پرش به محتوا

محمد بن ابی بکر: تفاوت میان نسخه‌ها

۳۶ بایت اضافه‌شده ،  ‏۲۲ فوریهٔ ۲۰۲۳
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۲۲: خط ۲۲:
'''محمد''' در [[جنگ جمل]] همراه حضرت بود، اما پس از این جنگ، امیرالمومنین استاندار وقت [[مصر]] یعنی قیس بن سعد بن عباده خزرجی را عزل و محمدبن ابوبکر را جایگزین او کرد. او در دوران زمامداری خود در مصر با مسائل و پدیده‌هایی مواجه شد که ضرورت داشت دستورات [[فقهی]] و شرعی آنها را از مولای خود بپرسد و همین پرسش‌ها از حضرت امیر (علیه السلام) باعث شد تا یکی از مشهورترین منابع [[حقوق بشر]] امروزه در دستان ما باشد.
'''محمد''' در [[جنگ جمل]] همراه حضرت بود، اما پس از این جنگ، امیرالمومنین استاندار وقت [[مصر]] یعنی قیس بن سعد بن عباده خزرجی را عزل و محمدبن ابوبکر را جایگزین او کرد. او در دوران زمامداری خود در مصر با مسائل و پدیده‌هایی مواجه شد که ضرورت داشت دستورات [[فقهی]] و شرعی آنها را از مولای خود بپرسد و همین پرسش‌ها از حضرت امیر (علیه السلام) باعث شد تا یکی از مشهورترین منابع [[حقوق بشر]] امروزه در دستان ما باشد.


=پدر و نسب پدرى‏=
== پدر و نسب پدرى =‏=
 
پدر محمد بن ابى‌بکر، شخصیّت معروف [[صدر اسلام]]، یعنى عبدالله بن ابى قحافة بن عمرو تیمى معروف به ابوبکر است که در سال سوم [[عام الفیل]] (50 سال پیش از هجرت پیامبر «ص») از بانویى به نام امّ الخیر سلمى بنت عمر بن عامر تیمى در [[مکه]] به دنیا آمد. <ref>العدد القویة (على بن یوسف حلّى)، ص 343</ref>
پدر محمد بن ابى‌بکر، شخصیّت معروف [[صدر اسلام]]، یعنى عبدالله بن ابى قحافة بن عمرو تیمى معروف به ابوبکر است که در سال سوم [[عام الفیل]] (50 سال پیش از هجرت پیامبر «ص») از بانویى به نام امّ الخیر سلمى بنت عمر بن عامر تیمى در [[مکه]] به دنیا آمد. <ref>العدد القویة (على بن یوسف حلّى)، ص 343</ref>


خط ۳۵: خط ۳۴:
وى داراى سه پسر و چند دختر بود. پسران وى عبارت بودند از: عبدالله، عبدالرحمان و محمد که عبداللّه در حیات پدرش فوت کرد ولى دو پسر دیگرش هنگام مرگ پدر زنده بودند. <ref>تاریخ الیعقوبى، ج 2، ص 138</ref>
وى داراى سه پسر و چند دختر بود. پسران وى عبارت بودند از: عبدالله، عبدالرحمان و محمد که عبداللّه در حیات پدرش فوت کرد ولى دو پسر دیگرش هنگام مرگ پدر زنده بودند. <ref>تاریخ الیعقوبى، ج 2، ص 138</ref>


