امامت امامان در صحاح اهل‌سنت (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

'''امامت امامان در صحاح اهل‌سنت''' مورد بحث قرار گرفته و روایات بسیاری در این زمینه وجود دارد. اعتقاد به امامت دوازده امام از معتقدات بنیانی شیعه امامیه است. قدمت این مسئله به عصر رسالت می‌رسد و سنگ بنای آن توسط شخص رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نهاده شده است و گواه آن احادیث متعددی است که در‌این‌باره از آن حضرت رسیده است. در صحاح اهل‌سنت حدیثی از [[پیامبر اسلام]] صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده که بر اساس آن حضرت تعداد [[خلیفه|خلفا]]ی خود را دوازده تن معرفی کرده و برای آنان اوصافی برشمرده است. هم این تعداد و هم اوصاف یاد شده برای آنان در حدیث مزبور با [[امام|دوازده امام]] مورد اعتقاد [[شیعه]] تطبیق می‌‌کند.

صاحبان صحاح اهل‌سنت در منابع خود حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم نقل کرده‌اند، که بر اساس آن رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم تعداد خلفای پس از خود را دوازده تن ذکر نموده و برای آنان اوصافی برشمرده‌اند.

1. بخاری: حافظ بزرگ اهل‌سنت محمد بن اسماعیل بخاری در کتاب صحیح خود از طریق صحابی رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم «جابر بن سمره» از آن حضرت نقل کرده است که فرمود:

بجز افراد یاد شده، جمع کثیر دیگری از دانشمندان اهل‌سنت نیز حدیث فوق را با سند صحیح در آثار خود ثبت کرده‌اند. از آن جمله‌اند:

حدیث یاد شده مورد اتفاق فریقین است؛ و در بررسی‌هایی که تاکنون داشته‌ایم، به موردی برنخورده‌ایم که کسی به هر دلیلی در تضعیف حدیث، سخنی گفته و یا مطلبی نوشته باشد. بلکه قاطبه محدثان و دیگر دانشمندان اهل‌سنت، حدیث یاد شده را در آثار خود نقل نموده و بر صحت آن تأکید کرده‌اند. بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌‌دهد که رجال سند حدیث، همگی، از محدثان و فقهای طراز اوّل عصر خویش محسوب می‌‌شوند. از باب نمونه ترمذی در صحیح خود پس از نقل حدیث می‌گوید:

حدیث مورد نظر، سالیانی دراز پیش از آنکه غیبت صغری در سال 260ه آغاز شود، در السنه مردم رایج بوده و در کتب حدیث اهل‌سنت ثبت شده بوده است.

روایاتی که واژه فوق در آن به کار رفته گویای آن است که خلفای دوازده گانه خلفای کلّ امت‌اند. پس اینان، چنان‌که دانشمندان اهل‌سنت پنداشته‌اند خلفای امت اسلامی در قرن اوّل یا دوم هجری نیستند، تا آنکه دوران خلافت‌شان پس از گذشتِ زمانِ تعیین شده، سپری شده باشد، بلکه اینان چنان‌که نصوص روایات فوق نشان می‌‌دهد خلفای کل امت اسلامی‌اند و تا امت باقی است، همواره یکی از اینان در میان امت باقی است تا امّت بدون پیشوا و سرپرست باقی نماند.

مفهوم فوق به هیچ روی با توجیهات دانشمندان اهل‌سنت در مورد حدیث سازش ندارد.

