اتیوپی از نخستین پایگاه اسلام تا جایگاه فعلی مسلمانان (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

[[پرونده:Jeld4.jpg|بندانگشتی|فصلنامه چهارم اندیشه تقریب ]]

سرزمین «حبشه» نامی آشنا برای مسلمانان است. در این مقاله سعی شده ابعاد تاریخی ـ سیاسی حبشه به اجمال گزارش شود. سبب نام‌گذاری اتیوپی، ویژگی‌های جغرافیایی و اقلیمی و برخی از ویژگی تاریخی و تقسیمات کشوری و ویژگی‌های سیاسی این سرزمین، بخشی از مباحث این مقاله است. در بخش دیگر با بیان ظهور دین و آیین مسیحیت و چگونگی ورود و رواج سه مذهب ارتدوکس، کاتولیک و پروتستان، به مسأله اسلام و مسلمانان در حبشه پرداخته شده‌است. گزارش وضعیت مسلمانان اتیوپی در قرن بیستم با تأکید بر أ. مسلمانان اتیوپی در زمان حاکمیت ایتالیا ؛ ب. اسلام و مسلمانان اتیوپی در زمان حاکمیت سوسیالیست‌ها ؛ ج. رشد فعالیت مسلمانان در سه دهه پایانی قرن بیستم، بخش دیگر این نوشتار است.<br>

حبشه به علت پذیرایی از مسلمانان مهاجر، از جهاد اسلامی مستثنا شد. نجاشی، نخستین پادشاهی بود که به اسلام گروید و مزار وی اکنون زیارتگاه مسلمانان این کشور است. در منابع عربی، «حبشه» سرزمینی گسترده‌تر از «اتیوپی» امروزی را شامل می‌شود. مرزهای این کشور در ادوار تاریخ دستخوش دگرگونی بوده‌است. در اوایل دوره اسلامی، کشور حبشه تا کناره‌های دریای احمر امتداد داشت. حتی در زمان‌های اخیر که برخی از سواحل اطراف آن ضمیمه کشور عثمانی شده بود، ایالت‌های جداگانه به نام «حبش ایالتی» پدید آمده بود ؛ سپس سواحل آن به ایالت جده و زمانی به ایالت مصر ملحق می‌شد. هر چند مسلمانان طی قرون 15 تا 17 میلادی دولت شهرهای مستقل را در شرق فلات اتیوپی تأسیس کردند، به علت اختلاف‌های قومی با یک‌دیگر اتحاد نداشته، مجبور بودند برای در امان ماندن از تهاجم حکومت مسیحی، جزیه سنگینی را به حکومت حبشه بپردازند. <ref>لغت نامه دهخدا، ج 19، ص 211.</ref><br>

نام اتیوپی از آئتیوپیای(Aethiopia) لاتین، از واژه اتیوپیای(Ethiopia) یونانی وارد زبان‌های اروپایی شده است. این نام به معنای سرزمین تیره پوستان یا صورت سوختگان است ؛ چنان که «حبشه» را کشور سیاهان گویند که با تلفظ آبیسینیا(Abyssinia) به زبان‌های اروپایی نیز راه یافته و در اصل، عنوان طایفه‌ای بوده است که از سرزمین‌های عربی به شاخ افریقا کوچ کرده اند.<ref>دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج 6، واژه ی «اتیوپی».</ref>

#Semites در منطقه شمالی ؛

#Cushtes در مناطق شرقی ؛

#Nilosaharan در مناطق شرق و جنوب شرقی ؛

اتیوپی دارای تاریخی بسیار کهن، و یکی از قدیم‌ترین مناطق زیستی انسانی است. کوشی‌های جنوبی افریقا در هزاره دوم قبل از میلاد از طریق اتیوپی به قسمت‌هایی که امروزه کنیا و تانزانیا خوانده می‌شود، وارد شده‌اند. این عده در آغاز مسیحیت به دو گروه تقسیم شده‌اند: گروهی به زندگی مبتنی بر گردآوری خوراک و شکار ادامه داده‌اند ؛ اما گروه دیگر که از لحاظ فرهنگی غلبه داشته‌اند، ارتفاعات را به اشغال خود در آورده و به نگهداری دام و تا حدی کشاورزی پرداخته‌اند. <ref>دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج 6، واژه اتیوپی، ص 570 به نقل از: ast Africa: its Peoples and Resourses, ed, W.T.W.Morgan, London, 1984,P.23.</ref><br>

