه‌السّلام) فقلت: یا بن رسول‌الله قول اللّه تعالی: «أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی السَّماءِ» قال: یا سلام الشجرة محمد، و الفرع علی امیرالمؤمنین، و الثمر الحسن و الحسین، و العضن فاطمة، و شعب ذلک الغصن الائمة من ولد فاطمة، و الورق شیعتنا و محبونا اهل البیت، فاذا مات من شیعتنا رجل تناثر من الشجرة ورقة، فاذا ولد لمحبّینا مولود اخضّر مکان تلک الورقة ورقة. <br>
ترجمه: روایت می‌‏کنند با سند از سلام خثعمی که گفت داخل شدم بر علی ابی جعفر بن محمد بن علی و عرض کردم: ای پسر رسول خدا! قول خدا «أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی السَّماءِ» یعنی چه؟ فرمود: ای سلام، شجرة و درخت، حضرت محمد (صلّی‌الله علیه وآله) است و تنه آن امیرالمؤمنین و می‌وه‏اش، حسن و حسین و شاخه‏اش، فاطمه و شاخه‏ه‌ای کوچک آن ائمه از فرزندان فاطمه و برگ‌‏های آن شیعیان و دوستان ما اهل‌بیت علیهم السّلام هستند هر کدام از شیعیان ما از دنیا برود برگی از این درخت جدا شده و هر مولودی به دنیا بیاید برگی در این درخت سبز می‌‏شود<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 311؛ کفایة الطالب گنجی شافعی ص 220؛ المستدرک علی الصحیحین حاکم نیشابوری ج 3/ 126؛ اسدالغابه ابن اثیر ج 4/ 22؛ تهذیب التهذیب ابن حجر عسقلانی ج 6/ 320؛ فیض القدیر مناوی ج 3/ 46.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) همنشین بهشتی پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) ==
«وَ نَزَعْنا ما فِی صُدُورِهِمْ مِنْ غِلٍّ إِخْواناً عَلی‏ سُرُرٍ مُتَقابِلِینَ»<ref>47 حجر.</ref> ترجمه: و آنچه کینه (و شائبه‏ه‌ای نفسانی) در سینه‏ه‌ای آنان است بر کنیم، برادرانه بر تخت‏‌هایی روبروی یکدیگر نشسته‌اند.

حدیث: عن احمد بن حنبل باسناده عن یزید بن ابی او فی قال: ان النبی (صلّی‌الله علیه وآله) لعلی علیه السّلام: انت معی فی قصری فی الجنة مع ابنتی فاطمة، و انت اخی و رفیقی ثم تلا رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: اخوانا علی سرر متقابلین.<br>
ترجمه: از احمد بن حنبل روایت شده که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) به علی (علیه‌السّلام) فرمود: ای علی! تو با من در قصر بهشت هستی، در کنار آن دخترم فاطمه، ای علی! تو برادر من و رفیق من هستی. سپس حضرت این آیه را تلاوت کرد: برادرانه بر تخت‌‏هایی روبروی یکدیگر نشسته ‏اند<ref>ارجح المطالب ص 73 از عبداللّه بسمل هندی.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) أَهْلُ الذِّکرِ ==
وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِک إِلَّا رِجالًا نُوحِی إِلَیهِمْ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکرِ إِنْ کنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ<ref>43 نحل.</ref> ترجمه: و نفرستادیم پیش از تو مگر مردانی را که وحی می‌‏فرستادیم بدیشان، پس بپرسید اهل کتاب را اگر شما نمی‌دانید.

حدیث: عن جابر الجعفی قال: لمّا نزلت‏ «فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکرِ إِنْ کنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ» قال علی (علیه‌السّلام) نحن اهل الذکر.

جابر جعفی گفت: وقتی آیه‏ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکرِ ... نازل شد حضرت علی (علیه‌السّلام) فرمود: اهل ذکر ما هستیم<ref>جامع البیان طبری 17/ 5.</ref>.

عن سدی قال: کنت عند عمر بن الخطاب اذا اقبل الیه کعب بن الاشراف و مالک بن الضیف و حی بن اخطب فقالوا: ان فی کتابک: وَ جَنَّةٍ عَرْضُهَا السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ‏<ref>«133 آل عمران»</ref> اذا کانت سعة جنة واحدة کسبع سموات و سبع ارضین فالجنان کلها یوم القیامة این تکون؟ فقال عمر: لا اعلم فبینما هم فی ذلک اذ دخل علی بن ابی‌طالب، فقال: أ فی شی کنتم؟ فالقی الیهودی المسأله علیه. فقال لهم: خبرونی ان النهار اذا اقبل اللیل این تکون؟ قالوا له: فی علم اللّه. فقال له کذلک الجنان تکون فی علم اللّه فجاء علی الی النبی و اخبره بذلک فنزل قوله تعالی‏ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکرِ إِنْ کنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ.

ترجمه: سدی نقل می‌‏کند نزد عمر بودند کعب و مالک و حی بن اخطب آمدند و پرسیدند در کتاب شما آیه‌‏ای است که می‌‏گوید عرض بهشت به اندازه آسمان‏‌ها و زمین است. اگر یک بهشت چنین توسعه دارد بقیه باغ‌های بهشت کجا هستند؟ عمر گفت نمی‌دانم. آنها به علی (علیه‌السّلام) برخورد کردند و مسأله را پرسیدند. حضرت فرمود وقتی روز می‌‏رود و شب می‌‏آید روز کجاست؟ آنها گفتند در علم خدا، علی هم فرمود بهشت‏‌های دیگر هم در علم خدا هستند آنگاه خدمت حضرت رسول خدا رسیدند و ماوقع را به ایشان خبر دادند آیه‏ فَسْئَلُوا ... از اهل ذکر سوال کنید نازل شد<ref>غایة المرام بحرانی ص 240.</ref>.

کلمات حضرت و قضاوت‌‏های امام، گوشه‏ ای از علم خدادادی او را بیان می‌‏کند. آورده‌اند زن مجنونی در زمان عمر، مرتکب زنا شده و باردار شد عمر دستور داد او را رجم کنند. امام علی (علیه‌السّلام) فرمود آیا قول رسول خدا را نشنیده‌‏ای که سه نفر تکلیف ندارند اول دیوانه تا عاقل شود و دوم بچه تا بزرگ شود و سوم خوابیده تا بیدار شود. پس عمر گفت اگر علی (علیه‌السّلام) نبود عمر هلاک می‌‏شد<ref>الاستیعاب 3/ 74؛ کنز العمال 3/ 95؛ تذکرة الخواص ص 87؛ سنن ابی داود 4/ 114؛ ذخایر العقبی ص 81؛ فرائد السمطین 1/ 66.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) از بین برنده باطل ==
وَ قُلْ جاءَ الْحَقُّ وَ زَهَقَ الْباطِلُ إِنَّ الْباطِلَ کانَ زَهُوقاً<ref>81 اسراء</ref> ترجمه: و بگو حق آمد و باطل نابود شد. آری، باطل نابود شدنی است.

حدیث: عن ابی هریره قال: قال لی جابر بن عبدالله: دخلنا مع النبی مکة و فی البیت و حوله ثلاث مائه و ستون صنما یعبد من دون اللّه، فامر بها رسول‌الله فالقیت کلها لوجه‌ها، و کان علی البیت صنم طویل یقال له: هبل، فنظر رسول‌الله الی امیرالمؤمنین و قال له: یا علی ترکب علی او ارکب علیک لا لقی هبل عن ظهر الکعبة. قلت: یا رسول‌الله بل ترکبنی. فلما جلس علی ظهری لم استطع حمله لثقل الرسالة، فقلت: یا رسول‌الله ارکبک، فضحک و نزل فطأطأ لی ظهره و استویت علیه، فو الذی فلق الجنة و برأ النسمة لواردت ان امس السماء لمسستها بیدی‏ فالقیت هبل عن ظهر الکعبه فانزل اللّه تعالی: وَ قُلْ جاءَ الْحَقُ‏ یعنی قول: لا اله الا اللّه، محمد رسول‌الله‏ «وَ زَهَقَ الْباطِلُ» یعنی و ذهب عبادة الاصنام‏ «إِنَّ الْباطِلَ کانَ زَهُوقاً» یعنی ذاهبا. ثم دخل البیت فصلی فیه رکعتین.

ترجمه: ابو هریره با سند از جابر بن عبدالله روایت کند که گفت با پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) داخل مکه شدیم 360 بت وجود داشت که عبادت می‌‏شدند، پیامبر دستور داد همه آنها را از بین ببرند در میان آنها بت بزرگی بود بنام هبل. پیامبر نگاهی به امیرالمؤمنین علی (علیه‌السّلام) کرد و فرمود: یا علی! بر من سوار شو یا من بر تو، تا این بت بزرگ را از پشت‌‏بام کعبه به پایین اندازیم، علی گفت: یا رسول‌الله! شما بر من سوار شوید امام گفت: وقتی رسول‌الله پا به پشت من نهاد احساس کردم قدرت تحمل ایشان را ندارم و این از وزانت رسالت بود. عرض کردم یا رسول‌الله من بر پشت شما قرار می‌‏گیرم. پیامبر خنده‌‏ای کرد و پشت خویش را برای من آماده نمود و من بر دوش حضرت قرار گرفتم. قسم به خدایی که دانه را آفرید در آن هنگام اگر اراده می‌‌‏کردم آسمان را دست بکشم می‌‏توانستم (احساس بلندی عجیبی می‌‌‏کردم) آنگاه هبل را از پشت‌‏بام کعبه انداختم. پس خداوند تعالی این آیه را نازل کرد: «وَ قُلْ جاءَ الْحَقُّ» یعنی لا اله الّا اللّه، محمد رسول‌الله‏ «وَ زَهَقَ الْباطِلُ» یعنی عبادت بُت‌ها دورانش تمام شد «إِنَّ الْباطِلَ کانَ زَهُوقاً» باطل رفتنی است سپس داخل کعبه شده و دو رکعت در آنجا نماز گزاردند<ref>حسکانی در شواهد التنزیل.</ref>.

مانند این حدیث و با مختصر تغییری، که در آن جریان بالا رفتن علی (علیه‌السّلام) از دوش پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) نیز بیان شده باشد در کثیری از آثار محدثین اهل سنت با اسناد مختلف آمده است<ref>احمد بن حنبل در مسند ج 1/ 84 و 151؛ نسائی در الخصائص ص 31؛ خطیب بغدادی در موضع اوهام- الجمع و التفریق ج 2/ 432؛ خطیب بغدادی در تاریخ بغداد ج 13/ 302؛ حاکم نیشابوری در المستدرک ج 2/ 368؛ خوارزمی در المناقب ص 71؛ متقی هندی در کنز العمال ج 6/ 407؛ گنجی شافعی در کفایة الطالب ص 257.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) دارای زینت زهد ==
إِنَّا جَعَلْنا ما عَلَی الْأَرْضِ زِینَةً لَها<ref>7 کهف.</ref> ترجمه: در حقیقت ما آنچه را که بر زمین است زیوری برای آن قرار دادیم.

حدیث: عن قتادة عن عطاء عن عبدالله ابن مسعود و من طرق آخر عن عمار بن یاسر قال: سمعت رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) یقول لعلی: «یا علی ان اللّه زینّک» بزینه لم یزین العباد باحسن منها: «بغّض الیک الدنیا، و زهّدک فیها، و حبّب الیک الفقراء. «فرضیت بهم اتباعا، و رضوا بک اماما»

روایت نقل می‌‏کنند از عمار بن یاسر که گفت شنیدم رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) به علی (علیه‌السّلام) می‌‏فرمود: ای علی! خداوند ترا به زینتی مزین کرده که احدی از مردم به بهتر از آن زینت مزین نشده‌اند. یکی اینکه دنیا را مبغوض تو قرار داد و ترا در دنیا زاهد گردانید و دیگر اینکه فقراء را نزد تو محبوب کرد و تو راضی شدی که آنها پیرو تو باشند و آنها نیز راضی باینکه تو امام آنها باشی‏<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 354 و 395؛ مناقب علی ابن ابی طالب علیه السّلام ابن مغازلی ص 105، ح 148؛ حلیة الاولیاء حافظ ابو نعیم اصفهانی ج 1/ 71؛ شرح نهج‌البلاغه ابن ابی الحدید معتزلی ج 9/ 166؛ المناقب موفق خوارزمی ص 69؛ ترجمه امیرالمؤمنین علیه السّلام من تاریخ دمشق ابن عساکر ج 2/ 212؛ ذخائر العقبی محب الدین طبری ص 100؛ اسدالغابه ابن اثیر ج 4/ 23؛ نظم در دار السمطین زرندی حنفی ص 102؛ کنز العمال متقی هندی ج 12/ 222؛ مجمع الزوائد هیثمی ج 9/ 121</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) محبوب دل مومنین ==
إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا<ref>96 مریم.</ref> ترجمه: کسانی که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند. به زودی خدای رحمان برای آنان محبتی در دل‌ها قرار می‌‏دهد.

احادیث زیادی در تفسیر این آیه به طرق مختلف از ابن عباس، از زید بن علی، از صحابه، از محمد بن حنیفه، از سعید بن خدری، از جابر بن عبدالله و دیگران نقل شده است که این آیه در مورد علی (علیه‌السّلام) نازل شده است. و مضمون احادیث این است: مؤمنی نیست مگر اینکه در قلب او محبت علی (علیه‌السّلام) می‌‏باشد از باب نمونه به بعضی از منابع و محتوای نقل آنها اشاره می‌‏شود:

حدیث: عن البراء بن عازب قال: قال رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) لعلی بن ابی‌طالب: یا علی قل اللهم اجعل لی عندک عهدا، و اجعل لی فی قلوب المؤمنین مودة. فانزل اللّه تعالی‏ «إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَیجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا» قال: انزلت فی علی بن ابی‌طالب.

