ابوالهذیل علاف: تفاوت میان نسخه‌ها

<div class="wikiInfo">[[پرونده:ابوالهذیل علاف.jpg |جایگزین=ابوالهذیل علاف|ابوالهذیل علاف]]

{| class="wikitable aboutAuthorTable" style="text-align:Right" |+ |

!ابوالهذیل علاف

|نام کامل

|ابوالهذیل • محمد بن هذیل بن عبدالله مکحول عبدی • آزاد عبدالقیس

|-

|لقب

|علّاف • حَمْدان بن هـذیل علّاف

|تولد

|[[بصره]]

|-

|دوره

|محل زندگی

|[[بغداد]] • سُرَّمَن رَای (نام سامره و [[سامرا]])

|اساتید

|ابوعمرو و عثمان بن خالد طویل • واصل بن عطا • عمرو بن عبید • بشر بن سعید • ابوعثمان زعفرانی • ابوموسی مردار • غیاث بن ابراهیم قاضی • سلیمان بن مریم

|شاگردان

|ابراهیم بن سیّار نظّام • ابویعقوب یوسف بن عبدالله بن • اسحق شَحّام بوعبدالله دبّاغ • یحیی بن بشر ارجائی (یا ارجانی) • ابوعلی بن قائد اَسواری • ابوجعفر بن مبشر • ابوبکر بن عبدالرحمن بن کَیسان اصم • احمد بن ابی دواد وزیر • عیسی بن محمد کاتب، ابوالعیناء

|-

|فوت

|۲۲۶ تا ۲۳۵

|-

|}

'''ابوالهذیل محمد بن هذیل بن عبدالله''' (یا عبیدالله) بن مکحول بصری، ملقب به علاف از بزرگترین متکلمین قرن دوم و سوم و از نخستین پیشوایان [[معتزله]] بود. وی که محمد شهرستانی از او با عنوان «ابوالهذیل حمدان بن هذیل علاف» یاد می‌کند در حوالی سال 130 هجری قمری زاده شده و بیشتر عمر خود را در [[بصره]] گذرانده است.  

ابوهذیل شاگرد عثمان بن ابی عثمان، بشر بن سعید و ابوعثمان زعفرانی است که این جمله شاگردان واصل بن عطا (م: 131 هـ. ق) و عمرو بن عبید (م: 144 هـ. ق) بوده‌اند. ابوالهذیل به سبب عمر بلند و استمرار تدریس، شاگردان بسیاری پرورش داده است. تا جایی که می‌توان از جمله آنان به [[مأمون خلیفه عباسی]] اشاره کرد. ابوهذیل را در جدل بسیار زبردست دانسته‌اند و وسعت اطلاعات او را به حدّ اغراق آمیزی تشریح کرده‌اند.  

وی در دوره [[مأمون]] که دوره بلوغ و نشاط اعتزال است، در گسترش آراء خویش بسیار کوشا بوده است. سفرها و مناظرات بسیار وی با دانشمندان مرجئه جبریه، [[امامیه]] و حتی دیگر متکلمان معتزله نمونه گویای این تلاش است. ابوهذیل در سال‌های آخر عمر به کوری دچار شده و در سال 226 یا 227 و یا 235 هجری قمری در [[سامرا]] درگذشت. وی که نسبت به [[بنی هاشم]] گرایش داشته، صراحتاً [[علی (ع)]] را بر [[عثمان]] برتری می‌داده است. جالب اینجاست که [[نماز میت]] بر جنازه وی بنابر مذهب امامیه، با پنج تکبیر بوده است. از ابوهذیل بیش از 1200 کتاب که قریب به اتفاق آنها در ردّ بر مخالفین نگاشته شده، نقل شده است.

او در آغاز خلافت عباسیان در سال 131 هـ، یا 134 هـ <ref>ابن خلکان، همان، ج4، ص 266</ref> و یا 135 هـ <ref>خطیب بغدادی، همان، ج 3، ص 370</ref> در شهر بصره به دنیا آمده و بزرگ شده و پرورش یافته و دانش آموخته، و تا سال 204 هـ، در آنجا بوده است. اما در همین سال، در عصر خلافت مأمون، شاید به دعوت وی وارد بغداد شده <ref> الغرابی، ابوالهذیل علاف، ص 14</ref> و حداقل حدود 17 سال در این شهر اقامت گزیده و پس از آن به سُرَّمَن رَای (نام سامره و سامرا) رفته و در سال 226 هـ یا 227 هـ، اواخر خلافت معتصم یا در ایام خلافت واثق <ref>نک:خطیب بغدادی، همان جا:ابن خلکان، همان، ج4، ص 267</ref> در میان سال‌های 227 هـ تا 232 هـ و یا در سال 235 هـ در آغاز خلافت متوکّل(11) در همان شهر، مرده، و ابوعبدالله احمد بن ابی داود(و:240 هـ) ادیب، فقیه و متکلم معتزلی با پنج تکبیر، یعنی برابر فقه شیعه بر جنازه وی نمازگزارده است. <ref> خطیب بغدادی، همان جا</ref>

