۸۷٬۸۱۰
ویرایش
ابن عجیبه: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش
جز (جایگزینی متن - 'دمشق' به 'دمشق') |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۱: | خط ۱۱: | ||
وی تحصیلات مقدماتى و قرائت [[قرآن|قرآن]] را در زادگاه خود فراگرفت و یک چند در قصر الکبیر نزد فقیه محمد السوسى و سپس در تطوان نزد استادانى چون احمد الرشا، عبدالکریم بن قرّیش و محمد ورزازی به تحصیل فقه و کلام و تفسیر و علوم ادبى پرداخت. هنگامى که شیخ محمد جنوی به تطوان آمد، وی ملازم مجلس درس او شد و فقه و حدیث و سپس مباحثى در عرفان را از او فراگرفت <ref>ابن عجیبه، الفهرسة، 29-32</ref>. پس از وفات محمد جنوی، ابن عجیبه عازم [[فاس|فاس]] شد و در آنجا به مجلس درس سیدی محمد التاودی ابن سوده پیوست و از او اجازه تدریس و نقل حدیث گرفت. | وی تحصیلات مقدماتى و قرائت [[قرآن|قرآن]] را در زادگاه خود فراگرفت و یک چند در قصر الکبیر نزد فقیه محمد السوسى و سپس در تطوان نزد استادانى چون احمد الرشا، عبدالکریم بن قرّیش و محمد ورزازی به تحصیل فقه و کلام و تفسیر و علوم ادبى پرداخت. هنگامى که شیخ محمد جنوی به تطوان آمد، وی ملازم مجلس درس او شد و فقه و حدیث و سپس مباحثى در عرفان را از او فراگرفت <ref>ابن عجیبه، الفهرسة، 29-32</ref>. پس از وفات محمد جنوی، ابن عجیبه عازم [[فاس|فاس]] شد و در آنجا به مجلس درس سیدی محمد التاودی ابن سوده پیوست و از او اجازه تدریس و نقل حدیث گرفت. | ||
فاس در آن روزگار یکى از مراکز مهم علوم و معارف اسلامى بود و ابن عجیبه در آن شهر با جمعى از دانشمندان بزرگ مغرب آشنا شد و از چندتن از آنان نیز در تفسیر و حدیث و فقه کسب علم کرد و اجازه روایت گرفت <ref>همان، 35- 38</ref>، ولى چندی بعد به تطوان بازگشت و به تعلیم و تدریس مشغول شد و در این سفر (1208ق/1794م) با عارف مشهور سیدی محمد بوزیدی (د 1229ق/1814م) آشنا و به طریقه | فاس در آن روزگار یکى از مراکز مهم علوم و معارف اسلامى بود و ابن عجیبه در آن شهر با جمعى از دانشمندان بزرگ مغرب آشنا شد و از چندتن از آنان نیز در تفسیر و حدیث و فقه کسب علم کرد و اجازه روایت گرفت <ref>همان، 35- 38</ref>، ولى چندی بعد به تطوان بازگشت و به تعلیم و تدریس مشغول شد و در این سفر (1208ق/1794م) با عارف مشهور سیدی محمد بوزیدی (د 1229ق/1814م) آشنا و به طریقه درقاوی وارد شد <ref>همان، 32-33</ref>. | ||
==سرگذشت و تحول== | ==سرگذشت و تحول== | ||
| خط ۱۸: | خط ۱۸: | ||
وی در فهرسة چگونگى تغییر و تحول روحى و باطنى خود را با ذکر جزئیات بیان مى‌کند و عوامل مؤثر در این دگرگونى را باز مى‌گوید <ref>ص 40- 48</ref> و مجاهدتها و ریاضتهای سخت و مساعى و مصائب خود را به تفصیل بر مى‌شمارد <ref>ص 52 -57</ref> و از جمله ماجرای گرفتار شدن خود و برادر و یارانش را در تطوان که به سبب مجاهدت در تبلیغ و ترویج طریقه و به تهمتى ناروا به زندان افتاده بودند، حکایت