۸۷٬۸۸۶
ویرایش
جز (جایگزینی متن - ' ابن عربی ' به 'ابنعربی ') |
جز (جایگزینی متن - ' افریقا' به ' آفریقا') |
||
خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
=مهمترین رهبر شاخۀ سودانی= | =مهمترین رهبر شاخۀ سودانی= | ||
حاج عمر تال (د ۱۲۸۳ق/ ۱۸۶۶م) نیز مهمترین رهبر شاخۀ سودانی تیجانیه بود. وی در [[حجاز]] و توسط محمد الغالی برگزیده شد تا این طریقه را در | حاج عمر تال (د ۱۲۸۳ق/ ۱۸۶۶م) نیز مهمترین رهبر شاخۀ سودانی تیجانیه بود. وی در [[حجاز]] و توسط محمد الغالی برگزیده شد تا این طریقه را در آفریقای غربی گسترش دهد. نهضت او به سبب پیوند عمیق تصوف و سیاست اهمیت بسیار دارد، زیرا رویارویی او با استعمار [[فرانسه]] و تصورات موعود باورانهای که دربارۀ شخصیت او شکل گرفت، سبب گردید تا پیروان بسیاری پیدا کند و حرکتهای نظامی چندی را سامان دهد. حاج عمر حکومتی به نام «توکولور» را در سودان غربی، نیجریه، گینه و [[مالی]] به وجود آورد و پس از وی فرزندش یعنی احمد شیخ (ه م) یا احمدو سیکو حکومت او را در دست گرفت. طومار ۳۰ سالۀ این جنبش با حملۀ فرانسویها درهم پیچیده شد، اما طی آن بسیاری از غیرمسلمانان سرزمین هوسا به وسیلۀ طریقۀ تیجانیه با [[اسلام]] آشنا شدند. <ref>مروین هیسکت، گسترش اسلام در غرب آفریقا، ج۱، ص۳۳۵، ترجمۀ احمد نمایی، مشهد، ۱۳۶۹ش.</ref><ref>حسن ابراهیم حسن، انتشار الاسلام و العروبة فیمایلی الصحراء الکبری، ج۱، ص۲۰، قاهره، ۱۹۵۷م.</ref><ref>مونیه، الیویه، ج۱، ص۱۳۰-۱۳۱، خیزشها و چالشهای اسلام در آفریقا، ترجمۀ فرزانه شادانپور، تهران، ۱۳۸۳ش.</ref> به دنبال این حرکت، محمدالامین (ممدولمین، د ۱۳۰۵ق) خود را جانشین حاج عمر معرفی کرد و مدعی زعامت تیجانیه در غرب آفریقا گردید. پس از وی، الفا هاشم (د ۱۳۴۹ق)، برادرزادۀ عمر تال نیز همین داعیه را در قلمرو احمدو مطرح کرد. این روند با ظهور فردی از شاخۀ تماسینی تیجانیه به نام عمر جنبو (د ۱۳۳۶ق) تداوم یافت. او این طریقه را در کردفان و دارفور تقویت کرد. <ref>نعوم شقیر، جغرافیة و تاریخ السودان، ج۱، ص۱۶۵، بیروت، ۱۹۷۲م.</ref> محمد المختار (د ۱۲۹۹ق/ ۱۸۸۲م) نیز که خود شاگرد یکی از مریدان تجانی به نام محمدالسقاف بود، طریقۀ تیجانیه را در مصر و آفریقای شرقی گسترش داد. به رغم فضای نامساعدی که در این ناحیه وجود داشت، فعالیتهای او توسط عبدالمؤمن بن احمد بن سلامه (د ۱۳۱۴ش/ ۱۹۳۵م) دنبال گردید. | ||
== دیگر رهبران == | == دیگر رهبران == | ||