پادشاهی آکسوم در پیش از میلاد در شمال اتیوپی پدید آمد و در سده‌های 3 و 4 به اوج شکوفایی خود رسید. عزانا (Azana) پادشاه آکسوم در 324 میلادی به مسیحیت گروید. در این دوره، میان بیزانس و اتیوپی مسیحی روابط دوستانه‌ای برقرار شد ؛ اما تمدن آکسوم برای مدت طولانی از قرن هشتم تا دوازدهم رو به افول گذاشت. افزون بر آن، دولت آکسوم هنگام ورود مسلمانان در سده 7 میلادی به اتیوپی، به سبب قدرت گرفتن ایرانیان در دریای سرخ رو به ضعف نهاده بود.<br>

اسلام در آغاز میان عشایر ساحل دریای سرخ رایج شد؛ سپس به سمت شمال و بلندی‌های شرقی گسترش یافت. گسترش اسلام با عربی شدن ساکنان اتیوپی همراه نبود ؛ بلکه سازمان‌های اجتماعی آنان به همان صورت محفوظ ماند؛ هر چند از این زمان به بعد، آثار مسیحیت در سواحل دریای سرخ از میان رفت و راه‌های ارتباطی آکسوم به دست مسلمانان افتاد. <ref>همان، ص 571.</ref><br>

در دوران حضور دو ابر قدرت امریکا و اتحاد جماهیر شوروی و به ویژه دوره جنگ سرد، کشور اتیوپی به لحاظ موقعیت جغرافیایی‌اش مورد توجه خاص این دو ابرقدرت بود. اتیوپی به جهت قرار گرفتن کنار ساحل دریای سرخ و نزدیکی با تنگه باب‌المندب موقعیت راهبردی ویژه‌ای داشت ؛ اما با جدایی اریتره تا حدودی از اهمیت سوق‌الجیشی اتیوپی کاسته شده‌است با این حال، اتیوپی کماکان با توجه به سابقه دیرینه تاریخی و فرهنگی‌اش و همچنین وجود مقر سازمان وحدت افریقا و کمیسیون اقتصادی سازمان ملل برای افریقا اهمیت ویژه‌ای در افریقا و به ویژه منطقه شاخ دارد. <ref>اتیوپی، ص66و7.</ref><br>

==أ. مذهب ارتدوکس==

پذیرش مسیحیت از طرف یکی از امپراتوران آکسوم باعث نزدیکی حبشه به روم و مصر شد ؛ ولی سبب پذیرش این دین از سوی قاطبه مردم نبود و آنها تا مدت‌ها، همچنان بت‌پرست باقی ماندند. از طریق امپراتور، بزرگان قوم و نجیبان و نزدیکان وی به وسیله کشیشان مذکور مسیحی شدند و در حقیقت فرومنتیوس نخستین کسی بود که به حبشه آمد و مسیحیت ارتدوکس وابسته به کلیسای اسکندریه را به این کشور معرفی کرد.  

==ب. مذهب کاتولیک==

==ج. مذهب پروتستان==

تاریخ ورود این مذهب به حبشه به طور دقیق معلوم نیست ؛ اما از شواهد وقراین چنین بر می‌آید که پس از ورود مذهب کاتولیک یعنی در نیمه دوم قرن هفدهم میلادی، مذهب پروستان به وسیله میسیونرهای سوئدی به حبشه آمد و به مسیحیانی در استان تیگره معرفی شد <ref>اتیوپی، ص 21و22.</ref><br>

==أ. وجود زمینه خداپرستی:== از ورود مسیحیت به حبشه پیش از این سخن گفتیم. نفوذ مسیحیت در حبشه، دولت آن را به جنبش اسلام مساعد کرده بود. پادشاه مسیحی حبشه به نهضت خداپرستی میان بت پرستان جزیرة العرب به نظر احترام می‌نگریست ؛ به ویژه در آغاز ظهور اسلام که با شعار «لااله‌الاالله» و مبارزه با بت‌پرستی همراه بود و این رویکرد با ادیان ابراهیمی مخالفتی نداشته و حتی در مواردی روابط پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله) با یهودیان مدینه تا وقتی که به توطئه و پیمان شکنی دست نزدند، از سویی و مسیحیان حبشه از سوی دیگر نیکو بوده‌است.<br>

