پرش به محتوا

راهکارهای فقهی وحدت و تقریب مذاهب از دیدگاه آیت‌الله تسخیری (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

جز
تمیزکاری
جز (جایگزینی متن - 'کتابها' به 'کتاب‌ها')
جز (تمیزکاری)
خط ۲: خط ۲:


=مقدمه=
=مقدمه=
تاریخ مذهبی شاهد فتواهای خشونت‌آمیزی است که نتیجه تقلید و تعصب مذهبی است و این فتواها موجب بالا گرفتن بسیاری از مباحث حاشیه‌ای در فقه اسلامی‌گردیده و سهم زیادی را در قومی‌گرایی مذهبی در عرصه فقه اشغال کرده است. در سایه این فتواهای متعصبانه در فقه، اختلافات جزیی بین مذاهب، تبدیل به خطوط قرمزی شده که عبور و اغماض از آنها ناممکن می‌نماید. طبیعی است در چنین فضایی آنچه نجات‌بخش است و کمک به اهداف عالیه فقهی می‌کند، نظریه «فقه وحدت» است که بیرون از حدود مذهبی و با تمسک به مجالات مشترک بین مذاهب، به دنبال استخراج و استنباط احکام فقهی است.آیت‌الله تسخیری چندین راهکار نظری و عملی برای تقریب مذاهب اسلامی پیشنهاد می­دهد که مهم‌ترین آنها از این قرار است:
تاریخ مذهبی شاهد فتواهای خشونت‌آمیزی است که نتیجه تقلید و تعصب مذهبی است و این فتواها موجب بالا گرفتن بسیاری از مباحث حاشیه‌ای در فقه اسلامی‌گردیده و سهم زیادی را در قومی‌گرایی مذهبی در عرصه فقه اشغال کرده است. در سایه این فتواهای متعصبانه در فقه، اختلافات جزیی بین مذاهب، تبدیل به خطوط قرمزی شده که عبور و اغماض از آنها ناممکن می‌نماید. طبیعی است در چنین فضایی آنچه نجات‌بخش است و کمک به اهداف عالیه فقهی می‌کند، نظریه «فقه وحدت» است که بیرون از حدود مذهبی و با تمسک به مجالات مشترک بین مذاهب، به دنبال استخراج و استنباط احکام فقهی است. آیت‌الله تسخیری چندین راهکار نظری و عملی برای تقریب مذاهب اسلامی پیشنهاد می­دهد که مهم‌ترین آنها از این قرار است:
= راهکارهای پیشنهادی=
= راهکارهای پیشنهادی=
== اصالت تقریب==
== اصالت تقریب ==
اصل وحدت اسلامی، یکی از ویژگی‌های مهم اجتهاد است که بدون آن نمی‌توان ادعای هویت نمود. اگر در استنباطات فقهی، فتوای فقیه موجب از هم گسیختن جامعه اسلامی‌گردد، نه تنها مورد تأیید اسلام نیست بلکه در تعارض با تأکیدات مکرر اسلام نسبت به وحدت و اخوت دینی است
اصل وحدت اسلامی، یکی از ویژگی‌های مهم اجتهاد است که بدون آن نمی‌توان ادعای هویت نمود. اگر در استنباطات فقهی، فتوای فقیه موجب از هم گسیختن جامعه اسلامی‌گردد، نه تنها مورد تأیید اسلام نیست بلکه در تعارض با تأکیدات مکرر اسلام نسبت به وحدت و اخوت دینی است
به اعتقاد آیت‌الله تسخیری اسلام بر وحدت اصل انسانی و اسلامی تأکید ورزیده، انسان را به حضور جمعی در مسیر خدا شدن و اجتناب از گام‌ های شیطان، دعوت می‌کند.
به اعتقاد آیت‌الله تسخیری اسلام بر وحدت اصل انسانی و اسلامی تأکید ورزیده، انسان را به حضور جمعی در مسیر خدا شدن و اجتناب از گام‌ های شیطان، دعوت می‌کند.
خط ۱۲: خط ۱۲:
اساساً اختلافات اجتهادی ناشی از کوته‌نظری و قصور در عملیات اجتهادی است، بنابراین مجتهدان وظیفه دارند همواره با تمرکز بر مصالح اسلام، اجتناب از هواهای سیاسی، آگاهی به مبانی فقاهت و توجه به مقتضیات زمان، فتواهای وحدت‌گرایانه صادر کنند تا جوامع اسلامی در سایه این استنباطات، زندگی آرام و سالمی را تجربه کنند.
اساساً اختلافات اجتهادی ناشی از کوته‌نظری و قصور در عملیات اجتهادی است، بنابراین مجتهدان وظیفه دارند همواره با تمرکز بر مصالح اسلام، اجتناب از هواهای سیاسی، آگاهی به مبانی فقاهت و توجه به مقتضیات زمان، فتواهای وحدت‌گرایانه صادر کنند تا جوامع اسلامی در سایه این استنباطات، زندگی آرام و سالمی را تجربه کنند.