تعبیر فوق نشان می‌‌دهد که امر خلافت در میان امت اسلامی، دائر مدار وجود خلفایِ دوازده‌گانه رسول خداست، و تا یکی از آنان باقی است، خلافت نیز باقی است و هرگاه دوران آنان سپری گردد، روزگار خلافت نیز به پایان خواهد رسید. بجز نقل فوق از حدیث جابر، دلایل دیگری نیز وجود دارد که نشان می‌‌دهد عُمر خلافت پایان نیافته، بلکه دوران خلافت خلفای دوازده‌گانه رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم ادامه دارد. صاحبان صحاح اهل‌سنت از رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم نقل کرده‌اند که فرمود:

همچنین شماری از دانشمندان اهل‌سنت در شرح حدیث جابر بن سمره که موضوع بحث کنونی ماست، حضرت مهدی ‌‌علیه‌السلام را مصداق حدیث و او را یکی از خلفای دوازده‌گانه رسول خدا دانسته‌اند. از آن جمله‌اند: ابی داود، سیوطی و ابن کثیر.<ref>سنن ابی داود، کتاب المهدی، تاریخ الخلفاء، ص 10 12، دار القلم؛ النهایة فی الفتن، ج1، ص 9.</ref>

از حدیث فوق نیز به وضوح استفاده می‌‌شود که دوران خلافتِ خلفای دوازده‌گانه پایان نیافته، بلکه تا قیامت استمرار دارد و این با نظر دانشمندان تشیع سازگار است، نه با نظر دانشمندان اهل‌سنت.

=مصادیق امامان نزد اهل‌سنت=

دانشمندان اهل‌سنت نظر شیعیان را در بحث حدیث، بلکه احادیث اثناعشر نپذیرفته و خلافت پیامبر را امری بشری می‌دانند و برخی از ایشان گروهی از حاکمان اموی و برخی حاکمان عباسی را به عنوان مصداق حدیث یاد شده، ذکر کرده‌اند.

1. در راه حل نخست، آنان با گرایش به دودمان اموی، پس از رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم از کسانی که دارای حاکمیت و سلطه بوده‌اند به ترتیب دوازده نفر را برشمرده و آنان را مصداق خلفای دوازده‌گانه رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم دانسته‌اند. این دسته از عالمان اهل‌سنت کاری به این مسئله نداشته‌اند که افرادی را که برمی‌گزینند واجد شرایط خلافت هستند یا نه. به همین دلیل، در این راه حل، یزید بن معاویه و مروان و فرزندانش جزء خلفای رسول خدا قرار گرفته‌اند امّا حسن بن علی ‌علیمها السلام نواده رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم و یا عمر بن عبدالعزیز که به عقیده دانشمندان اهل‌سنت بهترین خلیفه و حاکم اموی است، از منصب خلافت بی‌نصیب مانده‌اند، زیرا عدد خلفای دوازده‌گانه پیش از او کامل شده است.

2. گروهی دیگر از عالمان اهل‌سنت که راه حل نخست را خالی از نقیصه نمی‌‌دیده‌اند، از آن روی‌گردانده و راه حل گزینشی را به جای آن برگزیده‌‌اند. ایشان در میان حاکمان اموی و عباسی به جستجو پرداخته و از میان آنان تعدادی را که به نظرشان از عملکرد بهتری برخوردار بوده‌اند انتخاب نموده و به ضمیمه خلفای راشدین، دوازده نفر را برگزیده و آنان را مصداق خلفای دوازده‌گانه رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم قرار داده‌اند.

ابن حجر سپس، سخن قاضی عیاض را تحسین نموده و آن را بر سایر احتمالات دانشمندان اهل‌سنت در توجیه حدیث، ترجیح داده و همان نظر قاضی عیاض را می‌‌پذیرد.

موارد یاد شده و توجیهاتی از این دست که تعداد آن در آثار عالمان اهل‌سنت به ده‌ها مورد بالغ می‌‌گردد، به طور معمول ترکیبی است از خلفای راشدین و حاکمان اموی و عباسی.

