شیخ محمد عبده رایت اصلاح (کتاب)

شیخ محمد عبده رایت اصلاح
نام	شیخ محمد عبده رایت اصلاح
پدیدآوران	مهدی احمدی
زبان	فارسی
سال نشر	1383 ش
ناشر	پژوهشگاه مطالعات تقریبی وابسته به مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی
تعداد صفحه	144
موضوع	اسلام تقریب مذاهب تجدید حیات فکری کشورهای اسلامی
شابک	1 - 141 - 167 - 964 - 978

شیخ محمد عبده رایت اصلاح، چهارمین اثر از مجموعه آثار «طلایه داران تقریب» است که به زندگی‌نامه، تألیفات، مبارزات ‏اصلاح‌گرانه و تفکرات محمد عبده و نقش وی در وحدت اسلامی و نزدیکی مذاهب اسلامی اختصاص دارد. شیخ محمد عبدُه، فقیه و حقوقدان مصری و اصلاح‌گری دینی است که به روایت طرفدارانش، از پیشگامان نواندیشی دینی و طلایه‌داران وحدت امت اسلامی در مقابل توطئه‌های استعمار محسوب می‌گردد. شیخ محمد عبده شدیداً با اختلافات و نزاع‌های فرقه­‌ای غیرمنطقی و زیانبار مخالفت می‌­کرد. استاد شهید مطهری درباره شیخ محمد عبده می­‌گوید: «عبده با سید جمال‌الدین اسدآبادی در دو جهت اختلاف نظر دارد؛ یکی این که سید انقلابی فکر می­‌کرد و عبده طرفدار اصلاح تدریجی بود. دیگر این که سید جمال مبارزه با استبداد و استعمار را در رأس برنامه‌­های خود قرار داده بود و معتقد بود باید اول ریشه‌­های این ام‌­الفساد را کند و دور انداخت. ولی عبده، لااقل در اواخر عمر و بعد از جدا شدن از سید در پاریس و بازگشت به مصر، معتقد بود که آموزش و پرورش و تربیت دینی جامعه بر تعلیم و هر حرکت سیاسی تقدم دارد».

معرفی اجمالی

این کتاب چهارمین اثر از مجموعه آثار «طلایه داران تقریب» است که به زندگی‌نامه، تألیفات، مبارزات ‏اصلاح گرانه و تفکرات محمد عبده و نقش وی در وحدت اسلامی و نزدیکی مذاهب اسلامی اختصاص دارد. ‏

وی در 1266 ق. در روستای «محله نصر» در استان بحیره مصر به دنیا آمد. محمّد عبده پس از حفظ قرآن ‏و فراگیری علوم مقدماتی، به دانشگاه الأزهر رفت و به کسب علوم اسلامی پرداخت. وی علاوه بر آن نزد ‏متفکرانی چون شیخ حسن الطویل و سید جمال الدین اسد آبادی شاگردی نمود و می‌توان گفت سیدجمال ‏تأثیرگذارترین فرد بر وی بود که سال‌های بسیاری را با هم بودند. از شاگردان برجسته وی نیز می‌توان از ‏مصطفی منفلوطی، سعد زغلول، طه حسین، رشید رضا، شیخ محمد المراغی ودیگران نام برد. ‏

عبده صاحب آثار متعددی در علوم اسلامی و موضوع اصلاحات است که تفسیر المنار، شرح بر نهج البلاغة، ‏الواردات، علم الاجتماع و العمران، رسالة الرد علی الدّهریین، رسالة التوحید، اصلاح المحاکم الشرعیة، مقتبس ‏السیاسة والاسلام والنصرانیة مع العلم والمدنیّة از آن جمله است.

از مهم‌ترین اقدامات عبده، تلاش برای ‏اصلاحات اجتماعی، سیاسی، دینی و فرهنگی بود. وی در حزب وطنی که سید جمال مؤسس آن بود، فعال‌ترین ‏فرد پس از سید جمال محسوب می‌شد؛ هرچند به دلیل فشارهای استعمارگران به حکومت مصر، این حزب ‏چندان دوام نیاورد. عبده زمانی که در بیروت در تبعید بود، به دعوت سید جمال به پاریس رفت و در آنجا مجله العروة الوثقی به ‏همت این دو منتشر شد و در نهضت بیدارگری امت اسلامی نقش بی‌بدیلی ایفا نمود. ‏

عبده درباره تقریب مذاهب اسلامی و وحدت امت مسلمان مقالاتی در این مجله منتشر کرد.