==ب. کودکی پیامبر اسلام و روحانیان مسیحی حبشه:== ایام کودکی زندگی پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله)حادثه‌های مهمی را به یاد داشت. در جریان شیرخوارگی کودک عبدالمطلب به وسیله حلیمه سعدیه از قبیله «بنی سعد» که تا مدت پنج سال در آن قبیله بود، دو یا سه بار به مکه برگشت داده شد تا مادرش را ببیند.<br>

این مطلب هیچ استبعادی ندارد ؛ زیرا به تصریح قرآن، علایم پیامبر در انجیل بیان شده بود. هیچ مانعی ندارد که دانشمندانِ وقت، از روی آن علایم، دارنده آن را تشخیص داده باشند.<ref>جعفر سبحانی، ج 1، ص 165.</ref><br>

و یاد آور هنگامی که عیسای مریم به بنی اسرائیل گفت: من همانا رسول خدا به سوی شما هستم، و بر حقانیت کتاب تورات که مقابل من است، تصدیق می‌کنم ونیز شما را مژده می‌دهم که بعد از من، رسول بزرگواری که نامش ]در انجیل من[ احمد است، بیاید. چون آن رسول با آیات و معجزات به سوی خلق آمد، گفتند: این [معجزات و قرآن وی] سحری آشکار است.

با آغاز دعوت رسالت پیامبر اسلام(صلی الله علیه وآله)، مشرکان قریش یاران حضرت را آزردند. با افزایش گروندگان به اسلام، خشم قریش فزونی یافت و شکنجه مسلمانان بیشتر شد. پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) به مسلمانان دستور داد در شهرها و زمین‌های دیگر پراکنده شوند. آنان پرسیدند: کجا رویم؟ حضرت به سمت حبشه که آن را بسیار دوست می‌داشت، اشاره کرد. دو گروه از مسلمانان که نام سی تن از آنان در مصادر تاریخی آمده است، به حبشه مهاجرت کردند، و در هجرت، ضمن حفظ دین خود، به تبلیغ اسلام پرداختند و بسیاری از آنان در سال هفتم هجرت به مدینه آمدند.<ref>ر.ک: طبقات ابن سعد، ج 1، ص 188ـ192 ؛ ابن عبد ربه، ج 2، ص 277.</ref><br>

==د. پذیرش دعوت پیامبر:== سال ششم هجرت، هشت فرستاده از سوی پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) به سرزمین‌ها و حاکمیت‌های اطراف جزیرة‌العرب فرستاده شدند و پادشاهان را به دین اسلام دعوت کردند.

طبق نقل ابن سعد، عمرو بن امیه الضمری از سوی پیامبر(صلی الله علیه وآله) به اصحم جهت دعوت پادشاه حبشه فرستاده شد و وی اسلام را با آغوش باز پذیرفت و به آن نامه پاسخ نیکو داد و تحفه‌ها و هدایایی فرستاد.<ref>ر.ک: طبقات ابن سعد، ج 1، ص 189 ؛ ابن عبدربه، ج 1، ص 211</ref> و نیز آن‌گاه که خبر درگذشت نجاشی پادشاه حبشه به مدینه رسید، پیامبر(صلی الله علیه وآله) در مدینه بر وی نماز میت غایب خواند.<br>

==هـ . بلال حبشی:== بلال، جوانی که با خلوص ایمان و استقامت کم نظیر، نام حبشه را ماندگار کرده و الگویی برای همه شده‌است. پدر و مادر وی از کسانی بودند که از «حبشه» به حالت اسارت وارد جزیرة العرب شده بودند. بلال که بعد مؤذن رسول گرامی شد، غلام امیه بن خلف بود. امیه از دشمنان سرسخت پیشوای بزرگ مسلمانان به شمار می‌رفت و چون عشیره رسول خدا دفاع از حضرت را بر عهده گرفته بودند، برای انتقام، غلام تازه مسلمان خود را پیش چشم مردم شکنجه می‌داد و او را در گرم‌ترین روزها با بدن برهنه روی ریگ‌های داغ می‌خوابانید، و سنگ بسیار بزرگ و داغی را روی سینه او می‌نهاد و او را با این جمله مخاطب می‌ساخت: «دست از تو بر نمی‌دارم تا این که به همین حالت جان بسپاری یا از اعتقاد به خدای محمد برگردی، و «لات» و «عزّی» را بپرستی» ؛ ولی بلال در برابر آن همه شکنجه، گفتار او را با دو کلمه که روشنگر پایه استقامت او بود، پاسخ می‌داد و می‌گفت: «أحد، أحد» یعنی خدا یکی است! و هرگز به آیین شرک و بت‌پرستی برنمی‌گردم. استقامت این غلام سیاه که در دست سنگدلی اسیر بود، باعث شگفتی دیگران شد. حتی ورقة بن نوفل، بر وضع رقت‌بار او گریست و به امیه گفت: به خدا سوگند! هرگاه او را با این وضع بکشید، من قبر او را زیارتگاه خواهم ساخت.<ref>ر.ک: سیره ابن هشام، ج 1، ص 318.</ref><br>