=نقد توجیهات اهل‌سنت=

الف: دانشمندان اهل‌سنت در توجیه حدیث خلفای اثناعشر به دو ویژگی از ویژگی‌های حدیث توجه نموده و سایر ویژگی‌های حدیث را که از اهمیت فراوانی نیز برخوردار می‌‌باشد، از نظر دور داشته‌اند. اینان فقط به عدد «دوازده» و «قرشی» بودن خلفای دوازده‌گانه توجه کرده‌اند، و در توجیهات خود عموماً در صدد تأمین این دو ویژگی بوده‌اند؛ و از ویژگی‌های مهم دیگرِ حدیث، از جمله این که اینان خلفای کل امت اسلامی می‌‌باشند، به عمد یا از سر غفلت، چشم‌پوشیده‌اند. چنان‌که گفتیم اینان خلفای همه امت اسلامی‌اند و تا امت باقی است، یکی از آنان باقی است تا منصب خلافت و جانشینیِ رسول خدا را عهده‌دار باشد. لذا دوران زندگی آنان به زمانی خاص، محدود نمی‌‌شود. به همین دلیل، محدود کردن دوران خلافت آنان به قرن اوّل و دوم هجری، اقدامی بر خلاف حدیث خلفای اثناعشر است.

ثانیاً: عزت و قوام دین در پرتو مفاهیمی چون علم و اخلاق و معنویت و عدالت و... قابل تأمین است. ممکن است برخی، فتوحات ظاهری خلفا را موجب عزت دین بدانند، گرچه فتوحات هم اگر برپایه موازین دینی انجام شود می‌‌تواند مایه عزّت باشد، امّا این عزت، نوعی عزت ظاهری است، و عزت واقعی در آن است که حکومت برپایه ارزش ‌های دینی اداره شود و روح اسلام در همه ارکان حکومت حاکم باشد. عزت دین چیزی نیست که در پرتو ظلم و ستمگری و آدم ‌کشی و فساد وشرابخواری و تبعیض و تضییع حقوق مردم و غارت بیت‌المال مسلمانان و... قابل تأمین باشد. در زندگی اکثر خلفای اهل‌سنت که حاکمان اموی تشکیل می‌‌دهند، هیچ اثری از علم و اخلاق و معنویت و دین دیده نمی‌‌شود، و به جای آن، ظلم و ستم و فساد و قتل و غارت و تضییع حقوق مردم، و تبعیض و قدرت ‌طلبی، وشهرت‌طلبی، و دنیاپرستی و... موج می‌‌زند. چنین افرادی چگونه می‌‌توانند مایه عزّت دین باشند؟!

ثالثاً: اگر توجیهات دانشمندان اهل‌سنت را درست بدانیم، بر اساس آن، دوران خلافت خلفای دوازده‌گانه، حداکثر تا اواسط قرن دوم پایان یافته است. بنابراین باید از آن زمان به بعد، دین عزت و استواری خود را از دست داده، خوار و ذلیل و بی‌ثبات شده باشد.

آیا دانشمندان اهل‌سنت حاضرند این پیامد توجیهات خود را بپذیرند؟! آیا کسی می‌‌تواند بپذیرد که دین در عصر انسان فاسدی چون یزید عزیز بوده؟ یزیدی که فرزند پیغمبر خدا را به بدترین وجهی به شهادت رسانده و خانواده پیامبر را به اسارت برده، و حرّمت شهر پیامبر را شکسته و با سپاهی جلاّد به مدینه هجوم برده، اصحاب پیغمبر را به قتل رسانده و به ناموس آنان تجاوز نموده و خانه‌های آنان را بر سرشان خراب کرده و اموالشان را غارت کرده و از باقی‌مانده مردم مدینه بیعت گرفته که برده او باشند و سپاه او به خانه کعبه هجوم برده و کعبه را به آتش کشیده و ویران کرده است و عمرش را با قماربازی و سگ‌بازی و میمون‌بازی و شراب‌خواری و شهوت‌رانی سپری می‌‌کرده، آیا کسی می‌‌تواند بگوید دین در عصر یزید عزیز بوده امّا در عصر مسلمانانِ عصرهای بعد و عصر حاضر ذلیل است؟! و آیا می‌‌توان چنین عنصری را جانشین رسول خدا دانست؟!! نه، هرگز.

