سجده بر زمین و استفاده از مهر (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

   

در حدیث آمده که هیچ کار انسان برای شیطان ناراحت‏کننده‏تر از سجده نیست، و در حدیثی دیگر پیغمبر اكرم (صلی‌الله عليه و آله) به يكى از ياران خود فرمود: «وَ إِذَا أرَدْتَ أنْ يَحْشُرَكَ اللهُ مَعِى يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَأطِلِ السُّجُودَ بَيْنَ يَدَىِ اللهِ الوَاحِدِ الْقَهّارِ»اگر مى‏خواهى در قيامت با من محشور شوى براى خداوند قهّار سجده‏هاى طولانى بجا آور <ref>(سفينة البحار، مادّه سجود.)</ref>

جمله‏ (لَهُ يَسْجُدُونَ) <ref>(در آيه 206 اعراف)</ref> و همچنين تعبير (وَ لِلَّهِ يَسْجُدُ مَنْ فِي السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ) <ref>(رعد، آيه 15.)</ref> با توجه به مقدّم شدن «للّه» در جمله مزبور، آيه دلالت بر حصر دارد يعنى همه و همه در آسمان و زمين فقط براى خدا سجده مى‏كنند!

جالب‌توجه این‌که در كتاب «وسائل الشيعة» در ابواب سجده نماز، بابى تحت عنوان «عدم جواز السجود لغير الله» ذكر شده و در آن هفت حديث از پيغمبر اكرم (صلی‌الله عليه و آله) و امامان معصوم نقل شده است كه سجده براى غير خدا جايز نيست. <ref>(وسائل الشيعة، جلد 4، صفحه 984.)</ref>از  اين سخن در بحث‏هاى آينده نتيجه‏گيرى می‌کنیم.

فقهاى اهل‌سنت عموماً معتقد به جواز سجده بر همه چيز هستند البتّه گروهى از آنان سجده بر آستين لباس يا گوشه عمامه و مانند آن را استثنا كرده و جايز ندانسته‏ اند.

در مساجد ايران و عراق و كشورهاى شيعه‏نشين كه تمام مساجد مفروش است، قطعه خاكى را به نام «مهر نماز» درست كرده و آن را روى فرش گذارده و بر آن سجده مى‏كنند تا پيشانى كه اشرف اعضاى انسان است، در پيشگاه خداوند به خاك ساييده شود و نهايت تواضع در پيشگاه خدا به عمل آيد. گاه اين قطعه خاك را از تربت شهيدان انتخاب مى‏كنند كه يادآور جانفشانى‏هاى آنها در راه خدا باشد و حضور قلب بيشترى در نماز حاصل كنند، و تربت شهيدان كربلا را بر ديگران ترجيح مى‏دهند، ولى نه هميشه مقيّد به تربت هستند و نه خاك، بلكه همان‏طور كه گفته شد بر سنگ‏هاى كف مساجد- مانند مسجد الحرام و مسجد النبى (صلی‌الله عليه و آله)- به راحتى سجده مى‏كنند. (دقّت كنيد)<ref>مكارم شيرازى، ناصر، شيعه پاسخ مى گويد، 1جلد، مدرسة الإمام علي بن أبي طالب عليه السلام - قم - ايران، چاپ: 8.</ref>

   === احاديث  و سیره پيامبر اسلام (صلی‌الله عليه و آله) ===  

اين حديث را شيعه و اهل سنّت از پيغمبر اكرم (صلی‌الله عليه و آله) نقل كرده‏اند كه‏ فرمود:

«جُعِلَتْ لِىَ الأرْضُ مَسْجِداً وَ طَهُوراً؛ زمين براى من محلّ سجده و طهارت (تيمّم) قرار داده شده است».<ref>صحيح بخارى، جلد 1، صفحه 91 و سنن بيهقى، جلد 2، صفحه 433( در كتب بسيار ديگرى نيز اين حديث نقل شده است).</ref>

بنابراين شكّى نيست كه مسجد در اينجا به معناى سجده‏گاه است و سجده‏گاه بايد همان چيزى باشد كه بتوان بر آن تيمّم كرد. پس اگر شيعيان مقيّد هستند بر زمين سجده كنند و سجده بر فرش و مانند آن را مجاز نمى‏دانند، كار خطايى نكرده‏اند، چون به دستور رسول‌الله (صلی‌الله عليه و آله) عمل مى‏كنند.

(صلی‌الله عليه و آله) از روايات متعدّدى استفاده مى‏شود كه پيامبر اكرم (صلی‌الله عليه و آله) نيز بر زمين سجده مى‏كرد، نه بر فرش، لباس و مانند آن.

در حديثى از أبو هريره مى‏خوانيم كه مى‏گويد: «سجد رسول الله فى يوم مطير حتّى أنّى لانظر إلى أثر ذلك فى جبهته و ارنبته؛ رسول خدا را در يك روز بارانى ديدم كه بر زمين سجده مى‏كرد و اثر آن بر پيشانى و بينى او نمايان بود». <ref>مجمع الزوائد، جلد 2، صفحه 126.</ref>اگر سجده بر فرش و پارچه جايز بود، لزومى نداشت آن حضرت در روز بارانى بر زمين سجده كند.<br>

بديهى است مفهوم حديث اين است كه پيامبر بر همان سجّاده حصيرى سجده مى‏كرد.