از دیگر رهبران تیجانی علی بارو بود که در آغاز سدۀ ۲۰م این طریقه را در غنا ترویج داد. همزمان با وی، امیر عباس اهل کانو نیز در نیجریه فعال بود و بعد از او، ملم محمدو سالگا (د۱۳۲۷ش/ ۱۹۳۸م) رهبری تیجانیه را عهدهدار شد. اما مهمترین مروج در این ناحیه، ابراهیم بن عبدالله نیاس (د ۱۳۵۴ش/ ۱۹۷۵م) بود. او خود را غوثالزمان (منجی عصر) نامید و صورتی اصلاحی از تیجانیه را ترویج کرد که به تدریج به شکلگیری «جماعت نیاسیۀ فیضیه» منجر گردید. اعضای این شاخه، برخلاف تیجانیۀ عمری (پیروان عمرتال)، نماز را در حالی که دست راست را بر دست چپ و روی سینه گذاشتهاند، میخوانند. از اینرو، پیروان عمر تال را به نام «سادالو» و پیروان نیاسی را «کابارو» مینامند. نیاسیه ابتدا در نیجر و سپس گینه، گامبیا، توگو، سنگال، ولتای شمالی و مالی پیروان فراوان یافت. شاخۀ نیجریایی این طریقه، سازمانی به نام فتیانالاسلام دارد که در توسعۀ آموزش و پرورش در این منطقه بسیار موفق بوده است. <ref>مروین هیسکت، گسترش اسلام در غرب | از دیگر رهبران تیجانی علی بارو بود که در آغاز سدۀ ۲۰م این طریقه را در غنا ترویج داد. همزمان با وی، امیر عباس اهل کانو نیز در نیجریه فعال بود و بعد از او، ملم محمدو سالگا (د۱۳۲۷ش/ ۱۹۳۸م) رهبری تیجانیه را عهدهدار شد. اما مهمترین مروج در این ناحیه، ابراهیم بن عبدالله نیاس (د ۱۳۵۴ش/ ۱۹۷۵م) بود. او خود را غوثالزمان (منجی عصر) نامید و صورتی اصلاحی از تیجانیه را ترویج کرد که به تدریج به شکلگیری «جماعت نیاسیۀ فیضیه» منجر گردید. اعضای این شاخه، برخلاف تیجانیۀ عمری (پیروان عمرتال)، نماز را در حالی که دست راست را بر دست چپ و روی سینه گذاشتهاند، میخوانند. از اینرو، پیروان عمر تال را به نام «سادالو» و پیروان نیاسی را «کابارو» مینامند. نیاسیه ابتدا در نیجر و سپس گینه، گامبیا، توگو، سنگال، ولتای شمالی و مالی پیروان فراوان یافت. شاخۀ نیجریایی این طریقه، سازمانی به نام فتیانالاسلام دارد که در توسعۀ آموزش و پرورش در این منطقه بسیار موفق بوده است. <ref>مروین هیسکت، گسترش اسلام در غرب آفریقا، ج۱، ص۴۱۵-۴۱۶، ترجمۀ احمد نمایی، مشهد، ۱۳۶۹ش.</ref><ref>مونیه، الیویه، ج۱، ص۱۲۵، خیزشها و چالشهای اسلام در آفریقا، ترجمۀ فرزانه شادانپور، تهران، ۱۳۸۳ش.</ref><ref>مونیه، الیویه، ج۱، ص۱۴۶، خیزشها و چالشهای اسلام در آفریقا، ترجمۀ فرزانه شادانپور، تهران، ۱۳۸۳ش.</ref><ref>مونیه، الیویه، ج۱، ص۱۴۹، خیزشها و چالشهای اسلام در آفریقا، ترجمۀ فرزانه شادانپور، تهران، ۱۳۸۳ش.</ref><ref>شریف یحیی امین، معجم الفرق الاسلامیة، ج۱، ص۷۲، بیروت، ۱۹۸۶م.</ref> حاجمالک سی (د ۱۳۰۱ش/ ۱۹۲۲م) نیز یکی از شخصیتهای مهم تیجانیه در سنگال بود. زاویۀ وی در تواون، مرکزی برای مطالعات اسلامی و عربی به شمار میآمد و پس از او، فرزندش ابوبکرسی خلافت تیجانیه را در این ناحیه برعهده گرفت. از ویژگیهای این شاخۀ طریقۀ تیجانیه آن است که اعضای آن در خارج از آفریقا هم فعالیتهای چندی داشتهاند. برای نمونه، سیدالبشیر بن محمد در حدود سال ۱۸۳۲م زاویهای در یمن ایجاد کرد. محمد عبیدی نیز در ۱۸۹۷م تیجانیه را به ترکیه برد و محمد بن عبدالمالک علمی (د ۱۳۱۳ش/ ۱۹۳۴م) حوزۀ طریقه را تا سوریه، فلسطین و حجاز گسترش داد. | ||