ایشان معتقد است «هر متفکر اسلامی واقعی و دلسوز امت اسلامی به طور طبیعی تقریبی است؛ چراکه اصلاً اسلام ریشه و پایه‏‌های تقریب را از ابتدا مطرح کرده، یعنی دعوت اسلام به عقلانیت، گفتگو و بیدار کردن زمینه‌‏های مشترک با دیگران حتی اهل کتاب را عنوان کرده است. در قرآن آیاتی وجود دارد که نشان می‌‏دهد یک فرد مسلمان همواره بر زمینه‏‌های مشترک با دیگران تأکید می‌‏کند.از این‌رو تأکید اسلام، همواره بر ایجاد فضای اخوت و وحدت اسلامی است»
ایشان معتقد است «هر متفکر اسلامی واقعی و دلسوز امت اسلامی به طور طبیعی تقریبی است؛ چراکه اصلاً اسلام ریشه و پایه‏‌های تقریب را از ابتدا مطرح کرده، یعنی دعوت اسلام به عقلانیت، گفتگو و بیدار کردن زمینه‌‏های مشترک با دیگران حتی اهل کتاب را عنوان کرده است. در قرآن آیاتی وجود دارد که نشان می‌‏دهد یک فرد مسلمان همواره بر زمینه‏‌های مشترک با دیگران تأکید می‌‏کند. از این‌رو تأکید اسلام، همواره بر ایجاد فضای اخوت و وحدت اسلامی است»
==اولویت مرجعیت علمی اهل بیت علیهم السلام بر مرجعیت سیاسی آنان==
== اولویت مرجعیت علمی اهل بیت علیهم السلام بر مرجعیت سیاسی آنان ==
یشان معتقد است در بحث تقریب در جهان اسلام باید راجع به امامت و مرجعیت علمی اهل بیت سخن گفت و نه مرجعیت و امامت سیاسی آن بزرگواران. آیت‌الله تسخیری به طور مفصل به این بحث پرداخته و بر اساس منابع اهل سنت مرجعیت علمی اهل بیت را تبیین کرده است.
یشان معتقد است در بحث تقریب در جهان اسلام باید راجع به امامت و مرجعیت علمی اهل بیت سخن گفت و نه مرجعیت و امامت سیاسی آن بزرگواران. آیت‌الله تسخیری به طور مفصل به این بحث پرداخته و بر اساس منابع اهل سنت مرجعیت علمی اهل بیت را تبیین کرده است.


