confirmed
۲٬۲۰۰
ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
خط ۴: | خط ۴: | ||
در میان منابع تاریخ اسلام، کتابهایی که در موضوع «ردّه» نوشته شده از جایگاه ویژهای برخوردار میباشد. تاریخنویسان مسلمان کتابهای مستقلّی در این موضوع به یادگار گذاشتهاند. فهرست این کتابها عبارت است از: | در میان منابع تاریخ اسلام، کتابهایی که در موضوع «ردّه» نوشته شده از جایگاه ویژهای برخوردار میباشد. تاریخنویسان مسلمان کتابهای مستقلّی در این موضوع به یادگار گذاشتهاند. فهرست این کتابها عبارت است از: | ||
1. کتاب الردّه، محمدبن اسحاق (م 150 هـ) | 1. کتاب الردّه، محمدبن اسحاق (م 150 هـ)ِِِ؛ نام این کتاب را طبری، بلاذری و کلاعی بلنسی برده و مطالبی را از آن نقل کردهاند<ref>محمد بن عمر الواقدی، کتاب الردّه، تحقیق دکتر یحیی الجبوری، بیروت دارالغرب الاسلامی، 1410 ق.، ص 18.</ref>؛ | ||
2. کتاب الردّه و الفتوح، سیف بن عمر تمیمی (م 193 هـ) | 2. کتاب الردّه و الفتوح، سیف بن عمر تمیمی (م 193 هـ)ِِِ؛ ابنندیم از این کتاب با نام کتاب الفتوح الکبیر و الردّه یاد کرده است<ref>ابن الندیم (اسحاق بن محمد)، الفهرست، بیروت، دارالمعرفة، ص 137.</ref>؛ طبری، یاقوت حموی، ابنعساکر و ابن حجر از این کتاب بهره بردهاند<ref>فؤاد سزگین، تاریخ التّراث العربی، معرّب فهمی حجازی، چاپ دوم، قم، مکتبة آیة الله المرعشی، ج 1، جزء دوم، 1412 ق.، ص 134 / ص 102 / آقابزرگ تهرانی، الذریعه، چاپ دوم، بیروت، دارالاضواء، 1403 ق.، ج 10، ص 238.</ref>؛ | ||
3. کتاب الردّه، محمد بن عمر واقدی (م 207 هـ)<ref>فؤاد سزگین، تاریخ التّراث العربی، معرّب فهمی حجازی، چاپ دوم، قم، مکتبة آیة الله المرعشی، ج 1، جزء دوم، 1412 ق.، ص 134 / ص 102 / آقابزرگ تهرانی، الذریعه، چاپ دوم، بیروت، دارالاضواء، 1403 ق.، ج 10، ص 238.</ref>؛ | 3. کتاب الردّه، محمد بن عمر واقدی (م 207 هـ)<ref>فؤاد سزگین، تاریخ التّراث العربی، معرّب فهمی حجازی، چاپ دوم، قم، مکتبة آیة الله المرعشی، ج 1، جزء دوم، 1412 ق.، ص 134 / ص 102 / آقابزرگ تهرانی، الذریعه، چاپ دوم، بیروت، دارالاضواء، 1403 ق.، ج 10، ص 238.</ref>؛ | ||
4. کتاب الردّه، اسحاق بن بشر بن محمد هاشمی (م 206 هـ)<ref> | 4. کتاب الردّه، اسحاق بن بشر بن محمد هاشمی (م 206 هـ)<ref>ابنندیم، پیشین، ص 137 / ص 149.</ref>؛ | ||
5. کتاب الردّه، ابوالحسن علی بن محمد مدائنی (م 234 هـ)<ref> | 5. کتاب الردّه، ابوالحسن علی بن محمد مدائنی (م 234 هـ)<ref>ابنندیم، پیشین، ص 137 / ص 149.</ref>؛ | ||
6. کتاب الردّه، وثیمة بن موسی بن الفرات الوشّاء ( | 6. کتاب الردّه، وثیمة بن موسی بن الفرات الوشّاء (م237 هـ)<ref>فؤاد سزگین، پیشین، ص143</ref>. | ||
7. کتاب الردّه، ابومخنف لوط بن یحیی الازدی<ref> | 7. کتاب الردّه، ابومخنف لوط بن یحیی الازدی<ref>ابنندیم، پیشین، ص 136 آقابزرگ، پیشین، ج 10، ص 237238 / ص 159.</ref>؛ | ||
8. کتاب الردّه، ابواسحاق اسماعیل بن عیسی العطار<ref> | 8. کتاب الردّه، ابواسحاق اسماعیل بن عیسی العطار<ref>ابنندیم، پیشین، ص 136 آقابزرگ، پیشین، ج 10، ص 237238 / ص 159.</ref>؛ | ||