از براء بن عازب نقل می‌‏کنند که رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) به علی (علیه‌السّلام) فرمود: بگو خداوندا برای من عهدی نزد خودت قرار بده و در دل‌های مؤمنان مؤدت مرا بیفکن در این هنگام آیه‏ إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا ... نازل گردید<ref>نمونه متن عربی یک حدیث در فضیلت حضرت علی علیه السّلام مطابق آیه شریفه 96 مریم. - آیه مذکور؛ روح المعانی ج 16/ 130؛ نظم درر السمطین ص 85؛ مجمع الزوائد هیثمی ج 9/ 125؛ ریاض النضرة طبری ج 2/ 207؛ فرائد السمطین حموینی ج 1/ 79؛ کشاف زمخشری ج 2/ 425؛ جامع لاحکام القرآن ج 11/ 161؛ ذخائر العقبی طبری ص 89؛ الفصول المهمه ابن صباغ مالکی؛ المناقب خوارزمی ص 197.</ref>.

از محمد بن حنیفه در تفسیر همین آیه نقل می‌‏کنند که هیچ فرد باایمانی پیدا نمی‌‏شود مگر اینکه در درون قلبش محبت علی و خاندان او است. امام علی (علیه‌السّلام) فرمود: اگر با این شمشیرم بر بینی مؤمن بزنم که مرا دشمن دارد هرگز دشمن نخواهد داشت و اگر تمام دنیا را در کام منافق فرو ریزم که مرا دوست دارد دوست نخواهد داشت. این به‌خاطر آن است که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) به‌‏صورت یک حکم قاطع به من فرموده است: ای علی هیچ مؤمنی تو را دشمن نخواهد داشت و هیچ منافقی محبت تو را در دل نخواهد داشت.

== علی (علیه‌السّلام) اوج شرح صدر و امیر بیان == 
قالَ رَبِّ اشْرَحْ لِی صَدْرِی وَ یسِّرْ لِی أَمْرِی وَ احْلُلْ عُقْدَةً مِنْ لِسانِی یفْقَهُوا قَوْلِی وَ اجْعَلْ لِی وَزِیراً مِنْ أَهْلِی هارُونَ أَخِی اشْدُدْ بِهِ أَزْرِی<ref>25 تا 31 طه.</ref>
ترجمه: گفت: پروردگارا، سینه‏‌ام را گشاده گردان، و کارم را برای من آسان ساز، و از زبانم گره بگشای تا سخنم را بفهمند. و برای من دستیاری از کسانم قرار ده، هارون برادرم را، پشتم را به او استوار کن.

از روایاتی که در کتب دانشمندان اهل‌سنت وارد شده، استفاده می‌‏شود که پیامبر اسلام (صلّی‌الله علیه وآله) نیز همین مسائل را که موسی برای پیش‏برد اهدافش از خدا خواسته بود، خواست. با این تفاوت که به‏‌جای نام‌هارون، نام امیرالمؤمنین را نهاد. پیامبر از درگاه خداوند تقاضا کرد که: پروردگارا! من از تو همان تقاضا می‌‏کنم که برادرم موسی آن را تقاضا کرد. ای خدا! از تو می‌‏خواهم سینه‌‏ام را گشاده داری و کارها را بر من آسان کنی، گره از زبانم بگشایی تا سخنانم را درک کنند علی را که برادر من است و از اهل‌بیتم برای من وزیر قرار دهی پشتم را با او محکم کن و او را در کار من شریک گردان تا تو را بسیار تسبیح گوییم و تو را بسیار یاد کنیم که تو به حال ما بصیر و بینایی.

عده زیادی از بزرگان علماء و محدثین نزدیک بهمین مضمون را نقل‏ کرده‌اند به یک نمونه آن اکتفا می‌‏شود:

عن حذیفه بن اسید قال: اخذ النبی (علیه‌السّلام) بید علی بن ابی‌طالب فقال: ابشر و ابشر، ان موسی دعا ربه ان یجعل له وزیرا من اهله هارون، و انّی ادعو ربی ان یجعل لی وزیرا من اهلی علی اخی اشدد به ظهری و اشرکه فی امری<ref>سیوطی در الدر المنثور؛ حاکم حسکانی در شواهد التنزیل ج 1/ 368؛ حافظ محدث ابو نعیم اصفهانی در ما نزل من القرآن فی علی علیه السّلام؛ ابن عساکر در ترجمه امام امیرالمؤمنین علی علیه السّلام از تاریخ دمشق ج 1/ 120؛ ابن مغازلی در المناقب ص 328، ح 375؛ احمد بن حنبل در حدیث 280 از باب فضائل امیرالمؤمنین علیه السّلام از کتاب فضائل ص 202.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) ستیزه‌گر حامی الله ==
هذانِ خَصْمانِ اخْتَصَمُوا فِی رَبِّهِمْ‏ <ref>19 حج.</ref> ترجمه: این دو گروه دشمنان یکدیگرند که درباره پروردگارشان باهم ستیز می‌‏کنند.

حدیث: عن قیس‏ بن عباد قال: سمعت اباذر لقسم قسما ان قوله تعالی‏ «هذانِ خَصْمانِ اخْتَصَمُوا فِی رَبِّهِمْ» نزلت فی الذین برزوا یوم بدر، حمزه و علی و عبیدة بن الحرث و عتبه و شیبه و الولید بن عتبة.

ترجمه: از قیس بن عباده نقل شده است که گفت: روز جنگ بدر، سه نفر از مسلمانان، علی علیه السّلام، حمزه و عبیدة بن حارث بن عبدالمطلب به میدان نبرد آمدند و به ترتیب ولید بن عتبه و عتبه بن ربیعه و شیبه بن ربیعه را از پای درآوردند. سپس آیه فوق نازل شد و سرنوشت این مبارزان را بیان کرد. ابوذر سوگند یاد می‌‌‏کرد که این آیه درباره مردان فوق نازل شده‏ است<ref>روح المعانی آلوسی ذیل آیه؛ الکبیر فخر رازی ذیل آیه؛ اسباب النزول سیوطی ذیل آیه؛ الجامع لاحکام القرآن قرطبی ذیل آیه؛ صحیح بخاری 5/ 183، ح 17، ج 6/ 181، ح 264؛ صحیح مسلم 8/ 245؛ المستدرک حاکم نیشابوری 2/ 386؛ اسباب النزول واحدی ص 230؛ الطبقات الکبری ابن اسد 3/ 17؛ السنن الکبری بیهقی 3/ 276؛ شواهد النزول حسکانی 1/ 486؛ مناقب الامام علی علیه السّلام ابن مغازلی ص 264؛ المناقب خوارزمی ص 104؛ مجمع البیان طبرسی ذیل آیه.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) منصوب در واقعه انذار عشیره اقربین ==
وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَک الْأَقْرَبِینَ‏ <ref>214 الشعراء</ref>.ترجمه: و خویشان نزدیکت را هشدار ده.

براساس آنچه در تواریخ اسلامی آمده، پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) در سال سوم بعثت رسما مأمور ابلاغ دعوت به توحید شد زیرا تا آن زمان دعوت مخفیانه انجام می‌‏گرفت و تعداد کمی اسلام را پذیرا شده بودند اما هنگامی که آیه: وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَک الْأَقْرَبِینَ‏ و آیه‏ فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکینَ‏ 94 حجر نازل گردید، پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) مأمور شد دعوت خود را آشکار سازد و نخست از خویشاوندان شروع کند و این آیه در همین مورد است.

حدیث: عن براء قال: لما نزلت: وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَک الْأَقْرَبِینَ‏ جمع رسول‌الله بنی عبدالمطلب و هم یومئذ اربعون رجلا، الرجل منهم یاکل المسنة و یشرب العس، فأمر علیا برجل شاة فآدمها ثم قال: ادنوا بسم اللّه فدنا القوم عشرة فاکلوا حتی صدروا، ثم دعا بقعب من لبن فجرع منه جرعة ثم قال لهم: اشربوا ببسم اللّه فشرب القوم حتی رووا فبدرهم ابو لهب فقال: هذا ما اسحرکم به الرجل!! فسکت النبی (صلّی‌الله علیه وآله) یومئذ فلم یتکلم، ثم دعاهم من الغد علی مثل ذلک من الطعام و الشراب ثم انذرهم رسول‌الله فقال یا نبی عبدالمطلب انی انا النذیر الیکم من اللّه عزّ و جلّ و البشیر لما یجی‏ء به احدکم جئتکم بالدنیا و الاخرة فاسلموا و اطیعونی تهتدوا، و من یواخینی منکم و یوازرنی؟ و یکون ولیی و وصیی بعدی و خلیفتی فی اهلی و یقضی دینی؟ فسکت القوم، و اعاد ذلک ثلاثا کل ذلک یسکت القوم و یقول علی: انا. فقال: انت. فقام القوم و هم یقولون لابی‌طالب: اطع ابنک فقد امّره علیک!!

ترجمه: پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) بستگان نزدیکش را به خانه ابوطالب دعوت کرد آنها در آن روز حدود 40 نفر بودند و از عموهای پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) ابوطالب، حمزه، و ابولهب حضور داشتند پس از صرف غذا هنگامی‌که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) خواست وظیفه خود را ابلاغ کند ابولهب با گفته‏ه‌ای خود زمینه را از میان برد لذا فردای همان روز دوباره پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) آنها را دعوت کرد، بعد از صرف غذا چنین فرمود: ای فرزندان عبدالمطلب به خدا سوگند، هیچ جوانی را در عرب نمی‏شناسم که برای قومش چیزی بهتر از آنچه من آورده‌‏ام آورده باشد. من خیر دنیا و آخرت را برای شما آورده‌‏ام و خداوند به من دستور داده است که شما را دعوت به این آیین کنم. کدام‌یک از شما مرا در این امر یاری خواهید کرد تا برادر من و وصی من و جانشین من باشید؟ جمعیت همگی سر باز زدند جز علی (علیه‌السّلام) که از همه کوچک‌تر بود برخاست و عرض کرد: ای پیامبر خدا! من در این راه یارویاور تو هستم. پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) دست بر گردن علی (علیه‌السّلام) نهاد و فرمود: ان هذا اخی و وصیتی و خلیفتی فیکم فاسمعوا له و اطیعوا «این برادر و وصی و جانشین من در میان شماست سخن او را بشنوید و فرمانش را اطاعت کنید». جمعیت از جا برخاستند درحالی‏که خنده تمسخرآمیزی بر لب داشتند و به ابوطالب می‌‏گفتند به تو دستور می‌‏دهد که گوش‌به‌فرمان پسرت باشی و از وی اطاعت نمایی. <ref>سیره ابن هشام ج 1/ 280.</ref>. این حدیث را با مختصر تغییری، بسیاری از دانشمندان و علماء اهل تسنن در آثارشان آورده‌اند <ref>مانند ابن ابی حریر، ابن ابی حاتم، ابن مردویه، ابو نعیم، بیهقی، ثعلبی، طبری و ابن اثیر و دیگران. شواهد التنزیل حسکانی 1/ 420؛ الکامل ابن اثیر ج 2؛ التذکرة ابن جوزی ص 44؛ المسند علامه احمد محمد بن حنبل الشیبانی المروزی ج 1/ 111؛ معالم التنزیل بغوی ج 5/ 105؛ شرح نهج‌البلاغه ابن ابی الحدید ج 2/ 253؛ حیاة الصحابه محمد یوسف حنفی ج 1/ 81؛ الخصائص علامه نسائی ص 18؛ کنز العمال متقی هندی ج 6/ 396؛ ینابیع المودة قندوزی ص 105.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) مخلص درگاه الهی ==
وَ مَنْ یسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَی اللَّهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَک بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقی‏<ref>22 لقمان.</ref> ترجمه: و هرکس خود را درحالی‏که نیکوکار باشد تسلیم خدا کند قطعا در ریسمان استوارتری چنگ زده است.

حدیث: عن انس بن مالک فی قوله: «وَ مَنْ یسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَی اللَّهِ» قال: نزلت فی علی ابن ابی‌طالب، کان اول من اخلص للّه الایمان و جعل نفسه و عمله للّه. <br>
ترجمه: از انس ابن مالک درباره آیه مذکور روایت می‌‏کنند که درباره علی بن ابی‌طالب نازل شده است. علی اول مخلص بود برای خدا از جهت ایمان. او بود که خود و عملش را خالصا برای خدا قرار داد<ref>شواهد التنزیل ج 1/ 444، ح 609؛ ینابیع المودة قندوزی ص 111؛ المناقب خوارزمی ص 35؛ مائه منقبه محمد شاذان ص 71.</ref>.

در حدیثی که در تفسیر برهان از طرق اهل‌سنت از امام علی بن موسی‌الرضا (علیه‌السّلام) از پیامبر گرامی اسلام نقل شده چنین آمده: بعد از من فتنه‏‌ای تاریک و ظلمانی خواهد بود. تنها کسانی از آن رهائی می‌‏یابند که به عروة الوثقی چنگ زنند. عرض کردند: یا رسول‌الله سید الاوصیاء کیست؟ فرمود امیرالمؤمنان.
عرض کردند: امیر‌المؤمنان کیست؟ فرمود: مولای مسلمانان و پیشوای آنان بعد از من، باز برای اینکه پاسخ صریح‌‏تری بگیرند عرض کردند: او کیست؟ فرمود برادرم علی ابن ابی‌طالب علیه السّلام.

== علی (علیه‌السّلام) مومن به تمام معنا و سخنور و جنگجو ==
أَ فَمَنْ کانَ مُؤْمِناً کمَنْ کانَ فاسِقاً لا یسْتَوُونَ‏ <ref>18 سجده.</ref> ترجمه: آیا کسی که مومن است چون کسی است که نافرمان است؟ یکسان نیستند.
حدیث: عن ابن عباس قال: انتدب علی و الولید بن عقبه فقال الولید لعلی: انا احد منک سنانا و اسلط منک لسانا و املأ منک حشوا فی الکتیبة فقال له علی: اسکت یا فاسق فانزل اللّه تعالی هذه الایة.

