۸۶٬۲۸۷
ویرایش
مالک بن نبی: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - ' ویژگیها' به ' ویژگیها'
جز (جایگزینی متن - ' بحثها' به ' بحثها') |
جز (جایگزینی متن - ' ویژگیها' به ' ویژگیها') |
||
| خط ۸۳: | خط ۸۳: | ||
اندیشه‌ها و مبارزات علمی بن‌نبی او را در زمرة اندیشمندان اصلاح‌طلبی مانند [[[[رشید رضا|محمدرشید رضا]]]]، [[اقبال لاهوری|محمد اقبال لاهوری]] و [[ابن‌بادیس]] قرار داده است<ref>جدعان، ص 603ـ604</ref>. وی از مهمترین اندیشمندان اسلامی است که به مسئلة تمدن پرداخته و با آنکه اندیشه‌های او به گونه‌ای ژرف تحت‌تأثیر نظریات جدید در فلسفة تمدن است، ابن‌خلدون را باید نخستین استاد و بزرگترین الهام‌بخش وی دانست<ref>جدعان، ص 416</ref>. | اندیشه‌ها و مبارزات علمی بن‌نبی او را در زمرة اندیشمندان اصلاح‌طلبی مانند [[[[رشید رضا|محمدرشید رضا]]]]، [[اقبال لاهوری|محمد اقبال لاهوری]] و [[ابن‌بادیس]] قرار داده است<ref>جدعان، ص 603ـ604</ref>. وی از مهمترین اندیشمندان اسلامی است که به مسئلة تمدن پرداخته و با آنکه اندیشه‌های او به گونه‌ای ژرف تحت‌تأثیر نظریات جدید در فلسفة تمدن است، ابن‌خلدون را باید نخستین استاد و بزرگترین الهام‌بخش وی دانست<ref>جدعان، ص 416</ref>. | ||
به عقیدة بن‌نبی «جوهر مشکل هر ملت، در مسئلة تمدن آن است و هیچ ملتی قادر به فهم و حلّ مشکل خود نخواهد بود، مگر آنکه اندیشة خود را تا سطح تحولات بزرگ بشری ارتقا بخشد و عوامل ظهور و سقوط تمدنها را عمیقاً درک کند»<ref>بن‌نبی، 1992، ص 21</ref>.بن‌نبی، شیفتة جنبش اصلاحی «[[جمعیت العلماء المسلمین]]» [[الجزایر]] به رهبری ابن‌بادیس بود و در آن | به عقیدة بن‌نبی «جوهر مشکل هر ملت، در مسئلة تمدن آن است و هیچ ملتی قادر به فهم و حلّ مشکل خود نخواهد بود، مگر آنکه اندیشة خود را تا سطح تحولات بزرگ بشری ارتقا بخشد و عوامل ظهور و سقوط تمدنها را عمیقاً درک کند»<ref>بن‌نبی، 1992، ص 21</ref>.بن‌نبی، شیفتة جنبش اصلاحی «[[جمعیت العلماء المسلمین]]» [[الجزایر]] به رهبری ابن‌بادیس بود و در آن ویژگیهایی می‌دید که حرکت اصلاحی [[عبده|شیخ‌محمد عبده]] فاقد آن بود؛ چه، عبده به اصلاحات صرفاً کلامی بسنده می‌کرد، اما ابن‌بادیس برنامة عملی کاملی را به استناد آیة شریفه «اِنَّ اللّهَ لایُغَیِّرُ ما بِقَوْم حَتّ'ی یُغَیِّروُا م'ا بِأنْفُسِهِم» (رعد: 11) پذیرفته بود. | ||