9. کتاب الردّه، ابراهیم بن محمد بن سعید ثقفی (م 283 هـ)<ref>آقابزرگ، پیشین، ص 237..از میان نُه کتاب یاد شده، تنها کتاب الردّه واقدی بر جای مانده است واقدی، پیشین، ص 18.</ref>؛ | 9. کتاب الردّه، ابراهیم بن محمد بن سعید ثقفی (م 283 هـ)<ref>آقابزرگ، پیشین، ص 237..از میان نُه کتاب یاد شده، تنها کتاب الردّه واقدی بر جای مانده است واقدی، پیشین، ص 18.</ref>؛ | ||
خط ۲۴: | خط ۲۴: | ||
10. الاکتفاء فی مغازی المصطفی و الثلاثة الخلفاء، ابوالربیع سلیمان بن موسی الکلاعی (م 634 هـ)<ref>بخش ردّه از این کتاب را، خورشید احمد فارق به نام «تاریخ الردّه» منتشر کرده و دکتر احمد غنیم نیز همین بخش را به اسم «الخلافة الراشدة و البطولة الخالدة فی حروب الردّه» چاپ و منتشر کرده است فؤاد سزگین، پیشین، ص 74 و 97 و 152.</ref>؛ | 10. الاکتفاء فی مغازی المصطفی و الثلاثة الخلفاء، ابوالربیع سلیمان بن موسی الکلاعی (م 634 هـ)<ref>بخش ردّه از این کتاب را، خورشید احمد فارق به نام «تاریخ الردّه» منتشر کرده و دکتر احمد غنیم نیز همین بخش را به اسم «الخلافة الراشدة و البطولة الخالدة فی حروب الردّه» چاپ و منتشر کرده است فؤاد سزگین، پیشین، ص 74 و 97 و 152.</ref>؛ | ||
11. کتاب مُسَیْلَمَة الکذّاب، هشام بن محمد بن سائب کلبی (م 204 هـ)<ref> | 11. کتاب مُسَیْلَمَة الکذّاب، هشام بن محمد بن سائب کلبی (م 204 هـ)<ref>ابنندیم، پیشین، ص 142 / آقابزرگ، پیشین، ج 1، ص 350 و ج 10، ص 238.</ref>؛ | ||
12. کتاب المبتدا و المغازی و الوفاة و الردّة، ابان بن عثمان بن الاحمر، (م بعد از 140 هـ)<ref> | 12. کتاب المبتدا و المغازی و الوفاة و الردّة، ابان بن عثمان بن الاحمر، (م بعد از 140 هـ)<ref>آقابزرگ، پیشین، ج 19، ص 47.</ref>؛ | ||
13. نصوص الردّه فی تاریخ الطبری، محمدحسن آل یاسین؛ وی از منظر انتقادی به گزارشهای طبری در موضوع ردّه پرداخته است<ref>محمدحسن آل یاسین، نصوص الردّه فی تاریخ الطبری، الطبقه الثالثه، بیروت، دارمکتبة الحیاة، 1397 ق.</ref>؛ | 13. نصوص الردّه فی تاریخ الطبری، محمدحسن آل یاسین؛ وی از منظر انتقادی به گزارشهای طبری در موضوع ردّه پرداخته است<ref>محمدحسن آل یاسین، نصوص الردّه فی تاریخ الطبری، الطبقه الثالثه، بیروت، دارمکتبة الحیاة، 1397 ق.</ref>؛ | ||
خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
اقدام شورشیان علیه دستگاه خلافت، فرصت خوبی برای ابوبکر ایجاد نمود که افکار عمومی را از بحران جانشینسازی برای پیامبر (صلیالله علیه وآله وسلّم) به مشکل دیگری معطوف کند؛ زیرا وی در حالی متصدی خلافت شد که دو گروه با او مخالف بودند: یکی طرفداران استخلاف رسمی پیامبر یعنی شیعیان حضرت علی (علیهالسلام) و دیگری طرفداران سعد بن عباده. | اقدام شورشیان علیه دستگاه خلافت، فرصت خوبی برای ابوبکر ایجاد نمود که افکار عمومی را از بحران جانشینسازی برای پیامبر (صلیالله علیه وآله وسلّم) به مشکل دیگری معطوف کند؛ زیرا وی در حالی متصدی خلافت شد که دو گروه با او مخالف بودند: یکی طرفداران استخلاف رسمی پیامبر یعنی شیعیان حضرت علی (علیهالسلام) و دیگری طرفداران سعد بن عباده. | ||