=عقاید و آیینها= | =عقاید و آیینها= | ||
== توسل به اولیا == | == توسل به اولیا == | ||
شیخ احمد تجانی بنیانگذار طریقۀ تیجانیه بر آن باور بود که ارتباط معنوی انسان با [[خداوند]] میتواند به واسطۀ اولیای الٰهی صورت پذیرد. از اینرو، [[پیامبر]] اسلام (صلی الله علیه و اله و سلم) در مرکز توجه این طریقه قرار دارد و ذکر صلوات بر او بسیار مهم است. به همین ترتیب، [[اهل بیت]] (علیهالسلام) و اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) نیز بسیار مورد احترام و محبتاند. از نظر تجانی، بهترین راه کسب فیض یا همان توفیق نجات، متوسل شدن به اولیای الٰهی است، زیرا ایشان وسیلۀ وحدت مرید با خداوند، و عامل فنای وی هستند. البته داعیۀ خاتمیت تجانی اقتضای آن داشت که طریقۀ وی نیز برترین طریقه به شمار آید و مشایخ آن بر سایر شیوخ اولویت داشته باشند. <ref>عمر فوتی، «رماح حزب الرحیم علی نحور حزب الرجیم»، ج۲، ص۷-۸، در حاشیۀ جواهر المعانی (نک: هم، حرازم).</ref><ref>عمر فوتی، «رماح حزب الرحیم علی نحور حزب الرجیم»، ج۲، ص۱۱، در حاشیۀ جواهر المعانی (نک: هم، حرازم).</ref><ref>مروین هیسکت، گسترش اسلام در غرب | شیخ احمد تجانی بنیانگذار طریقۀ تیجانیه بر آن باور بود که ارتباط معنوی انسان با [[خداوند]] میتواند به واسطۀ اولیای الٰهی صورت پذیرد. از اینرو، [[پیامبر]] اسلام (صلی الله علیه و اله و سلم) در مرکز توجه این طریقه قرار دارد و ذکر صلوات بر او بسیار مهم است. به همین ترتیب، [[اهل بیت]] (علیهالسلام) و اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) نیز بسیار مورد احترام و محبتاند. از نظر تجانی، بهترین راه کسب فیض یا همان توفیق نجات، متوسل شدن به اولیای الٰهی است، زیرا ایشان وسیلۀ وحدت مرید با خداوند، و عامل فنای وی هستند. البته داعیۀ خاتمیت تجانی اقتضای آن داشت که طریقۀ وی نیز برترین طریقه به شمار آید و مشایخ آن بر سایر شیوخ اولویت داشته باشند. <ref>عمر فوتی، «رماح حزب الرحیم علی نحور حزب الرجیم»، ج۲، ص۷-۸، در حاشیۀ جواهر المعانی (نک: هم، حرازم).</ref><ref>عمر فوتی، «رماح حزب الرحیم علی نحور حزب الرجیم»، ج۲، ص۱۱، در حاشیۀ جواهر المعانی (نک: هم، حرازم).</ref><ref>مروین هیسکت، گسترش اسلام در غرب آفریقا، ج۱، ص۳۳۶، ترجمۀ احمد نمایی، مشهد، ۱۳۶۹ش.</ref><ref>مونیه، الیویه، ج۱، ص۱۳۷، خیزشها و چالشهای اسلام در آفریقا، ترجمۀ فرزانه شادانپور، تهران، ۱۳۸۳ش.