ابوالهذیل، محمد بن الهذیل بن عبدالله مکحول عبدی <ref>ابن خلکان، وفیات الأعیان، ج4، ص 265</ref> معروف به علّاف، یا حَمْدان بن هـذیل علّاف <ref> شهرستانی، ملل و نحل، ج1، ص 49</ref> و یا محمد بن هـذیل بن عبدالله بن مکحول، <ref> خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج3، ص 366</ref> آزاد عبدالقیس، قبیله ای از قبایل [[بحرین]] است. <ref>ابن خلکان، همان جا</ref> طبق نوشته ی قدما او علّاف نبوده، ولی چون در بازار علّافان [[بصره]] ساکن بوده، به علّاف مشهور شده است. <ref>نک:قاضی عبدالجبار، فضل الاعتزال و طبقات المعتزله، ص 264؛ ابن المرتضی، طبقات المعتزله، ص44</ref> اما بعضی از پژوهندگان جدید بر این باورند که او پیشه علّافی داشته و مانند برخی دیگر از معتزلیان، همچون غزّال، نظّام، فُوطی، اسکافی و غیره به حرفه و پیشه اش شهرت یافته است. <ref>نک:قاضی عبدالجبار، فضل الاعتزال و طبقات المعتزله، ص 264؛ ابن المرتضی، طبقات المعتزله، ص44</ref>

احتمال ایرانی بودنش هست، آشنایی وی به زبان فارسی و فرهنگ ایرانی، این احتمال را تقویت می‌کند. ملطی، آنجا که درباره ی ابوبکر بن عبدالرحمن بن کَیسان اصمّ سخن می‌گوید، می‌نویسد: ابوالهذیل وی را به فارسی، «خرامان» ملقّب می ساخت. <ref> ملطفی شافعی، التنبیه و الرّد علی اهل الاهواء و البدع، ص 42</ref> از حکایت ابوحیّان توحیدی <ref> نک:ابوحیان توحیدی، البصائر و الذّخائر، ص 178</ref> و حُصری قیروانی <ref>نک:حُصری قیروانی، جمع الجواهر فی الملح و النوادر، ص 74</ref> نیز برمی‌آید که او با زبان و فرهنگ ایرانی و کتاب جاویدان خرد آشنایی داشته است.

ابوالهذیل، اعتزال را در بصره از ابوعمرو و عثمان بن خالد طویل، شاگرد واصل بن عطا و عمرو بن عبید و فرستاده واصل به آرمینیّه <ref>نک:قاضی عبدالجبار، همان، ص 164، 251؛ ابن المرتضی، همان، ص 44؛ حمیری، الحور العین، ص 208؛ شهرستانی، همان جا، جرجانی، شرح مواقف، ج8، ص 379؛ مقریزی، الخطط المقریزیه، ج4، ص 165</ref> و بشربن سعید و ابوعثمان زعفرانی، مصاحبان واصل <ref> ملطی شافعی، همان، ص 43</ref> آموخته، و به روایت خیاط در مجلس ابوموسی مردار (و:226 هـ) نیز حضور یافته و از مقالات وی درباره ی عدل و سایر مسایل کلامی بهره‌مند شده و تحت تأثیرش قرار گرفته و مجلسش را ستوده است.<ref> خیاط، الانتصار، ص 119-118</ref> ابوالهذیل از غیاث بن ابراهیم قاضی، سلیمان بن مریم و جز آنان هم به نقل روایت پرداخته است.<ref> ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج5، ص 413</ref> گفتنی است خیاط، واصل و عمرو را از شیوخ علّاف به شمار آورده <ref> خیاط، همان، ص 119</ref> که قطعاً درست نیست، زیرا او آنها را ندیده است، اما به کتاب‌های واصل دست یافته است. قاضی عبدالجبّار می‌نویسد:«ابوالهذیل، پیش زن واصل رفت؛ او دو صندوق از کلام واصل را به وی داد و شاید کلّ کلامش از آن باشد». <ref> قاضی عبدالجبار، همان، ص 241</ref>