ابوبکر میدانست این مسئله برای او ایجاد مشکل خواهد کرد؛ بنابراین، فوراً برای نشاندادن جدیت و اقتدار خود با شورشها برخوردی جدّی و قاطع نمود. قاطعیتی که ابوبکر در برابر آنان نشان داد، قطعاً بیارتباط با بحران داخلی مدینه نبود. با این که از سیره او این گونه برمیآید که مردی صلحطلب و باعاطفه است، ولی دو سال خلافت وی از او چهره دیگری نشان میدهد؛ از یک سو، با شورشیان و متهمان به ارتداد، با قساوت تمام برخورد میکند و از سوی دیگر، جرائم خالد بن ولید علیه بنییربوع و مالک بن نویره را تأیید مینماید<ref>هادی العلوی، فصول من تاریخ الاسلام السیاسی، نیقوسیا، قبرص، مرکزالابحاث و الدراسات الاشتراکیه فی العالم العربی،1995م،ص62</ref>. | ابوبکر میدانست این مسئله برای او ایجاد مشکل خواهد کرد؛ بنابراین، فوراً برای نشاندادن جدیت و اقتدار خود با شورشها برخوردی جدّی و قاطع نمود. قاطعیتی که ابوبکر در برابر آنان نشان داد، قطعاً بیارتباط با بحران داخلی مدینه نبود. با این که از سیره او این گونه برمیآید که مردی صلحطلب و باعاطفه است، ولی دو سال خلافت وی از او چهره دیگری نشان میدهد؛ از یک سو، با شورشیان و متهمان به ارتداد، با قساوت تمام برخورد میکند و از سوی دیگر، جرائم خالد بن ولید علیه بنییربوع و مالک بن نویره را تأیید مینماید<ref>هادی العلوی، فصول من تاریخ الاسلام السیاسی، نیقوسیا، قبرص، مرکزالابحاث و الدراسات الاشتراکیه فی العالم العربی،1995م،ص62</ref>. | ||
== مناطق درگیر در مخالفت با خلیفه اول == | == مناطق درگیر در مخالفت با خلیفه اول == | ||
پس از رحلت پیامبر فقط حجاز دچار شورش علیه خلیفه اول نشد، بلکه در این جنگها بهطور کلی پنج منطقه درگیر بودند: | پس از رحلت پیامبر فقط حجاز دچار شورش علیه خلیفه اول نشد، بلکه در این جنگها بهطور کلی پنج منطقه درگیر بودند: | ||
خط ۶۲: | خط ۶۲: | ||
== اختلاف خلیفه اول با صحابه در تعامل با مخالفین == | == اختلاف خلیفه اول با صحابه در تعامل با مخالفین == | ||
در ابتدای خلافت ابوبکر، قبایل اطراف مدینه با اعزام نمایندگانی از او درخواست معاف شدن از پرداخت زکات نمودند<ref>واقدی، پیشین، ص 28و29.</ref>؛ اما خلیفه در همان برخورد نخست، به آنان اعلانجنگ نمود، با این که بیشتر صحابه پیامبر (صلیالله علیه وآله وسلّم) با نظر او مخالف بودند. آنان عمر را که از مشاوران نزدیک خلیفه بود واسطه قرار دادند تا با او صحبت کند و قبایلی را که به اعتراف خود نماز میگزاردند و فقط خواهان عدم پرداخت زکات بودند معاف دارد، چرا که آنها قریبالعهد به اسلام بودند و هنوز با فرهنگ اسلامی خو نگرفته بودند<ref> | در ابتدای خلافت ابوبکر، قبایل اطراف مدینه با اعزام نمایندگانی از او درخواست معاف شدن از پرداخت زکات نمودند<ref>واقدی، پیشین، ص 28و29.</ref>؛ اما خلیفه در همان برخورد نخست، به آنان اعلانجنگ نمود، با این که بیشتر صحابه پیامبر (صلیالله علیه وآله وسلّم) با نظر او مخالف بودند. آنان عمر را که از مشاوران نزدیک خلیفه بود واسطه قرار دادند تا با او صحبت کند و قبایلی را که به اعتراف خود نماز میگزاردند و فقط خواهان عدم پرداخت زکات بودند معاف دارد، چرا که آنها قریبالعهد به اسلام بودند و هنوز با فرهنگ اسلامی خو نگرفته بودند<ref>ابنقتیبه الدینوری (عبدالله بن مسلم)، الامامة و السیاسة، تحقیق علی شیری، قم، منشورات الشریف الرضی، 1413 ق. ج 1، ص 34.</ref>. | ||