منظور از مرجعیت علمی نقطه مشترکی است که مورد اتفاق مسلمانان و پایان دهنده اختلافات آنها، مخصوصا در عرصه‌های فقهی و اعتقادی باشد. این مرجعیت، حقایق قرآن و سنت را بگونه­ ای بازگو می­کند که مانع از برخورد بین مسلمانان می­شود. دنیای اسلام همچنانکه مقام معظم رهبری فرموده ­اند، می­تواند برمحور دو نقطه مربوط به اهل بیت، اتفاق و اتحاد داشته باشد؛ یکی محبت است که یک امر عاطفی و عقیدتی است و مسلمانان به محبت اهل بیت امر شده‌اند و همه آن را قبول کرده­ اند.این نقطه می­تواند نقطه تمرکز عواطف و احساسات همه مسلمین باشد.  
منظور از مرجعیت علمی نقطه مشترکی است که مورد اتفاق مسلمانان و پایان دهنده اختلافات آنها، مخصوصا در عرصه‌های فقهی و اعتقادی باشد. این مرجعیت، حقایق قرآن و سنت را بگونه­ ای بازگو می­کند که مانع از برخورد بین مسلمانان می­شود. دنیای اسلام همچنانکه مقام معظم رهبری فرموده ­اند، می­تواند برمحور دو نقطه مربوط به اهل بیت، اتفاق و اتحاد داشته باشد؛ یکی محبت است که یک امر عاطفی و عقیدتی است و مسلمانان به محبت اهل بیت امر شده‌اند و همه آن را قبول کرده­ اند. این نقطه می­تواند نقطه تمرکز عواطف و احساسات همه مسلمین باشد.  


نقطه دوم، آموزش دین و تعلم معارف و احکام الاهی به مثابه عدل قرآن و به موجب حدیث ثقلین است که باز این حدیث را شیعه و سنی و فرق مختلف اسلامی‌روایت کرده ­اند. مرحوم آیت‌الله تسخیری با استناد به 5 آیه از قرآن مجید: آیات ذکر، راسخان در علم، دارنده علم کتاب، تطهیر و اجر رسالت،و ده روایت از سنت نبوی شریف که مورد قبول علمای اهل سنت هم هست و از منابع روایی آنها نقل شده است: حدیث کساء، حدث ثقلین، حدیث رفع اختلاف، علی اولین سلمان، امان امت، حدیث سفینه نوح، علی داناترین فرد امت، علی داناترین مردم به کتاب و سنت، درخت نبوت و جانشینان دوازده­ گانه پیامبر، در صدد اثبات مرجعیت علمی‌اهل بیت برای تمام فرق و مذاهب اسلامی‌هستند.<ref>ر.ک:وحدت اسلامی بر پایه مرجعیت علمی اهل بیت علیهم السلام نوشته آیت‌الله تسخیری</ref>
نقطه دوم، آموزش دین و تعلم معارف و احکام الاهی به مثابه عدل قرآن و به موجب حدیث ثقلین است که باز این حدیث را شیعه و سنی و فرق مختلف اسلامی‌روایت کرده ­اند. مرحوم آیت‌الله تسخیری با استناد به 5 آیه از قرآن مجید: آیات ذکر، راسخان در علم، دارنده علم کتاب، تطهیر و اجر رسالت، و ده روایت از سنت نبوی شریف که مورد قبول علمای اهل سنت هم هست و از منابع روایی آنها نقل شده است: حدیث کساء، حدث ثقلین، حدیث رفع اختلاف، علی اولین سلمان، امان امت، حدیث سفینه نوح، علی داناترین فرد امت، علی داناترین مردم به کتاب و سنت، درخت نبوت و جانشینان دوازده­ گانه پیامبر، در صدد اثبات مرجعیت علمی‌اهل بیت برای تمام فرق و مذاهب اسلامی‌هستند.<ref>ر. ک:وحدت اسلامی بر پایه مرجعیت علمی اهل بیت علیهم السلام نوشته آیت‌الله تسخیری</ref>
==گفتگو==
== گفتگو ==
مطابق اندیشه تقریب­گرایان همچون مرحوم تسخیری، گفتگو مقدمه تقریب و تقریب مقدمه وحدت است. گرچه همواره نقطه ثقل اصرار در مباحث اعتقادی و سیاسی و...، بر وحدت است، ولی رسیدن به آن جز از مسیر گفتگو و تقریب نمی ­گذرد. می­توان با معادل ­یابی سلبی، معنایی روشن­تر به مسئله بخشید و نزاع و جدال را در برابر گفتگو، دوری و عداوت را در برابر تقریب و تفرقه و ستیز را در برابر وحدت نهاد.  
مطابق اندیشه تقریب­گرایان همچون مرحوم تسخیری، گفتگو مقدمه تقریب و تقریب مقدمه وحدت است. گرچه همواره نقطه ثقل اصرار در مباحث اعتقادی و سیاسی و... ، بر وحدت است، ولی رسیدن به آن جز از مسیر گفتگو و تقریب نمی ­گذرد. می­توان با معادل ­یابی سلبی، معنایی روشن­تر به مسئله بخشید و نزاع و جدال را در برابر گفتگو، دوری و عداوت را در برابر تقریب و تفرقه و ستیز را در برابر وحدت نهاد.  