روايات متعدّدى در منابع معروف اهل سنّت آمده است كه پيامبر بر «خمره» نماز مى‏خواند، (خُمره حصير كوچك يا سجّاده‏اى است كه از برگ درخت نخل مى‏بافتند).

   

مى‏گويد: «كنت اصلّى مع النبى (صلی‌الله عليه و آله) الظهر فآخذ قبضة من الحصى فاجعلها فى كفّى ثم احولها إلى الكف الأخرى حتّى تبرد ثمّ اضعها لجبينى حتّى اسجد عليها من شدّة الحرّ؛ من با پيغمبر اكرم (صلی‌الله عليه و آله) نماز ظهر مى‏خواندم، مقدارى از سنگريزه‏ها را در يك كف دست مى‏گرفتم و آن را از اين دست به آن دست مى‏كردم تا خنك شود و بر آن سجده كنم، اين كار به خاطر شدّت گرما بود». <ref>مسند احمد، جلد 3، صفحه 327؛ سنن بيهقى، جلد 1، صفحه 439.</ref> اين حديث به خوبى نشان مى‏دهد كه اصحاب پيامبر (صلی‌الله عليه و آله) مقيّد بودند بر زمين سجده كنند، حتّى براى موقع گرما چاره مى‏انديشيدند. اگر سجده بر زمين لازم نبود اين كار پرزحمت لزومى نداشت.

انس بن مالك مى‏گويد: «كنّا مع رسول الله (صلی‌الله عليه و آله) فى شدّة الحرّ فيأخذ أحدنا الحصباء فى يده فإذا برد وضعه و سجد عليه؛ ما در شدّت گرما در خدمت رسول خدا (صلی‌الله عليه و آله) بوديم بعضى از ما سنگريزه را در دستش مى‏گرفت تا خنك شود سپس آن را بر زمين مى‏نهاد و بر آن سجده مى‏كرد».<ref>السنن الكبرى بيهقى، جلد 2، صفحه 106.</ref> اين تعبير نيز نشان مى‏دهد كه اين كار در بين اصحاب رايج بوده است.

أبو عبيده نقل مى‏كند «أنّ ابن مسعود لا يسجد- أو قال لا يصلّى- إلّا على الأرض؛ عبد الله بن مسعود نماز نمى‏خواند يا گفت: سجده نمى‏كرد، مگر بر زمين». <ref>مصنف ابن أبي شيبه، جلد 1، صفحه 397.</ref>اگر منظور از زمين، فرش باشد احتياج به گفتن ندارد، بنابراين زمين به همان معناى خاك، سنگ، شن و مانند اينهاست.

از ياران ابن مسعود آمده است: «كان لا يرخص فى السجود على غير الأرض حتّى فى السفينة و كان يحمل فى السفينة شيئاً يسجد عليه؛ او اجازه نمى‏داد بر غير زمين سجده كنند، حتّى هنگامى كه به كشتى سوار مى‏شد، چيزى با خود به كشتى مى‏برد و بر آن سجده مى‏كرد».<ref>طبقات الكبرى، ابن سعد، جلد 6، صفحه 53.</ref>  

على بن عبد الله بن عبّاس به «رزين» نوشت: «ابعث إلىّ بلوح من أحجار المروة عليه اسجد؛ قطعه صافى از سنگ‏هاى «مروه» براى من بفرست تا بر آن سجده كنم». <ref>اخبار مكّه ازرقى، جلد 2، صفحه 151.</ref>

در نقل ديگرى در كتاب فتح البارى (شرح صحيح بخارى) آمده است: «كان عمر بن عبد العزيز لا يكتفى بالخمرة بل يضع عليها التراب و يسجد عليه؛ عمر بن عبد العزيز قناعت به سجده بر حصير نمى‏كرد بلكه مقدارى خاك بر آن مى‏گذارد و بر آن سجده مى‏كرد». <ref>فتح البارى، جلد 1، صفحه 410.</ref>

از مجموع اين اخبار مى‏فهميم كه سيره اصحاب و تابعین، در قرون نخستين اين بوده است كه بر زمين يعنى خاك و سنگ و شن و مانند آن سجده مى‏كردند.

   

حديث امام صادق (علیه‌السلام): هشام بن حكم كه از ياران دانشمند آن حضرت است سؤال كرد، بر چه چيز مى‏توان سجده كرد و بر چه چيز نمى‏توان سجده كرد؟ امام فرمود: «السُّجُودُ لَا يَجُوزُ إِلَّا عَلَى الأرْضِ أَوْ مَا أنْبَتَتْ الأرْضُ إِلَّا مَا أُكِلَ أوْ لُبِسَ‏؛ سجود جايز نيست مگر بر زمين يا چيزى كه از زمين مى‏رويد، مگر خوردنى‏ها و پوشيدنى‏ها».هشام مى‏گويد: گفتم فدايت شوم حكمت آن چيست؟<br>

سپس امام افزود:«وَ السُّجُودُ عَلَى الأرْضِ أَفْضَلُ لَانَّهُ أبْلَغُ لِلتَّوَاضُعِ وَ الْخُضُوعِ لِلّهِ عَزَّ وَ جَلَ‏؛ سجده بر زمين افضل است، چرا كه تواضع و خضوع در برابر خدا را بهتر نشان مى‏دهد».<ref>علل الشرايع، جلد 2، صفحه 341.</ref>

   

مكارم شيرازى، ناصر، شيعه پاسخ مى گويد، 1جلد، مدرسة الإمام علي بن أبي طالب عليه السلام - قم - ايران، چاپ: 8.