تفسیر تطبیقی آیه مباهله: تفاوت میان نسخه‌ها

==== '''همراهان پیامبر در صحنه مباهله''' ====

''"من چهرهایی بسیار پرمعنویت وباشکوهی را می بینم که اگر از آفریدگار هستی بخواهد کوهارا ازجا برکند چنین خواهدشد''.

از قراین وشواهد مسلم تاریخی روشن می شود که همراهان پیامبر گرامی اسلام(ص) جزء چهار نفر نبودند.واین فضیلت بزرگ برای آنان رقم خورد.به اتفاق همه علماءاسلام اعم از عامه وخاصه کسانی که با پیامبر در صحنه مباهله حاضر شدند عبارت بودند از ''علی ابن ابی طالب ،فاطمه زهرا، حسن وحسین''(ع) در ذیل به بررسی روایات مباهله در منابع حدیثی،تاریخی وتفسری فریقین می پردازیم وسپس مقایسه دو دیدگاه انجام خواهد شد.

وقتی به کتابهای تاریخی حدیثی اهل سنت مراجعه می کنیم روشن می گردد که مؤرخین ومحدثین نامدار اهل سنت  روایات مربوط به مباهله را درکتابهای شان آورده اند هر چند تفاوتهایی در نقل دیده می شود واحیانا نقایصی در برخی از جملات روایات مانند حضور امیرالمؤمنین در صحنه مباهله به چشم می خورددر ذیل به سه مورد اشاره می گردد.

2 – ابو سعید خرگوشی در کتاب خود بنام شرف النبی  هنگامی که به فضیلت اهل بیت (ع)می پردازد با ذکر آیه مباهله در فضیلت آنان از ابن عباس نقل نموده است :مراد از ابنائنا حسن وحسین(ع)نسائنا فاطمه زهراء(س)وانفسنا رسول اکرم (ص) وعلی ابن ابی طالب(ع)است.(خرگوشی،ابوسعید،شرف النبی،ص261)

یکی ازآن فضیلتها انکه گفت هنگامی که آیه مباهله نازل شد پیامبرص علی فاطمه وحسن وحسین رافراخواند وفرمود:خدایا اینان اهل من هستند.(مسلم،صحیح مسلم«م261 ق، ص1006ح6220)  

تاریخ نویسان ومفسران شیعه نیز داستان مباهله وروایات مربوط به آن را بدلیل اینکه این حادثه علاوه بر اینکه روشن ترین دلیل بر حقانیت اهل بیت پیامبر (ص)به شمار می رود،یکی از حوادث مهم تاریخ اسلام بوده حقانیت اسلام از طریق آن به اثبات رسیده است،در کتابهای خود آورده اند.دراین جا به چند نمونه اشاره می گردد.

1 – از جمله تارخ نویسان شیعی می توان ابن واضح یعقوبی را نخستین کسانی دانست که روایات مباهله را در کتاب خود نقل نموده است یقوبی که بعنوان مورخ نامدار وجغرافیاشناس معروف جهان اسلام به شمار می رود.در کتاب تارخ خود و از جمله وفدهایی که به خدمت پیامبر(ص)رسیدند وفدمسیحیان نجران به قیادت عاقب را نام می برد ودر ذیل آن داستان مباهله را بصورت ساده وبدون مبالغه گویی آورده است.(یعقوبی(م284ق) ،تاریخ یعقوبی،ترجمه آیتی،ج1،ص451)  

2 – یکی از قدیمی ترین منابع تفسیری شیعه که می توان دراین این  جا از آن یاد کرد تفسیر گرانقدر فرات کوفی است. نویسنده آن ابوالقاسم فرات بن ابراهيم معروف به فرات كوفى از علماء قرن چهارم هجری است این مفسر بزرگ شیعه در تفسیر خود ذیل آیه مباهله قریب به نه روایت در رابطه با مباهله از طرق متعدد ذکر نموده است دراین روایتها به مصادیق کلمات آیه اشاره شده حسنین بعنوان ابنائنا،فاطمه زهراءنسائنا وامیرالمؤمنین انفسنا معرفی گردیده است.(تفسیر فرات کوفی،ص86تا89)