ب: در حدیث آمده است: «دشمنی دشمنان به آنها زیانی وارد نمی‌‌سازد». اگر مقصود از خلفای دوازده‌گانه، حاکمان اموی و عباسی باشند چنان‌که دانشمندان اهل‌سنت گفته‌اند، با توجه به این که حاکمان اموی از دین و ایمان و علم واخلاق و معنویت، بهره‌ای نداشته‌اند و همه هستی آنان همان حکومت ستمگرانه ظاهریِ آنان بوده است؛ اگر کسی آنان را خوار کند و حکومت ظاهری را از دست آنان بگیرد، برای ‌شان چیزی باقی نمی‌‌ماند، و ضرر قطعی به آنان وارد می‌‌شود، در حالی که حدیث می‌‌گوید: دشمنی دشمنان به آنان زیان وارد نمی‌‌سازد.

ج: در حدیث آمده است که خلافت، دائرمدار وجود خلفای دوازده‌گانه است. یعنی با پایان یافتن زندگی آنان، روزگار خلافت نیز پایان خواهد یافت. حال آن که مصادیق مورد نظر اهل‌سنت، یعنی حاکمان اموی روزگارشان در اوایل قرن دوم پایان یافت، امّا خلافت ظاهری، نیرومندتر از گذشته توسط حاکمان عباسی ادامه یافت. این حقیقت نشان می‌‌دهد که مصادیق خلفای اثناعشر کسانی نیستند که دانشمندان اهل‌سنت بیان کرده‌اند.

عیب دیگر کار دانشمندان اهل‌سنت در توجیه حدیث امامان اثناعشر آن است که هیچ یک از آنان برای اثبات مدعای خود دلیلی اقامه نکرده، بلکه صرفاً به طرح یک ادعای بدون دلیل بسنده کرده‌اند و از نظر عقلای عالم سخن بدون دلیل از هر کس که باشد پذیرفته نیست و چنان‌که پس از این خواهیم گفت، نظر دانشمندان اهل‌سنت نه تنها فاقد دلیل است، بلکه دلایل متعددی بر ضد آن وجود دارد که نظر همگیِ آنان را نفی می‌‌کند.

دانشمندان اهل‌سنت برای امام وخلیفه رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم شرایطی برشمرده‌اند که «عدالت» و «علم» از جمله آن شرایط است. اینان نوشته‌اند، خلیفه باید عادل باشد و در دانشِ دین ‌شناسی، در حد اجتهاد از مبانی دینی، آگاهی داشته باشد.<ref>ماوردی، احکام السلطانیه، ص 20؛ تفتازانی، شرح المقاصد:5/243.</ref>

چنان‌که دیدیم و اکثر کسانی که نام آنان توسط دانشمندان اهل‌سنت در شمار خلفای دوازده‌گانه رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم آمده، حاکمان اموی‌اند که به اعتراف شیعه و سنی، افرادی بی سواد، فاسق و ستمگر بوده‌اند. نه بهره ‌ای از عدالت داشته‌اند و نه از شناخت دین. و اینان فاقد شرایطی هستند که خود دانشمندان اهل‌سنت برای خلیفه رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم ذکر کرده‌اند. بنابراین، خلافت برای آنان هرگز منعقد نشده است، لذا چگونه می‌‌توان چنین افرادی را در شمار خلفای رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم قرار داد؟!

هر کس ابعاد مختلف حدیث امامان اثناعشر را مورد بررسی قرار دهد به وضوح درخواهد یافت که وعده آمدن خلفای دوازده‌گانه از سوی رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم وعده ‌ای الهی است. و این شخصیت ‌های بزرگ معنوی که بنا است ادامه دهنده راه رسول خدا باشند باید از خط و مشی و رویه یکسانی برخوردار باشند، چون در زندگی مردان الهی، تعارض و ناهمگونی، جایی ندارد. وقتی به زندگیِ امامان اهل بیت و خلفای اهل‌سنت مراجعه می‌‌کنیم، امامان اهل بیت را مکمل و موءید یکدیگر، و همه آنان را دارای رویّه ‌ای یکسان می‌‌یابیم. و راه و روش پیامبر اکرم ‌صلی الله علیه و آله و سلم را در سخن و عمل آنان به وضوح مشاهده می‌‌کنیم.