گاهی امیه شدت عمل بیشتری نشان می‌داد ؛ ریسمانی به گردن بلال می‌افکند و به دست بچه‌ها می‌داد تا او را در کوچه‌ها بگردانند.<ref>ر.ک: طبقات ابن سعد، ج 3، ص 233.</ref><br>

در جنگ بدر، نخستین جنگ اسلام، امیه با فرزندش اسیر شدند. برخی از مسلمانان به کشتن امیه رأی نمی‌دادند ؛ ولی بلال گفت: او پیشوای کفر است و باید کشته شود ؛ و بر اثر اصرار او، پدر و پسر به کیفر اعمال ظالمانه خود رسیدند و هر دو کشته شدند.<ref>فروغ ابدیت، ج 1، ص 277و288.</ref><br>

==أ. مسلمانان اتیوپی در زمان حاکمیت ایتالیا==

در آستانه قرن بیستم، یعنی سال 1869 میلادی، اتیوپی موفق شد ایتالیایی‌ها را شکست دهد. در سال 1930 میلادی پس از درگیری‌هایی، هایله سلاسی روی کار آمد. در سال 1935 میلادی ایتالیا دوباره این کشور را اشغال کرد ؛ اما با شکست در جنگ جهانی دوم در سال 1941 میلادی، اتیوپی و سایر کشورهای افریقای شرقی را تخلیه کرد.<br>

دادگاه‌های شریعت (اسلامی) در اعلامیه سال 1962 در بخش دادگاه‌ها و قانون آیین دادرسی مدنی، قانونی شناخته نشدند ؛ هر چند فعالیت آنها در عمل استمرار یافت. دولت امیدوار بود با تجویز وجود آنها، بدون اعطای وضعیت قانونی، این دادگاه‌ها هم سرانجام مانند خود مسلمانان پژمرده و منقرض شوند.<br>

==ب. اسلام و مسلمانان اتیوپی در زمان حاکمیت سوسیالیست‌ها 1975-1991میلادی==

به رغم طوفان‌های تحولی که در سال‌های 1960 تا1970 در سراسر کشور جریان داشت،اسلام درآستانه بروز جنبش مردمی سال 1974 همچنان داغ قدیم همکاری با تجاوز خارجی را بر پیشانی خود داشت و مسلمانان اتیوپی فقط بیگانگانی که اقلیت ناچیزی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، شمرده می‌شدند.<br>

1. حمایت دولت از دین اسلام باید در قانون اساسی بیان، و در عمل اجرا شود ؛ 2. دولت به مسلمانان اجازه دهد که تشکیلات دینی تأسیس کنند؛ 3. دادگاه‌های شریعت باید با بودجه معین موجودیت مستقل داشته باشند و این موضوع در قانون اساسی اصلاحی ذکر شود ؛ 4. تعطیلات و اعیاد اسلامی به طور رسمی مراعات شوند؛ 5. تشکیل انجمن جوانان مسلمان و انجمن زنان مسلمان رسمیت یابند؛ 6. مسلمانان اجازه داشته باشند زمین تملک کنند؛ 7. مسلمانان اتیوپی از حق تملک زمین محروم هستند و این موضوع غیر واقعی بودن این جمله پادشاه را ثابت می‌کند که همواره تکرار می‌کند: کشور به همگی تعلق دارد و دین امر شخصی تلقی می‌شود؛ بنابراین، کابینه جدید باید به این مطلب جامه عمل بپوشاند؛ 8. مسلمانان اتیوپی باید اجازه داشته باشند در امور اداری، قضایی، خدمات سیاسی، ارتش و خدمات دولتی اشتغال داشته، فعالیت کنند؛ 9. دولت باید از تبلیغ و ترویج اسلام حمایت و برای امور تبلیغی بودجه‌ای تخصیص دهد. همچنین مبلغان مسلمان مجاز باشند به کشور وارد شوند؛ 10. تعلیم و تبلیغ اسلام باید از طریق پخش برنامه‌هایی در رسانه‌های گروهی صورت پذیرد؛ 11. عبارت «مسلمانان اتیوپی» باید جایگزین اصطلاح «مسلمانان مقیم اتیوپی» شود؛ 12. آموزه‌های اسلام باید در تمام مدارس تدریس شود؛ 13. دولت به مسلمانان اجازه دهد مسجد بسازند و کالاهای مورد نیاز برای این منظور معافیت گمرکی داشته باشد.<br>