3 – در منابع حدیثی شیعه نیز روایات مباهله به وفور دیده می شود واز جمله آنها می توان به دوکتاب حدیثی شیخ صدوق اشاره کرد این محدث بزرگ شیعه در کتاب أمالی وعیون اخبارالرضا از امام کاظم وامام رضا(ع) روایاتی درباره مباهله نقل نموده است در این روایات به حضور پنج تن آل عبا (ع) در صحنه مباهله برای مباهله با اهل نجران اشاره شده است.(شیخ صدوق(م381ق)عیون اخبار الرضا ج1،ص 85) .(أمالی ص 525 مجلس هفتاد و نهم)  

1 در روایات اهل سنت داستان مباهله بیشتر جنبه تاریخی آن مورد توجه قرار گرفته اختلاف عقیدتی میان اسلام ومسیحیت به صورت پررنگ تری نشان داده شده است ولی در روایات شیعه به رفتار های پیامبر در طول ماجرای توجه نموده است.

3 روایات اهل سنت احیانا ناقص وابتر است ونام برخی از اهلبیت مانند امیرالمؤمنین دیده نمی شودودر مقابل حضور افرادی غیر از آنان رایاد اور می شودولی در روایات شیعه بصورت کامل به همراهان پیامبر(ص) در صحنه مباهله یعنی پنج تن (ع)اشاره شده است.

4 در روایات سنی جنبه اعتقادی داستان حذف شده است در مقابل روایات شیعی رنگ اعتقادی بیشتری دارد که در تهیج احساسات پیروان نقش اساسی ایفامی کند.

1 - سیوطی می گوید :وقتی کار پیامبر ص با مسیحیان به مباهله کشیده شد فردای آن روز آنحضرت بسوی آنان حرکت نمودند در حالی که دست علی بن ابی طالب ع را گرفته بود ودختر گرامیش فاطمه س وحسن  وحسین همراه پیامبر بودند.(سیوطی ،درالمنثور،ج 2 ، ص 39)

3 - طبری در تفسیر خودش از علیاء بن احمر یشکر نقل کرده است که می گوید :هنگامی که آیه مباهله بر رسول اکرم نازل شد آن حضرت علی وفاطمه ودو فرزند بزرگوارشان حسن و حسین  را با خود بردند واز یهود خواستند که با آنان مباهله کنند(طبری ،جامع البیان،ج ج‏3، ص: 213) .اگرچه در این حدیث تصریح شده که طرف مقابل پیامبر در مباهله یهود بودند در حالی که اکثر مفسرین گویند رسول اکرم با مسیحیان قرار مباهله داشتند.

همچنانکه اشاره شد پیامبر گرامی اسلام(ص) برای مباهله دخت گرامیش فاطمه دو نور دیده اش حسن وحسین و وصی خود امیرالمؤمنین را با خود برده اند علماء شیعه آن را فضیلتی بزرگ برای اهل بیت قلم داد نموده برای اثبات حقانیت اهلبیت وشایستگی آنان برای خلافت از آن بهره جسته اند علامه طباطبایی می نویسد: [اهل بيت پيامبر (صلوات اللَّه عليهم) در دعوى و دعوت رسول اللَّه(در مباهله) شريك بودند و اين از بزرگترين مناقب است(طباطبایی،المیزان، ج‏3، ص: 224) علامه حلی آیه مباهله را نیرومندترین دلیل بر اولی به تصرف بودن امام علی وبرتری منزلت آنحضرت می داند(علامه حلی،(م726 ق) نهج الحق وکشف الصدق،ص 177)

  اما مفسرین اهل سنت که بیشتر آنان در تفاسیر خود روایات مر بوط به مباهله را نقل نمودند برخی استدلال شیعه از این آیه برای اثبات عقاید خود را مورد انتقاد قرار داده اندمانند فخر رازی که بعد از ذکر روایات وقول شیخ سدیدالدین حمصی می گوید:

درمطالب فوق بطور عموم پیرامون همراهان پیامبر (ص)در صحنه مباهله سخن گفته شد در ادامه بطور خاص مصادیق ابنائنا ،نسائنا وانفسنا ، بانقل سخنان علماءاهلسنت بررسی خواهد شد.