طبری مینویسد: برخی از اصحاب از ابوبکر خواستند که از جنگ با این قبایل تازهمسلمان خودداری کند و آنها را از پرداخت زکات معاف دارد تا ایمان در دلهای آنها محکم گردد و در آینده، به اختیار خود، زکات بپردازند<ref>طبری، پیشین، ج 3، ص 225.</ref> عمر و برخی صحابه پیامبر (صلیالله علیه وآله وسلّم) در مخالفت با جنگ با مانعان زکات به این روایت پیامبر (صلیالله علیه وآله وسلّم) استدلال میکردند: «اُمِرْتُ اَنْ اُقاتِلَ النّاسَ حَتی یَقُولُوا لا اِلهَ اِلّا اللَّه، فَاِذا قالُوها عَصَمُوا مِنّی دِماءَهُمْ وَ اَمْوالَهُمْ»<ref>واقدی، پیشین، ص 51 / | طبری مینویسد: برخی از اصحاب از ابوبکر خواستند که از جنگ با این قبایل تازهمسلمان خودداری کند و آنها را از پرداخت زکات معاف دارد تا ایمان در دلهای آنها محکم گردد و در آینده، به اختیار خود، زکات بپردازند<ref>طبری، پیشین، ج 3، ص 225.</ref> عمر و برخی صحابه پیامبر (صلیالله علیه وآله وسلّم) در مخالفت با جنگ با مانعان زکات به این روایت پیامبر (صلیالله علیه وآله وسلّم) استدلال میکردند: «اُمِرْتُ اَنْ اُقاتِلَ النّاسَ حَتی یَقُولُوا لا اِلهَ اِلّا اللَّه، فَاِذا قالُوها عَصَمُوا مِنّی دِماءَهُمْ وَ اَمْوالَهُمْ»<ref>واقدی، پیشین، ص 51 / ابنقتیبه دینوری، پیشین، ج 1، ص 34 .</ref>من فقط در دعوت به توحید مأمور به جنگ هستم. وقتی مردم توحید را به زبان قبول کردند، جان و مالشان مصون است. | ||
اما ابوبکر به روایت دیگری استدلال میکرد؛ او میگفت: من خود از پیامبر (صلیالله علیه وآله وسلّم) شنیدم که فرمود: «اُمِرْتُ اَنْ اُقاتِلَ النّاسَ عَلی ثَلاثِ: شَهادَةُ اَنْ لااِلهَ اِلّا اللّه وَ اِقامُ الصَّلاةِ وَ ایتاءُ | اما ابوبکر به روایت دیگری استدلال میکرد؛ او میگفت: من خود از پیامبر (صلیالله علیه وآله وسلّم) شنیدم که فرمود: «اُمِرْتُ اَنْ اُقاتِلَ النّاسَ عَلی ثَلاثِ: شَهادَةُ اَنْ لااِلهَ اِلّا اللّه وَ اِقامُ الصَّلاةِ وَ ایتاءُ الزَکاةِ»ِِِ؛ <ref>ابنقتیبه، پیشین، ص 35.</ref> من در سه چیز مأمور به جنگ هستم: توحید، نماز و زکات. خلیفه اول با اصرار فراوان میگفت: به خدا قسم، اگر عقالی<ref>عقال به زکات سالانه گویند و نیز ریسمانی که شتر را هنگام دادن زکات، به آن بندند. گاهی نیز به معنای مبلغ اندکی است که یک «عقال» (پای بند شتر) میارزد. بعضی میگویند: اگر عین شتران زکات را بستانند «عقال» و اگر بهای آن را بستانند «نقد» گویند. گاهی هم «عقال» برای بیان حداقل به کار میرود. ر. ک. به: احمد العلی، حجاز در صدر اسلام، ترجمه عبدالمحمدآیتی، ص 280.</ref> را که به پیامبر (صلیالله علیه وآله وسلّم) میپرداختند از من دریغ دارند، با آنها خواهم جنگید و معتقد بود فرقی بین نماز و زکات نیست<ref>واقدی، پیشین، ص 45.</ref>. | ||