=شخصیت مادر ارجمند=
== شخصیت مادر ارجمند ==
 
مادر محمد بن ابى‌بکر، بانویى شریف و عفیف به نام [[اسماء بنت عمیس]] بود. وى از زنان معروف، شجاع و ولایت مدار صدر اسلام بود که در شهر مکّه با جعفربن أبى طالب (علیه السلام) ازدواج کرد و با ظهور [[بعثت]] نبوى (صلی الله علیه) به همراه همسرش از پیش کسوتان مسلمانان و ایمان آورندگان به پیامبر (صلی الله علیه) قرار گرفت.
مادر محمد بن ابى‌بکر، بانویى شریف و عفیف به نام [[اسماء بنت عمیس]] بود. وى از زنان معروف، شجاع و ولایت مدار صدر اسلام بود که در شهر مکّه با جعفربن أبى طالب (علیه السلام) ازدواج کرد و با ظهور [[بعثت]] نبوى (صلی الله علیه) به همراه همسرش از پیش کسوتان مسلمانان و ایمان آورندگان به پیامبر (صلی الله علیه) قرار گرفت.
آن گاه که مسلمانان تحت فشار فزاینده قریش قرار گرفتند، تعدادى از آنان به [[حبشه]] هجرت کردند تا در پناه نجاشى - پادشاه بى آزار حبشه - در امنیت و آسایش زندگى کرده و از حیثیت دینى خویش محافظت کنند. اسماء بنت عمیس نیز با همسر و فرزندانش در این هجرت بزرگ شرکت کرد. همسرش ([[جعفر بن ابى طالب (علیه السلام)]]) در آن دیار غریب، سخن گوى مسلمانان مهاجر بود و در کنار [[نجاشى]] و دولت مردان حبشه، از پیامبر اکرم (صلی الله علیه) و دین اسلام به نیکى دفاع نمود و زمینه اقامت هم کیشان خویش در آن سرزمین را فراهم کرد.
آن گاه که مسلمانان تحت فشار فزاینده قریش قرار گرفتند، تعدادى از آنان به [[حبشه]] هجرت کردند تا در پناه نجاشى - پادشاه بى آزار حبشه - در امنیت و آسایش زندگى کرده و از حیثیت دینى خویش محافظت کنند. اسماء بنت عمیس نیز با همسر و فرزندانش در این هجرت بزرگ شرکت کرد. همسرش ([[جعفر بن ابى طالب (علیه السلام)]]) در آن دیار غریب، سخن گوى مسلمانان مهاجر بود و در کنار [[نجاشى]] و دولت مردان حبشه، از پیامبر اکرم (صلی الله علیه) و دین اسلام به نیکى دفاع نمود و زمینه اقامت هم کیشان خویش در آن سرزمین را فراهم کرد.
خط ۴۳: خط ۴۱:
امّا دیرى نگذشت که جعفر بن ابى طالب (علیه السلام) به همراه زید بن حارثه و عبدالله بن رواحه، از سوى رسول خدا(صلی الله علیه) در رأس سپاهى عازم نبرد با رومیان شدند و پس از رویارویى با آنان در سرزمین [[شام]]، هر سه نفر به همراه تعداد زیادى از مسلمانان در آن جنگ که به [[جنگ موته]] معروف شد، به شهادت رسیدند.
امّا دیرى نگذشت که جعفر بن ابى طالب (علیه السلام) به همراه زید بن حارثه و عبدالله بن رواحه، از سوى رسول خدا(صلی الله علیه) در رأس سپاهى عازم نبرد با رومیان شدند و پس از رویارویى با آنان در سرزمین [[شام]]، هر سه نفر به همراه تعداد زیادى از مسلمانان در آن جنگ که به [[جنگ موته]] معروف شد، به شهادت رسیدند.
پس از شهادت جعفر بن ابى طالب(علیه السلام) معروف به جعفر طیار، اسماء به عقد ابوبکر بن ابى قحافه درآمد و پس از مدتى، محمد بن ابى‌بکر را به دنیا آورد. <ref>الطبقات الکبرى(محمدبن سعد)، ج 8، ص 282</ref>
پس از شهادت جعفر بن ابى طالب(علیه السلام) معروف به جعفر طیار، اسماء به عقد ابوبکر بن ابى قحافه درآمد و پس از مدتى، محمد بن ابى‌بکر را به دنیا آورد. <ref>الطبقات الکبرى(محمدبن سعد)، ج 8، ص 282</ref>
وى با این که همسر خلیفه اوّل بود، همیشه جانب [[اهل بیت (علیه السلام)]] را مى‏‌گرفت و از آنان حمایت مى‏کرد، محرم اسرار حضرت فاطمه (سلام الله علیها) بود و در [[غسل]] و [[کفن]] کردن آن حضرت حضور داشت.
وى با این که همسر خلیفه اوّل بود، همیشه جانب [[اهل‎بیت (علیه السلام)]] را مى‏‌گرفت و از آنان حمایت مى‏کرد، محرم اسرار حضرت فاطمه (سلام الله علیها) بود و در [[غسل]] و [[کفن]] کردن آن حضرت حضور داشت.
پس از [[مرگ]] ابى‌بکر (سال سیزدهم قمرى) به عقد امیرمؤمنان على بن ابى طالب (علیه السلام) درآمد و فرزند خردسالش (محمد) را نیز به خانه [[امیرمؤمنان (علیه السلام)]] آورد و در مکتب تربیتى آن حضرت پرورشش داد.
پس از [[مرگ]] ابى‌بکر (سال سیزدهم قمرى) به عقد امیرمؤمنان على بن ابى طالب (علیه السلام) درآمد و فرزند خردسالش (محمد) را نیز به خانه [[امیرمؤمنان (علیه السلام)]] آورد و در مکتب تربیتى آن حضرت پرورشش داد.