</ref> مکاشفات شخص تجانی و رؤیت پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) در خواب یا بیداری، مبانی اصلی این نظریه بودند. او مدعی بود که از همین طریق، اوراد و اذکار خاصی را بیواسطه از رسول خدا (صلی الله علیه و اله و سلم) فرا میگیرد و بر این اساس، خود را قطب مکتوم و سیدالاولیاء معرفی نمود. البته بعدها لقب خاتمالاولیاء نیز به لقبهای دیگر او افزوده شد که گمان میرود برگرفته از آثارابنعربی باشد، زیرا گسترۀ متنوعی از اصطلاحات ویژۀابنعربی در آثار تجانی یافت میشود. <ref>عمر فوتی، «رماح حزب الرحیم علی نحور حزب الرجیم»، ج۲، ص۱۷، در حاشیۀ جواهر المعانی (نک: هم، حرازم).</ref><ref>احمد شنقیطی، «الفتوحات الربانیة فی طریقة الاحمدیة»، ج۱، ص۹۶، همراه الفتح الربانی (نک: هم، طصفاوی).</ref><ref>محمد جوسقی، «النفخة القدسیة فی السیرة الاحمدیة التجانیه»، ج۱، ص۱۰۳، همراه الفتح الربانی (نک: هم، طصفاوی).</ref><ref>محمد جوسقی، «النفخة القدسیة فی السیرة الاحمدیة التجانیه»، ج۱، ص۱۱۲، همراه الفتح الربانی (نک: هم، طصفاوی).</ref><ref>محمد طصفاوی، الفتح الربانی فیما یحتاج الیه المرید التجانی، ج۱، ص۲۰-۲۱، قاهره، ۱۳۲۷ق.</ref> | ||
محوریت نقش اولیا در این طریقه سبب شد تا سنت زیارت نیز در میان آنان رواج یابد، و این امر به نوبۀ خود موجب گردید که مزار اغلب شیوخ تیجانیه تبدیل به زیارتگاه شود و دیگر آنکه، سنت «پرسه و سیاحت» که اغلب به منظور دیدار دیگر مشایخ انجام میگیرد، در این طریقه رونق یابد. <ref>محمد طصفاوی، الفتح الربانی فیما یحتاج الیه المرید التجانی، ج۱، ص۲۳، قاهره، ۱۳۲۷ق.</ref><ref>علی حرازم، جواهر المعانی و بلوغ الامانی فی فیض سیدی ابی العباس التجانی، ج۱، ص۳۷، بیروت، ۱۹۷۳م.</ref><ref>احمد سکیرج، کشف الحجاب عمن تلاقی مع الشیخ التجانی من الاصحاب، ج۱، ص۵۰، فاس، ۱۹۶۱م.</ref><ref>ادریس خلیفه، الحرکة العلمیة و الثقافیة بتطوان من الحمایة الی الاستقلال، ج۱، ص۳۱۹، مغرب، ۱۹۹۴م.</ref> | محوریت نقش اولیا در این طریقه سبب شد تا سنت زیارت نیز در میان آنان رواج یابد، و این امر به نوبۀ خود موجب گردید که مزار اغلب شیوخ تیجانیه تبدیل به زیارتگاه شود و دیگر آنکه، سنت «پرسه و سیاحت» که اغلب به منظور دیدار دیگر مشایخ انجام میگیرد، در این طریقه رونق یابد. <ref>محمد طصفاوی، الفتح الربانی فیما یحتاج الیه المرید التجانی، ج۱، ص۲۳، قاهره، ۱۳۲۷ق.</ref><ref>علی حرازم، جواهر المعانی و بلوغ الامانی فی فیض سیدی ابی العباس التجانی، ج۱، ص۳۷، بیروت، ۱۹۷۳م.</ref><ref>احمد سکیرج، کشف الحجاب عمن تلاقی مع الشیخ التجانی من الاصحاب، ج۱، ص۵۰، فاس، ۱۹۶۱م.</ref><ref>ادریس خلیفه، الحرکة العلمیة و الثقافیة بتطوان من الحمایة الی الاستقلال، ج۱، ص۳۱۹، مغرب، ۱۹۹۴م.</ref> | ||
== ورد (اذکار خاص) == | == ورد (اذکار خاص) == | ||