بر این اساس، «کلید حلّ مشکل در روح امت قرار دارد»؛ لذا «ایجاد تمدن یک پدیدة اجتماعی است که در شرایطی درست همانند شرایط پیدایش نخستین، ممکن می‌شود». با این حال، بن‌نبی از جمعیت العلماء المسلمین الجزایر انتقاد و آن را به انحراف از برنامة مصوب متهم کرد، زیرا این جمعیت پذیرفته بود که همراه یک کاروان سیاسی در 1315 ش/ 1936 برای مذاکره با فرانسویان به پاریس برود. به عقیدة بن‌نبی، اصلاح وضع جامعه از طریق سیاست و حکومت ممکن نیست، زیرا حکومت تابعی از شرایط اجتماعی است و جامعه‌ای که در آن روحیة «استعمارپذیری» حاکم باشد، بناچار دارای حکومتی استعماری خواهد بود. | بر این اساس، «کلید حلّ مشکل در روح امت قرار دارد»؛ لذا «ایجاد تمدن یک پدیدة اجتماعی است که در شرایطی درست همانند شرایط پیدایش نخستین، ممکن می‌شود». با این حال، بن‌نبی از جمعیت العلماء المسلمین الجزایر انتقاد و آن را به انحراف از برنامة مصوب متهم کرد، زیرا این جمعیت پذیرفته بود که همراه یک کاروان سیاسی در 1315 ش/ 1936 برای مذاکره با فرانسویان به پاریس برود. به عقیدة بن‌نبی، اصلاح وضع جامعه از طریق سیاست و حکومت ممکن نیست، زیرا حکومت تابعی از شرایط اجتماعی است و جامعه‌ای که در آن روحیة «استعمارپذیری» حاکم باشد، بناچار دارای حکومتی استعماری خواهد بود. | ||
| خط ۱۰۵: | خط ۱۰۵: | ||
به نظر بن‌نبی، انسان تمدن‌ساز باید در سه زمینة فرهنگ، کار و مال توجیه یا هدایت شود. فرهنگ از نظر وی «مجموعه‌ای از صفات اخلاقی و ارزشهای اجتماعی است که فرد در محیطی که به دنیا می‌آید آن را همچون یک سرمایه اولیه دریافت می‌کند». بن‌نبی کار را تنها عاملی می‌داند که سرنوشت اشیا را در یک چارچوب اجتماعی تعیین می‌کند و هدایت آن به معنی هدایت همه فعالیتهای جمعی در یک مسیر با هدف ایجاد تغییر در وضع انسان و پدید آوردن محیطی جدید برای رشد تواناییهای فردی در جامعه است. بالاخره، مال یا ثروت به عنوان وسیله اجتماعی برای نهضت در جهت پیشرفت مادی اهمیت دارد و نه به عنوان وسیلة سیاسی نزد شماری از سرمایه‌داران برای بهره‌کشی از تلاش اکثریت ملت <ref>جدعان، ص 423ـ 425؛ بن‌نبی، 1992، ص 88 ـ89، 120ـ121</ref>. | به نظر بن‌نبی، انسان تمدن‌ساز باید در سه زمینة فرهنگ، کار و مال توجیه یا هدایت شود. فرهنگ از نظر وی «مجموعه‌ای از صفات اخلاقی و ارزشهای اجتماعی است که فرد در محیطی که به دنیا می‌آید آن را همچون یک سرمایه اولیه دریافت می‌کند». بن‌نبی کار را تنها عاملی می‌داند که سرنوشت اشیا را در یک چارچوب اجتماعی تعیین می‌کند و هدایت آن به معنی هدایت همه فعالیتهای جمعی در یک مسیر با هدف ایجاد تغییر در وضع انسان و پدید آوردن محیطی جدید برای رشد تواناییهای فردی در جامعه است. بالاخره، مال یا ثروت به عنوان وسیله اجتماعی برای نهضت در جهت پیشرفت مادی اهمیت دارد و نه به عنوان وسیلة سیاسی نزد شماری از سرمایه‌داران برای بهره‌کشی از تلاش اکثریت ملت <ref>جدعان، ص 423ـ 425؛ بن‌نبی، 1992، ص 88 ـ89، 120ـ121</ref>. | ||