=استاندارى مصر=
== استاندارى مصر ==
 
حضرت على (علیه السلام) پس از خلافت، حاکمان و عاملان نالایق قبلى را بر کنار و افرادى شایسته به جاى آنان منصوب کرد. در همین راستا قیس بن سعد انصارى را در ماه صفر سال 36 قمرى به جاى [[عبدالله بن ابى سرح]]، به استاندارى مصر منصوب و او را به آن دیار اعزام کرد.
حضرت على (علیه السلام) پس از خلافت، حاکمان و عاملان نالایق قبلى را بر کنار و افرادى شایسته به جاى آنان منصوب کرد. در همین راستا قیس بن سعد انصارى را در ماه صفر سال 36 قمرى به جاى [[عبدالله بن ابى سرح]]، به استاندارى مصر منصوب و او را به آن دیار اعزام کرد.
هنگامى که امام على (علیه السلام) سرگرم دفع غائله [[عایشه]] و اصحاب جمل بود، معاویة بن ابى سفیان (حاکم طاغى و خود خوانده شام) در صدد نفوذ در سیاست‏‌ها‌‌ى قیس بن سعد و جذب وى به سوى خود برآمد. لذا با ارسال نامه‌ها‌یى متعدد عملاً وى و سرزمین مصر را هدف تیرها‌ى شیطانى خویش قرار داد. قیس بن سعد با پاسخ‏‌ها‌‌ى قاطع و اعمال رفتار‌ها‌ى متناسب با دیپلماسى آن زمان امید معاویه را به یأس تبدیل کرد، ولى تبادل نامه‏‌‌ها‌ى متعدد میان آن دو، شایعاتى مبنى بر روابط و توافق‏‌ها‌ى پنها‌نى آن دو، علیه قیس منتشر و شخصیت وى را مورد پرسش قرار داد.
هنگامى که امام على (علیه السلام) سرگرم دفع غائله [[عایشه]] و اصحاب جمل بود، معاویة بن ابى سفیان (حاکم طاغى و خود خوانده شام) در صدد نفوذ در سیاست‏‌ها‌‌ى قیس بن سعد و جذب وى به سوى خود برآمد. لذا با ارسال نامه‌ها‌یى متعدد عملاً وى و سرزمین مصر را هدف تیرها‌ى شیطانى خویش قرار داد. قیس بن سعد با پاسخ‏‌ها‌‌ى قاطع و اعمال رفتار‌ها‌ى متناسب با دیپلماسى آن زمان امید معاویه را به یأس تبدیل کرد، ولى تبادل نامه‏‌‌ها‌ى متعدد میان آن دو، شایعاتى مبنى بر روابط و توافق‏‌ها‌ى پنها‌نى آن دو، علیه قیس منتشر و شخصیت وى را مورد پرسش قرار داد.
خط ۵۹: خط ۵۶:
شایان ذکر است که قیس بن سعد، شوهر عمه محمد بن ابى‌بکر بود، زیرا فرسة بنت ابى قحافه، خواهر ابوبکر بن ابى قحافه، همسر قیس بود. بدین جهت میان قیس و محمد بن ابى‌بکر قرابت و نزدیکى وجود داشت. لذا محمد بن ابى‌بکر علاقمند بود که قیس بن سعد در کنارش بماند و با یارى و هم‏فکرى وى در برابر توطئه‌هاى معاویة بن ابى سفیان ایستادگى نماید، امّا قیس بن سعد از این که افرادى پشت سر او فرافکنى کرده و امیرمؤمنان (علیه السلام) را نسبت به وى بدگمان نمودند، آزرده خاطر شد و در مصر نماند و به مدینه منوره برگشت. پس از چند روز استراحت به سوى صفین رهسپار گردید تا در رکاب امیرمؤمنان (علیه السلام) بر ضد سپاهیان معاویة بن ابى سفیان بجنگد. <ref> الدرجات الرفیعة (سید على بن معصوم)، ص 340</ref>
شایان ذکر است که قیس بن سعد، شوهر عمه محمد بن ابى‌بکر بود، زیرا فرسة بنت ابى قحافه، خواهر ابوبکر بن ابى قحافه، همسر قیس بود. بدین جهت میان قیس و محمد بن ابى‌بکر قرابت و نزدیکى وجود داشت. لذا محمد بن ابى‌بکر علاقمند بود که قیس بن سعد در کنارش بماند و با یارى و هم‏فکرى وى در برابر توطئه‌هاى معاویة بن ابى سفیان ایستادگى نماید، امّا قیس بن سعد از این که افرادى پشت سر او فرافکنى کرده و امیرمؤمنان (علیه السلام) را نسبت به وى بدگمان نمودند، آزرده خاطر شد و در مصر نماند و به مدینه منوره برگشت. پس از چند روز استراحت به سوى صفین رهسپار گردید تا در رکاب امیرمؤمنان (علیه السلام) بر ضد سپاهیان معاویة بن ابى سفیان بجنگد. <ref> الدرجات الرفیعة (سید على بن معصوم)، ص 340</ref>