یکی از دیگر ارکان مهم طریقۀ تیجانیه، «ورد» (اذکار خاص) است. محتوای کلی اوراد را بیشتر تهلیل، استغفار و گونۀ خاصی از صلوات بر پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) به نام «صلاة الفاتح» تشکیل میدهد که شمار آنها بنا بر زمان ذکر متفاوت است. علاوه بر اوراد خاص، ۳ نوع ورد عمومی نیز وجود دارد که با نامهای «لازم»، «وظیفه» و «تهلیل» معروفاند. به عنوان نمونه، ورد لازم مجموعۀ ۳ ذکر (یعنی ۱۰۰ بار استغفار، ۱۰۰ بار صلاة فاتح و ۱۰۰ بار لاالٰهالاالله) است که دو بار در روز (قبل از نماز صبح و در بعد از ظهر) خوانده میشود. فرقههای مختلف تیجانیه در شمار برخی از اوراد با یکدیگر اختلاف دارند، اما همۀ آنها ورد را وسیلۀ انتقال برکت و فیض از جانب پیر به مرید میدانند و معتقدند که حاصل این اذکار، تقرب به خداوند است. <ref>احمد شنقیطی، «الفتوحات الربانیة فی طریقة الاحمدیة»، ج۱، ص۸۲، همراه الفتح الربانی (نک: هم، طصفاوی).</ref><ref>مونیه، الیویه، ج۱، ص۱۳۲، خیزشها و چالشهای اسلام در | یکی از دیگر ارکان مهم طریقۀ تیجانیه، «ورد» (اذکار خاص) است. محتوای کلی اوراد را بیشتر تهلیل، استغفار و گونۀ خاصی از صلوات بر پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) به نام «صلاة الفاتح» تشکیل میدهد که شمار آنها بنا بر زمان ذکر متفاوت است. علاوه بر اوراد خاص، ۳ نوع ورد عمومی نیز وجود دارد که با نامهای «لازم»، «وظیفه» و «تهلیل» معروفاند. به عنوان نمونه، ورد لازم مجموعۀ ۳ ذکر (یعنی ۱۰۰ بار استغفار، ۱۰۰ بار صلاة فاتح و ۱۰۰ بار لاالٰهالاالله) است که دو بار در روز (قبل از نماز صبح و در بعد از ظهر) خوانده میشود. فرقههای مختلف تیجانیه در شمار برخی از اوراد با یکدیگر اختلاف دارند، اما همۀ آنها ورد را وسیلۀ انتقال برکت و فیض از جانب پیر به مرید میدانند و معتقدند که حاصل این اذکار، تقرب به خداوند است. <ref>احمد شنقیطی، «الفتوحات الربانیة فی طریقة الاحمدیة»، ج۱، ص۸۲، همراه الفتح الربانی (نک: هم، طصفاوی).</ref><ref>مونیه، الیویه، ج۱، ص۱۳۲، خیزشها و چالشهای اسلام در آفریقا، ترجمۀ فرزانه شادانپور، تهران، ۱۳۸۳ش.</ref> آنان همچنین بر این باورند که کراماتی نیز برای مرید حاصل میشود که نباید آنها را افشا کرد. البته ذکر کرامات تجانی ــ همچون قدرت وی برای وارد کردن بیحساب پیروانش به بهشت ــ مانعی ندارد، زیرا باعث جلب پیروان جدید میشود.<ref>محمد طصفاوی، الفتح الربانی فیما یحتاج الیه المرید التجانی، ج۱، ص۵۸، قاهره، ۱۳۲۷ق.</ref><ref>عمر فوتی، «رماح حزب الرحیم علی نحور حزب الرجیم»، ج۱، ص۱۵۱، در حاشیۀ جواهر المعانی (نک: هم، حرازم).</ref> | ||
