دوائر: تفاوت میان نسخه‌ها

'''دوائر''' به قبیله‌ای از مجموعۀ بزرگ قبایل مخزن اطلاق می‌شد که در جنوب‌غرب شهر «وَهْران» در کشور [[الجزایر]] می‌زیستند. آن‌ها در دوران تسلط عثمانی در خدمت بای‌ها (حاکمان ترک محلی) و بعدها در سپاه فرانسویان اشغالگر الجزایر قرار گرفتند و در حوادث سدة سیزدهم ق/ نوزدهمم آن سرزمین تأثیرگذار بودند. <ref>مزاری، ج 1، ص 274، 356، ج 2، ص 114، 275؛ تلمسانی، ص 56</ref>

پس از اشغال الجزایر به‌دست فرانسویان در 1246/1830، محی‌الدین‌بن سیدمصطفی جزایری، پدر [[امیر عبدالقادر جزایری|امیرعبدالقادر]]، رهبری جهاد با اشغالگران را به مصطفی‌بن اسماعیل سرکرده دوائر پیشنهاد کرد، اما او نپذیرفت <ref>مزاری، ج 2، ص 100، 292</ref> به‌هر روی، قبایل مخزن در 1248/ 1832 در کنار افراد امیرعبدالقادر با فرانسویان جنگیدند و عبدالقادر را به رهبری برگزیدند. <ref>همان، ج 2، ص 100-102، 105، 107</ref>

بعدها امیرعبدالقادر تصمیم گرفت به‌سبب تندرویهای مصطفی‌بن اسماعیل، دوائر را سرکوب کند. <ref>همان، ج 2، ص 109 ـ 112</ref> پس از صلح میان امیرعبدالقادر و ژنرال دی‌میشل فرانسوی در 1249/ 1834 که پیروزی بزرگی برای امیرعبدالقادر به‌شمار می‌رفت. <ref>همان، ج 2، ص 118؛ حسین مؤنس، ج 2، جزء 3، ص 381-382</ref> امیر عبدالقادر سپاهی از قبایل مختلف از جمله بنی‌شقران و بنی‌عامر مجهز کرد و به مصاف دوائر رفت.

مصطفی‌بن اسماعیل در این جنگ زخمی شد و آنگاه دو طرف تن به صلح دادند. <ref>مزاری، ج 2، ص 119- 123</ref> در پی این صلح، دوائر به سرکوب موسی اَغواطی، از شورشیان مخالف امیرعبدالقادر، کمک کردند. <ref>همان، ج 2، ص 126 ـ 128</ref> پس از چندی، عبدالقادر قبیلة حَشَم، از دشمنان دیرینة دوائر، را در سپاه خود جا داد که این امر دوائر را برانگیخت و آنها را برای جدایی از عبدالقادر و پیوستن به سپاه [[فرانسه]] مصمم کرد. <ref>ناصری، ج 8، ص 52؛ جیلالی، ج 4، ص 101، قس ص 80؛ سعداللّه قماری، ج 7، ص 381</ref> ژنرال ترزل که در 1250/ 1835 جانشین ژنرال دی‌میشل شده بود، به‌دنبال فرصتی برای نقض پیمان صلح بود.

ازاین‌رو، وقتی سران دوائر از او اجازه خواستند تحت‌الحمایة دولت فرانسه قرار گیرند و در ناحیة مسرغین/ مسرکین (واقع در پانزده کیلومتری جنوب‌غرب وهران) اقامت گزینند، موافقت کرد و در 1251/ 1835 به ناحیة گرمه (واقع در شانزده کیلومتری جنوب‌شرق وهران) آمد و قراردادی شامل دوازده مادّه در این ناحیه با مصطفی‌بن اسماعیل امضا کرد که براساس آن قبایل دوائر رسماً به سپاهیان [[فرانسه]] پیوستند <ref>جزائری، ج 1، ص 215-216؛ مزاری، ج 2، ص 128 ـ 134؛ جیلالی، ج 4، ص 101 ـ 102</ref> وقتی امیرعبدالقادر از پناهنده‌شدن دوائر به فرانسویان مطّلع شد، حبیب‌بن مهر مُعَسکری یکی از بزرگان دولتش را نزد ژنرال فرانسوی فرستاد و از وی خواست طبق معاهدة صلح وی با دی‌میشل، افراد قبایل دوائر را بازگرداند، اما ژنرال ترزل نپذیرفت. <ref>ناصری، ج 8، ص 52 ـ 53؛ جیلالی، ج 4، ص 102 ـ 104؛ ابراهیم حرکات، ج 3، ص 192؛ حسین مؤنس، ج 2، جزء 3، ص 330</ref>

