نبوت

از ویکی‌وحدت
(تغییرمسیر از نبوّت)

نَبُوّت یعنی باور به این‌که خدا برای رساندن سخن خود به انسان پیامبرانی را از میان خود آنان برگزیده‌ است.

حقیقت نبوت

واژه «نبوت» ‌در لغت به معنای پیامبری و واژه «نبی» به معنای پیامبر است. بنابر قول مشهور ریشه این دو واژه کلمه «نبأ» به معنای خبر است و یا به گفته راغب اصفهانی، خصوص خبرهایی است که از نوعی اهمیت برخوردارند. یعنی خبرهایی که فایده‌ای بزرگ دارند، و از آنها علم یا ظن غالب حاصل می‌شود. [۱] و این ویژگی در مسئله نبوت موجود است؛ زیرا خبرهایی که پیامبران الهی ـ علیهم‌السلام ـ به بشر ابلاغ می‌کنند، از عالی‌ترین اهمیت برخوردارند، زیرا که سعادت و شقاوت بشر با نوع برخورد انسان با خبرهای پیامبران رقم می‌خورد. بر این اساس، پیامبر در اصطلاح شرع به کسی گفته می‌شود که خبرهای مهم آسمانی را به بشر ابلاغ می‌کند.

تفاوت رسول و نبی

از این جا به دست می‌آید که نبوت با رسالت ملازمت دارد، یعنی کسی که به مقام نبوت و پیامبری برگزیده می‌شود، مقام رسالت و پیام‌رسانی را نیز دارد. البته مقصود این نیست که دو واژه نبوت و رسالت یا نبی و رسول با یکدیگر مترادف‌اند، بلکه مقصود این است که در اصطلاح کلامی، این دو با یکدیگر ملازم‌اند. دلیل روشن بر این مطلب آن است که قرآن کریم آن جا که از نبوت عامه سخن می‌گوید، گاه واژه «نبی» و گاه واژه «رسول» را به کار می‌برد. چنان‌که فرموده است: ۱. «کانَ النَّاسُ أُمَّهً واحِدَهً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرِینَ وَ مُنْذِرِینَ وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ الْکِتابَ بِالْحَقِّ.» [۲] ۲. «لَقَدْ أرْسَلْنا رُسُلَنا بِالْبَیِّناتِ وَ أنْزَلْنا مَعَهُمُ الْکِتابَ وَ الْمِیزانَ لِیَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ.» [۳]

نظریه اول

آن چه گفته شد مربوط به مطالعه نبوت و رسالت از دیدگاه کلامی است، یعنی، فلسفه نبوت و رسالت ـ چنان‌که بیان خواهد شد ـ از نظر علم کلام یک چیز است، و از این نظر تفاوتی میان نبی و رسول وجود ندارد. و دو آیه یاد شده و آیات دیگری که رسالت و مأموریت پیامبران ـ علیهم‌السلام ـ را بیان کرده است، تفاوتی میان پیامبر و رسول نمی‌گذارد؛ ولی از آن جا که درباره پیامبران الهی تفاضل و تفاوت مراتب مطرح است، ممکن است در برخی از آیات قرآن یا روایات میان نبی و رسول فرق گذاشته شده باشد، لیکن فرق مزبور مربوط به مأموریت و مسؤولیت آنان نیست، بلکه مربوط به صفات و ویژگی‌های دیگر آنان است. چنان‌که در روایات آمده است: «رسول کسی است که در خواب و بیداری فرشته وحی را می‌بیند و صدای او را می‌شنود، ولی نبی کسی است که فقط در خواب فرشته وحی را می‌بیند، و در بیداری فقط صدای او را می‌شنود.» [۴] شایان ذکر است که روایات یاد شده، غالباً در تفسیر دو آیه ذیل وارد شده‌اند: ۱. «وَ کانَ رَسُولاً نَبِیًّا. [۵]» ۲. «وَ ما أرْسَلْنا مِنْ قَبْلِکَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِیٍّ إِلاَّ إِذا تَمَنَّى ألْقَى الشَّیْطانُ فِی أمْنِیَّتِهِ. [۶]» آیه نخست درباره حضرت موسی ـ علیه‌السلام ـ و آیه دوم درباره عموم پیامبران ـ علیهم‌السلام ـ است و در هر دو آیه «رسول» ‌ و «نبی» بر کسانی اطلاق شده است که مأموریت ابلاغ پیام‌های الهی به بشر را داشته‌اند. بنابراین، از جنبه کلامی، میان نبوت و رسالت تفاوتی وجود ندارد. با این حال ظاهر کلام بر نوعی تفاوت میان رسول و نبی دلالت می‌کند، بدین جهت از ائمه طاهرین ـ علیهم‌السلام ـ درباره تفاوت آن دو سؤال شده است، و آنان تفاوت آن دو را به گونه‌ای که پیش از این یادآور شدیم، بیان کرده‌اند.