علاوه بر عوامل یادشده، احیا یا بازسازی تمدن، از دیدگاه بن‌نبی، به احیای اندیشة دینی بستگی دارد. بن‌نبی تمدن‌سازی به روش غربی را ابداً نمی‌پذیرد، چه معتقد است که تمدن غرب که ادامه تمدن قرن نوزدهم میلادی است اکنون در مرحله ورشکستگی قرار گرفته و نمی‌تواند وسیله رهایی جهان اسلام باشد. بن‌نبی خواستار تمدنی اصیل با | علاوه بر عوامل یادشده، احیا یا بازسازی تمدن، از دیدگاه بن‌نبی، به احیای اندیشة دینی بستگی دارد. بن‌نبی تمدن‌سازی به روش غربی را ابداً نمی‌پذیرد، چه معتقد است که تمدن غرب که ادامه تمدن قرن نوزدهم میلادی است اکنون در مرحله ورشکستگی قرار گرفته و نمی‌تواند وسیله رهایی جهان اسلام باشد. بن‌نبی خواستار تمدنی اصیل با ویژگیهای خود است، «تمدنی که در آن مربیان به جوانان بیاموزند که چگونه می‌توانند راههایی را برای هدایت و پیشبرد کاروان بشری کشف کنند، نه آنکه خود دنباله‌رو روسها یا امریکاییان باشند» <ref>جدعان، ص 425؛ بن‌نبی، 1959، ص 118</ref>. | ||
به عقیدة بن‌نبی، نخستین وظیفة جهان اسلام این است که خود را از طریق یک برنامه‌ریزی منظم علمی به سطح بالای پیشرفت مادی برساند بدون آنکه ارزشهای اخلاقی خود را از دست بدهد، زیرا تمدن جدید اسلامی باید براساس تعادل بین کم و کیف، ماده و روح، وسیله و هدف و بالاخره علم و وجدان باشد. به عبارت دیگر، نهضت جهان اسلام در جدا شدن از ارزشها نیست بلکه در جمع بین علم و ایمان است<ref>جدعان، ص425ـ426؛ بن‌نبی، 1989، ص169ـ170</ref>. | به عقیدة بن‌نبی، نخستین وظیفة جهان اسلام این است که خود را از طریق یک برنامه‌ریزی منظم علمی به سطح بالای پیشرفت مادی برساند بدون آنکه ارزشهای اخلاقی خود را از دست بدهد، زیرا تمدن جدید اسلامی باید براساس تعادل بین کم و کیف، ماده و روح، وسیله و هدف و بالاخره علم و وجدان باشد. به عبارت دیگر، نهضت جهان اسلام در جدا شدن از ارزشها نیست بلکه در جمع بین علم و ایمان است<ref>جدعان، ص425ـ426؛ بن‌نبی، 1989، ص169ـ170</ref>. | ||
| خط ۱۲۱: | خط ۱۲۱: | ||
به اعتقاد بن‌نبی مردم در بدوِ ظهور اسلام به دلیل هویت ادبی و زبانی‌شان، اعجاز قرآن را با «ذوق فطری» خویش لمس می‌کردند؛ پس از آن تا حدودِ دورة عباسی «ذوق علمیِ» ادیبان و دانشمندان برای درک الوهیت و اعجاز قرآن کافی بود. امروزه با توجه به آیة «قُلْ م'ا کُنْتُ بِدْعاً مِنَ الْرُّسُلِ» (احقاف: 9) می‌توان رسالت پیامبر اکرم را همچون سایر رسالتها، پدیده‌ای ـ به معنای علمیِ کلمه ـ دانست که در ظروف زمانی و مکانیِ مشابه آثار و نتایج مشابه به همراه دارد. در واقع، اعجاز شخصِ پیامبر در زمان خودش همان دلایلی است که برای اسکات منکران ارائه می‌دهد، اما اعجاز دین یکی از ابزارهای تبلیغ آن است. این بدان معناست که «معجزه» باید برای همة مخاطبان قابل‌فهم و، در عین حال، برتر از توانایی همه آنان باشد. از آن مهمتر، معجزه باید در تمام دورة زمانی مفروض دین، استمرار یابد تا تبلیغ دین همواره تحقق پذیرد. ازاین رو، اعجاز قرآن در آغاز ظهور اسلام با ذوق فطری و