جمعی از مفسران بزرگ در ذیل این آیه نقل کرده‌اند که روزی ولید بن عقبه (همان کسی که در داستان جمع‏آوری زکات از طایفه بنی المصطلق آنها را متهم به قیام بر ضد اسلام کرد و خداوند در سوره حجرات در آیه 6 او را تکذیب نموده و فاسق خواند: یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَینُوا) به علی عرض کرد: من از تو زبانی گسترده‌‏تر و فصیح‌‏تر و نیزه‌‏ای تیزتر دارم. یعنی هم سخنورتر و هم جنگجوترم. علی (علیه‌السّلام) در پاسخ او فرمود: این‏چنین نیست که تو می‌‏گویی ای فاسق. در اینجا بود که آیه فوق نازل شد. این روایات را صاحب مجمع‌البیان از واحدی از ابن عباس، و نیز سیوطی در الدر المنثور از کتاب اغانی، و واحدی و ابن عدی و ابن مردویه و خطیب و ابن عساکر از ابن عباس، و نیز از ابن اسحق و ابن جریر، و از ابن ابی حاتم از سدی از ابن عباس نقل کرده و نیز از ابن ابی حاتم از ابن ابی لیلی، نظیر آن را روایت کرده است. دانشمندان دیگر اهل تسنن نیز آن را نقل کرده‌اند<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 1/ 445؛ الریاض النضره طبری ص 206؛ تاریخ بغداد خطیب بغدادی 13/ 321؛ ینابیع المودة قندوزی ص 212؛ سیر اعلام البنلاء ذهبی 3/ 415؛ شرح نهج‌البلاغه ابن ابی الحدید 2/ 196؛ مناقب ابن مغازلی ص 324.
</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) عاشق و منتظر شهادت ==
مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضی‏ نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ ینْتَظِرُ <ref>23 احزاب.</ref> ترجمه: از میان مؤمنان مردانی‌‏اند که به آنچه با خدا عهد بستند صادقانه وفا می‌‏کنند برخی از آنان به شهادت رسیدند و برخی از آنها در انتظارند و هرگز (عقیده خود را) تبدیل نکردند.

حدیث: سئل علی و هو علی منبر الکوفة عن قوله تعالی: رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیهِ، فَمِنْهُمْ مَنْ قَضی‏ نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ ینْتَظِرُ. فقال: اللهم اغفر، هذه الایة نزلت فی و فی عمی حمزة و فی ابن عمی عبیدة بن الحارث بن عبدالمطلب، فاما عبیدة فقضی نحبه شهیدا یوم بدر و اما حمزة فقضی نحبه شهیدا یوم احد، و اما انا فانتظر اشقاها یخضب هذه من هذا- و اشار الی لحیته و راسه-.

ترجمه: درحالی‏که علی (علیه‌السّلام) در کوفه، بالای منبر بود از او در مورد آیه‏ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجالٌ صَدَقُوا ... سؤال شد؟ فرمود آیه درباره ما نازل شده است و من به خدا همان کسی هستم که انتظار (شهادت) را می‌‏کشم. ریشم با خون سرم توسط شقی‏‌ترین مردم خضاب خواهد شد. این آیه درباره من و عمویم حمزه و پسرعمویم عبیده نازل شده است. عمویم در روز احد کشته شد و پسرعمویم در بدر و من منتظرم<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 2/ 2؛ ارجح المطالب عبیداللّه بسمل امر تسری ص 60؛ الفصول المهمه ابن صباغ مالکی ص 12؛ المناقب خوارزمی ص 188؛ الکاف الشاف ابن حجر عسقلانی ص 120؛ در پاورقی به نقل از ترجمه امیرالمؤمنین از سمط النجوم ج 2/ 469؛ الصواعق المحرقه ص 80؛ نور الابصار ص 97؛ الکشف و البیان نیشابوری ثعلبی.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) دارای مدال «ضربة علی یوم الخندق افضل من عبادة الثقلین» ==
وَ کفَی اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ الْقِتالَ‏ <ref>25 احزاب</ref>. ترجمه: و خدا زحمت جنگ را از مؤمنان برداشت.

حدیث: عن ابن عباس فی قوله‏ «وَ کفَی اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ الْقِتالَ» قال: کفاهم اللّه القتال یوم الخندق بعلی بن ابی‌طالب حین قتل عمر و بن عبد ود و شرح هذه القصه‏ فیما اخبرناه الحاکم الوالد ... عن حذیفه قال: لما کان یوم الخندق عبر و عمر بن عبد ود حتی جاء فوقع علی عسکر النبی فناد البراز. فقال رسول‌الله: ایکم یقوم الی عمرو؟ فلم یقم احد الا علی ابن ابی‌طالب فانه قام فقال النبی: اجلس، ثم قال النبی صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: ایکم یقوم الی عمرو؟ فلم یقم احد، فقام الیه علی فقال: انا له. فقال النبی: اجلس ثم قال النبی (صلّی‌الله علیه وآله) لاصحابه: ایکم یقوم الی عمرو؟ فلم یقم احد، فقام علی فقال: انا له. فدعاه النبی (صلّی‌الله علیه وآله) فقال: انه عمرو بن عبد ود. قال: و انا علی بن ابی‌طالب فالیه درعه ذات الفضول و اعطاه سیفه ذوالفقار و عممه بعمامته السحاب علی رأس تسقة اکوار ثم قال له: تقدم، فقال النبی (صلّی‌الله علیه وآله) لما ولی: اللهم احفظه من بین یدیه و خلفه و عن یمینه و عن شماله و من فوق رأسه و من تحت قدمیه. فجاء حتی وقف علی عمرو فقال: من انت؟ فقال عمرو: ما ظنت انی اقف موقفا اجهل فیه، انا عمرو بن عبد ود، فمن انت؟ قال: انا علی ابن ابی‌طالب فقال: الغلام الذی کنت اراک فی حجر ابی‌طالب؟ قال: نعم. قال:
ان اباک کان لی صدیقا و انا اکره ان اقتلک. فقال له علی: لکنی لا اکراه ان اقتلک، بلغنی انک تعلقک باستار الکعبة و عاهدت اللّه عز و جل ان لا یخیرک رجل بین ثلاث خلال الّا اخترت منها خلة؟ قال: صدقوا. قال اما ان ترجع من حیث جئت.
قال: لا تحدث بها قریش. قال او تدخل فی دیننا فیکون لک مالنا و علیک ما علینا.
قال و لا هذه. فقال له علی فانت فارس و انا راحل فنزل عن فرسه و قال: ما لقیت من احد ما لقیت من هذه الغلام! ثم ضرب وجه فرسه فادبرت، ثم اقبل الی علی، و کان رجلا طویلا یداوی دبر البعیرة و هو قائم و کان علی فی تراب دق و لا یثبت قدماه علیه فجعل علی ینکص الی ورائه یطلب جلدا من الارض یثبت قدمیه و یعلوه عمرو بالسیف فکان فی درع عمرو قصر فلما تشاک بالضربة تلقاها علی بالترس فلعق ذیاب السیف فی رأسه علی و تسیف علی رجلیه بالسیف من اسفل فوقع علی قفاه فثارت بینهما عجاجة فسمع علی یکبر، فقال رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: قتله و الذی نفسی بیده فکان اول من ابتدر العجاج علی یمسح سیفه بدرع عمرو، فکبر (عمر بن خطاب) فقال: یا رسول‌الله قتله. فجّز علی رأسه ثم اقبل یخطر فی مشیته، فقال له رسول‌الله: یا علی ان هذه مشیة یکرهها اللّه عز و جل الا فی هذه الموضع فقال رسول‌الله لعلی: ما منعک من سلبه و کان ذو سلب؟ فقال: یا رسول‌الله انه تلقانی بعورته فقال النبی (صلّی‌الله علیه وآله) بشّر یا علی فلو وزن الیوم عملک بعمل امة محمد لرحج عملک بعملهم و ذلک انه لم یبق بیت عن بیوت المسلمین الا و قد ذحله عزّ بقتل عمرو.

علماء اهل سنت به چند طرق نزول این آیه را در مورد علی (علیه‌السّلام) می‌‏دانند یکی از آنها آن روایتی است که از ابن عباس نقل می‌‏کند و او می‌‏گوید: خداوند در این میدان با قتل عمرو بن عبدود در روز خندق توسط علی علیه‌السّلام، مؤمنان را از جنگ بی‏‌نیاز کرد<ref>شواهد التنزیل حسکانی ج 2، ح 631- 634.</ref>.

اجمال ترجمه و شرح حدیث:

لشکر احزاب زورمندترین دلاوران عرب را به همکاری در این جنگ دعوت کرده بود از میان آنها 5 نفر از همه مشهورتر بودند: عمر بن عبدود و عکرمه ابن ابی‌جهل و هبیره و نوفل و ضرار. آنها در یکی از روزهای جنگ، برای نبرد تن‌‏به‏‌تن آماده شدند لباس رزم در بر پوشیدند و از نقطه باریکی از خندق که از تیررس سپاهیان اسلام نسبتا دور بود با اسب خود، به‌جانب دیگر خندق پرش کردند و در برابر لشکر اسلام حاضر شدند که از میان اینها عمرو بن عبدود از همه نام‌‏آورتر بود. او که مغزش از غرور خاصی لبریز بود و سابقه زیادی در جنگ داشت جلو آمد و مبارز طلبید. صدای خود را بلند کرد و نعره برآورد. طنین فریاد هل‌من‌مبارز او در میدان احزاب پیچید و چون کسی از میان مسلمانان آماده مقابله با او نشد جسورتر گشت و عقاید مسلمانان را به سخریه کشید و گفت شما که می‌‏گویید کشتگانتان در بهشت هستند و مقتولین ما در دوزخ، آیا یکی از شما نیست که من او را به بهشت بفرستم یا او مرا به دوزخ اعزام کند. پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) فرمان داد یک نفر برخیزد و شر این مرد را از سر مسلمانان کم کند. اما هیچ‏کس جز علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) آماده این جنگ نشد. پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) به او فرمود: این عمرو بن عبدود است. علی (علیه‌السّلام) عرض کرد من آماده‏‌ام هرچند عمرو باشد. پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) به او فرمود نزدیک بیا، عمامه بر سرش پیچید و شمشیر مخصوصش ذوالفقار را به او بخشید و برای او دعا کرد: خداوندا او را از پیشرو و پشت سر و از راست و چپ و از بالا و پایین حفظ کن. علی (علیه‌السّلام) به‌سرعت به وسط میدان آمد و در اینجا بود که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) جمله معروف: «برز الایمان کله الی الشرک کله» را فرمود: یعنی تمام آینه ایمان (امروز) در برابر تمام آینه کفر است. عمر وقتی از زیر آن روپوش آهنی این رجز را شنید، پرسید: تو کیستی؟ فرمود: علی هستم، پرسید: پسر عبد منافی؟ فرمود: پسر ابی‌طالب بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبد مناف، عمرو گفت: ای برادرزاده غیر تو کسی می‌‏آمد که مسن‌‏تر از تو بود، از قبیل عموهایت، چون من از ریختن خون تو کراهت دارم. علی (علیه‌السّلام) فرمود: و لکن به خدا سوگند من هیچ کراهتی از ریختن خون تو ندارم، عمرو از شنیدن این پاسخ سخت خشمناک شد قصد حمله به حضرت را کرد. علی (علیه‌السّلام) نخست او را دعوت به اسلام کرد. او نپذیرفت، سپس او را به ترک میدان دعوت کرد، از آن هم ابا کرد، و این را برای خود ننگ و عار دانست. سومین پیشنهادش این بود که از مرکب پیاده شوند و جنگ تن‌‏به‏‌تن به‏‌صورت پیاده انجام گیرد، عمرو خشمگینانه از مرکب پیاده شد و گفت من باور نمی‌‏کنم کسی از عرب چنین پیشنهادی به من کند شمشیر خود را از غلاف کشید، شمشیری چون شعله آتش با خشم و به‌طرف علی حمله‌‏ور شد علی (علیه‌السّلام) با سپر خود به استقبالش رفت و عمرو شمشیر خود را بر سپر او فرود آورده، دو نیمش کرد و از شکاف آن فرق سر آن جناب را هم شکافت. علی (علیه‌السّلام) با استفاده از یک‏ شیوه جنگی با چابکی فراوان از فرصت استفاده کرد، شمشیر را در ساق پای او جای داد و قامت رشید عمرو به روی زمین درغلتید، گرد و غباری غلیظی بر خواسته بود هیچ‏یک از دو لشکر نمی‌دانستند پیروز کدام‌یک از آن دو نفرند، جمعی از منافقان فکر می‌‌‏کردند علی (علیه‌السّلام) به دست عمرو کشته شد اما ناگهان صدای علی به تکبیر بلند شد و همه مؤمنان منتظر نتیجه قطعی بودند. علی (علیه‌السّلام) درحالی‏که خون از سرش می‌‏چکید، آرام‌‏آرام به‌‏سوی لشکرگاه بازمی‏‌گردد و لبخند پیروزی بر لب و پیکر عمرو بی‌‏سر در گوشه‌‏ای از میدان افتاده بود. رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود: به آن خدایی که جانم در دست اوست علی او را کشت و اولین کسی بود که به‌سوی گرد و غبار دوید عمر بن خطاب بود که رفت و برگشت و گفت: یا رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) عمرو را کشت. حذیفه می‌‏گوید: رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) به وی فرمود: ای علی بشارت باد تو را که اگر امروز در یک کفه میزان و عمل تمامی امت در کفه دیگر گذاشته شود، عمل تو سنگین‌‏تر است. «فلو وزن الیوم عملک بعمل امة محمد لرجح عملک بعملهم» در حدیث دیگری وارد شده که «ضربة علی یوم الخندق افضل من عبادة الثقلین» (ارزش ضربه علی (علیه‌السّلام) در روز جنگ خندق به عمرو بن عبدود، بالاتر از عبادت جن و انس است) برای اینکه هیچ خانه از خانه‌های شرک نماند مگر آنکه مرگ عمرو خواری را در آن وارد کرد<ref>بحار الانوار 20/ 216.</ref>، همچنان که که هیچ خانه‏‌ای از خانه‏‌های اسلام نماند مگر آنکه با کشتن عمر عزت را در آن داخل نمود. حاکم نیشابوری دانشمند معروف اهل سنت همین سخن پیامبر را با تعبیر دیگری آورده است: لمبارزة علی ابن ابی‌طالب لعمرو بن عبد ود یوم الخندق افضل من اعمال امتی الی یوم القیامة<ref>مستدرک حاکم 3/ 32.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) طاهر و مطهَّر ==
نَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً <ref>33 احزاب.</ref> ترجمه: خدا فقط می‌‏خواهد آلودگی را از شما خاندان (پیامبر) بزداید و شما را پاک و پاکیزه گرداند.