نظریه دوم

نظریه دوم درباره تفاوت میان نبی و رسول ـ که دیدگاه مشهور میان متکلمان و مفسران اسلامی است ـ این است که رسول، پیامبری است که مأمور ابلاغ پیام‌های الهی به مردم است، ولی نبی، پیامبری است که حامل پیام‌های الهی است، خواه، مأمور به ابلاغ آنها باشد، و یا مأمور به ابلاغ آنها نباشد.[۷][۸][۹][۱۰]

ارزیابی نظریه دوم

بنابراین دیدگاه، نسبت میان نبی و رسول، عموم و خصوص مطلق است؛ زیرا هر رسولی نبی هم هست، ولی هر نبیی، رسول نیست، ‌ این نظریه با آن چه ما پیش از این یادآور شدیم که نبوت و رسالت از نظر کلامی با یکدیگر ملازمه دارند، ناسازگار است. با این حال می‌توان گفت: مقصود از این نظریه آن نیست که در میان پیامبران کسانی بوده‌اند که در عین این که حامل پیام‌های الهی بوده‌اند، هیچگاه مأموریت ابلاغ آن پیام‌ها را به مردم نداشته‌اند، زیرا چنین فرضی با فلسفه نبوت که هدایت مردم است منافات دارد، بلکه مقصود این است که ممکن است در شرایطی، فردی دارای مقام نبوت باشد، ولی هنوز به مقام رسالت نرسیده باشد، یعنی به دلایلی مأموریت ابلاغ پیام‌های الهی به مردم را نداشته باشد. به عبارت دیگر، چه بسا پیامبران الهی قبل از آن که به رسالت مبعوث شوند، مقام نبوت را داشته‌اند، یعنی با عالم غیب در ارتباط بوده، و معارفی نیز به آنان وحی می‌شده است، اما مأمور ابلاغ آن معارف به مردم، و هدایت آنان نبوده‌اند. البته روشن است که پیامبران الهی در آن زمان به عنوان پیامبر نیز شناخته نمی‌شدند، ولی آن‌گاه که مأموریت هدایت بشر را عهده‌دار می‌شدند، هم دارای مقام نبوت بودند، و هم مقام رسالت. و در اصطلاح کلامی، هر گاه نبوت به کار رود، همین معنا مقصود است. حاصل آن که: از منظر علم کلام و با توجه به فلسفه نبوت، میان نبی و رسول فرق نیست، ولی از جنبه‌های دیگر می‌توان میان آن دو فرق گذاشت. از قبیل آن چه در روایات بیان شده است، و یا فرقی که از مفسران و متکلمان یادآور شدیم، با توضیحی که درباره آن ارائه گردید.

نظریه سوم

برخی نیز فرق میان نبی و رسول را براساس کتاب و شریعت دانسته‌اند. به این صورت که: نبی و رسول در این جهت که مأموریت هدایت و رهبری مردم را دارند تفاوتی ندارند؛ ولی رسول، به پیامبری گفته می‌شود که صاحب شریعت مستقل، و دارای کتاب آسمانی باشد، و نبی به پیامبری گفته می‌شود که صاحب شریعت و کتاب آسمانی مستقل نباشد.[۱۱][۱۲][۱۳][۱۴] (به صورت «به شرط لا» یا به صورت «لا بشرط»).

ارزیابی نظریه سوم

این نظریه، از این جهت که هدایت و تبلیغ را مأموریت مشترک نبی و رسول می‌داند، مورد قبول است؛ ولی از این جهت که تفاوت میان رسول و نبی را به صاحب شریعت و کتاب بودن و غیر آن گذاشته است، دلیل استواری ندارد، بلکه با کاربردهای واژه نبی و رسول در قرآن کریم و روایات سازگار نیست، زیرا قرآن کریم، حضرت اسماعیل(این اسماعیل پسر حضرت ابراهیم نیست، بلکه پیامبر دیگری است.) ـ علیه‌السلام ـ را رسول نامیده است، در حالی که او صاحب کتاب و شریعت مستقل نبوده است. «وَ اذْکُرْ فِی الْکِتابِ إِسْماعِیلَ إِنَّهُ کانَ صادِقَ الْوَعْدِ وَ کانَ رَسُولاً نَبِیًّا. [۱۵] نیز عموم پیامبران را رسول نامیده است: «وَ لَقَدْ بَعَثْنا فِی کُلِّ أُمَّهٍ رَسُولاً أنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَّاغُوتَ. [۱۶]

پانویس

  1. (النبأ خبر ذو فائده عظیمه یحصل به علم أو غلبه ظنٌ، و لا یقال للخبر فی الأصل نبأ حتی یتضمن هذه الأشیاء الثلاثه.)
  2. مفردات راغب، ماده نبأ.
  3. بقره/سوره۲، آیه ۲۱۳.
  4. حدید/سوره۵۷، آیه ۲۵.
  5. اصول كافی، ج ۱، كتاب الحجه، باب الفرق بین الرسول و النبی.
  6. مریم/سوره۱۹، آیه ۵۱.
  7. حج/ سوره۲۲، آیه۵۲.
  8. تفسیر تبیان، ج ۷، ص ۳۳۱.
  9. مجمع البیان، ج ۴، ص ۹۱.
  10. تفسیر المنار، ج ۹، ص ۲۲۶ـ۲۲۵.
  11. تفسیر الجلالین، تفسیر آیه ۵۲، سوره حج.
  12. تفسیر كشاف، ج ۲، ص ۳۵۲ـ۱۶۵
  13. تفسیر بیضاوی، ج ۴، ص ۵۷.
  14. اسرار الحكم، ص ۳۹۵.
  15. سرمایه ایمان، صص ۸۶ـ۸۵.
  16. مریم/سوره۱۹، آیه ۵۴.

منابع

اندیشه قم - علی ربانی گلپایگانی - عقاید استدلالی