مى‌کند. | وی در فهرسة چگونگى تغییر و تحول روحى و باطنى خود را با ذکر جزئیات بیان مى‌کند و عوامل مؤثر در این دگرگونى را باز مى‌گوید <ref>ص 40- 48</ref> و مجاهدتها و ریاضتهای سخت و مساعى و مصائب خود را به تفصیل بر مى‌شمارد <ref>ص 52 -57</ref> و از جمله ماجرای گرفتار شدن خود و برادر و یارانش را در تطوان که به سبب مجاهدت در تبلیغ و ترویج طریقه و به تهمتى ناروا به زندان افتاده بودند، حکایت مى‌کند. | ||
با ورود درویشان همراه او به زندان و پیوستن برخى دیگر از صوفیه به آنان، زندان به | با ورود درویشان همراه او به زندان و پیوستن برخى دیگر از صوفیه به آنان، زندان به خانقاه تبدیل و حلقه‌های ذکر و تلقین تشکیل شد و زندانیان همگى به آنان پیوستند و در خیرات و خوراکیهایى که از بیرون مى‌رسید، با آنان سهیم شدند <ref>ص 57 - 58</ref>. پس از 3 روز ابن عجیبه و یارانش از زندان آزاد شدند و از آنان التزام و تعهد گرفته شد که از ترویج و تبلیغ افکار و روشهای صوفیانه خودداری کنند، ولى پس از چندی این خبر به فاس رسید و مردم آنجا عامل تطوان را به سبب این عمل مورد ملامت و تقبیح قرار دادند و فقیه ادیب سیدی سلیمان الحوات در قصیده‌ای که در فهرسة نقل شده است، به مذمت مسببان آن پرداخت <ref>ص 57 -60</ref>. | ||
این واقعه که ابن عجیبه از آن به عنوان «امتحان» یاد مى‌کند، به هیچ روی او را از راه و روشى که در پیش گرفته بود، بازنداشت و وی همچنان به دعوت مردم به سوی خدا، تأسیس و تشکیل زاویه و خانقاه در نقاط مختلف آن ناحیه و تألیف و تصنیف آثار علمى و عرفانى مشغول بود تا سرانجام در غماره به طاعون مبتلا شد و درگذشت. مقبره او در نزدیکى طنجه، بر بلندیهایى که بر قریه زمیج و نیز بر دریا و صخره‌های جبل الطارق مشرف است، واقع شده و هر سال در اواخر تابستان درویشان درقاوی در آنجا گرد مى‌آیند و با مراسم خاصى یاد او را گرامى مى‌دارند <ref>نک: میشون، 91. </ref> | این واقعه که ابن عجیبه از آن به عنوان «امتحان» یاد مى‌کند، به هیچ روی او را از راه و روشى که در پیش گرفته بود، بازنداشت و وی همچنان به دعوت مردم به سوی خدا، تأسیس و تشکیل زاویه و خانقاه در نقاط مختلف آن ناحیه و تألیف و تصنیف آثار علمى و عرفانى مشغول بود تا سرانجام در غماره به طاعون مبتلا شد و درگذشت. مقبره او در نزدیکى طنجه، بر بلندیهایى که بر قریه زمیج و نیز بر دریا و صخره‌های جبل الطارق مشرف است، واقع شده و هر سال در اواخر تابستان درویشان درقاوی در آنجا گرد مى‌آیند و با مراسم خاصى یاد او را گرامى مى‌دارند <ref>نک: میشون، 91. </ref> | ||
| خط ۲۹: | خط ۲۹: | ||
پیش از این زمان وی سالها به تحصیل علوم ظاهر و تدریس فقه و حدیث و تفسیر مشغول بوده و در عین حال به زهد و عبادت و ترک و تجرد زندگى مى‌کرده است <ref>همان، 40</ref>. از این روی بسیاری از تألیفات او در اوایل عمر، به موضوعات مربوط به علوم دینى اختصاص دارد. | پیش از این زمان وی سالها به تحصیل علوم ظاهر و تدریس فقه و حدیث و تفسیر مشغول بوده و در عین حال به زهد و عبادت و ترک و تجرد زندگى مى‌کرده است <ref>همان، 40</ref>. از این روی بسیاری از تألیفات او در اوایل عمر، به موضوعات مربوط به علوم دینى اختصاص دارد. | ||
