۸۷٬۷۷۵
ویرایش
نیت: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
جایگزینی متن - 'روان شناسی' به 'روان‌شناسی'
جز (جایگزینی متن - '=منبع=' به '== منابع ==') |
جز (جایگزینی متن - 'روان شناسی' به 'روان‌شناسی') |
||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
در مبحث [[معاد]] و چگونگی پاداش و کیفر الهی در روز رستاخیز نیز که از مباحث علم کلام است مساله نیت مطرح می‌شود. فلسفه اخلاق نیز مساله «نیت» را در ارزش گذاری اخلاقی مورد ملاحظه قرار می‌دهد. | در مبحث [[معاد]] و چگونگی پاداش و کیفر الهی در روز رستاخیز نیز که از مباحث علم کلام است مساله نیت مطرح می‌شود. فلسفه اخلاق نیز مساله «نیت» را در ارزش گذاری اخلاقی مورد ملاحظه قرار می‌دهد. | ||
«نیت» از دیدگاه خاصی از مسائل علم النفس فلسفی و علم | «نیت» از دیدگاه خاصی از مسائل علم النفس فلسفی و علم روان‌شناسی نیز محسوب می‌شود. «قصد و نیت» گاه به معنای توجه و التفات گرفته می‌شود و با توجه به این معنا می‌توان گفت که مساله «نیت» در مسائل حقوقی و جزائی نیز به شکل خاصی مطرح گردیده است. | ||
<br /> | <br /> | ||
| خط ۳۶: | خط ۳۶: | ||
3- «نیت» چیست؟ در همان مثال سلام کردن برای کسب ریاست، آیا نیت، همان علم تصوری یا تصدیقی است؟ آیا نیت داشتن به معنای توجه کردن نفس به مطلوب یعنی ریاست است؟ که در واقع این همان عنصر علم، یعنی تصور و تصدیق ذهنی است؟ آیا نیت، آن میل و کشش نفسانی به سوی مطلوب است؟ آیا نیت، در واقع همان مطلوب و غایت مورد نظر یعنی «منوی» است؟ و در این صورت، آیا «نیت» که بدان اطلاق می‌شود از حیث وجود خارجی آن است یا وجود ذهنی یا مطلقا؟ | 3- «نیت» چیست؟ در همان مثال سلام کردن برای کسب ریاست، آیا نیت، همان علم تصوری یا تصدیقی است؟ آیا نیت داشتن به معنای توجه کردن نفس به مطلوب یعنی ریاست است؟ که در واقع این همان عنصر علم، یعنی تصور و تصدیق ذهنی است؟ آیا نیت، آن میل و کشش نفسانی به سوی مطلوب است؟ آیا نیت، در واقع همان مطلوب و غایت مورد نظر یعنی «منوی» است؟ و در این صورت، آیا «نیت» که بدان اطلاق می‌شود از حیث وجود خارجی آن است یا وجود ذهنی یا مطلقا؟ | ||
4- آیا «نیت» در | 4- آیا «نیت» در روان‌شناسی، همان «نیت» در اخلاق است؟ و در صورت اختلاف، تفاوت این دو در چیست؟ | ||
=قصد و اراده= | =قصد و اراده= | ||
| خط ۵۹: | خط ۵۹: | ||
مؤلف مذکور سپس برای تقسیم نیت به اخلاقی و روان شناختی می‌نویسد: در هر عمل ارادی دو نظر و توجه وجود دارد: یک توجه و نظر بر خود عمل است و توجه و نظر دیگر به غایت. توجه اولی در واقع همان نیت روان شناختی است و علمای روانشناس نیز چنین نیتی را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهند. نظر و عنایت دیگری که فاعل مرید در هنگام انجام فعل به سوی غایت دارد، نیت اخلاقی است که در حوزه علم اخلاق قرار نمی‌گیرد و متصف به ارزش‌های اخلاقی - منفی یا مثبت - می‌شود. | مؤلف مذکور سپس برای تقسیم نیت به اخلاقی و روان شناختی می‌نویسد: در هر عمل ارادی دو نظر و توجه وجود دارد: یک توجه و نظر بر خود عمل است و توجه و نظر دیگر به غایت. توجه اولی در واقع همان نیت روان شناختی است و علمای روانشناس نیز چنین نیتی را مورد بحث و بررسی قرار می‌دهند. نظر و عنایت دیگری که فاعل مرید در هنگام انجام فعل به سوی غایت دارد، نیت اخلاقی است که در حوزه علم اخلاق قرار نمی‌گیرد و متصف به ارزش‌های اخلاقی - منفی یا مثبت - می‌شود. | ||
نیت، به معنایی که در | نیت، به معنایی که در روان‌شناسی مورد بحث واقع می‌شود، متصف به ارزش‌های اخلاقی نمی‌شود. این نیت در واقع به معنای قصد و عزم بر کار است، نه به معنای انگیزه و دافع که متصف به حسن و قبح اخلاقی می‌شود. در این جا ممکن است گفته شود که نیت روان شناختی یعنی توجه و عنایتی که بر خود فعل است، در واقع یا به عنصر علم بازگشت می‌کند و یاهمان اراده است. بنابراین، «نیت» یک معنا بیش تر ندارد و آن همان «نیت» اخلاقی است. | ||