همزمان در یک جوابیه آشکار به ادعاهایی که از سوی برخی کشورهای عربی همسایه مطرح می‌شد، کلیسا این مطلب را که پیروان ادیان دیگر غیر از مذهب ارتدوکس از مسافرت آزادانه در داخل کشور محروم هستند، تکذیب کرد.کلیسا همچنین اعلام کرد هرگز دستور نداده که باید قوانین جزایی و مدنی بر قوانین کلیسایی مبتنی شوند. کلیسا از ساختن مکان‌های عبادت به وسیله غیر مسیحیان جلوگیری نکرده و افرادی را که خواهان تابعیت اتیوپی هستند به پذیرش مسیحیت ارتدوکس وانداشته است و بر خلاف حکومت اسرائیل، کلیسای ارتدوکس خواهان این نیست که در آن غیر مسیحیان، اتباع درجه دوم تلقی شوند.<br>

==ج. رشد فعالیت مسلمانان==

اعلامیه اصلاحات ارضی مارس 1975 در ابتدا به نظر می‌رسید که به سود دهقانان جنوب اتیوپی باشد ؛ چراکه دهقانان این ناحیه را که عموماً مسلمان بودند، از استثمار قبیله آمهارا(Amhara) در جایگاه صاحبان زمین آزاد کرده بود ؛ با وجود این، اقدام‌های بعدی دولت برای ایجاد مزارع اشتراکی باعث شد که حمایت اولیه از اصلاحات ارضی از دست برود. اصلاحات ارضی در شمال، به ویژه برای دهقانان مسلمان نحس بود ؛ زیرا قانون اصلاحات ارضی استخدام نیروی کار را ممنوع می‌کرد و همین باعث شد که مالکان زمین، دهقانان را از زمین خود بیرون کنند. طی دو ماه از زمان صدور اعلامیه، دولت مجبور شد اردوگاه‌هایی برای دهقانان مسلمان گجام (Gojjam) بر پا کند و ناخواسته آنان را در جای دیگری مستقر سازد.<br>

با این حال، از آغاز سال 1979 گزارش‌های رسمی درباره اعیاد اسلامی که در روزنامه دولتی آدیس زمن به چاپ می‌رسید، به تدریج کوتاه‌تر می‌شد. این امر نشان‌دهنده این مطلب بود که دولت به امور مذهبی بی‌توجهی می‌کند. در سال‌های بعد، از ذکر گزارش‌های تفصیلی در خصوص اعیاد اسلامی به طور کلی پرهیز می‌شد و فقط برای آگاهی عموم اطلاعیه‌هایی به چاپ می‌رسید ؛ با وجود این، انتصاب مسلمانان به مقام‌های بلند دولتی، هیأت‌های دیپلماتیک و ارتش در مقایسه با دوران‌های پیشین قابل توجه می‌نُمود.<br>

کوشش‌های مستمر مسلمانان برای تأمین شناسایی قانونی مجلس اعلای امور اسلامی اتیوپی در طول دوران حکومت نظامیان به نتیجه نرسید. هرچند این مجلس عملاً موجودیت و فعالیت داشت، موجودیت و فعالیت آن از پایه‌های قانونی یا شناسایی رسمی ناشی نمی‌شد ؛ بلکه فعالیت مجلس مدیون تصمیم جدی، پیگیری و قدرت کسانی بود که آماده بودند به هر قیمتی موجودیت آن را حفظ کنند.<br>