شاگردان برجسته و سرشناس علّاف، خواهرزاده اش، ابراهیم بن سیّار نظّام، متکلّم نامدار معتزلی و ابویعقوب یوسف بن عبدالله بن اسحق شَحّام (و:223 هـ) است که در عصر خود به ریاست معتزله بصره رسیده و در رد مخالفان و تفسیر قرآن و فن جدل از احذق مردم بوده است.<ref> ابن المرتضی، همان، ص 72-71</ref> ابوعبدالله دبّاغ، یحیی بن بشر ارجائی (یا ارجانی)، ابوعلی بن قائد اَسواری (و:200 هـ)، ابوجعفر بن مبشر و ابوبکر بن عبدالرحمن بن کَیسان اصم نیز از شاگردان او به شمار رفته‌اند.<ref>همان، ص 78؛ نشار، همان، ج1، ص 451</ref> به روایت ملطی، احمد بن ابی دواد وزیر نیز از شاگردان وی بوده است.<ref>ملطی شافعی، همان، ص 44</ref> عیسی بن محمد کاتب، ابوالعیناء و دیگران از وی روایت کرده‌اند.<ref>ابن حجر عسقلانی، همان جا؛ خطیب بغدادی، همان، ج3، ص 366</ref>

او کثیرالتألیف بوده و کتب و رسالات بسیاری در ردّ مخالفان، و نیز شرح و بیان برخی از مسائل کلامی-[[فلسفی]] و [[کلامی]] محض نوشته است. به روایت ملطی هزار و دویست کتاب در رد مخالفان و نقض کتاب‌هایشان نگاشته و فقط کتاب الحجج را در [[اصول]]، وضع کرده است. <ref>ملطی شافعی، همان، ص 43</ref> ابن المرتضی از یحیی بن بشر حکایت می‌کند که ابوالهذیل در رد مخالفان در مسائل دقیق و جلیل کلام، شصت کتاب نوشت. <ref> ابن المرتضی، همان، ص 44</ref> ابن حجر نیز او را مولف کتاب‌های کثیری در مذهب اعتزال می شناسد. <ref>ابن حجر عسقلانی، همان جا</ref> در بعضی از نسخ الفهرست ابن ندیم، کتب ذیل به نام وی ثبت شده است:

[[ابن خلکان]] نوشته است:«ابوالهذیل را کتابی است معروف به میلاس؛ میلاس، مجوسی بوده؛ ابوالهذیل را با جماعتی از ثنویّه گرد آورده و ابوالهذیل، ثنویّه را مجاب کرده و میلاس [[اسلام]] آورده است». <ref> ابن خلکان، همان، ج4، ص 266</ref> در منابع دیگر کتاب‌هایی به وی نسبت داده شده که برخی از آنها در ثبت ابن ندیم مذکور است، از جمله:

# رساله ای که در آن از [[عدل]]، [[توحید]] و وعید برای عامه سخن رانده است؛ ملطی به گونه‌ای به تحسین این رساله پرداخته <ref>ملطی شافعی، همان جا</ref> که گویا آن را دیده است.

# کتاب الحُجَج؛ در این کتاب از فنای مقدورات [[خداوند]] سخن گفته است. <ref>بغدادی، الفرق بین الفرق، ص 124</ref>

# کتاب القوالب؛ در این کتاب، بابی است که در ردّ دهریّه است. او در این کتاب، قول دهریّه را ذکر کرده که به موحّدین گفته‏‌اند: وقتی که جایز شد بعد از هر حرکتی، حرکتی جز آن و بعد از هر حادثی، حادثی جز آن باشد تا بی نهایت، پس چرا درست نیست قول کسانی که می‌گویند:حرکتی نیست مگر اینکه پیش از آن، حرکتی است و حادثی نیست مگر آنکه پیش از آن حادثی است تا بی نهایت؟ او از این الزام، جواب داده و آنها را برابر دانسته و گفته است: همچنان که حوادث را آغازی است که پیش از آن حادثی نبوده، همچنین آنها را آخری است که بعد از آن حادثی نخواهد بود و لذا قایل به فنای مقدورات الهی شده است. <ref>همان جا</ref>

# الرّد علی النّظام <ref>همان، ص 132</ref>

# کتابی در ردّ بر نظام در خصوص اعراض، انسان و جز لایتجزّی <ref> همان جا</ref>

# الاصول الخمسه که آن را در زمان [[هارون الرشید]] نگاشته است. <ref>نسفی، بحرالکلام به نقل از:رسایل العدل و التوحید، ج1، ص 461</ref>

# کتاب الحجّة، در اصول <ref>ملطی شافعی، همان جا</ref> به احتمال قوی، [[اصول فقه]]

{{پانویس|2}}

[https://rasekhoon.net/article/show/790418/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%B0%DB%8C%D9%84-%D8%B9%D9%84%D8%A7%D9%81-%D9%81%DB%8C%D9%84%D8%B3%D9%88%D9%81-%D9%85%D8%B9%D8%AA%D8%B2%D9%84%D9%87-1 برگرفته از سایت راسخون]  

[[رده:معتزله]]