=شهادت جان سوز=
== شهادت جان سوز ==
 
فاصله شام تا مصر، بسیار کمتر از فاصله [[کوفه]] تا مصر است. بدین جهت نیروهاى شامى خیلى زودتر از نیروهاى کوفى وارد مصر شده و کار محمد بن ابى‌بکر را سخت کردند.
فاصله شام تا مصر، بسیار کمتر از فاصله [[کوفه]] تا مصر است. بدین جهت نیروهاى شامى خیلى زودتر از نیروهاى کوفى وارد مصر شده و کار محمد بن ابى‌بکر را سخت کردند.
محمد بن ابى‌بکر بنابه فرمان حضرت على(علیه السلام) سپاهى به استعداد دو هزار رزمنده به فرماندهى کنانة بن بشر سکونى براى نبرد با سپاهیان شامى اعزام کرد و پس از آن، دو هزار نفر دیگر را نیز به یارى آنان گسیل داشت. [[عمرو بن عاص]] نیز معاویة بن حدیج سکونى را که هم طایفه کنانة بن بشر سکونى بود، در رأس سپاهى به نبرد مصریان اعزام کرد و از آن پس پشت سر هم گروه‌هایى از شامیان را به یارى آنان مى‏‌فرستاد.
محمد بن ابى‌بکر بنابه فرمان حضرت على(علیه السلام) سپاهى به استعداد دو هزار رزمنده به فرماندهى کنانة بن بشر سکونى براى نبرد با سپاهیان شامى اعزام کرد و پس از آن، دو هزار نفر دیگر را نیز به یارى آنان گسیل داشت. [[عمرو بن عاص]] نیز معاویة بن حدیج سکونى را که هم طایفه کنانة بن بشر سکونى بود، در رأس سپاهى به نبرد مصریان اعزام کرد و از آن پس پشت سر هم گروه‌هایى از شامیان را به یارى آنان مى‏‌فرستاد.
خط ۷۹: خط ۷۵:
بنا به گفته [[شیخ عباس قمى (ره)]] هم اینک در مصر قبرى است که منصوب به محمد بن ابى‌بکر است و در آن بدن مطهرش دفن گردیده و یا در آن جا به شهادت رسید این قبر شریف در آن جا مهجور است. <ref>وقایع الأیام، ص 250</ref>
بنا به گفته [[شیخ عباس قمى (ره)]] هم اینک در مصر قبرى است که منصوب به محمد بن ابى‌بکر است و در آن بدن مطهرش دفن گردیده و یا در آن جا به شهادت رسید این قبر شریف در آن جا مهجور است. <ref>وقایع الأیام، ص 250</ref>