در سپتامبر 1991تجدید ساختار اساسی مجلس آغاز شد. پیش از آن در انتخاباتی که برای ریاست مجلس در اکتبر 1990، حدود شش ماه بعد از فوت بنیانگذار آن، عالم معروف و محبوب حاج حبیب ثانی صورت گرفته بود، عمر حسین عبدالواحد، رئیس دادگاه‌های شریعت تا برگزاری انتخابات سراسری و قانونی به ریاست موقت مجلس برگزیده شد. این دومین باری بود که اعضای مجلس، خودشان رئیس مجلس را برمی‌گزیدند.<ref>برای توضيحات بيشتر، ر.ك: مقاله گفتمان تاريخی مسلمانان اتيوپی، نوشته دكتر حسين احمد(استاديار دانشگاه آديس آبابا) ترجمه محمدحسين مظفری، و نيز روزنامه آديس زمن Addis Zaman بين سال‌های 1974 ـ 1993 و نيز مقاله‌های تحقيقاتی پيرامون تاريخ سياسی اتيوپی كه از سال 1970 به بعد منتشر شده است و نيز هدهد، گزارش ويژه اتيوپی 98، سال دوم، ش 20، بهمن 1377، محمدحسين مظفری، رايزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ايران ـ آديس آبابا.</ref><br>

مسلمانان اتیوپی طی دوران حکومت‌های حاکم بر این کشور موقعیت خوبی نداشته و دارای حداقل حقوق اجتماعی، سیاسی و اقتصادی بودند. با این حال هنگام اشغال اتیوپی به وسیله نیروهای ایتالیایی، تغییراتی در وضعیت آنها پدید آمد و آزادی‌های بیشتری برای مردم مسلمان آن کشور فراهم شد ؛ اما همان طور که صباچی(Sbacchi) مورخ مهم ایتالیایی، سیاست ایتالیا در اتیوپی را وصف کرده، حمایت از مسلمانان برای رسیدن به اهداف و منافع نظامی و سیاسی‌اش بوده است.<br>

با روی کار آمدن حزب PRDEF در سال 1991 اجماع قاطعی وجود دارد که دورانی با آزادی‌ها و نتایج به نسبت مهمی برای مسلمانان آغاز شد. یکی از دستاوردها این بود که محدودیت وضع شده برای سفر به مکه رفع شد ؛ با وجود این، باید اشاره کرد که این موضوع امتیار خاصی برای مسلمانان نبود ؛ بلکه بخشی از سیاست لیبرالی و آزادسازی بود که رژیم فعلی درباره سفرهای خارجی به طور کلی اعم از سفرهای تجارتی، زیارتی یا سیاحتی داشته‌است. دستاورد دیگر، پایان یافتن سانسور و رفع ممنوعیت واردات متون دینی و به ویژه قرآن کریم بود. برپایی جشن‌های مربوط به اعیاد اسلامی در محل استادیوم و اجازه تکمیل ساختمان مساجد نیز از تغییرات مهم بود.<br>

با گشایش سفارت ایران در آدیس آبابا و ملاقات‌های متعدد مقام‌های سیاسی و اقتصادی دو کشور، سطح مناسبات دو جانبه ایران و اتیوپی به گونه شایسته‌ای رشد کرد تا این که آقای تامیرات لاینه نخست وزیر پیشین اتیوپی در زمان ریاست جمهوری حضرت آیت ا... خامنه‌ای به تهران سفر کرد. در جریان این سفر، نخستین قراردادهای اقتصادی دو کشور در زمینه همکاری‌های نفتی، فولاد و مصالح ساختمانی به امضا رسید ؛ البته مناسبات اقتصادی ایران و اتیوپی به تبع روابط سیاسی دوجانبه، با برکناری دولت سرهنگ منگیستو هایله ماریام و روی کار آمدن دولت موقت آقای ملس زنادی در این کشور رشد بیشتری یافت و با آغاز دوران ریاست جمهوری آقای نگاسو گیدادا بهتر شد تا این که نخستین اجلاس کمیسیون همکاری‌های مشترک دو کشور در 26 بهمن ماه 1378 در شهر آدیس آبابا برگزار شد.<br>

#ابن عبد ربه، عقد الفرید، ج 2.

#اتیوپی.

#جعفر سبحانی، فروغ ابدیت، ج 1.

#دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج 6.

#سیره ابن هشام، ج 1.

#طبقات ابن سعد، ج 1و3.

#لغت‌نامه دهخدا، ج 19.

#ویل دورانت، تاریخ تمدن، ج 4.

 

[[رده: مقالات]]  

[[رده: اتیوپی]]

[[رده: منشورات مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی]]