حدیث: و قد کثرت الروایة فیه فمنها روایة انس بن مالک الانصاری:
ان رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) کان یمر بباب فاطمة سته اشهر اذا خرج الی صلاة (الصبح) یقول: الصلاة یا اهل البیت‏ إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً<ref>شواهد التنزیل ج 2/ 10.</ref>.

ترجمه و شرح:
در اینکه این آیه شریفه در شأن اهل‌بیت پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) نازل شده است شکی نیست و اهل‌بیت پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) علی (علیه‌السّلام) و فاطمه علیهاالسلام و حسن (علیه‌السّلام) و حسین (علیه‌السّلام) می‌‏باشند و روایات در این مورد به حد تواتر است چه اهل‌بیت را شامل افراد نامبرده بدانیم چنانچه روایاتی بر آن دلالت دارد و چه زن‌های پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) را داخل در اهل‌بیت ایشان بدانیم چنانچه عده‌‏ای معتقدند چراکه گفته‌اند بیان تطهیر اهل‌بیت در لابه‌لای آیات مربوط به همسران پیامبر آمده است و سیاق آیه حکم می‌‏کند اهل‌بیت پیامبر شامل زنان ایشان هم باشد باید گفت قدر مسلم پذیرفته شده آن است که مصداق اتم و اکمل و بارز اهل‌بیت پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم، حضرت علی (علیه‌السّلام) و فاطمه علیهاالسلام و حسن (علیه‌السّلام) و حسین (علیه‌السّلام) می‌‏باشند و روایات زیادی از طریق اهل‌سنت هم بر این مدعا گواهی می‌‏دهند آنان که اهل‌بیت نبی را منحصر به افراد یاد شده دانسته و زنان پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) را داخل در اهل او نمی‌دانند ادله‏ای در جای خود بیان داشته‌اند که در مقام اثبات آن معنی، باید به آنها رجوع کرد ولی ابتدایی‏‌ترین دلیل آنها این است که سیاق آیه تغییر کرده است چون ضمیرهای جمع مؤنث که به زنان پیامبر برمی‏‌گردد یکباره به جمع مذکر تبدیل گشته است و این مطلب نشان می‌‏دهد که این فقره آیه، محتوایی، جدایی از بقیه آیات دارد.

به ‏هرحال کلمه «انما» در آیه انحصار خواست خدا را می‌‏سازد و می‌‏فهماند که خدا خواسته رجس و پلیدی را تنها از اهل‌بیت پیامبر دور کند و به آنان عصمت دهد و کلمه «اهل‌البیت» چه اینکه صرفاً برای اختصاص باشد تا غیر اهل خانه داخل در حکم نشوند و چه اینکه این کلمه نوعی مدح باشد و چه ندا و به معنای (ای اهل‌بیت) بوده باشد به‏‌هرحال دلالت دارد بر اینکه دور کردن‏ رجس و پلیدی از آنان و تطهیرشان مسئله‌ای است مختص به آنان و کسانی که مخاطب در کلمه «عنکم» هستند؛ بنابراین در آیه شریفه در حقیقت دوتا قصر و انحصار بکار رفته، یکی انحصار اراده و خواست خدا در بردن و دور کردن پلیدی و تطهیر اهل‌بیت، دوم انحصار این عصمت و دوری از پلیدی در اهل‌بیت<ref>تفسیر المیزان ج 16 ذیل آیه.</ref>.

بنابراین آیه در مورد اهل‌بیت است حتی کسانی که آیه را مخصوص به پیامبر و علی و فاطمه و حسن و حسین ندانسته‌اند معنای وسیعی برای آن قائل شده‌اند که هم این بزرگواران را شامل می‌‏شود و هم همسران پیامبر را یا هر دو را بیان کرده‌اند<ref>المیزان ج 16/ 310؛ روح المعانی 12، خبر 22/ 21؛ التحریر و التنویر 22/ 15؛ الدر المنثور 6/ 606؛ مجمع البیان 7 و 8/ 463؛ تفسیر فارسی نمونه 17/ 298.</ref>.

ولی روایات زیادی موجود است که نشان می‌‏دهد آیه مخصوص این بزرگواران است و کثیری از منابع اهل سنت با این قضیه اذعان دارند که همسران حضرتش در این معنا داخل نیستند صحیح مسلم 2/ 231؛ صحیح الترمذی 2/ 393؛ مسند ابن حنبل 6/ 313.هرچند از احترام متناسب و مخصوص به خود برخوردار دارند اینک بخشی از آن روایات را ذیلاً از نظر می‌‏گذرانیم:

1- روایاتی از خود همسران پیامبر نقل شده و می‌‏گوید: هنگامی‌که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) سخن از این آیه شریفه می‌‏گفت ما از او سؤال کردیم که جزء آن هستیم فرمود: شما خوبید اما مشمول این آیه نیستید! از آن جمله روایتی است که ثعلبی در تفسیر خود از ام سلمه‏ نقل کرده که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) در خانه خود بود که فاطمه علیهاالسلام پارچه حریری نزد آن حضرت آورد پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود: همسر و دو فرزندانت حسن و حسین را صدا کن، آنها را آورد سپس غذا خوردند، بعد پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) عبایی بر آنها افکند و گفت: اللهم هؤلاء اهل‌بیتی و عترتی فاذهب عنهم الرجس و طهرهم تطهیرا «خداوندا اینها خاندان منند پلیدی را از آنها دور کن و از هر آلودگی پاکشان گردان» و در اینجا آیه‏ إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ ... ازل شد ... من گفتم آیا من هم با شما هستم ای رسول خدا! فرمود: «انک الی خیر» تو بر خیر و نیکی هستی<ref>شواهد التنزیل ج 2/ 56؛ مجمع البیان 7 و 8/ 463.</ref>.

ثعلبی خود از عایشه نقل می‌‏کند: هنگامی که از او درباره جنگ جمل و دخالت او در جنگ ویران‌گر سؤال کردند (با تأسف) گفت: این یک تقدیر الهی بود و هنگامی‌که درباره علی (علیه‌السّلام) از او سؤال کردند، گفت: آیا از من درباره کسی سؤال می‌‏کنی که محبوب‏ترین مردم نزد پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) بود و از کسی می‌‏پرسی که همسر محبوب‏ترین مردم نزد رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) بود من با چشم خود، فاطمه و حسن و حسین را دیدم که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) آنها را در زیر لباسی جمع کرده بود و فرمود: خداوندا اینها خاندان من هستند و حامیان من، رجس را از آنها ببر و از آلودگی‏‌ها پاکشان فرما. من عرض کردم ای رسول خدا آیا من هم از آنها هستم؟ فرمود: دور باش تو بر خیر و نیکی هستی<ref>مجمع‌البیان 7 و 2/ 463؛ شواهد التنزیل ج 2، ح 637 به بعد.</ref>. این‏گونه روایات به‌صراحت می‌‏گوید زنان پیامبر جزء عنوان اهل‌بیت نیستند.

2- روایات بسیار فراوانی در مورد حدیث فوق به طور اجمال وارد شده که از همه آنها استفاده می‌‏شود پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) علی و فاطمه و حسن و حسین را فراخواند و یا به خدمت او درآمدند پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) عبایی بر آنها افکند و گفت خداوندا اینها خاندان من هستند رجس و آلودگی را از آنها دور کن در این هنگام آیه‏ «إِنَّما یرِیدُاللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ ...» نازل گردید<ref>شواهد التنزیل ج 2، ح 673 به بعد؛ الدر المنثور سیوطی 6/ 606.</ref>.

3- در روایات فراوان دیگری می‌‏خوانیم بعد از نزول آیه فوق، پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) شش ماه، هنگامی که برای نماز صبح از کنار خانه فاطمه علیهاالسلام می‌‏گذشت صدا می‌‏زد: الصلوة یا اهل البیت‏ إِنَّما یرِیدُ اللَّهُ لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً «هنگام نماز است ای اهل‌بیت! خداوند پلیدی را از شما اهل‌بیت دور کند و شما را پاک سازد» این حدیث را حاکم حسکانی از ابوسعید خدری شواهد التنزیل ج 2/ 28. ‏ و انس بن مالک شواهد التنزیل ج 2/ 11. ‏ نقل کرده است. چنانکه از ابن عباس هم نقل شده است<ref>الدر المنثور 6/ 606.</ref>.

4- روایات متعددی از ابوسعید خدری صحابی معروف نقل شده که با صراحت گواهی می‌‏دهد این آیه درباره همان پنج‌تن نازل شده است<ref>شواهد التنزیل 2/ 25. ‏</ref>. نویسنده کتاب شواهد التنزیل که از علمای معروف برادران اهل‌سنت است بیش از 130 حدیث در این زمینه نقل کرده است<ref>شواهد التنزیل 2/ 10 تا 92.</ref>. از همه این روایات گذشته، پاره‌‏ای از همسران پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) در طول زندگی خود به کارهایی دست زدند که هرگز با مقام معصوم‌بودن سازگار نیست، مانند ماجرای جنگ جمل که قیامی بود بر ضد امام وقت که سبب خون‌ریزی فراوانی گردید و به گفته بعضی از مورخان تعداد کشتگان این جنگ 17000 نفر بالغ می‌‏شود<ref>نمونه 17/ 302.</ref>. اصل قضیه شأن نزول آیه، در بسیاری از منابع اهل‌سنت آمده است. تنها شواهد التنزیل حدود 137 حدیث در مورد اهل بیت نقل کرده است که نمونه‏ه‌ایی از آن بیان شد و در آثار زیر هم مذکور است<ref>دلائل النبوة للبیهقی 1/ 170؛ البدایة و النهایة 2/ 257؛ الدر المنثور سیوطی 6/ 605؛ مناقب الامام امیرالمؤمنین للکوفی 1/ 127؛ اعلام الوری 16؛ المعجم الکبیر 12/ 81/ 12604 و 3/ 57/ 2674؛ مسند احمد بن حنبل 6/ 292- و 4/ 369؛ مستدرک علی الصحیحین 3/ 125؛ الفصول المهمه ابن صباغ مالکی؛ مسند طیالسی 8/ 274؛ مشکل الاثار طحاوی 1/ 333؛ انساب الاشراف بلاذری 2/ 104؛ تفسیر المراغی 22/ 7؛ مقتل الحسین خوارزمی 1/ 94؛ مقتل الحدیث خوارزمی 1/ 94؛ اسعاف الراغبین ص 107؛ الکامل فی التاریخ ابن اثیر 3/ 204؛ تفسیر التبیان فی معانی القرآن 2/ 125؛ خصائص امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب نسائی ص 72؛ صحیح ترمذی 2/ 301؛ نظم الدار السمطین ص 18؛ عمدة القاری 7/ 529؛ فتح الباری 7/ 12؛ تذکرة الخواص ص 41؛ السیرة الحلییة 3/ 373؛ صحیح مسلم ج 2/ 231؛ تفسیر السراج المیز 3/ 245.</ref>.

== اذیت کردن علی (علیه‌السّلام) گناه بزرگ ==
وَ الَّذِینَ یؤْذُونَ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِناتِ بِغَیرِ مَا اکتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتاناً وَ إِثْماً مُبِیناً <ref>58 احزاب.</ref> ترجمه: و کسانی که مردان و زنان مومن را بی‏آنکه مرتکب (عمل زشتی) شده باشند آزار رساند قطعا تهمت و گناهی آشکار به گردن گرفته‌اند.

حدیث: نزلت فی علی بن ابی‌طالب و ذلک ان نفرا من المنافقین کانوا یؤذونه و یکذبون علیه.

این آیه چنانچه حسکانی روایت می‌‏کند درباره علی بن ابی‌طالب نازل شده است آن زمان که منافقی او را اذیت کرده و تکذیب نمود<ref>کشاف زمخشری 3/ 559؛ اسباب النزول واحدی نیشابوری ص 273؛ علامه الامر تسری در ارجح المطالب ص 515؛ الجامع لاحکام القرآن قرطبی 14/ 240؛ تفسیر بیضاوی ج 4/ 47؛ مناقب مرتضویه ص 60.</ref>.

تفسیر: در آیه 57 فرمود: «کسانی که خدا و پیامبرش را اذیت می‌‏کنند خداوند آنها را در دنیا و آخرت از رحمت خود دور می‌‏سازد و برای آنان عذاب خوارکننده‌‏ای آماده کرده است» و در همین راستا در آیه مذکور می‌‏فرماید: «کسانی که مردان‏ و زنان باایمان را به‌خاطر کاری که انجام نداده‌اند آزار می‌‏دهند متحمل بهتان و گناه آشکاری شده‌اند» در اینکه منظور از کلمه «ایذاء» چیست؟ بعضی گفته‌اند اگر ایذاء به خدا باشد معنایش همان کفر است زیرا کفر موجب غضب و خشم خداوند است و اما ایذاء پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) دارای مفهوم وسیعی است چنانچه ایذاء مؤمنان هم همین‏طور است هرگونه کاری که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) و مؤمنان را آزار دهد اعم از کفر و مخالفت فرامین خدا، نسبت‏‌های ناروا، ایجاد موانع و مشکلات و ... می‌‏باشد. حتی گاهی یک حرف موجب آزار پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) می‌‏شود چراکه این حرف، سنگین‌‏تر است و بار فراوان دارد چنانچه در 61 توبه آمده است: گروهی از آنها پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) را آزار می‌‏دهند و می‌‏گویند: او آدم خوش‏‌باوری است که گوش به حرف هرکس می‌‏دهد. از آن بالاتر آن است که در روایات صحیح آمده است که اذیت و آزار منسوبین خاندان بزرگوار پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) موجب رنجش پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) است چنان‌که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود: فاطمة بضعة منی فمن اغضبها اغضبنی فاطمه پاره تن من است هرکس او را به خشم آورد مرا به خشم آورده است<ref>صحیح بخاری جزء 5/ 26.</ref>. یا فرموده است: ان فاطمة بضعة منی یؤذینی ما آذاها فاطمه پاره تن من است هرچه او را آزار دهد مرا می‌‏آزارد<ref>صحیح مسلم 4/ 1903.</ref>. یا درباره علی (علیه‌السّلام) نیز این سخن وارد شده است هرکس علی (علیه‌السّلام) را آزار کند پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) را آزرده و هرکس پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) را بیازارد خدا را آزرده و در این حال از رحمت خداوند دور است<ref>مجمع البیان 8/ 580.</ref>. آزار مومن هم موجب گناه آشکار است، چرا که مومن از طریق ایمان پیوندی با خدا و پیامبرش دارد و به همین دلیل در این آیه در ردیف خدا و پیامبرش قرار گرفته است و اول مومن به خدا و رسول‏ او چنانچه در احادیثی بیان گردید مولا امیر المومنین علی (علیه‌السّلام) است.