بعدها با ذوق علمی دریافت می‌شد؛ اما امروز، فردِ مسلمان ناگزیر است که این اعجاز را در صورتی دیگر بیابد و آن بررسی محتوای پیامهای قرآن ـ و نه ظاهرِ عباراتِ آن ـ است <ref>ص 62، 71</ref>. | به اعتقاد بن‌نبی مردم در بدوِ ظهور اسلام به دلیل هویت ادبی و زبانی‌شان، اعجاز قرآن را با «ذوق فطری» خویش لمس می‌کردند؛ پس از آن تا حدودِ دورة عباسی «ذوق علمیِ» ادیبان و دانشمندان برای درک الوهیت و اعجاز قرآن کافی بود. امروزه با توجه به آیة «قُلْ م'ا کُنْتُ بِدْعاً مِنَ الْرُّسُلِ» (احقاف: 9) می‌توان رسالت پیامبر اکرم را همچون سایر رسالتها، پدیده‌ای ـ به معنای علمیِ کلمه ـ دانست که در ظروف زمانی و مکانیِ مشابه آثار و نتایج مشابه به همراه دارد. در واقع، اعجاز شخصِ پیامبر در زمان خودش همان دلایلی است که برای اسکات منکران ارائه می‌دهد، اما اعجاز دین یکی از ابزارهای تبلیغ آن است. این بدان معناست که «معجزه» باید برای همة مخاطبان قابل‌فهم و، در عین حال، برتر از توانایی همه آنان باشد. از آن مهمتر، معجزه باید در تمام دورة زمانی مفروض دین، استمرار یابد تا تبلیغ دین همواره تحقق پذیرد. ازاین رو، اعجاز قرآن در آغاز ظهور اسلام با ذوق فطری و بعدها با ذوق علمی دریافت می‌شد؛ اما امروز، فردِ مسلمان ناگزیر است که این اعجاز را در صورتی دیگر بیابد و آن بررسی محتوای پیامهای قرآن ـ و نه ظاهرِ عباراتِ آن ـ است <ref>ص 62، 71</ref>. | ||
شیوة بن‌نبی در کتاب الظاهرة القرآنیة بر همین پایه استوار است. وی به تأمّل در طبیعتِ نفسِ انسانی و فطرت خداجویی او در طول تاریخ مذاهب بشری می‌پردازد و با تفحّص در تاریخ نبوت، | شیوة بن‌نبی در کتاب الظاهرة القرآنیة بر همین پایه استوار است. وی به تأمّل در طبیعتِ نفسِ انسانی و فطرت خداجویی او در طول تاریخ مذاهب بشری می‌پردازد و با تفحّص در تاریخ نبوت، ویژگیهای انبیا، سیرة پیامبر اکرم و مضامین قرآن می‌کوشد مبانیِ دین و بویژه اصول اعتقادی و اجتماعی دین اسلام را بشناساند. در این کتاب و مواضعی از دیگر کتاب‌های بن‌نبی، بیشترین تأکید و اهتمام بر احکام اجتماعی و اخلاق اسلام است. وی با گرایش اجتماعی خود در تفسیر، مفاهیم و مضامین قرآنی را به گونه‌ای بسط می‌دهد که شئونِ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی حیات بشر را در برگیرد و در این راه همواره به وضع کنونیِ بشر و نیاز تمدن بشری به آیینی جامع و الهی نظر دارد. با اینهمه، گاه همانند قائلان به تفسیر علمی قرآن، می‌کوشد سازگاری پاره‌ای از آیات قرآن را با جدیدترین نظریه‌های علمی اثبات کند <ref>ص 339، 353</ref> <ref>مالک بن نبی، الظّاهرة القرآنیّة، ترجمه عبدالصبور شاهین، بیروت 1389/1969 [https://rch.ac.ir/article/Details?id=11696 به نقل از سایت دانشنامه جهان اسلام] | ||
</ref>. | </ref>. | ||