حسنین فرزندان پیامبر:

1 - طبری درتفسیرخود از ابن زید روایت نموده است که وی می گوید:به رسول خدا عرض کردند روزمباهله برای ملا عنه با اهل نجران چه کسانی را بجای ابنائنا همراه خود خواهیدبرد ؟ آن حضرت فرمود دونوردیده ام حسن وحسین (ع) را با خود خوا هم برد.(طبری ،جامع البیان ج‏3، ص: 211)

  5 - ابو الفتوح رازی در تفسیر خویش بنقل از ابی جارود در این زمینه می نویسد:قال ابوالجارود قال لي أبو جعفر- عليه السّلام-: يا أبا الجارود،ما يقولون لكم في الحسن و الحسين- عليهما السّلام-؟قلت  ينكرون علينا أنّهما أبناء رسول اللّه- صلّى اللّه عليه و آله-.قال: فأيّ  شي‏ء احتججتم عليهم، يا أبا الجارود ؟قلت: احتججنا عليهم بقول اللّه- تعالى- لرسول اللّه- صلّى اللّه عليه و آله:فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ.( تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب، ج‏3، ص: 120)

1 - آلوسی در تفسیر خود از طریق مسلم وترمزی ازسعد ابن ابی وقاص نقل نموده است که می گوید هنگامی که آیه مباهله بر پیامبر گرامی اسلام نازل شدآنحضرت دخت گرامیش فاطمه زهراء دونوردیده اش وهمسر بزرگوارش را طلبید وفرمود: اللهم هؤلاء أهلي.(آلوسی روح المعانی في تفسير القرآن العظيم، ج‏2، ص: 182)

  علامه حلی دراین باره می نویسد:در آيه مباهله‏ آمده است: «و جانهاى ما و جانهاى شما» اين حديث از رازها و رمزهاى سخن خداوند است. مقصود از جان در آيه، نفس و شخص على عليه السّلام است. خداوند ميان جان على عليه السّلام جان پيامبر صلّى اللَّه عليه و آله نزديكى و يگانگى ايجاد كرد و با ضمير جمع (جانهايمان) آن را بيان فرمود و چون مرجع ضمير به واقع پيامبر است پس آنچه براى نفس رسول ثابت است براى نفس على نيز ثابت خواهد بود. پيامبر نسبت به همه مؤمنان از زندگى و خويشتن ايشان سزاوارتر است. او سرور مؤمنان است و هر معنايى كه از واژه مولا برمى‏آيد و بتوان آن را به رسول خدا نسبت داد، براى على عليه السّلام ثابت است. پيامبر تمام اين مراتب را به امير المؤمنين عليه السّلام نيز اختصاص داده است و بر متأملان هويداست كه خدا و رسولش چه جايگاه والايى براى على عليه السّلام قرار داده‏اند. از اين رو، غدير، روز عيد على عليه السّلام و هنگام شادى دوستان على عليه السّلام است.(علامه حلی، نهج الحق و كشف الصدق / ترجمه كهنسال، ص: 195)

3 - از شعبی نقل شده است که می گوید :مقصود از انفسنا در آیه مباهله علی ابن  

4 - خوارزمی در مناقب آورده است که رسول گرامی اسلام ص بعد از رسیدن به صحنه مباهله  در باره علی ابن ابی طالب ع فرمود: هؤلاء انفسنا اینها نفس من هستند. (خوارزمی،المناقب ص 159)

1 - جمع کلمه ومصداق واحد  

2 - حسنین ع فرزند علی ع است نه پیامبرص

   اشکال دیگری که در اینجا مطرح کرده اند اینکه به پیامبر امر شده است که فرزندان خود را در صحنه مباهله حاظر سازند در حالی که حسنین فرزندان علی است نه پیامبر چراکه فرزند بودن از طرف پدراست نه مادر.    بنونا بنو ابنائنا و بناتنا            بنوهن ابناء الرجال الأباعد.

احادیث ساختگی  

1 - باتوجه به روایات وادله قطعی که ذکرشد  روشن گردید که در صحنه مباهله غیراز پنجتن آل عبا فرد دیگری آورده نشد.در حالی که در برخی از کتابهاروایاتی پیرامون حضور افرادی نقل شده است