واژه گفتگو، به ­معنای دوری جستن از نزاع و جدال غیراحسن است که ثمره­ای جز پوشیده ماندن بیشتر حقیقت و ایجاد خسارت برای جامعه نخواهد داشت. پذیرش این نکته که در گفتگو پیشبرد هدف، بدون جنجال و منازعه یک اصل است؛ راه را برای تقریب می ­گشاید. در گفتگو طرفین با محترم دانستن مرزهای لازم­ الرعایه یکدیگر، درپی آن هستند که راهی برای نزدیک شدن به هم بیابند، نه این که دیگری را برای برانگیختگی و منازعه سوق دهند. از این رو گفتگو همانند هر فرآیندی نیازمند اصول و قواعدی است که اگر مشخص و از طریق طرفین رعایت نشود، به ضد خود تبدیل خواهد شد.  
واژه گفتگو، به ­معنای دوری جستن از نزاع و جدال غیراحسن است که ثمره­ای جز پوشیده ماندن بیشتر حقیقت و ایجاد خسارت برای جامعه نخواهد داشت. پذیرش این نکته که در گفتگو پیشبرد هدف، بدون جنجال و منازعه یک اصل است؛ راه را برای تقریب می ­گشاید. در گفتگو طرفین با محترم دانستن مرزهای لازم­ الرعایه یکدیگر، درپی آن هستند که راهی برای نزدیک شدن به هم بیابند، نه این که دیگری را برای برانگیختگی و منازعه سوق دهند. از این رو گفتگو همانند هر فرآیندی نیازمند اصول و قواعدی است که اگر مشخص و از طریق طرفین رعایت نشود، به ضد خود تبدیل خواهد شد.  
خط ۲۸: خط ۲۸:
1. پذیرش این اصل که امکان یکسان ­سازی عقاید و فرهنگها وجود ندارد، پس باید این تفاوت را به عنوان یک واقعیت پذیرفت و به آن احترام گذاشت.
1. پذیرش این اصل که امکان یکسان ­سازی عقاید و فرهنگها وجود ندارد، پس باید این تفاوت را به عنوان یک واقعیت پذیرفت و به آن احترام گذاشت.


2. پرهیز از مغالطه و حق­پوشانی، بدان جهت که گفتگو را به تزویر و فریب آلوده می­کند و حسن نیت طرفین را مخدوش می ­سازد.
2. پرهیز از مغالطه و حق­پوشانی، بدان جهت که گفتگو را به تزویر و فریب آلوده می­کند و حسن نیت طرفین را مخدوش می ­سازد.