خواندن اوراد معمولاً در کنار واجبات دینی انجام میگیرد و بهرغم اینکه برخی از ذکرها صورتی منظوم دارند، تیجانیه تمایل چندانی به سماع نشان نمیدهند و به تأثیر از غزالی، آنرا محدود به خواص میدانند. از اینرو، گاه مشاهده میشود که برخی از مشایخ آنان در مجالس سماع حاضر میشوند. <ref>محمد طصفاوی، الفتح الربانی فیما یحتاج الیه المرید التجانی، ج۱، ص۷۸، قاهره، ۱۳۲۷ق.</ref><ref>علی حرازم، جواهر المعانی و بلوغ الامانی فی فیض سیدی ابی العباس التجانی، ج۱، ص۱۲۹-۱۳۰، بیروت، ۱۹۷۳م.</ref> | خواندن اوراد معمولاً در کنار واجبات دینی انجام میگیرد و بهرغم اینکه برخی از ذکرها صورتی منظوم دارند، تیجانیه تمایل چندانی به سماع نشان نمیدهند و به تأثیر از غزالی، آنرا محدود به خواص میدانند. از اینرو، گاه مشاهده میشود که برخی از مشایخ آنان در مجالس سماع حاضر میشوند. <ref>محمد طصفاوی، الفتح الربانی فیما یحتاج الیه المرید التجانی، ج۱، ص۷۸، قاهره، ۱۳۲۷ق.</ref><ref>علی حرازم، جواهر المعانی و بلوغ الامانی فی فیض سیدی ابی العباس التجانی، ج۱، ص۱۲۹-۱۳۰، بیروت، ۱۹۷۳م.</ref> | ||
خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
== مذهب == | == مذهب == | ||
احمد تجانی خود ظاهراً در فقه مالکی صاحبنظر بود و بر همین مبنا بسیاری از مریدان او نیز مالکی مذهب هستند، اما قاعدهای در این طریقه وجود دارد که براساس آن تبعیت مطلق از یکی از مذاهب چهارگانۀ اهل سنت لازم نیست و فرد در پذیرش هرکدام از این مذاهب فقهی آزاد است. دربارۀ شخص تجانی بهویژه این باور وجود دارد که او به سبب ارتباط با پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) نظریات فقهی خاص خود را داشت و بر وی لازم نبود تا از فقیه دیگری پیروی نماید. بخشی از این آراء ــ که البته حجم اندک آنها اساساً با کتابهای مرجع فقهی قابل مقایسه نیست ــ گردآوری شده، و مورد استفادۀ مریدان است. انتقادهایی نیز از جانب فقها بر این نظریات فقهی وارد شده است. <ref>مروین هیسکت، گسترش اسلام در غرب | احمد تجانی خود ظاهراً در فقه مالکی صاحبنظر بود و بر همین مبنا بسیاری از مریدان او نیز مالکی مذهب هستند، اما قاعدهای در این طریقه وجود دارد که براساس آن تبعیت مطلق از یکی از مذاهب چهارگانۀ اهل سنت لازم نیست و فرد در پذیرش هرکدام از این مذاهب فقهی آزاد است. دربارۀ شخص تجانی بهویژه این باور وجود دارد که او به سبب ارتباط با پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) نظریات فقهی خاص خود را داشت و بر وی لازم نبود تا از فقیه دیگری پیروی نماید. بخشی از این آراء ــ که البته حجم اندک آنها اساساً با کتابهای مرجع فقهی قابل مقایسه نیست ــ گردآوری شده، و مورد استفادۀ مریدان است. انتقادهایی نیز از جانب فقها بر این نظریات فقهی وارد شده است. <ref>مروین هیسکت، گسترش اسلام در غرب آفریقا، ج۱، ص۳۷۰، ترجمۀ احمد نمایی، مشهد، ۱۳۶۹ش.</ref><ref>محمد طصفاوی، الفتح الربانی فیما یحتاج الیه المرید التجانی، ج۱، ص۱۴، قاهره، ۱۳۲۷ق.</ref><ref>عمر فوتی، «رماح حزب الرحیم علی نحور حزب الرجیم»، ج۱، ص۱۰۵، در حاشیۀ جواهر المعانی (نک: هم، حرازم).</ref><ref>احمد سکیرج، کشف الحجاب عمن تلاقی مع الشیخ التجانی من الاصحاب، ج۱، ص۱۴۹، فاس، ۱۹۶۱م.</ref> | ||