=اندوه مولا در شهادت یار فداکار=
== اندوه مولا در شهادت یار فداکار ==
 
امیرمؤمنان (علیه السلام) با شنیدن خبر شهادت محمد بن ابى‌بکر بسیار متأثر و اندوهگین شد و مردم کوفه را به خاطر کندى در کمک و یارى رسانى به وى سرزنش کرد.
امیرمؤمنان (علیه السلام) با شنیدن خبر شهادت محمد بن ابى‌بکر بسیار متأثر و اندوهگین شد و مردم کوفه را به خاطر کندى در کمک و یارى رسانى به وى سرزنش کرد.
آن حضرت درباره شهادت محمد بن ابى‌بکر در ضمن خطبه‌‏اى فرمود: «ألا إنّ محمد بن ابى‌بکر رحمه اللّه (قد) قتل، و تغلب ابن النابغة (یعنى عمرو بن العاص) على مصر. فعند اللّه نحتسب محمّداً، فقد کان ممّن ینتظر القضاء و یعمل للجزاء.» <ref> أنساب الاشراف - ترجمة امیرالمؤمنین «ع» -، ص 308</ref>
آن حضرت درباره شهادت محمد بن ابى‌بکر در ضمن خطبه‌‏اى فرمود: «ألا إنّ محمد بن ابى‌بکر رحمه اللّه (قد) قتل، و تغلب ابن النابغة (یعنى عمرو بن العاص) على مصر. فعند اللّه نحتسب محمّداً، فقد کان ممّن ینتظر القضاء و یعمل للجزاء.» <ref> أنساب الاشراف - ترجمة امیرالمؤمنین «ع» -، ص 308</ref>
خط ۸۸: خط ۸۳:
هم چنین از حضرت على نقل گردید که آن حضرت فرمود: جزع و حزن ما بر محمد بن ابى‌بکر، به قدر شادى و سرور معاویه است و از زمانى که من وارد بر این جنگ (با معاویه) شدم براى هیچ کشته‏‌اى به اندازه محمد بن ابى‌بکر ناراحت و محزون نشدم. <ref>وقایع الایام، ص 249</ref>
هم چنین از حضرت على نقل گردید که آن حضرت فرمود: جزع و حزن ما بر محمد بن ابى‌بکر، به قدر شادى و سرور معاویه است و از زمانى که من وارد بر این جنگ (با معاویه) شدم براى هیچ کشته‏‌اى به اندازه محمد بن ابى‌بکر ناراحت و محزون نشدم. <ref>وقایع الایام، ص 249</ref>


=عکس‌العمل‏‌ها‌ى متفاوت‏=
== عکس‌العمل‏‌ها‌ى متفاوت ‏==
 
پس از شهادت مظلومانه و سرافرازانه محمد بن ابى‌بکر، جهان اسلام شاهد عکس‌العمل‏‌ها‌ى متفاوتى بود. از یک سو، معاویه و کاخ نشینان [[اموى]] در شام و اشغال گران مصر، اظهار شادمانى کرده و فتح مصر را جشن گرفتند. از سویى دیگر هواداران خلافت اسلامى، سایر [[مسلمانان]] غیرت‏مند، صحابه کبار پیامبر (صلی الله علیه) و وابستگان محمد بن ابى‌بکر ناراحت و غمگین شده و قاتلانش را نفرین کردند. از خواهر پدرى‏‌اش عایشه نقل شد که وى بسیار ناراحتى و بى تابى می‌کرد و بر قاتلش، معاویة بن حدیج نفرین مینمود.
پس از شهادت مظلومانه و سرافرازانه محمد بن ابى‌بکر، جهان اسلام شاهد عکس‌العمل‏‌ها‌ى متفاوتى بود. از یک سو، معاویه و کاخ نشینان [[اموى]] در شام و اشغال گران مصر، اظهار شادمانى کرده و فتح مصر را جشن گرفتند. از سویى دیگر هواداران خلافت اسلامى، سایر [[مسلمانان]] غیرت‏مند، صحابه کبار پیامبر (صلی الله علیه) و وابستگان محمد بن ابى‌بکر ناراحت و غمگین شده و قاتلانش را نفرین کردند. از خواهر پدرى‏‌اش عایشه نقل شد که وى بسیار ناراحتى و بى تابى می‌کرد و بر قاتلش، معاویة بن حدیج نفرین مینمود.