3. پرهیز از تحقیر و ناسزاگویی به ویژه به آنچه برای طرف مقابل قابل حرمت است.  
3. پرهیز از تحقیر و ناسزاگویی به ویژه به آنچه برای طرف مقابل قابل حرمت است.  
خط ۳۴: خط ۳۴:
4. تلاش برای یافتن و برجسته کردن بیشتر مشترکات و رعایت قواعد در طرح تفاوتها. در این بحث چند سؤال مطرح است: 1. با چه کسانی می­توان گفتگو کرد؟ 2. چه خصوصیاتی باید در گفتگو کنندگان وجود داشته باشد؟  
4. تلاش برای یافتن و برجسته کردن بیشتر مشترکات و رعایت قواعد در طرح تفاوتها. در این بحث چند سؤال مطرح است: 1. با چه کسانی می­توان گفتگو کرد؟ 2. چه خصوصیاتی باید در گفتگو کنندگان وجود داشته باشد؟  


به نظر می­رسد در مورد سؤال اول، منهای رعایت اصول و قواعد کار، محدودیتی در گفتگو با افراد وجود ندارد. در قرآن حتی سخن از گفتگوی ملائکه با شیطان است. امر به موسی و هارون برای سخن گفتن با فرعون، نوع دیگری از تشویق به گزینش روش گفتگو قبل از انجام هر عملی است: «إذهبا إلی فرعون إنّه طغی، فقولا له قولاً لیّناً لعلّه یتذکر او یخشی».(طه/40). مهم‌تر اینکه قرآن پس از توصیه به پرهیز از درشتگویی، این گفتگو را نا امیدکننده نیز تلقی نکرده است. بنابراین نباید هیچگاه خود را از عرصه گفتگو کنار کشید.
به نظر می­رسد در مورد سؤال اول، منهای رعایت اصول و قواعد کار، محدودیتی در گفتگو با افراد وجود ندارد. در قرآن حتی سخن از گفتگوی ملائکه با شیطان است. امر به موسی و هارون برای سخن گفتن با فرعون، نوع دیگری از تشویق به گزینش روش گفتگو قبل از انجام هر عملی است: «إذهبا إلی فرعون إنّه طغی، فقولا له قولاً لیّناً لعلّه یتذکر او یخشی». (طه/40). مهم‌تر اینکه قرآن پس از توصیه به پرهیز از درشتگویی، این گفتگو را نا امیدکننده نیز تلقی نکرده است. بنابراین نباید هیچگاه خود را از عرصه گفتگو کنار کشید.


پاسخ سؤال دوم را می ­توان در آیه مبارکه سوره طه جستجو کرد؛ پس از امر الهی به رفتن بسوی فرعون، موسی از خدا خواست: «ربّ اشرح لی صدر ویسّر لی امری واحلل عقدة من لسانی یفقهوا قولی». وجود دو محور در گفتگو کننده اساسی ­ترین شرط است: 1. شرح صدر، 2. فصاحت کلام. اصولاً افرادی که از ظرفیت و تحمل محدودی برخوردارند، نمی­توانند در این عرصه، موفق عمل کنند. دریادلی و تحمل شنیدن حرف مخالف، اساسی­ترین شرط در ساماندهی یک گفتگوی موفق است. بنابراین خوب شنیدن و البته خوب سخن گفتن، دوپایه­ ی اساسی کار و شرط جدی گفتگو کننده به شمار می­ رود.
پاسخ سؤال دوم را می ­توان در آیه مبارکه سوره طه جستجو کرد؛ پس از امر الهی به رفتن بسوی فرعون، موسی از خدا خواست: «ربّ اشرح لی صدر ویسّر لی امری واحلل عقدة من لسانی یفقهوا قولی». وجود دو محور در گفتگو کننده اساسی ­ترین شرط است: 1. شرح صدر، 2. فصاحت کلام. اصولاً افرادی که از ظرفیت و تحمل محدودی برخوردارند، نمی­توانند در این عرصه، موفق عمل کنند. دریادلی و تحمل شنیدن حرف مخالف، اساسی­ترین شرط در ساماندهی یک گفتگوی موفق است. بنابراین خوب شنیدن و البته خوب سخن گفتن، دوپایه­ ی اساسی کار و شرط جدی گفتگو کننده به شمار می­ رود.
۴٬۹۳۳

ویرایش