=مهمترین رقیب= | =مهمترین رقیب= | ||
طریقۀ قادریه مهمترین رقیب منطقهای تیجانیه به شمار میآید. تجانی خود در آثار خویش بارها از عبدالقادر گیلانی نام میبرد و به نظر میرسد که در آن زمان، روابط وی با قادریه در سطح مطلوبی بوده است، اما در سدۀ ۱۳ق/ ۱۹م و در دورۀ استعماری، رقابت میان این دو طریقه برای جذب مریدان بالا گرفت و در بیشتر مناطق به نفع تیجانیه خاتمه یافت. دستگاه تبشیری طریقۀ تیجانیه در شیوۀ تبلیغ خود با حرکتهای نظامی چندان میانهای نداشت و اعضای آن با سفرهای متعدد به نقاط مختلف، و بازگویی کرامات تجانی عامۀ مردم را جذب میکردند. با آنکه رقابت میان دو طریقۀ قادریه و تیجانیه گاه به درگیریهای مختلف میانجامید، اما گاه نیز چنان قرابتی میان آنها حاکم بود | طریقۀ قادریه مهمترین رقیب منطقهای تیجانیه به شمار میآید. تجانی خود در آثار خویش بارها از عبدالقادر گیلانی نام میبرد و به نظر میرسد که در آن زمان، روابط وی با قادریه در سطح مطلوبی بوده است، اما در سدۀ ۱۳ق/ ۱۹م و در دورۀ استعماری، رقابت میان این دو طریقه برای جذب مریدان بالا گرفت و در بیشتر مناطق به نفع تیجانیه خاتمه یافت. دستگاه تبشیری طریقۀ تیجانیه در شیوۀ تبلیغ خود با حرکتهای نظامی چندان میانهای نداشت و اعضای آن با سفرهای متعدد به نقاط مختلف، و بازگویی کرامات تجانی عامۀ مردم را جذب میکردند. با آنکه رقابت میان دو طریقۀ قادریه و تیجانیه گاه به درگیریهای مختلف میانجامید، اما گاه نیز چنان قرابتی میان آنها حاکم بود | ||
که در برخی از مناطقْ شیخی واحد داشتند. به نظر میرسد که وجود دشمنان مشترک ــ همچون جنبش ضدتصوف «ازاله» در نیجریه ــ یکی از عوامل نزدیکی تیجانیه و قادریه بوده است. <ref>علی حرازم، جواهر المعانی و بلوغ الامانی فی فیض سیدی ابی العباس التجانی، ج۱، ص۳۲، بیروت، ۱۹۷۳م.</ref><ref>مروین هیسکت، گسترش اسلام در غرب | که در برخی از مناطقْ شیخی واحد داشتند. به نظر میرسد که وجود دشمنان مشترک ــ همچون جنبش ضدتصوف «ازاله» در نیجریه ــ یکی از عوامل نزدیکی تیجانیه و قادریه بوده است. <ref>علی حرازم، جواهر المعانی و بلوغ الامانی فی فیض سیدی ابی العباس التجانی، ج۱، ص۳۲، بیروت، ۱۹۷۳م.</ref><ref>مروین هیسکت، گسترش اسلام در غرب آفریقا، ج۱، ص۸۵، ترجمۀ احمد نمایی، مشهد، ۱۳۶۹ش.