== نخستین رویارویی با شورشیان == | == نخستین رویارویی با شورشیان == | ||
پس از مخالفت خلیفه با درخواست معاف شدن قبایل از پرداخت زکات، نمایندگان آنان برگشتند و با بیان این که مردم مدینه اندکاند، آنها را برای حمله به آن شهر تشویق کردند<ref>خورشید احمد فارق، پیشین، ص 5 / ابن کثیر، پیشین، ج 6، ص 311.</ref> گویا پیش از آمدن فرستادگان این قبایل به مدینه، افرادی همچون عیینه بن حصن و اقرع بن حابس به همراه عده دیگری از اشراف به مدینه آمده بودند و با اعلان خبر شورش اعراب و تصمیم آنها در خودداری از پرداخت زکات، از خلیفه خواسته بودند که مبلغی را به آنها بدهد تا از ارتداد اعراب و حمله آنان به مدینه جلوگیری کنند. | پس از مخالفت خلیفه با درخواست معاف شدن قبایل از پرداخت زکات، نمایندگان آنان برگشتند و با بیان این که مردم مدینه اندکاند، آنها را برای حمله به آن شهر تشویق کردند<ref>خورشید احمد فارق، پیشین، ص 5 / ابن کثیر، پیشین، ج 6، ص 311.</ref> گویا پیش از آمدن فرستادگان این قبایل به مدینه، افرادی همچون عیینه بن حصن و اقرع بن حابس به همراه عده دیگری از اشراف به مدینه آمده بودند و با اعلان خبر شورش اعراب و تصمیم آنها در خودداری از پرداخت زکات، از خلیفه خواسته بودند که مبلغی را به آنها بدهد تا از ارتداد اعراب و حمله آنان به مدینه جلوگیری کنند. | ||
خط ۱۰۷: | خط ۱۰۷: | ||
علل این جنگها «حروب رده» را با استناد به منابع اهلسنت و بررسی منابع متعدد تاریخی که در مورد جنگهای پس از رحلت پیامبر خدا نگاشته شده را، میتوان اینگونه برشمرد: | علل این جنگها «حروب رده» را با استناد به منابع اهلسنت و بررسی منابع متعدد تاریخی که در مورد جنگهای پس از رحلت پیامبر خدا نگاشته شده را، میتوان اینگونه برشمرد: | ||
1- گروهی که ادعای نبوت کرده بودند. «مسیلمه بن حبیب» از قبیله «بنی حنیفه بن لُجَیْم» | 1- گروهی که ادعای نبوت کرده بودند. «مسیلمه بن حبیب» از قبیله «بنی حنیفه بن لُجَیْم» ابنقتیبه، المعارف، ص405؛ کحاله، معجم قبائل العرب، ج 1، ص312 و «سجاح بنت حارث تمیمی» از قبیله «بنی یربوع» از این دسته بودند<ref>ر.ک: ابن عبدالبر قرطبی، أسدالغابة، ج 4، ص277</ref>؛ | ||
2- کسانی که دین اسلام را رها کرده و به آیین جاهلی خود بازگشته بودند. این گروه با انتشار خبر رحلت پیامبر میان قبایل عرب، دست از اسلام برداشتند. بهعنوان نمونه: پس از رحلت پیامبر خدا ٶ به فاصله اندکی «منذر بن ساوی» والی مسلمان بحرین نیز از دنیا رفت در نتیجه برخی از مردم بحرین دین اسلام را رها کرده و مرتد شدند<ref>واقدی، کتاب الرده، ص147؛ بلاذری، فتوح البلدان، ترجمه: توکل، ص121.</ref>؛ | 2- کسانی که دین اسلام را رها کرده و به آیین جاهلی خود بازگشته بودند. این گروه با انتشار خبر رحلت پیامبر میان قبایل عرب، دست از اسلام برداشتند. بهعنوان نمونه: پس از رحلت پیامبر خدا ٶ به فاصله اندکی «منذر بن ساوی» والی مسلمان بحرین نیز از دنیا رفت در نتیجه برخی از مردم بحرین دین اسلام را رها کرده و مرتد شدند<ref>واقدی، کتاب الرده، ص147؛ بلاذری، فتوح البلدان، ترجمه: توکل، ص121.</ref>؛ |