اساس روش او در تصوف، حفظ حدود و ظواهر | اساس روش او در تصوف، حفظ حدود و ظواهر شرع و وصول به حقیقت از طریق شریعت است، چنانکه خود شرط علم باطن را عمل به ظاهر شریعت دانسته و گفته است که از علم ظاهر به علم باطن باید رسید و تا ظواهر درست نشود و استقامت نیاید، عمل به بواطن درست نخواهد شد: | ||
«بدان که ثمره علم عمل است، و ثمره عمل حال، و ثمره حال ذوق، و ثمره ذوق شرب، و بعد از شرب سکر و بعد از سکر صحو و بعد از صحو کمال وصال است که آن تمکین و رسوخ در مشهود باشد» <ref>همانجا</ref>. | «بدان که ثمره علم عمل است، و ثمره عمل حال، و ثمره حال ذوق، و ثمره ذوق شرب، و بعد از شرب سکر و بعد از سکر صحو و بعد از صحو کمال وصال است که آن تمکین و رسوخ در مشهود باشد» <ref>همانجا</ref>. | ||
| خط ۳۵: | خط ۳۵: | ||
در ایقاظ الهمم نیز شریعت و حقیقت را با اسلام و ایمان و احسان و بدایت و وسط و نهایت یکى و موازی و لازم و ملزوم یکدیگر مى‌شمارد <ref>ص 47</ref>. | در ایقاظ الهمم نیز شریعت و حقیقت را با اسلام و ایمان و احسان و بدایت و وسط و نهایت یکى و موازی و لازم و ملزوم یکدیگر مى‌شمارد <ref>ص 47</ref>. | ||
وی با آثار بزرگان تصوف چون | وی با آثار بزرگان تصوف چون قشیری و غزالى و ابن فارض و سهروردی و مشایخ مغرب آشنا بوده و بر برخى از آن آثار شرح نوشته است، ولى دیدگاه او در مسائل عرفانى کلاً بر وحدت وجود مبتنى است <ref>نک: همان، 40-46، 69، جم</ref>. | ||
ابن عجیبه در چگونگى معاش و رفتار و سلوک و افراط در تجرد و اعراض از دنیا و جهاد با نفس از روش درویشان درقاوی و عادات و اعمال قلندر گونه آنان پیروی مى‌کرد. او و یارانش، سبحه‌های بلند با دانه‌های درشت بر گردن مى‌افکندند، عصا به دست مى‌گرفتند، جامه‌ای خشن به تن مى‌کردند و در شهرها و دهکده‌ها به سیر و سفر مى‌پرداختند و غالباً هیأت غریب و نامأنوس آنان موجب تعجب و گاه خشم و بیزاری مردم مى‌شد <ref>همو، الفهرسة، 49-50، 53، 54؛ تریمینگهام، 114. </ref> وی خود گوید که بعد از ورود به طریقه درقاوی به حکم آیه «وَلَقَدْ جِئْتُمونا فُرادی» (انعام /6/94) دارایى خود و حتى کتب علوم ظاهر را فروخت و وجه آن را صرف خرید خانه‌ای برای شیخ خود کرد <ref>همان، 53</ref>، ولى با این همه از شمار آثاری که در ابواب مختلف علوم از او برجای مانده است، چنین برمى‌آید که زندگانى او صرفاً سیر آفاق و ریاضت و مجاهدت نفسانى نبوده، بلکه بیشتر به تحقیق و مطالعه و تصنیف مى‌گذشته است. | ابن عجیبه در چگونگى معاش و رفتار و سلوک و افراط در تجرد و اعراض از دنیا و جهاد با نفس از روش درویشان درقاوی و عادات و اعمال قلندر گونه آنان پیروی مى‌کرد. او و یارانش، سبحه‌های