</ref><ref>مروین هیسکت، گسترش اسلام در غرب آفریقا، ج۱، ص۳۵۸، ترجمۀ احمد نمایی، مشهد، ۱۳۶۹ش.</ref><ref>مروین هیسکت، گسترش اسلام در غرب آفریقا، ج۱، ص۴۱۴، ترجمۀ احمد نمایی، مشهد، ۱۳۶۹ش.</ref><ref>عبدالقادر محمود، الفکر الصوفی فی السودان، ج۱، ص۵۴-۵۵، بیروت، ۱۹۶۹م.</ref><ref>مونیه، الیویه، ج۱، ص۱۳۱، خیزشها و چالشهای اسلام در آفریقا، ترجمۀ فرزانه شادانپور، تهران، ۱۳۸۳ش.</ref><ref>مونیه، الیویه، ج۱، ص۱۳۵، خیزشها و چالشهای اسلام در آفریقا، ترجمۀ فرزانه شادانپور، تهران، ۱۳۸۳ش.</ref> | ||
=جنبشهای مخالف= | =جنبشهای مخالف= | ||
در سدۀ حاضر تیجانیه با مخالفتهایی از جانب جنبشهای وهابی و سلفی روبهروست که سابقۀ آن به زمان خود تجانی بازمیگردد. این مخالفتها بیشتر بر دو محور زیارت قبور اولیا و توسل به ایشان متمرکز است و اغلب از رشد و گسترش این طریقه کاسته است. <ref>محمد طصفاوی، الفتح الربانی فیما یحتاج الیه المرید التجانی، ج۱، ص۲۳، قاهره، ۱۳۲۷ق.</ref><ref>ادریس خلیفه، الحرکة العلمیة و الثقافیة بتطوان من الحمایة الی الاستقلال، ج۱، ص۳۱۸، مغرب، ۱۹۹۴م.</ref>. با آنکه این روند خصمانه هنوز جریان دارد، اما تیجانیه با رویکردهای تساهل جویانه و جنبههای متنوع عرفان نظری، در میان تحصیلکردگان پیروان بسیار دارد و در پی یافتن عرصههای نوینی در خارج از | در سدۀ حاضر تیجانیه با مخالفتهایی از جانب جنبشهای وهابی و سلفی روبهروست که سابقۀ آن به زمان خود تجانی بازمیگردد. این مخالفتها بیشتر بر دو محور زیارت قبور اولیا و توسل به ایشان متمرکز است و اغلب از رشد و گسترش این طریقه کاسته است. <ref>محمد طصفاوی، الفتح الربانی فیما یحتاج الیه المرید التجانی، ج۱، ص۲۳، قاهره، ۱۳۲۷ق.</ref><ref>ادریس خلیفه، الحرکة العلمیة و الثقافیة بتطوان من الحمایة الی الاستقلال، ج۱، ص۳۱۸، مغرب، ۱۹۹۴م.</ref>. با آنکه این روند خصمانه هنوز جریان دارد، اما تیجانیه با رویکردهای تساهل جویانه و جنبههای متنوع عرفان نظری، در میان تحصیلکردگان پیروان بسیار دارد و در پی یافتن عرصههای نوینی در خارج از آفریقا است. <ref>مونیه، الیویه، ج۱، ص۱۲۶، خیزشها و چالشهای اسلام در آفریقا، ترجمۀ فرزانه شادانپور، تهران، ۱۳۸۳ش.</ref> | ||
=منابع= | =منابع= | ||
خط ۱۰۷: | خط ۱۰۷: | ||
(۲۵) عباس مراکشی، الاعلام بمن حل مراکش و اغمات من الاعلام، فاس، ۱۹۳۸م. | (۲۵) عباس مراکشی، الاعلام بمن حل مراکش و اغمات من الاعلام، فاس، ۱۹۳۸م. | ||
(۲۶) مونیه، الیویه، خیزشها و چالشهای اسلام در | (۲۶) مونیه، الیویه، خیزشها و چالشهای اسلام در آفریقا، ترجمۀ فرزانه شادانپور، تهران، ۱۳۸۳ش. | ||
(۲۷) مروین هیسکت، گسترش اسلام در غرب | (۲۷) مروین هیسکت، گسترش اسلام در غرب آفریقا، ترجمۀ احمد نمایی، مشهد، ۱۳۶۹ش. | ||
== منابع == | == منابع == |