== سوال از ولایت علی (علیه‌السّلام) در قیامت ==
وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ‏ <ref>24 صافات:</ref> و بازداشتشان نمایید که آنها مسئولند.

حدیث: عن ابی سعید الخدری‏ فی قوله: «وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ» قال: امامة علی بن ابی‌طالب.

در روایت معروفی که از طرق اهل سنت نقل شده، آمده است که در قیامت از ولایت علی (علیه‌السّلام) سئوال می‌‏شود. مثل آنچه ابو سعید خدری از پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) نقل کرده است از اعلام عامه تعداد زیادی از مفسرین و حفاظ آنها مضمون این روایت را نقل کرده‌اند<ref>لامه جوینی در فرائد السمطین 1/ 78، ح 46؛ ابن حجر در الصواعق المحرقه ص 91؛ علامه زرندی در نظم درر السمطین ص 109؛ حسکانی در شواهد التنزیل 2/ 106؛ خوارزمی در المناقب ص 186؛ حبری در ما نزل من القرآن فی علی علیه السّلام ص 312؛ قندوزی در ینابیع المودة ص 257؛ ابن صباغ مالکی در الفصول المهمه فصل اول؛ واحدی در اسباب النزول؛ ابوبکر حسینی شافعی در رشفة الصادی ص 24. :</ref>.

مفسران در اینکه از چه چیزی در موقف قیامت سوال می‌‏کنند؟ نظرات گوناگون داده‌اند بعضی گفته‌اند از نعمت‏‌های خدادادی مانند سلامتی، جوانی سؤال می‌‌کنند و بعضی هم گفته‌اند از ولایت علی (علیه‌السّلام) می‌‏پرسند شواهد التنزیل حسکانی ذیل آیه؛ الصواعق المحرقه ذیل آیه. چون ولایت رکن رکین اسلام است. در تفسیر آخرین آیه از سوره تکاثر ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ یوْمَئِذٍ عَنِ النَّعِیمِ‏ حدیثی آمده است که ابو حنیفه از امام صادق (علیه‌السّلام) درباره تفسیر این آیه سوال کرد امام (علیه‌السّلام) سوال را به او برگردانید و فرمود: «نعیم» به عقیده تو چیست؟ عرض کرد: غذاست و طعام و آب خنک. فرمود: اگر خدا بخواهد تو را روز قیامت در پیشگاهش نگه دارد تا از هر لقمه‏‌ای که خورده‌‏ای و هر جرعه‌‏ای که نوشیده‌‏ای از تو سوال کند باید بسیار در آنجا بایستی! عرض کرد پس نعیم چیست؟ فرمود: ما اهل‌بیت هستیم که خداوند به وجود ما به بندگانش نعمت داده و میان آنها بعد از اختلاف الفت بخشیده، دل‌های آنها را بوسیله ما به هم پیوند داده و برادر خود ساخته، بعد از آنکه دشمن یکدیگر بودند و به وسیله ما آنها را به اسلام هدایت کرده است ... آری نعیم همان پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) و خاندان اوست<ref>مجمع البیان ذیل آیه شریفه.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) از آل یاسین ==
سَلامٌ عَلی‏ إِلْ‏یاسِینَ‏<ref>130 صافات.</ref> ترجمه: درود بر پیروان الیاس (آل یاسین).

حدیث: عن علی (علیه‌السّلام) فی قوله‏ «سَلامٌ عَلی‏ إِلْ‏یاسِینَ» قال: یاسین: محمد و نحن آل یاسین<ref>شواهد التنزیل حسکانی 2/ 110- 112؛ الدر المنثور سیوطی 5/ 286.</ref>. <br>
ترجمه: از حضرت علی (علیه‌السّلام) در مورد آیه‏ «سَلامٌ عَلی‏ إِلْ‏یاسِینَ» نقل کرده‌اند که حضرت فرمود: یاسین محمد (صلّی‌الله علیه وآله) است و ما آل یاسین هستیم (یعنی آل محمد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) (علی، فاطمه، حسن، حسین) زمخشری و دیگران <ref>تفسیر الکشاف 2/ 339؛ الصواعق المحرقه ابن حجر ص 87؛ مطالب السئوول فی مناقب آل الرسول محمد بن طلحه شافعی ص 3؛ مناقب خوارزمی ص 35؛ ذخائر العقبی محب الدین طبری 26.</ref>.

== علی ‌(علیه‌السّلام) دارای نور الهی ==
فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ فَهُوَ عَلی‏ نُورٍ مِنْ رَبِّهِ فَوَیلٌ لِلْقاسِیةِ قُلُوبُهُمْ مِنْ ذِکرِ اللَّهِ أُولئِک فِی ضَلالٍ مُبِینٍ <ref>22 زمر.</ref> ترجمه: پس آیا کسی که خدا سینه‌‏اش را برای پذیرش اسلام گشاده و در نتیجه برخوردار از نوری از جانب پروردگارش می‌‏باشد (همانند فرد تاریک دل است)؟ پس وای بر آنان که از سخت دلی یاد خدا نمی‏کنند اینانند که در گمراهی آشکارند.

واحدی در اسباب التنزیل در قول خدا تعالی‏ أَ فَمَنْ شَرَحَ اللَّهُ ... گفته است: آیه در مورد علی و حمزه نازل شده و فَوَیلٌ لِلْقاسِیةِ قُلُوبُهُمْ‏ درباره ابی‏لهب و اولادش نازل شده است<ref>اسباب النزول واحدی ص 263؛ اسنی المطالب وصالی فصل 13؛ ینابیع المودة قندوزی ص 212؛ تفسیر بیضاوی جزء 4، ص 96؛ ذخائر العقبی محب الدین طبری ص 88؛ الریاض النضرة طبری 2/ 207؛ تفسیر الجامع لاحکام القرآن قرطبی 15/ 247؛ الفتح المبین احمد زینی دحلال ص 154.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) تصدیق کننده پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) ==
فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ کذَبَ عَلَی اللَّهِ وَ کذَّبَ بِالصِّدْقِ إِذْ جاءَهُ أَ لَیسَ فِی جَهَنَّمَ مَثْوی لِلْکافِرِینَ وَ الَّذِی جاءَ بِالصِّدْقِ وَ صَدَّقَ بِهِ أُولئِک هُمُ الْمُتَّقُونَ‏<ref>32 و 33 زمر.</ref>. ترجمه: پس کیست ستمکارتر از آن‏کس که بر خدا دروغ بست و سخن راست را چون به او آمد دروغ پنداشت؟ آیا جای کافران در جهنم نیست؟ و آن کس را که راستی آورد و آن را باور نمود آنانند که خود پرهیزگارانند.

حدیث: عن مجاهد فی قول اللّه: «وَ الَّذِی جاءَ بِالصِّدْقِ» (قال: هو) محمد «الذی صدق به» علی بن ابی‌طالب.

مفسران آیه کریمه «ان‏ الَّذِی جاءَ بِالصِّدْقِ» را به رسول اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) و «الذی صدق به» را به علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) تطبیق داده‌اند<ref>ما نزل من القرآن فی علی علیه السّلام حبری ص 315؛ کفایة الطالب ص 109؛ تاریخ دمشق ابن عساکر ج 2/ 418؛ الدر المنثور 7/ 228؛ المناقب ابن مغازلی ص 269، ح 317؛ شواهد التنزیل حسکانی 2/ 121؛ تفسیر الجامع لاحکام القرآن قرطبی 15/ 256؛ ارجح المطالب بسمل تسری ص 60.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) از قربای رسول اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) ==
ذلِک الَّذِی یبَشِّرُ اللَّهُ عِبادَهُ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ، قُلْ لا أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی‏ <ref>23 شوری.</ref> ترجمه: این همان (پاداش) است که خدا بندگان خود را که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند (بدان) مژده داده است. بگو به‌ازای آن (رسالت) پاداشی از شما خواستار نیستم، مگر دوستی درباره خویشاوندان.

حدیث: عن سعید بن جبیر عن ابن عباس قال: لما نزل قول اللّه تعالی: قُلْ لا أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِی الْقُرْبی‏. قالوا: یا رسول‌الله من قرابتک الذین و جبت علینا مودتهم؟ قال صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: علی و فاطمة و ابناهما.

ترجمه: سعید بن جبیر از ابن عباس نقل می‌‏کند که می‌‏گفت: وقتی‌که کلام خدا یعنی‏ «قُلْ لا أَسْئَلُکمْ عَلَیهِ أَجْراً ...» نازل شد گفتند ای رسول خدا! نزدیکان تو چه کسانی هستند که دوستی آنها بر ما واجب شده است؟ پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود: علی و فاطمه و حسن و حسین و فرزندان آنها<ref>تفسیر نسفی ج 4/ 94.</ref>.

حدیث: روی انها نزلت قیل: یا رسول‌الله من قرابتک هؤلاء الذین و جبت علینا مودتهم؟ قال صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: علی و فاطمه و ابناها.

ترجمه: روایت شده وقتی آیه مذکور نازل شد از رسول‌الله پرسیدند نزدیکان شما که محبت آنها بر ما واجب است کیستند؟ پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود: علی (علیه‌السّلام) و فاطمه علیهاالسلام و دو فرزند ایشان (حسن (علیه‌السّلام) و حسین علیه السّلام)<ref>تفسیر الکشاف: تفسیر سوره شوری؛ نور الابصار شبلنجی ص 112؛ اسعاف الراغبین ص 105.</ref>.

حدیث: الا المودة فی القربی الا ان تودوا قرابتی. <br>
ترجمه: در تفسیر الا المودة فی القربی گفته‌اند: یعنی اینکه نزدیکان پیامبر را دوست بدارید<ref>مناقب ابن مغازلی ص 307؛ کفایة الطالب شافعی ص 91؛ مجمع الزوائد هیثمی شافعی 9/ 168.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) منتقم از مخالفین پیامبر ==
فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِک فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُونَ<ref>‏41 زخرف.</ref>: پس اگر ما تو را از دنیا ببریم قطعا از آنان انتقام می‌‏کشیم.

حدیث: عن جابر ابن عبدالله انصاری قال: نزل قوله تعالی‏ فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ ... فی علی بن ابی‌طالب، قال رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: انه ینتقم من الناکثین و القاسطین بعدی.

سیوطی از ابن مردویه از طریق محمد بن مروان از کلبی از ابی صالح از جابر بن عبدالله از رسول خدا (صلّی‌الله علیه وآله) روایت کرده که در ذیل آیه‏ فَإِمَّا نَذْهَبَنَّ بِک فَإِنَّا مِنْهُمْ مُنْتَقِمُونَ‏ فرموده است این آیه درباره علی بن ابی‌طالب نازل شد که بعد از درگذشتم از ناکثین و قاسطین انتقام خواهد گرفت<ref>الدر المنثور 7/ 380؛ ینابیع المودة قندوزی ص 98؛ المناقب ابن مغازلی ص 274؛ المستدرک علی الصحیحین 3/ 126؛ الفردوس شیرویه دیلمی 3/ 154؛ شواهد التنزیل حسکانی 2/ 152؛ مسند احمد بن حنبل 2/ 85 و 87 و 5/ 37، 39، 44؛ ارجح المطالب بسمل امر تسری ص 74؛ خصائص نسائی ص 85؛ ترجمه الامام علی علیه السّلام از تاریخ دمشق 2/ 369.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) در افراط و تفریط طرفداران مثل عیسی (علیه‌السّلام) ==
وَ لَمَّا ضُرِبَ ابْنُ مَرْیمَ مَثَلًا إِذا قَوْمُک مِنْهُ یصِدُّونَ‏<ref>57 زخرف.</ref>.ترجمه: و هنگامی‌که در مورد پسر مریم مثالی آورده شد به ناگاه قوم تو از آن سخن هلهله درانداختند (و اعراض کردند).

حدیث: عن امیرالمؤمنین قال: قال لی رسول‌الله ان فیک مثلا عن عیسی احبه قوم فهلکوا فیه و ابغضه قوم فهلکوا فیه ....

کثیری از مفسران و بزرگان اهل‌سنت در تفسیر این آیه شریفه حدیثی را با کمتر تغییراتی نقل کرده‌اند من‏جمله: احمد بن حنبل در کتابش با سند از علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) نقل کرده است که فرمود: پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) بایشان فرمود: ای علی درباره تو مثل حضرت عیسی (علیه‌السّلام) دودسته می‌‏شوند آن‏چنان‏که یهود نسبت به عیسی بغض و عداوت داشته و به مادرش بهتان زدند و از آن طرف نصاری آن‏قدر به عیسی اظهار محبت کردند و شأن او را جایی رساندند که اصلاً چنین نبود (او را خدا یا پسر خدا دانستند) علی فرمود: در مورد من دو دسته هلاک شدند دوستدارانی که در مورد من غلو کرده، و چیزی به من گفتند که آن نیستم و کینه‌‏توزانی که با من دشمنی کرده و از بهتان هم فروگذاری نکردند.