عبدالقادر پس از استفتا از علمای فاس و مصر در مورد خروج دوائر از حاکمیت امیر مسلمان و پیوستن به فرانسویان [[کافر]] و کسب مشروعیت دینی لازم، برضد دوائر دست به کار شد. <ref>ابراهیم حرکات، ج 3، ص 192 ـ 193</ref> ژنرال ترزل با سپاهی انبوه که تعداد آن را به اختلاف از دو تا بیست هزار تن دانسته‌اند و در رأس آنان افراد قبیلة دوائر قرار داشتند، در ربیع‌الاول 1251/ ژوئن 1835 برای نبرد با امیرعبدالقادر از وهران خارج شد. دو سپاه در ناحیه المَقْطَع باهم روبه‌رو شدند و ژنرال ترزل به‌سختی شکست خورد و حدود یک‌چهارم افرادش را از دست داد و بقیه نیز پراکنده شدند. به دنبال این شکست، دولت فرانسه ژنرال ترزل را برکنار کرد. <ref>مزاری، ج 2، ص 136-144؛ ناصری، ج 8، ص 53؛ حسین مؤنس، ج 2، جزء 3، ص 331، 382</ref>

پس از نبرد المقطع امیرعبدالقادر که جرأت بیشتری یافته‌بود، با دوائر جنگید، اما با مقاومت آنها روبه‌رو و مجبور به عقب‌نشینی شد. <ref>مزاری، ج 2، ص 144؛ سعداللّه قماری، ج 8، ص 314</ref> دوائر در کنار سپاه انبوه فرانسه به فرماندهی ژنرال کلوزل، حاکم فرانسوی [[الجزایر]]، راهی شهر مُعَسْکر مرکز حکومت امیرعبدالقادر شدند و در 1251/ 1835 این شهر را به آتش کشیدند. <ref>مزاری، ج 2، ص 147</ref> همچنین، مصطفی‌بن اسماعیل با پانصد تن از دوائر در کنار سپاه چهار هزار تنی فرانسه در جنگ تافنه شرکت کرد.

در پیمان صلح تافنه در 24 صفر 1253/ 30 مه 1837 میان امیرعبدالقادر و ژنرال کلوزل، امیر خواستار تبعید دوازده تن ازجمله مصطفی‌بن اسماعیل و سایر سران دوائر شد، که فرمانده سپاه فرانسه نپذیرفت. <ref>همان، ج 2، ص 154-169</ref> از 1256 تا 1259، دوائر به رهبری مصطفی‌بن اسماعیل در جنگهای متعددی با امیرعبدالقادر شرکت کردند. <ref>همان، ج 2، ص 174 ـ 177، 206</ref>

رئیس دوائر که بر اثر تبلیغات دروغین فرانسویان گمان می‌کرد امیر عبدالقادر در دفاع از طریقة صوفیه قادریه می‌جنگد. <ref>سعداللّه قماری، ج 4، ص 44</ref>، چنان در دوستی با فرانسویان و خدمت به آنان اخلاص نشان داد که در میان افراد دوائر مَثَل شد. <ref>د.اسلام، همانجا</ref> و به پاس همین خدمات صادقانه و بسیار مؤثر القاب و نشانهای نظامی و افتخاری از دولت [[فرانسه]] دریافت کرد که واپسین آن مقام ارشد نظامی مارشال ازسوی لوئی فیلیپ پادشاه فرانسه در 1257/ 1841 بود. <ref>مزاری، ج 2، ص 169؛ سعداللّه قماری، ج 6، ص 200؛ د.اسلام، همانجا</ref>

سرانجام، مصطفی‌بن اسماعیل در هشتاد سالگی، در درگیری با گروهی از افراد سپاه امیرعبدالقادر در ربیع‌الآخر 1259 بر اثر اصابت گلوله کشته شد. سر و دست راست وی را قطع کردند و نزد امیرعبدالقادر فرستادند (مزاری، ج 2، ص 207 ـ 208) مرگ مصطفی‌بن اسماعیل پایان دوران قدرت و حضور فعال دوائر در صحنة سیاسی و نظامی [[مغرب اوسط]] بود، هرچند پس از او نیز این قبیله هم‌چنان در خدمت سپاه [[فرانسه]] ماند. <ref>د.اسلام، همانجا</ref>