طریقت تیجانیه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''تیجانیّه''' یکی از طریقه‌های رایج [[تصوف]] در افریقای مرکزی و غربی است که به وسیلۀ ابوالعباس احمد بن محمد تیجانی (تجانی) حسنی (۱۱۵۰- ۱۷ شوال ۱۲۳۰ق/ ۱۷۳۷-۲۲ سپتامبر ۱۸۱۵م) ایجاد گردید.

تجانی در کودکی قرآن کریم را حفظ کرد و تا سن ۲۰ سالگی، آثار اندیشمندانی چون ابن رشد را فرا گرفت. او در ۱۱۷۱ق/ ۱۷۵۸م، به فاس مهاجرت کرد و با دو تن از مشایخ بزرگ تصوف مغرب یعنی شیخ طیب وزانی و شیخ احمد صقلی دیدار نمود؛ سپس با طریقۀ قادریه آشنا شد و پس از آن، اصول طریقۀ ناصریه را نزد محمد بن عبدالله تزانی آموخت. او در ۱۱۸۶ق عازم [[مکه]] گردید و در میان راه به دیدار محمد بن عبدالرحمان ازهری شتافت تا مبانی طریقۀ [[خلوتیه]] را فراگیرد. <ref>علی حرازم، جواهر المعانی و بلوغ الامانی فی فیض سیدی ابی العباس التجانی، ج۱، ص۲۳، بیروت، ۱۹۷۳م.</ref><ref>محمد حفناوی، تعریف الخلف برجال السلف، ج۱، ص۳۹-۴۰، بیروت، ۱۹۸۲م.</ref><ref>محمد جوسقی، «النفخة القدسیة فی السیرة الاحمدیة التجانیه»، ج۱، ص۱۰۷-۱۰۸، همراه الفتح الربانی (نک‌ : هم‌، طصفاوی).</ref> وی همچنین با شیخ دیگری از همین طریقه به نام محمود کردی (د ۱۲۰۸ق) نیز ملاقات نمود. <ref>عباس مراکشی، الاعلام بمن حل مراکش و اغمات من الاعلام، ج۵، ص۱۹۸، فاس، ۱۹۳۸م.</ref><ref>علی دخیل‌الله، التجانیة، ج۱، ص۴۶، ریاض، ۱۹۷۹م.</ref>

محمد حفیظ (د ۱۲۳۵ق) از دیگر مریدان تجانی بود که به عنوان خلیفۀ او در [[موریتانی]] انتخاب گردید و این طریقه را در جنوب مغرب گسترش داد. <ref>علال فاسی، التصوف الاسلامی فی المغرب، ج۱، ص۱۰۹، رباط، ۱۹۹۸م.</ref> اما در اواخر سدۀ ۱۳ق شریف الاحذر، یکی از خلیفه‌های این منطقه، مبانی اصلاح نوینی را مطرح ساخت که توسط شاگردش یعنی شیخ حملّه (د ۱۳۶۱ق/ ۱۹۴۲م) مورد تأکید قرار گرفت. اختلاف آن‌ها با دیگران بر سر شمار اذکار و اوراد بود و این اختلافات سرانجام به انشعاب فرقۀ [[حملیه|حملّیه]] انجامید. این طریقه علاوه بر موریتانی و ولتای شمالی، در [[سنگال]]، [[نیجر]] و [[گینه‌]] نیز پیروانی دارد.

شیخ احمد تجانی بنیان‌گذار طریقۀ تیجانیه بر آن باور بود که ارتباط معنوی انسان با [[خداوند]] می‌تواند به واسطۀ اولیای الٰهی صورت پذیرد. از این‌رو، [[پیامبر]] اسلام (صلی الله علیه و اله و سلم) در مرکز توجه این طریقه قرار دارد و ذکر صلوات بر او بسیار مهم است. به همین ترتیب، [[اهل بیت]] (علیه‌السلام) و اصحاب پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) نیز بسیار مورد احترام و محبت‌اند. از نظر تجانی، بهترین راه کسب فیض یا همان توفیق نجات، متوسل شدن به اولیای الٰهی است، زیرا ایشان وسیلۀ وحدت مرید با خداوند، و عامل فنای وی هستند. البته داعیۀ خاتمیت تجانی اقتضای آن داشت که طریقۀ وی نیز برترین طریقه به شمار آید و مشایخ آن بر سایر شیوخ اولویت داشته باشند. <ref>عمر فوتی، «رماح حزب الرحیم علی نحور حزب الرجیم»، ج۲، ص۷-۸، در حاشیۀ جواهر المعانی (نک‌ : هم‌، حرازم).</ref><ref>عمر فوتی، «رماح حزب الرحیم علی نحور حزب الرجیم»، ج۲، ص۱۱، در حاشیۀ جواهر المعانی (نک‌ : هم‌، حرازم).</ref><ref>مروین هیسکت، گسترش اسلام در غرب افریقا، ج۱، ص۳۳۶، ترجمۀ احمد نمایی، مشهد، ۱۳۶۹ش.</ref><ref>مونیه، الیویه، ج۱، ص۱۳۷، خیزشها و چالشهای اسلام در افریقا، ترجمۀ فرزانه شادان‌پور، تهران، ۱۳۸۳ش.</ref> مکاشفات شخص تجانی و رؤیت پیامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) در خواب یا بیداری، مبانی اصلی این نظریه بودند. او مدعی بود که از همین طریق، اوراد و اذکار خاصی را بی‌واسطه از رسول خدا (صلی الله علیه و اله و سلم) فرا می‌گیرد و بر این اساس، خود را قطب مکتوم و سیدالاولیاء معرفی نمود. البته بعدها لقب خاتم‌الاولیاء نیز به لقبهای دیگر او افزوده شد که گمان می‌رود برگرفته از آثار ابن عربی باشد، زیرا گسترۀ متنوعی از اصطلاحات ویژۀ ابن عربی در آثار تجانی یافت می‌شود. <ref>عمر فوتی، «رماح حزب الرحیم علی نحور حزب الرجیم»، ج۲، ص۱۷، در حاشیۀ جواهر المعانی (نک‌ : هم‌، حرازم).</ref><ref>احمد شنقیطی، «الفتوحات الربانیة فی طریقة الاحمدیة»، ج۱، ص۹۶، همراه الفتح الربانی (نک‌ : هم‌، طصفاوی).</ref><ref>محمد جوسقی، «النفخة القدسیة فی السیرة الاحمدیة التجانیه»، ج۱، ص۱۰۳، همراه الفتح الربانی (نک‌ : هم‌، طصفاوی).</ref><ref>محمد جوسقی، «النفخة القدسیة فی السیرة الاحمدیة التجانیه»، ج۱، ص۱۱۲، همراه الفتح الربانی (نک‌ : هم‌، طصفاوی).</ref><ref>محمد طصفاوی، الفتح الربانی فیما یحتاج الیه المرید التجانی، ج۱، ص۲۰-۲۱، قاهره، ۱۳۲۷ق.</ref>