قریب به این مضمون و مفصل‏تر در بعض کتب دیگر آمده است<ref>فضائل الصحابه احمد بن حنبل ص 172؛ ینابیع المودة قندوزی ص 109؛ ذخائر العقبی محب الدین طبری ص 92؛ المناقب خوارزمی ص 233؛ شواهد التنزیل حسکانی 2/ 159؛ الصواعق المحرقه ابن حجر ص 121؛ تاریخ الخلفاء سیوطی ص 117؛ الخصائص نسائی ص 39.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) مصداق مومن عامل ==
أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیئاتِ أَنْ نَجْعَلَهُمْ کالَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَواءً مَحْیاهُمْ وَ مَماتُهُمْ ساءَ ما یحْکمُونَ‏<ref>21 جاثیه.</ref> ترجمه: آیا کسانی که مرتکب کارهای بد شده‌اند پنداشته‌اند که آنان را مانند کسانی قرار می‌‏دهیم که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‌اند (به‌‏طوری که) زندگانی آنها و مرگشان یکسان باشد؟ چه بد داوری می‌‏کنند.

حدیث: عن مجاهد عن ابن عباس فی قول الله تعالی: «أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیئاتِ» الایة قال: نزلت فی علی و حمزة و عبید بن الحرث بن عبدالمطلب، و هم الذین آمنوا و عملوا الصالحات، و فی ثلاثه رهط من المشرکین عتبة و شیبة بن ربیعه، و الولید بن عتبه، و هم‏ «الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیئاتِ» یعنی اکتسبوا الشرک باللّه، کانوا جمیعا بمکة فتجادلوا و تنازعوا فیها فقال الثلاثة: الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السیئات للثلاثة من المؤمنین: و اللّه ما انتم علی شی و ان کان ما تقولون فی الاخرة حقا لنفضلن علیکم فیها. فانزل اللّه عز و جل فیهم هذه الایة.

ترجمه: مطابق آنچه که علماء تفسیر کرده‌اند این آیه در مورد دو دسته نازل شده است:
«الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیئاتِ» بنو عبد شمس و عتبه و شیبه و ولید هستند.
«وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ» * علی و حمزه و عبیدة بن حارث بن عبدالمطلب<ref>مفاتیح الغیب فخر رازی در تفسیر آیه؛ تذکرة الخواص سبط ابن الجوزی ص 21؛ مناقب الخطیب البغدادی ص 186؛ کفایة الطالب محمد گنجی شافعی ص 120؛ ارجح المطالب علامه هندی الامر تسری ص 62؛ شواهد التنزیل حسکانی: 2/ 168.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) معیار شناخت منافقین ==
وَ لَوْ نَشاءُ لَأَرَیناکهُمْ فَلَعَرَفْتَهُمْ بِسِیماهُمْ وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ<ref>‏ 30 محمد.</ref> ترجمه: و اگر بخواهیم قطعا آنان را به تو می‌‏نمایانیم در نتیجه ایشان را به سیمای (حقیقی) شان می‌‏شناسی و از آهنگ سخن به جان آنان پی خواهی برد.

سیوطی در تفسیرش گفته است ابن مردویه و ابن عساکر از ابی سعید خدری نقل کرده‌اند در مورد قول خدا تعالی‏ وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ‏ کلمه لحن القول یعنی به بغض و کینه‌‏شان نسبت به علی ابن ابی‌طالب (علیه‌السّلام)‏ پی خواهی برد:
«عن ابی سعید الخدری فی قوله تعالی‏ وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ‏ قال: ببغضهم علی بن ابی‌طالب.»
منافق علی را دوست ندارد چون مبغوض اوست و مؤمن نسبت به او بغض ندارد. بنابراین از این راه می‌‏شود منافق را شناخت. <br>
در حدیث ابو سعید خدری‏ است که گفت ما منافقان را در عصر پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) از طریق عداوت با علی (علیه‌السّلام) می‌‏شناختیم<ref>جامع الاصول ابن اثیر 9/ 473؛ تاریخ دول الاسلام ذهبی 1/ 20؛ اسدالغابه ابن اثیر 4/ 29؛ شواهد التنزیل حسکانی 2/ 178؛ الصواعق المحرقه هیثمی ص 172؛ دلائل الصدق مظفر ح 2/ 152؛ استیعاب ابن عبدالبر 2/ 464؛ کفایة الطالب گنجی شافعی ص 111؛ المناقب ابن مغازلی ص 315؛ صحیح ترمذی 5/ 498، ح 3800؛ الدر المنثور سیوطی ذیل آیه؛ روح المعانی آلوسی ذیل آیه؛ الریاض النضرة طبری ذیل آیه.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) مصداق یعجب الزراع لیغلظ بهم الکفار ==
مُحَمَّدٌ رسول‌الله‏ وَ الَّذِینَ مَعَهُ أَشِدَّاءُ عَلَی الْکفَّارِ رُحَماءُ بَینَهُمْ تَراهُمْ رُکعاً سُجَّداً یبْتَغُونَ فَضْلًا مِنَ اللَّهِ وَ رِضْواناً سِیماهُمْ فِی وُجُوهِهِمْ مِنْ أَثَرِ السُّجُودِ ذلِک مَثَلُهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ مَثَلُهُمْ فِی الْإِنْجِیلِ کزَرْعٍ أَخْرَجَ شَطْأَهُ فَآزَرَهُ فَاسْتَغْلَظَ فَاسْتَوی‏ عَلی‏ سُوقِهِ یعْجِبُ الزُّرَّاعَ لِیغِیظَ بِهِمُ الْکفَّارَ<ref>29 فتح.</ref> ترجمه: محمد (صلّی‌الله علیه وآله) پیامبر خداست و کسانی که با اویند، بر کافران، سخت‌گیر و با همدیگر مهربانند. آنان را در رکوع و سجود می‌‏بینی. فضل و خشنودی خدا را خواستارند. علامت (مشخصه) آنان بر اثر سجود در چهره‌‏هایشان است.

حدیث: علی بن احمد الاهوازی ... عن عطاء عن ابن عباس فی قوله تعالی ... تراهم رکعا و سجدا ... علی ... یعجب الزراع لیغلظ بهم الکفار ... بعلی.
ترجمه: از علی بن احمد اهوازی از ابن عباس نقل روایت می‌‏کند درباره قول خدا تعالی تراهم رکعا سجدا یعنی علی بن ابی‌طالب و یعجب الزراع لیغلظ بهم الکفار یعنی بعلی<ref>شواهد التنزیل حسکانی 2/ 180.</ref>.<br>و نیز روایت کرده فاستغلظ فاستوی علی سوقه یعنی علی بن ابی‌طالب فاستوی علی سوقه یعنی استوی در اسلام به شمشیر علی بن ابی‌طالب ایستاده و استوار است<ref>ارجح المطالب علامه هندی عبیداللّه بسمل ص 88.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) و شیعیانش در بهشت ==
إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَ نَهَرٍ فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِیک مُقْتَدِرٍ<ref>54- 55 قمر.</ref> ترجمه: در حقیقت مردم پرهیزگار در میان باغ‏ها و نهرها در قرارگاه صدق نزد پادشاهی توانایند.

حدیث: عن جابر بن عبدالله انصاری قال: قال رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) لعلی: ان من احبک و تولاک اسکنه اللّه الجنة معنا، ثم تلا رسول‌الله ان المتقین ...

موفق به احمد خوارزمی در کتاب مناقبش از جابر بن عبدالله انصاری نقل می‌‏کند که پیامبر اکرم خطاب به علی (علیه‌السّلام) فرمود:
هرکس تو را دوست دارد و ولایت ترا داشته باشد خدا او را با ما در بهشت جا خواهد داد سپس رسول‌الله تلاوت کردند: «إِنَّ الْمُتَّقِینَ فِی جَنَّاتٍ وَ نَهَرٍ فِی مَقْعَدِ صِدْقٍ عِنْدَ مَلِیک مُقْتَدِرٍ»<ref>لمناقب خوارزمی ص 195؛ ذخائر العقبی فی مناقب ذوی القربی محب الدین از محب الدین طبری ص 61؛ مناقب خطیب بغدادی ص 186؛ توضیح الدلائل علامه شهاب‌الدین حسینی شافعی ص 167؛ بحر المناقب علامه درویشی برهان صنفی ص 158؛ ارجح المطالب علامه تسری ص 82.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) بحر قرآن ==
مَرَجَ الْبَحْرَینِ یلْتَقِیانِ بَینَهُما بَرْزَخٌ لا یبْغِیانِ ... یخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ‏<ref>19، 20 و 22 الرحمن.</ref> ترجمه: دو دریا را به‏‌گونه‏‌ای روان کرد که باهم برخورد کنند. میان آن دو حد فاصلی است که به هم تجاوز نمی‏‌کنند. از هر دو دریا مروارید و مرجان برآید.

حدیث: عن ابن عباس فی قوله تعالی: «مَرَجَ الْبَحْرَینِ یلْتَقِیانِ» قال: علی و فاطمة «بَینَهُما بَرْزَخٌ لا یبْغِیانِ» قال: حب دائم لا ینقطع و لا ینفد «یخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجانُ» قال: الحسن و الحسین.

ترجمه: از ابن عباس در مورد کلام خدا که فرمود: مَرَجَ الْبَحْرَینِ یلْتَقِیانِ‏ نقل شده که گفت منظور از دو دریا علی و فاطمه علیهماالسّلام هستند و مراد از قول خدا بَینَهُما بَرْزَخٌ ... دوستی دائم و همیشگی آنها به‌‏طوری‏که قطع نشود و مراد از کلام خدا که فرمود یخْرُجُ مِنْهُمَا ... حسن و حسین علیهماالسّلام هستند که دو گوهرند از آن دو دریا<ref>نور الابصار شبلنجی ص 115؛ الدر المنثور سیوطی 6/ 142؛ الفصول المهمه نور الدین علی بن محمد بن صباغ مالکی در مقدمه؛ ینابیع المودة حافظ قندوزی ص 118؛ المناقب ابن مغازلی حافظ ابوالحسن بن المغازلی شافعی ص 339؛ شواهد التنزیل ج 2/ 120؛ مناقب المرتضوی ترمذی باب الاول؛ تذکرة الخواص ابن جوزی ص 245؛ مقتل الحسین خوارزمی ص 112.</ref>.

== امام علی ‌(علیه‌السّلام) همان مقربون ==
وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِک الْمُقَرَّبُونَ‏<ref>10 و 11 واقعه</ref>.ترجمه: و سبقت‏گیرندگان مقدمند. آنانند همان مقربان (خدا).

حدیث: عن ابن عباس انه قال: سالت رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) عن هذه الایة من هم؟ فقال صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: هم علی و شیعته فانهم السابقون المقربون الی اللّه و هم فی جنات النعیم.

از ابن عباس نقل شده که در مورد این آیه از پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) پرسیدند که منظور کیست؟ فرمود: علی و شیعیان او می‌‏باشند. همان‏ها هستند که سابقون و مقربون به خدا و در جنات نعیم می‌‏باشند. المناقب میر محمد صالح ترمذی کشفی. علی اول کسی است که اسلام آورد<ref>تاریخ طبری 3/ 312. علی فرمود: من اول مسلمان و اولین کسی هستم که با رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم نماز خواندم. مسند الامام ابی حنیفه 1/ 111.</ref>.

نزدیک به همین مضامین در آثار دیگران نیز آمده است<ref>مناقب خطیب بغدادی ص 187؛ المناقب خوارزمی ص 195؛ البدایة و النهایة ابن کثیر شافعی 1/ 231؛ میزان الاعتدال ذهبی شافعی 1/ 536؛ ارجح المطالب بسمل ص 81؛ سنن ترمذی 13/ 176؛ المعارف ابن قتیبه ص 169.</ref>.

بنابراین باید نتیجه گرفت که ایمان علی (علیه‌السّلام) یک ایمان صحیح و پابرجا بوده که از ایمان و گرویدن دیگران کمتر نبوده است. و بهترین مصداق این آیه‏ «وَ السَّابِقُونَ السَّابِقُونَ أُولئِک الْمُقَرَّبُونَ» همان شخص علی بن ابی‌طالب بوده است<ref>تلخیص از کتاب فروع ابدیت استاد سبحانی ج 1/ 239.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) اصحاب یمین ==
وَ أَصْحابُ الْیمِینِ ما أَصْحابُ الْیمِینِ<ref>27 واقعه.</ref> ترجمه: و یاران راست، یاران راست کدامند؟

حدیث: عن جابر الجعفی عن ابی جعفر محمد بن علی قال: قال علی بن ابی‌طالب: انزلت النبوة علی النبی (صلّی‌الله علیه وآله) یوم الاثنین و اسلمت غداه یوم الثلثاء فکان النبی (صلّی‌الله علیه وآله) یصلی و انا اصلی عن یمینه و ما معه احد من الرجال غیری فانزل اللّه‏ «وَ أَصْحابُ الْیمِینِ» الایة.