«وحدت ‏اسلامی»، «دعوت مردم ایران برای اتحاد با افغان‌ها»، «مسیحیت و اسلام و پیروان آن دو» در شمار این مقالات ‏بود.

یکی از ویژگی‌های بارز عبده، عدم تعصب فرقه‌ای بود. به همین دلیل، وی اعتقاد داشت مذاهب اسلامی و ‏حتی فراتر از آن، ادیان الهی باید با یکدیگر وحدت داشته و همکاری‌های نزدیک داشته باشند. از این رو بود که ‏وی در زمان اقامتش در بیروت کانون «جمعیة التقریب بین الادیان و المذاهب» را ایجاد کرد. ‏

فصل اول

کودکی وتحصیلات

• تولد؛
• پدر ومادر؛
• حفظ قرآن؛
• تحصیلات حوزوی؛
• ادامۀ تحصیلات؛
• با درویش؛
• سنوسیه؛
• شاذلیه؛
• محمد در طنطا؛
• دانشگاه الازهر.

فصل دوم

برکرسی تدریس

• مدرس دارالعلوم؛
• تفسیر قرآن؛
• تدریس در مدرسۀ سلطانیه.

فصل سوم

تفکرات و نقش وی در تقریب مذاهب

• اصلاح نظام آموزشی؛
• نظر استاد مطهری دربارۀ شیخ محمد عبده؛
• نامه‌ای به تولستوی؛
• وهابیت از دیدگاه شیخ؛
• تقریب مذاهب؛
• دعوت به اصلاح؛
• شیوه‌های متفاوت؛
• نتایج کار سید و عبده.

فصل چهارم

مبارزه برای اصلاح

• مصر در عصر محمد عبده؛
• شخصیت دوم حزب وطنی؛
• مبارزه از طریق مطبوعات؛
• قیام عرابی پاشا؛
• در زندان؛
• شیخ محمد عبده در غرب؛
• توزیع جهانی؛
• عبده در لندن؛
• بازگشت به بیروت؛
• اصلاح برنامه‌های مدارس؛
• جمعیت مقاصد مدارس خیریۀ بیروت؛
• بازگشت به مصر؛
• تالیف کتاب الاسلام و النصرانیه؛
• پاسخ به کشیش؛
• جمعیت خیریۀ اسلامی؛
• در مسند قضاوت؛
• اصلاح الأزهر؛
• دیگر فعالیت‌ها.

فصل پنجم

استادان و شاگردان

استادان

• شیخ درویش؛
• شیخ حسن الطویل؛
• سید جمال الدین اسدآبادی؛

شاگردان

• محمد رضا رشید؛
• سعد زغلول (م 1346ق.)؛
• طه حسین (م 1393ق)؛
• شیخ عبدالقادر المغربی؛
• شیخ محمد مصطفی المراغی.

فصل ششم

تالیفات

• تفسیر النمار؛
• شرح برنهج البلاغه؛
• الواردات؛
• حاشیه بر العقائد العضدیة؛
• علم الاجتماع و العمران؛
• رساله الرد علی الدهریین؛
• شرح بر کتاب «مقامات بدیع الزمان»؛
• رسالة التوحید؛
• شرح البصائر النصیریة؛
• الاسلام و النصرانیة مع العلم و المدینة؛
• اصلاح المحاکم الشرعیه؛
• تفسیر جزء عم؛
• تفسیر سورة العصر؛
• تقریر مفتی الدیارالمصریة فی‌الصلاح المحاکم‌‌الشرعیه؛
• مقتبس السیاسة؛
• التربیة؛
• مصر و اسماعیل باشا؛
• رسالة المدبر الانسانی و المدبرالعقلی و الروحانی؛
• تاریخ الاحداث العرابیة؛
• مقاله‌ها.

وفات

• در بستر بیماری؛
• در بستر مرگ؛
• تشییع جنازه؛
• فرزندان؛
• میراث فرهنگی؛
• منابع.

جستارهای وابسته

• علوم اسلامی
• طه حسین
• مسیحیت
• تبعید
• مرگ

منابع

• شیخ محمد عبده رایت اصلاح، تاریخ درج مطلب بی تا، تاریخ مشاهدۀ مطلب: 28 خردادماه 1404 ش.