دانشمند معاصر استاد محمدتقی مصباح یزدی در رساله خود: «کلمة حول فلسفة الاخلاق» فرقی بین نیت و داعی نمی گذارند و پس از تقسیم رغبت و داعی به غریزی و غیر غریزی، داعی غیر غریزی را به «نیت» نام می نهند: «و الذی نرکز علیه هو ان جمیع الافعال الارادیة مسبوقة بمیول فطریة و منتهیة الی رغبات کامنة فی النفس تنبعث بنوع من انواع المنبهات الداخلیه او الخارجیه، سواء کانت الرغبة متعلقة باعضاء البدن او بقوی الروح و سواء کانت مشترکة بین الانسان و الحیوان او مختصه بالانسان و سواء کان تاثیرها فی الاراده بالمباشرة او بغیر المباشرة و نسمی الرغبة المؤثرة بالفعل فی حصول الاراده مطلقا بالداعی سواء کان تاثیرها بمفردها او بالاشتراک مع داع او دواع اخری، و سواء کانت الرغبة غریزیة او غیر غریزیة و سواء کانت غیر الغریزیة مشعورا بها و ملتفتا الیها تفصیلا او غیر مشعور بها کذلک بل کانت مغیبة بستار من الغفلة، و نخص الداعی غیر الغریزی باسم النیه و ان کان الشعور به یختلف بالشدة و الضعف و الوضوح و الخفاء و التفصیل و الاجمال فلا نسمی الدواعی الغریزیة المؤثرة فی افعال الاطفال الصغار و من ینسج علی منوالهم بالنیات.<ref>کلمة حول فلسفة الاخلاق، پیشین</ref> | دانشمند معاصر استاد محمدتقی مصباح یزدی در رساله خود: «کلمة حول فلسفة الاخلاق» فرقی بین نیت و داعی نمی گذارند و پس از تقسیم رغبت و داعی به غریزی و غیر غریزی، داعی غیر غریزی را به «نیت» نام می نهند: «و الذی نرکز علیه هو ان جمیع الافعال الارادیة مسبوقة بمیول فطریة و منتهیة الی رغبات کامنة فی النفس تنبعث بنوع من انواع المنبهات الداخلیه او الخارجیه، سواء کانت الرغبة متعلقة باعضاء البدن او بقوی الروح و سواء کانت مشترکة بین الانسان و الحیوان او مختصه بالانسان و سواء کان تاثیرها فی الاراده بالمباشرة او بغیر المباشرة و نسمی الرغبة المؤثرة بالفعل فی حصول الاراده مطلقا بالداعی سواء کان تاثیرها بمفردها او بالاشتراک مع داع او دواع اخری، و سواء کانت الرغبة غریزیة او غیر غریزیة و سواء کانت غیر الغریزیة مشعورا بها و ملتفتا الیها تفصیلا او غیر مشعور بها کذلک بل کانت مغیبة بستار من الغفلة، و نخص الداعی غیر الغریزی باسم النیه و ان کان الشعور به یختلف بالشدة و الضعف و الوضوح و الخفاء و التفصیل و الاجمال فلا نسمی الدواعی الغریزیة المؤثرة فی افعال الاطفال الصغار و من ینسج علی منوالهم بالنیات.<ref>کلمة حول فلسفة الاخلاق، پیشین</ref> | ||
| خط ۶۹: | خط ۶۹: | ||
ممکن است بگوییم مراد از نیت و داعی، صورت علمیه مطلوب و غایت است، اما گفته شد که صورت علمیه و به طور کلی، عنصر «علم» ذاتا جز خاصیت کشف و حکایت چیز دیگری ندارد. تنها عنصر دیگری که بر فعل متقدم است و از مبادی افعال اختیاری انسان محسوب می‌شود، عنصر میل است. از این رو، بایستی «نیت» در تعریف استاد تنها بر این عنصر تطبیق شود. | ممکن است بگوییم مراد از نیت و داعی، صورت علمیه مطلوب و غایت است، اما گفته شد که صورت علمیه و به طور کلی، عنصر «علم» ذاتا جز خاصیت کشف و حکایت چیز دیگری ندارد. تنها عنصر دیگری که بر فعل متقدم است و از مبادی افعال اختیاری انسان محسوب می‌شود، عنصر میل است. از این رو، بایستی «نیت» در تعریف استاد تنها بر این عنصر تطبیق شود. | ||
ممکن است گفته شود که بنابراین، نیت جز همان عنصر میل و گرایش نیست و حال آن که، هم از نظر | ممکن است گفته شود که بنابراین، نیت جز همان عنصر میل و گرایش نیست و حال آن که، هم از نظر روان‌شناسی و هم از منظر اخلاق، بین نیت و میل اختلاف وجود دارد. چرا که بنابر بیان خود استاد، نیت داعی غیر غریزی است و به هر حال، عنصری است که ذاتا در نهاد و ذات انسان نهفته نیست بلکه امری است که تحقق آن و تعیین متعلق آن، به اختیار خود فرد است اما از سوی دیگر، میل عنصری است که در نهایت ریشه ای فطری و ذاتی در انسان دارد. | ||
با توجه به آنچه گفتیم عنصر «نیت» یا در حقیقت به یکی از دو عنصر علم یا میل بازگشت می‌کند و عنصر ثالثی نیست، بلکه نیت اصطلاح دیگری است که بالحاظ خاصی بریکی ازاین دوعنصراطلاق می‌شود و یا عنصری است که علم و میل هر دو در آن ملحوظ اند. | با توجه به آنچه گفتیم عنصر «نیت» یا در حقیقت به یکی از دو عنصر علم یا میل بازگشت می‌کند و عنصر ثالثی نیست، بلکه نیت اصطلاح دیگری است که بالحاظ خاصی بریکی ازاین دوعنصراطلاق می‌شود و یا عنصری است که علم و میل هر دو در آن ملحوظ اند. | ||