حاکم حسکانی به اسنادش تا جابر جعفی از امام باقر (علیه‌السّلام) نقل می‌‏کند که گفت علی (علیه‌السّلام) فرموده‌اند: نبوت نبی اکرم در دوشنبه بود و من روز سه‌شنبه اسلام آوردم پیامبر نماز می‌‏خواند و با او در طرف راستش نماز می‌‏گذاردم و غیر از من احدی نبود پس خداوند آیه‏ وَ أَصْحابُ الْیمِینِ‏ تا آخر را نازل کرد.<br>سپس حسکانی برای گواه نظر خود حدیثی از ابن مسعود نقل می‌‏کند که متواتر و مشهور است و خلاصه آن این است: عده‌‏ای خود را به نزد عباس بن عبدالمطلب که نزدیک زمزم نشسته بود رساندند و نزد او نشستند در این هنگام مردی از باب‏ صفا با صورتی درخشان و نورانی درحالی‏که دو قطعه پارچه‏‌ای سفید بر او بود وارد شد. مرد جوانی در طرف راست او بود نیکومنظر و در آستانه بلوغ و زنی هم پشت سر آنها راه می‌‏رفت. نزدیک رکن رسیدند و دست را بالا گرفته و تکبیر گفت و آن دو نیز چنین کردند قنوت را طولانی کردند ... عباس گفت این پسر برادرزاده من محمد بن عبدالله و سمت راست او علی بن ابی‌طالب و آن زن خدیجه است احدی روی زمین غیر از این سه نفر به این دین خدا را عبادت نکرده‌اند<ref>شواهد التنزیل حاکم حسکانی 2/ 220؛ مجمع الزوائد نور الدین هیثمی 9/ 222؛ لسان المیزان ابن حجر 1/ 395؛ المناقب خوارزمی ص 20؛ تاریخ الامم و الملوک طبری 2/ 212؛ طبقات ابن سعد 8/ 17؛ تاریخ دمشق ابن عساکر 1/ 67؛ استیعاب ابن عبدالبر 2/ 459؛ اسدالغابه ابن اثیر 3/ 414؛ الاصابه ابن حجر عسقلانی 2/ 480؛ نظم درر السمطین جمال‌الدین زرندی ص 84؛ ذخائر العقبی محب الدین طبری ص 59؛ ینابیع المودة قندوزی ص 61.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) صدیق اکبر ==
وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِک هُمُ الصِّدِّیقُونَ <ref>19 حدید.)</ref>: و کسانی که به خدا و پیامبران وی ایمان آورده‌اند آنان همان راستینانند.<br>
این آیه در شأن علی (علیه‌السّلام) نازل شده است<ref>ارجح المطالب تسری ص 60.</ref>.<br>
و امام علی (علیه‌السّلام) در منبر بصره فرمودند من صدیق اکبرم. ایمان آوردم قبل از آنکه ابوبکر ایمان آورد و اسلام آوردم قبل از آنکه او اسلام آورد<ref>انساب الاشراف بلاذری 2/ 146؛ المناقب عینی ص 28- 20.</ref>.

پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود: صدیقون سه کس هستند، حبیب نجار مؤمن آل یاسین، حزبیل یا حزقیل مؤمن آل فرعون، و علی بن ابی‌طالب که افضل‏ آنهاست<ref>شواهد التنزیل ج 2/ 224؛ تاریخ دمشق ابن عساکر 2/ 282؛ المناقب ابن مغازلی ص 245؛ کفایة الطالب گنجی ص 123؛ کنز العمال متقی هندی 11/ 601؛ ینابیع المودة قندوزی ص 124.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) تنها انجام دهنده این آیه ==
یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذا ناجَیتُمُ الرَّسُولَ فَقَدِّمُوا بَینَ یدَی نَجْواکمْ صَدَقَةً ذلِک خَیرٌ لَکمْ وَ أَطْهَرُ فَإِنْ لَمْ تَجِدُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ. أَ أَشْفَقْتُمْ أَنْ تُقَدِّمُوا بَینَ یدَی نَجْواکمْ صَدَقاتٍ<ref>12- 13 مجادله.</ref> ترجمه: ای کسانی که ایمان آورده‌‏اید هرگاه با پیامبر گفتگوی محرمانه می‌‏کنید پیش از گفتگوی محرمانه خود صدقه‏‌ای تقدیم بدارید این کار برای شما بهتر و پاکیزه‏‌تر است و اگر چیزی نیافتید بدانید که خدا آمرزنده مهربان است آیا ترسیدید که پیش از گفتگوی محرمانه خود صدقه‌هایی تقدیم دارید؟

حدیث: عن مجاهد: ان علیا قال: ان فی القرآن لآیة ما عمل بها غیری قبلی و لا بعدی و هی آیة النجوی قال: کان لی دینار فبعته بعشرة دراهم فکلما اردت ان اناجی النبی تصدقت بدرهمن منه ثم نسخت.

از مجاهد از قول علی (علیه‌السّلام) نقل می‌‌‏کند که فرمود: آیه‏‌ای در قرآن هست که احدی قبل از من و بعد از من به آن عمل نکرده و نمی‏‌کند و آن آیه نجوی است. نزد من یک دینار بود آن را به 10 درهم فروختم و هر وقت می‌‏خواستم با پیامبر نجوی کنم درهمی صدقه می‌‌‏دادم تا درهم‏‌ها تمام شد و این آیه نسخ گردید. علامه بحرانی از عالم شافعی محمد بن ابراهیم حموینی به اسنادش از امام حسام الدین محمد بن عثمان بن محمد از علی (علیه‌السّلام) روایت می‌‌‏کند که ده کلمه از رسول‌الله پرسید و قبل از آن برای هرکدام صدقه داد (مانند این روایات در منابع زیادی آمده است<ref>شواهد التنزیل حسکانی 2/ 232؛ لباب النقول سیوطی 2/ 81؛ احکام القرآن جصاص 3/ 526؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن طبری 28/ 14؛ صحیح ترمذی 5/ 80؛ المستدرک علی الصحیحین حاکم 2/ 481؛ الدر المنثور سیوطی 6/ 185؛ میزان الاعتدال ذهبی 3/ 146؛ المناقب ابن مغازلی ص 325؛ خصائص امیرالمؤمنین نسائی ص 39؛ تفسیر ابن کثیر 4/ 324؛ المناقب خوارزمی ص 195.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) صالح المومنین == 
وَ إِنْ تَظاهَرا عَلَیهِ فَإِنَّ اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْرِیلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمَلائِکةُ بَعْدَ ذلِک ظَهِیرٌ<ref>4 تحریم.</ref> ترجمه: و اگر علیه او به یکدیگر کمک کنید در حقیقت خدا خود سرپرست و جبرئیل و صالح مؤمنان و گذشته از این فرشتگان هم پشتیبان او خواهند بود.

جلال‌الدین سیوطی شافعی در تفسیرش با واسطه از رسول اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) نقل می‌‌‏کند که فرمود: منظور از صالح المؤمنین علی بن ابی‌طالب می‌‌‏باشد<ref>الدر المنثور سیوطی 6/ 244.</ref>.

روایات از طریق عامه (اهل‌سنت) در این باب کم نیست مثل آنچه ذکر شد و مانند آنچه حسکانی از امام صادق (علیه‌السّلام) نقل می‌‌‏کند: که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) دو بار علی (علیه‌السّلام) را معرفی کردند یکبار فرمود: من کنت مولاه فعلی مولاه و بار دیگر وقتی‌که این آیه نازل شد که پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود: ای مردم این علی صالح المؤمنین است و مانند دو حدیث فوق، در منابع دیگر اهل‌سنت هم آمده است<ref>شواهد التنزیل حسکانی 2/ 263؛ مجمع البیان طبرسی 10/ 475.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) شنوای معارف == 
وَ تَعِیها أُذُنٌ واعِیةٌ<ref>12 حاقه</ref>. ترجمه: تا آن را برای شما مایه تذکری گردانیم و گوش‏ه‌ای شنوا آن را نگاه دارد.

حدیث: سمعت علی بن ابی‌طالب یقول: لما نزلت‏ «وَ تَعِیها أُذُنٌ واعِیةٌ» قال لی رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: سالت اللّه ان یجعلها اذنک یا علی علیه السّلام.

بلاذری با واسطه از رسول اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) نقل می‌‌‏کند که حضرتش این آیه را خواندند و سپس فرمود: ای علی! از خدا خواستم که گوش ترا این‏چنین قرار دهد. حضرت علی فرمود (بعد از دعا رسول صلّی اللّه علیه و آله و سلّم) هیچ حدیثی را فراموش نکردم و آنچه از رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) شنیدم فراموش نکردم و مانند این حدیث را عده زیادی از مورخین و اهل حدیث و تفسیر با عبارات مختلف نقل کرده‌اند<ref>انساب الاشراف بلاذری 2/ 121؛ مجمع الزائد هیثمی 1/ 131؛ الدر المنثور سیوطی 6/ 260؛ جامع البیان طبری 29/ 35؛ حلیة الاولیاء ابو نعیم 1/ 67؛ شرح نهج‌البلاغه ابن ابی الحدید 4/ 319؛ شواهد التنزیل حسکانی 2/ 271؛ کنز العمال متقی هندی 15/ 157؛ ینابیع المودة قندوزی ص 120؛ کشاف زمخشری ذیل آیه حاقه؛ اسباب النزول واحدی نیشابوری ص 339؛ نظم درر السمطین زرندی ص 92؛ شرح المقاصد تفتازانی 2/ 220؛ المناقب خوارزمی ص 199؛ کفایة الطالب گنجی ص 110.</ref>.

== بارش سنگ بر منکر ولایت علی ‌(علیه‌السّلام) ==
سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ لِلْکافِرینَ لَیسَ لَهُ دافِعٌ مِنَ اللَّهِ ذِی الْمَعارِجِ‏ <ref>1- 3 معارج.</ref> ترجمه: به نام خداوند رحمت‏گر مهربان، پرسنده‌‏ای از عذاب واقع‏‌شونده‌‏ای پرسید، که اختصاص به کافران دارد و آن را بازدارنده‌‏ای نیست و از جانب خداوند صاحب درجات و مراتب است.

حدیث: و قیل: هو الحارث بن النعمان الفهری و ذلک انه لما بلغه قول رسول‌الله فی علی کرم اللّه تعالی وجهه: «من کنت مولاه فعلی مولاه» قال: اللهم ان کان ما یقول محمد (صلّی‌الله علیه وآله) حقا فامطر علینا حجارة من السماء فما لبث حتی رماه اللّه تعالی بحجر، فوقع علی دماغه فخرج من اسفله، فهلک من ساعته و انت تعلم ان ذلک القول منه علیه الصلاة و السّلام فی امیرالمؤمنین کرم اللّه تعالی وجهه کان فی غدیر خم<ref>تفسیر روح المعانی 16/ 95.</ref>.

عبارت فوق از تفسیر ارزنده اهل سنت نقل شده است آن بیان فقیه حنفی آلوسی در تفسیرش روح المعانی می‌‌‏باشد ولی قریب به همین مضمون را بسیاری از دانشمندان اهل سنت به طور مختصر و یا با تفصیل بیشتر، آن را بیان کرده‌اند. شان نزول آیه هم ترجمه و شرح کاملی از متن فوق است و هم نمونه‌‏ای از آنچه در منابع روایی اهل سنت آمده است:

هنگامی که رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) علی (علیه‌السّلام) را در روز غدیر خم به خلافت منصوب فرمود و درباره او گفت: من کنت مولاه فعلی مولاه «هرکس من مولی و ولی او هستم علی مولی و ولی اوست» چیزی نگذشت که این مسأله در شهرها منتشر شد نعمان بن حارث فهری خدمت پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) آمد و عرض کرد تو به ما دستور دادی شهادت به یگانگی خدا و اینکه تو فرستاده او هستی دهیم ما هم شهادت دادیم، سپس دستور به جهاد و حج و روزه و نماز ... دادی ما همه آنها را پذیرفته و قبول کردیم اما تو با اینها راضی نشدی تا اینکه این جوان (اشاره به حضرت علی علیه السّلام) را به جانشینی خود منصوب کردی. آیا این سخنی است از ناحیه خودت یا از سوی خدا؟ پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود: قسم به خدایی که معبودی جز او نیست این از ناحیه خداست. نعمان روی برگرداند درحالی‏که می‌‌‏گفت اللهم ان کان هذا هو الحق من عندک فامطر علینا حجارة من السماء «خداوندا اگر این سخن حق است و از ناحیه تو، سنگی از آسمان بر ما بباران» اینجا بود که سنگی از آسمان بر سرش فرود آمد و او را کشت همین‏جا آیه‏ سَأَلَ سائِلٌ بِعَذابٍ واقِعٍ ... نازل گشت<ref>شواهد التنزیل ج 2/ 381</ref>. مضمون همین قضیه را بسیاری از مفسران اهل‌سنت و جماعت و روات حدیث با مختصری تفاوت نقل کرده‌اند. در مورد شخص موردنظر، اختلافی است بعضی او را حارث بن نعمان یا جابر بن نذر می‌‌‏دانند ولی این تغییر نام، ضرری به اصل قضیه نمی‌‏زند و آنان که به اصل قضیه، ایراد می‌‌‏گیرند به غرض‌‏ورزی بیشتر شبیه است تا اشکال منطقی، از جمله ابن تیمیه در کتاب منهاج السنة در مورد احادیثی که در شأن نزول آیات فوق آمده است اشکالاتی را ذکر کرده است که اساس ندارد و در جای خود دانشمندان، به آن پاسخ داده‌اند<ref>کتاب الغدیر امینی 1/ 472</ref> و اما منابعی که این قضیه را با تغییر مختصری بیان کرده‌اند کم نیستند به بعضی از آنها در پاورقی اشاره می‌‌‏شود<ref>حافظ ابو عبید هروی در غریب القرآن؛ ابوبکر نقاش موصلی در شفاء الصدور؛ ابواسحاق ثعلبی نیشابوری در الکشف و البیان ص 234؛ ابوبکر یحیی قرطبی در الجامع لاحکام القرآن 18/ 181؛ سبط ابن جوزی حنفی در تذکرة الخواص ص 30؛ حموینی در فرائد السمطین 1/ 82؛ شیخ محمد زرندی حنفی در نظم درر السمطین ص 93؛ ابن صباغ مالکی در الفصول المهمه ص 41؛ ابوالسعود عمادی در ارشاد العقل السلیم الی مزایا القرآن الکریم 9/ 29؛ شیخ زین الدین مناوی شافعی در فیض الغدیر فی شرح الجامع الکبیر 6/ 218؛ شیخ محمد صدرالعالم سبط الشیخ ابی الرضا در معارج العلی فی مناقب المرتضی؛ شیخ محمد عبده مصری در المنار 6/ 464؛ السید مومن شبلنجی شافعی در نور الابصار ص 78؛ به نقل از الغدیر امینی ج 1/ 460.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) اطعام‌کننده مسکین و یتیم و اسیر در راه خدا ==
إِنَّ الْأَبْرارَ یشْرَبُونَ مِنْ کأْسٍ کانَ مِزاجُها کافُوراً. عَیناً یشْرَبُ بِها عِبادُ اللَّهِ یفَجِّرُونَها تَفْجِیراً یوفُونَ بِالنَّذْرِ وَ یخافُونَ یوْماً کانَ شَرُّهُ مُسْتَطِیراً. وَ یطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی‏ حُبِّهِ مِسْکیناً وَ یتِیماً وَ أَسِیراً إِنَّما نُطْعِمُکمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِیدُ مِنْکمْ جَزاءً وَ لا شُکوراً <ref>5- 9 انسان.</ref>. <br>ترجمه: همانا نیکان از جامی نوشند که آمیزه‏‌ای از کافور دارد. چشمه‌‏ای که بندگان خدا از آن می‌‌‏نوشند و (به‌دلخواه خویش) جاری‌اش می‌‌‏کنند. (همان بندگانی که) به نذر خود وفا می‌‌‌‏کردند، و از روزی که گزند آن فراگیرنده است می‌‌‏ترسیدند و به پاس دوستی خدا بینوا و یتیم و اسیر را خوراک می‌‌‏دادند. ما برای خشنودی خداست که به شما می‌‌‏خورانیم و پاداش و سپاسی از شما نمی‏‌خواهیم.