امّا وقتی به زندگیِ خلفای اهل‌سنت، یعنی حاکمان اموی و عباسی مراجعه می‌‌کنیم، هر یک را مخالفِ دیگری، و زندگیِ همه آنان را در تعارض آشکار با راه و روش رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم می‌‌یابیم. این عملکرد آنان نشان روشنی است از این که اینان خلفای رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم نبوده‌اند.

از احادیث رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم که صاحبان صحاح و سنن، و دیگر نویسندگان اهل‌سنت آن را با سند صحیح در آثار خود ثبت کرده‌اند به وضوح استفاده می‌‌شود که پس از رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم همزمان، دو سلسله خلیفه و حاکم وجود خواهند داشت.

حاکمان باطل: حافظان اهل‌سنت از طریق شماری از بزرگان صحابه از رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم احادیث صحیحی در آثار خود نقل کرده‌اند که بر اساس آن، رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم فرموده‌اند: به زودی پس از من فرمانروایانی خواهند آمد که نماز را از وقت آن به تأخیر می‌‌اندازند، آن را از معنویت تهی ساخته و می‌‌میرانند، «... ستکون علیکم أئمّة یمیتون الصلاة...»<ref>صحیح مسلم، کتاب مساجد، ص 238؛ سنن بیهقی:3/177، دار الکتب العلمیة؛ مسند ابی عوانه:1/344، دار المعرفة؛ معجم کبیر طبرانی:2/151؛ مسند احمد:5/169، دارالفکر.</ref>؛ از سنت پیامبر هدایت نمی‌‌جویند و به دستورات آن حضرت عمل نمی‌‌کنند. : «... امراء یکونون من بعدی لا یهتدون بهدیی ولا یستنّون بسنتی...».<ref>الترغیب والترهیب، منذری:3/194، احیاء التراث؛ مستدرک حاکم:1/79؛ دار الکتاب؛ مشکل الاعلیها السلام ‌ثار، طحاوی:2/137؛ مجمع الزوائد:5/445.</ref> اینان افراد فاسقی هستند که شایستگی آن را ندارند که کسی آنان را امام جماعت قرار دهد، لذا رسول خدا به اصحاب فرمودند: اگر با آنان نماز بخوانید نمازتان نافله محسوب می‌‌شود. یا فرمودند: نمازهای واجب ‌تان را در خانه ‌های خود بخوانید و نمازهای نافله را به آنان اقتدا کنید.

«نووی» نیز در شرح صحیح مسلم مصداق احادیث فوق را حاکمان اموی دانسته است.<ref>شرح صحیح مسلم:5/154، دار القلم بیروت1407ه.</ref> حاکمان اموی که اوصاف آنان در احادیث فوق گذشت دقیقاً همان کسانی هستند که دانشمندان اهل‌سنت آنها را به عنوان جانشینان رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم معرفی کرده‌اند! به راستی آیا کسانی که رسول خدا شدیداً آنان را نکوهش کرده و با تعابیر کو بنده ‌ای چون: میراننده و ضایع کننده نماز، دروغگو، ستمگر، سفیه، خاموش کننده سنت، پدید آورنده بدعت، بدتر از مجوس و مخالف قرآن<ref>تمامی تعابیر فوق در روایات یاد شده آمده است.</ref>، از آنان یاد کرده‌اند، شایستگی دارند که به عنوان خلفای پیامبر معرفی شوند؟! معلوم نیست چه شباهتی میان اینان و رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم وجود داشته که دانشمندان اهل‌سنت بر اساس آن، نام آنها را در لیست خلفای پیامبر ذکر کرده‌اند؟! و چرا اینان نکوهش ‌های رسول خداصلی الله علیه و آله و سلم را در مورد حاکمان اموی نادیده گرفته و از یاد برده‌اند؟!