خط ۹۶: خط ۹۰:


[[امام محمد باقر (علیه السلام)]] درباره [[ایمان]] و اعتقاد قوى محمد بن ابى‌بکر و وفادارى او نسبت به امیرمؤمنان (علیه السلام) فرمود: «أن محمد بن ابى‌بکر بایع علیّاً علیه السّلام على البرائة من أبیه (ابوبکر بن ابى قحافة).» <ref>اختیار معرفة الرجال (شیخ طوسى)، ج 1، ص 282</ref>
[[امام محمد باقر (علیه السلام)]] درباره [[ایمان]] و اعتقاد قوى محمد بن ابى‌بکر و وفادارى او نسبت به امیرمؤمنان (علیه السلام) فرمود: «أن محمد بن ابى‌بکر بایع علیّاً علیه السّلام على البرائة من أبیه (ابوبکر بن ابى قحافة).» <ref>اختیار معرفة الرجال (شیخ طوسى)، ج 1، ص 282</ref>
علماى شیعه، وى را از اصحاب و از حواریون امام على (علیه السلام) و ازاعضاى اصلى شرطة الخمیس (فداییان حضرت على «ع») دانستند و در فضل و فضایلش سخنان زیادى بیان کردند.
علماى شیعه، وى را از اصحاب و از حواریون امام على (علیه السلام) و ازاعضاى اصلى شرطة الخمیس (فداییان حضرت على (علیه السلام)) دانستند و در فضل و فضایلش سخنان زیادى بیان کردند.
مرحوم [[آیت اللّه خویى (ره)]] - به نقل از [[رجال]] شناسان [[شیعه]] - درباره‏‌اش فرمود: محمد بن ابى‌بکر؛ عدّه الشیخ فى رجاله تارة فى اصحاب رسول اللّه (صلی الله علیه)، و اخرى فى اصحاب على (علیه السلام)، قائلاً: محمد بن ابى‌بکر بن أبى قحافة؛ وعّده البرقى من اصحاب امیرالمؤمنین (علیه السلام) الذین کانوا من شرطة الخمیس، وعدّه المفید من اصفیاءِ اصحاب على (علیه السلام) تارة، و من السابقین المقربین منه (علیه السلام) اخرى، و من الحواریین ثالثة. <ref> معجم رجال الحدیث، ج 51، ص 241</ref>
مرحوم [[آیت اللّه خویى (ره)]] - به نقل از [[رجال]] شناسان [[شیعه]] - درباره‏‌اش فرمود: محمد بن ابى‌بکر؛ عدّه الشیخ فى رجاله تارة فى اصحاب رسول اللّه (صلی الله علیه)، و اخرى فى اصحاب على (علیه السلام)، قائلاً: محمد بن ابى‌بکر بن أبى قحافة؛ وعّده البرقى من اصحاب امیرالمؤمنین (علیه السلام) الذین کانوا من شرطة الخمیس، وعدّه المفید من اصفیاءِ اصحاب على (علیه السلام) تارة، و من السابقین المقربین منه (علیه السلام) اخرى، و من الحواریین ثالثة. <ref> معجم رجال الحدیث، ج 51، ص 241</ref>


== منابع ==
== منابع ==
[http://ensani.ir/fa/article/138350/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%A8%D9%86-%D8%A7%D8%A8%D9%89-%D8%A8%DA%A9%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D9%84%D8%A7%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D9%88%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%B5%D8%B1 برگرفته از سایت پرتال جامع علوم انسانی]  
[http://ensani.ir/fa/article/138350/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF-%D8%A8%D9%86-%D8%A7%D8%A8%D9%89-%D8%A8%DA%A9%D8%B1-%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D9%84%D8%A7%D9%88%D8%B1-%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1-%D9%85%D9%88%D9%85%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%B1%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86-%D9%85%D8%B5%D8%B1 برگرفته از سایت پرتال جامع علوم انسانی]  


confirmed، مدیران
۳۷٬۰۳۴

ویرایش