حدیث: و من روایة عطاء عن ابن عباس، ان الحسن و الحسین مرضا فعادهما جدهما محمد (صلّی‌الله علیه وآله) و معه ابوبکر و عمر رحمهم اللّه و عادهما من عادهما من الصحابه، فقالوا لعلی کرم اللّه تعالی وجهه: یا اباالحسن لو نذرت علی ولدیک، فنذر علی و فاطمة و فضه جاریة لهما ان برآ ممّا بهما ان یصوموا ثلاثة ایام شکرا، فالبس اللّه تعالی الغلامین ثوب العافیة. و لیس عند آل محمد قلیل و لا کثیر، فانطلق علی کرم اللّه تعالی وجهه الی شمعون الیهودی الخیبری، فاستقرض منه ثلاثه اصوع من شعیر فجاء بهاء فقامت فاطمة رضی اللّه تعالی عنها الی صاع فطحنته و خبزت منه خمسته اقراص علی عددهم و صلی علی کرم اللّه تعالی وجهه مع النبی (صلّی‌الله علیه وآله) المغرب، ثم اتی المنزل فوضع الطعام بین یدیه فوقف بالباب سائل فقال: السّلام علیکم یا اهل‌بیت محمد (صلّی‌الله علیه وآله) انا مسکین من مساکین المسلمین اطعمونی اطعمکم اللّه تعالی من موائد الجنة فآثروه و با توالم یذوقوا شیئا الّا الماء، و اصبحوا صیاما ثم قامت فاطمة رضی اللّه تعالی عنها الی صاع آخر فطحنته و خبزته و صلی علی کرم اللّه تعالی وجه مع النبی (صلّی‌الله علیه وآله) المغرب، ثم اتی المنزل فوضع الطعام بین یدیه فوقف یتیم بالباب، و قال: السّلام علیکم یا اهل‌بیت محمد صلّی اللّه علیه و آله و سلّم، یتیم من اولاد المهاجرین اطعمونی اطعمکم اللّه تعالی من موائد الجنة، فاثروه، و مکثوا یومین و لیلتین لم یذوقوا شیئا الا الماء القراح، و اصبحوا صیاما. فلمّا کان الیوم الثالث قامت فاطمة رضی اللّه تعالی عنها الی الصاع الثالث و طحنته و خبزته و صلی علی کرم اللّه تعالی وجه مع النبی المغرب، فاتی المنزل فوضع الطعام بین یدیه فوقف اسیر بالباب فقال:
السّلام علیکم یا اهل‌بیت محمد (صلّی‌الله علیه وآله) انا اسیر محمد علیه الصلاة و السّلام اطعمونی اطعمکم اللّه فآثروه و باتوا لم یذوقوا الا الماء القراح، فلما اصبحوا اخذ علی کرم اللّه تعالی وجهه الحسن و الحسین و اقبلوا الی رسول‌الله (صلّی‌الله علیه وآله) و رآهم یرتعشون کالفراخ من شدة الجوع قال: یا اباالحسن ما اشد ما یسؤتی ما اری بکم، و قام فانطلق معهم الی فاطمة رضی اللّه تعالی عنها فرآها فی محرابها قد التصق بطنها بظهرها و غارت عیناها من شدة الجوع فرق لذلک (صلّی‌الله علیه وآله) و ساءة ذلک، فهبط جبرئیل (علیه‌السّلام) فقال:
خذها یا محمد هناک اللّه تعالی فی اهل‌بیتک. قال: «و ما آخذ یا جبرئیل» فاقرأه‏ «هَلْ أَتی‏ عَلَی الْإِنْسانِ حِینٌ مِنَ الدَّهْرِ ... السورة»<ref>تفسیر روح المعانی ج 16/ 269؛ شواهد التنزیل ج 2/ 403؛ الکبیر 30/ 216؛ تفسیر ابی السعود- 9/ 73؛ روح البیان 10/ 368 مانند کشف الاسرار؛ کشف الاسرار 10/ 320؛ الدر المنثور 8/ 371؛ و کتب زیر با اختلاف نقل کرده‏اند: معالم التنزیل بغوی 5/ 498؛ الجامع الاحکام القرآن 19/ 127؛ بحر المحیط 10/ 362؛ التحریر و التنویر 29/-.</ref>.

== قاتل علی (علیه‌السّلام) اشقی الاخرین ==
 
إِذِ انْبَعَثَ أَشْقاها<ref>12 شمس.</ref> ترجمه: آنگاه که شقی‏‌ترین آنها برپا خاست.

حدیث: عن علی (علیه‌السّلام) قال: قال لی رسول‌الله: یا علی من اشقی الاولین؟ قلت: عاقر الناقة. قال: صدقت فمن اشقی الاخرین؟ قلت: لا ادری قال: الذی یضربک علی هذه کعاقر ناقة اللّه اشقی بنی فلان من ثمود.

علی (علیه‌السّلام) گفت پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) بمن گفت ای علی اشقی الاولین کیست؟ گفتم آن‏کس که شتر صالح را کشت پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود: درست گفتی پس اشقی الاخرین کیست؟ گفتم نمی‌دانم پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) فرمود: آن‏کس که به سر تو ضربه می‌‌‏زند مانند کشنده شتر صالح. این حدیث و مشابه آن بطرق مختلف از زبان خود حضرت علی (علیه‌السّلام) و عمار یاسر و ابن عباس و جابر بن عبدالله انصاری و صهیب و ابی هریره و دیگران به تواتر در حالات و مناسبات و حوادث گوناگون نقل شده است<ref>شواهد التنزیل حسکانی 2/ 335؛ خصائص امیرالمؤمنین علیه السّلام نسائی ص 39؛ تاریخ الامم و الملوک طبری 2/ 123؛ المعجم الکبیر طبرانی 8/ 45؛ تاریخ الخلفاء سیوطی ص 173؛ الطبقات الکبری ابن سعد 3/ 35؛ الکنی و الاسماء حافظ دولابی 2/ 163؛ المستدرک نیشابوری 3/ 113؛ دلائل النبوه ابو نعیم ص 484؛ السیرة النبوته ابن هشام 1/ 559؛ المناقب مغازلی ص 8؛ الامامة و السیاسه ابن قتیبه 1/ 162.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) بهترین آفریده‌شدگان ==
إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ أُولئِک هُمْ خَیرُ الْبَرِیةِ <ref>7- 8 بینه.</ref>: در حقیقت کسانی که گرویده و کارهای شایسته کرده‏‌اند آنانند که بهترین آفریدگانند.

احادیث زیادی وارد شده مبنی بر اینکه وقتی این آیه نازل شد پیامبر اکرم (صلّی‌الله علیه وآله) به علی (علیه‌السّلام) فرمودند: منظور از ایمان‌‏آورندگان خیر البریه تو و شیعیان توست. که هم شما از خدا راضی هستید و هم خدا از شما راضی است این حدیث با اختلاف در عبارات در کتب زیر آمده است<ref>جامع البیان فی تفسیر القرآن طبری 30/ 171؛ الدر المنثور سیوطی 6/ 379؛ کنز العمال فاضل متقی 6/ 403؛ کفایة الطالب گنجی ص 118؛ المناقب خوارزمی ص 187؛ مناقب مرتضوی محمد صالح کشفی ص 47؛ تهذیب التهذیب ابن حجر هیثمی شافعی 9/ 419؛ روح المعانی آلوسی 20/ 207؛ التذکرة سبط ابن جوزی ص 22؛ نور الابصار شبلنجی ص 70؛ شواهد التنزیل حسکانی 2/ 357؛ سعدالسعود ابن طاوس ص 108؛ الفصول المهمه ابن صباع مالکی ص 122؛ ذخائر العقبی محب طبری ص 96.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) مومن عامل به صالحات و متواصی به حق و صبر ==
وَ الْعَصْرِ إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ <ref>1- 3 عصر.</ref> ترجمه: سوگند به عصر (غلبه حق بر باطل) که واقعا انسان دستخوش زیان است، مگر کسانی که به خدا گرویده و کارهای شایسته کرده و همدیگر را به حق سفارش و به شکیبایی توصیه کرده‌‏اند.<br>حدیث: حدثنی ابی ابن کعب قال: قرأت علی النبی صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: «وَ الْعَصْرِ إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ» ابو جهل بن هشام‏ إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ» «وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ» علی بن ابی‌طالب. فقلت: بابی انت و امی یا رسول‌الله ما تفسیرها؟ فقال‏ لَفِی خُسْرٍ فهو.<br>ترجمه: ابن ابی کعب گفت: سوره عصر را بر رسول خدا قرائت کردم. پس گفتم پدر و مادرم فدای تو باد تفسیر این سوره چیست؟ فرمودند: وَ الْعَصْرِ قسمی از خداست که به آخر روز قسم می‌‌‏خورد و إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ ابو جهل است و إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ علی بن ابی‌طالب (علیه‌السّلام) است<ref>شواهد التنزیل حسکانی 2/ 372.</ref>.<br>حدیثی هم نقل شده که همه خصال نیک در علی (علیه‌السّلام) جمع است او بود اول‏ کسی که بعد از رسول خدا نماز خواند و روی زمین با رسول خدا نماز گزارد. پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) به او وصیت کرد، دینش را قضا کند او را غسل بدهد بعد از مرگش و اطراف قبرش پرده‏‌ای بیاویزد زن‌هایش موقع جلوس بر سر قبر موجب آزار او نشوند و پیامبر وصیت کرد که مواظب حسن و حسین علیهماالسّلام باشد و آن قول خدا تعالی است که فرمود وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ، مانند این حدیث از طرق مختلف فراوان است<ref>الدر المنثور سیوطی 6/ 392؛ روح المعانی آلوسی 30/ 228؛ کفایة الطالب گنجی ص 135؛ قرطبی اندلسی در تفسیرش 20/ 180؛ نزهة المجالس عبدالرحمن صفدری شافعی 2/ 173؛ الامامة و السیاسه ابن قتیبه ص 67؛ مناقب خطیب بغدادی ص 318.</ref>.

== علی (علیه‌السّلام) و شباهت به سوره توحید ==
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ اللَّهُ الصَّمَدُ لَمْ یلِدْ وَ لَمْ یولَدْ وَ لَمْ‏ یکنْ لَهُ کفُواً أَحَدٌ <ref>1- 4 اخلاص.</ref> ترجمه: به نام خداوند رحمت‏گر مهربان، بگو: «او خدایی است یکتا، خدای صمد، نه کس را زاده نه زاییده از کس، و او را هیچ همتایی نباشد».<br>حدیث: عن عبدالله بن العباس قال: قال رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: یا علی ما مثلک فی الناس الّا کمثل سورة «قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ» فی القرآن، من قراها مرّة فکانما قرأ ثلث القرآن، و من قراها مرّتین فکانما قرا ثلثی القرآن، و من قراها ثلاث مرات فکانما قراء القرآن کله.
و کذا انت یا علی: من احبک بقلبه فقد اخذ ثلث الایمان، و من احبک بقلبه و لسانه فقد اخذ ثلثی الایمان، و من احبک بقلبه و لسانه و یده فقد جمع الایمان کله. و الذی بعثنی بالحق نبیا لو احبک اهل الارض کما یحبک اهل السماء لما عذب اللّه احدا منهم بالنار.

ترجمه: عبدالله بن عباس از قول پیامبر (صلّی‌الله علیه وآله) می‌‌‏گوید ای علی! مثل تو در بین مردم مثل سوره توحید است هرکس یک‏بار آن را بخواند گویا یک‏سوم قرآن را قرائت کرده است و اگر کسی دو بار سوره توحید را بخواند دو سوم قرآن را قرائت کرده است و اگر کسی سه بار سوره توحید را بخواند گویا که تمام قرآن را قرائت کرده است. تو هم چنین هستی. هرکس که تو را با قلب خویش دوست بدارد یک‏سوم ایمان را داراست و اگر به قلب و زبانش تو را دوست بدارد دو سوم ایمان در او جمع است و اگر با قلب و زبان و دستش (اعضاء و جوارح) تو را دوست بدارد گویا تمام ایمان را داراست. به آن خدایی که مرا به حق مبعث به رسالت کرد سوگند می‌‌‏خورم اگر اهل‏ زمین تو را دوست بدارند چنانچه اهل آسمان تو را دوست دارند خداوند احدی از آنها را به آتش عذابش، معذب نخواهد کرد<ref>ینابیع المودة قندوزی ص 125؛ مناقب ابن مغازلی ص 69.</ref>.

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع ==
یغمایی، ابوالفضل، امام علی (ع) در قرآن از دیدگاه اهل‌سنت، 1جلد، احسن الحدیث - ایران - قم، چاپ: 1، 1378 ه. ش.


[[رده:مقاله‌ها]]