بلند با دانه‌های درشت بر گردن مى‌افکندند، عصا به دست مى‌گرفتند، جامه‌ای خشن به تن مى‌کردند و در شهرها و دهکده‌ها به سیر و سفر مى‌پرداختند و غالباً هیأت غریب و نامأنوس آنان موجب تعجب و گاه خشم و بیزاری مردم مى‌شد <ref>همو، الفهرسة، 49-50، 53، 54؛ تریمینگهام، 114. </ref> وی خود گوید که بعد از ورود به طریقه درقاوی به حکم آیه «وَلَقَدْ جِئْتُمونا فُرادی» (انعام /6/94) دارایى خود و حتى کتب علوم ظاهر را فروخت و وجه آن را صرف خرید خانه‌ای برای شیخ خود کرد <ref>همان، 53</ref>، ولى با این همه از شمار آثاری که در ابواب مختلف علوم از او برجای مانده است، چنین برمى‌آید که زندگانى او صرفاً سیر آفاق و ریاضت و مجاهدت نفسانى نبوده، بلکه بیشتر به تحقیق و مطالعه و تصنیف مى‌گذشته است. | ||
| خط ۴۷: | خط ۴۷: | ||
#البحر المدید فى تفسیر القرآن مجید، در 4 جلد. بخشى از آن در قاهره (1375-1376ق) به چاپ رسیده است. | #البحر المدید فى تفسیر القرآن مجید، در 4 جلد. بخشى از آن در قاهره (1375-1376ق) به چاپ رسیده است. | ||
#ایقاظ الهمم فى شرح الحکم، شرح | #ایقاظ الهمم فى شرح الحکم، شرح الحکم ابن عطاءالله سکندری است که یک بار در 1331ق در قاهره و بار دیگر در 1961م در همانجا طبع و نشر شده است. این کتاب که ابن عجیبه آن را به درخواست شیخ خود سیدی محمد بوزیدی تصنیف کرده است، نه تنها شامل عقاید و نظریات خود او در مسائل عرفانى است، بلکه یکى از مهم‌ترین منابع درباره اقوال و احوال بزرگان طریقه شاذلیه و درقاویه، چون ابوالحسن شاذلى، احمد یمنى، شیخ زروق، العربى و بوزیدی به شمار مى‌آید. | ||
#الفتوحات الالهیة فى شرح المباحث الاصلیة، شرح منظومه عرفانى ابن بناء سرقسطى است که ابن عجیبه آن را نیز به اشاره شیخ خود سیدی محمد بوزیدی تألیف کرده است. این کتاب نیز یک بار در 1331ق، ذیل ایقاط الهمم در قاهره به چاپ رسید و بار دیگر به تحقیق عبدالرحمان حسن محمود در 1983م در همانجا طبع و نشر شد. | #الفتوحات الالهیة فى شرح المباحث الاصلیة، شرح منظومه عرفانى ابن بناء سرقسطى است که ابن عجیبه آن را نیز به اشاره شیخ خود سیدی محمد بوزیدی تألیف کرده است. این کتاب نیز یک بار در 1331ق، ذیل ایقاط الهمم در قاهره به چاپ رسید و بار دیگر به تحقیق عبدالرحمان حسن محمود در 1983م در همانجا طبع و نشر شد. | ||
#معراج التشوف الى حقائق التصوف، رساله‌ای است در شرح پاره‌ای الفاظ و اصطلاحات صوفیه. این رساله در 1937م در دمشق به طبع رسیده است و ترجمه فرانسوی آن همراه با تحقیقاتى درباره ابن عجیبه و آثار او موضوع رساله دکتری ژ. ل. میشون بوده و در 1966م انجام یافته است. | #معراج التشوف الى حقائق التصوف، رساله‌ای است در شرح پاره‌ای الفاظ و اصطلاحات صوفیه. این رساله در 1937م در دمشق به طبع رسیده است و ترجمه فرانسوی آن همراه با تحقیقاتى درباره ابن عجیبه و آثار او موضوع رساله دکتری ژ. ل. میشون بوده و در 1966م انجام یافته است. | ||