پرش به محتوا

دعبل خزاعی: تفاوت میان نسخه‌ها

۱٬۳۵۶ بایت حذف‌شده ،  ‏۱۶ اوت ۲۰۲۱
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۳۷: خط ۳۷:
|-
|-
|زاد روز
|زاد روز
|۶۰ قمری
|148هجری قمری
|-
|-
|درگذشت
|درگذشت
|126 قمری
|246 هجری قمری
|-
|-
|}
|}
</div>
</div>


دِعْبِل بْن عَلی خُزاعی (۱۴۸-۲۴۶ق) شاعر شیعه در قرن دوم و سوم هجری قمری است. او از اصحاب امام کاظم(ع) و امام رضا(ع) بود و محضر امام جواد(ع) را نیز درک کرده است. او در زمان حضور امام رضا(ع) در مرو به حضور ایشان رسید. زمانی که به خراسان آمد، قصیده تائیه خود را سروده بود و گفته بود که نباید کسی پیش از امام رضا(ع) آن را بشنود.
دِعْبِل بْن عَلی خُزاعی (۱۴۸-۲۴۶ق) شاعر [[شیعه]] در قرن دوم و سوم هجری قمری است. او از اصحاب [[امام کاظم]](ع) و [[امام رضا]](ع) بود و محضر [[امام جواد]](ع) را نیز درک کرده است. او در زمان حضور [[امام رضا]](ع) در مرو به حضور ایشان رسید. زمانی که به [[خراسان]] آمد، قصیده تائیه خود را سروده بود و گفته بود که نباید کسی پیش از [[امام رضا]](ع) آن را بشنود.
او در طعن بسیار تندزبان بود. همین امر باعث می‌شد تا همواره در حال گریز و سفر باشد. سرانجام طعن‌هایش بر خلفای عباسی باعث کشته‌ شدنش شد. از جمله کتاب‌های او «الواحدة فی مناقب العرب و مثالبها» و «طبقات الشعراء» است. دعبل از زمره راویان حدیث نیز به شمار می‌آید.
او در طعن بسیار تندزبان بود. همین امر باعث می‌شد تا همواره در حال گریز و سفر باشد. سرانجام طعن‌هایش بر خلفای عباسی باعث کشته‌ شدنش شد. از جمله کتاب‌های او «الواحدة فی مناقب العرب و مثالبها» و «طبقات الشعراء» است. دعبل از زمره راویان [[حدیث]] نیز به شمار می‌آید.


= زندگی‌نامه =
= زندگی‌نامه =
دعبل بن علی بن رزین بن سلیمان بن تمیم بن نهشل بن خداش بن خالد بن عبد بن دعبل بن انس بن خزیمة بن سلامان بن اسلم بن حارثة بن عمرو بن عامر بن مزیقیا.[۱] (۱۴۸-۲۴۶ق)
دعبل بن علی بن رزین بن سلیمان بن تمیم بن نهشل بن خداش بن خالد بن عبد بن دعبل بن انس بن خزیمة بن سلامان بن اسلم بن حارثة بن عمرو بن عامر بن مزیقیا<ref>الأغانی ج۲۰ ص۱۳۱؛ به نقل دیوان دعبل الخزاعی، ص۴.</ref> (۱۴۸-۲۴۶ق)
نام دعبل را محمد، حسن و عبدالرحمن[۲] ذکر کرده‌اند و کنیه‌اش ابوجعفر،[۳] یا ابوعلی[۴] است.
نام دعبل را محمد، حسن و عبدالرحمن ذکر کرده‌اند و کنیه‌اش ابوجعفر،<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۳۷۹.</ref> یا ابوعلی است.
دایه دعبل، وی را از جهت شوخ‌طبعی‌ای که در او بود، دعبل لقب داد و مقصودش ذعبل بود و ذال تبدیل به دال شد.[۵]
دایه دعبل، وی را از جهت شوخ‌طبعی‌ای که در او بود، دعبل لقب داد و مقصودش ذعبل بود و ذال تبدیل به دال شد<ref>امینی، الغدیر، ج۲، ص۵۲۵.</ref> چنانکه در دیوان دعبل آمده، وی در سال ۱۴۸ق متولد شد، ولی ابن حجر در «لسان»، سال تولد وی را ۱۴۲ق ذکر می‌کند. وی اصالتاً کوفی است و گفته شده که از قرقیس بوده است. او ساکن بغداد بود <ref>دیوان دعبل الخزاعی، ص۵.</ref>.
چنانکه در دیوان دعبل آمده، وی در سال ۱۴۸ق متولد شد، ولی ابن حجر در «لسان»، سال تولد وی را ۱۴۲ق ذکر می‌کند. وی اصالتاً کوفی است و گفته شده که از قرقیس بوده است. او ساکن بغداد بود.[۶]
دعبل در سال ۲۴۶ یا ۲۴۷ ق/۸۶۱<ref>مابن معتز، طبقات شعراء المحدثین، ص۹۷.</ref> کشته شد و دلیل قتلش هجو خلفای عباسی بود.درباره مکان دفن او اختلاف است: شوش زویله و اهواز<ref>ر.ک: امینی، الغدیر، ج۲، ص۵۴۸.</ref>.
دعبل در سال ۲۴۶[۷] یا ۲۴۷ ق/۸۶۱م[۸] کشته شد و دلیل قتلش هجو خلفای عباسی بود.[۹] [یادداشت ۱] درباره مکان دفن او اختلاف است: شوش زویله و اهواز.[۱۱]


{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
خط ۷۱: خط ۷۰:


پدر دعبل، علی بن رزین، عمویش، عبدالله، و پسر عمویش، ابوجعفر محمد ابوشیص بن عبدالله، از شاعران بوده‌اند. مرزبانی در «معجم الشعراء» شرح حال پدر دعبل را آورده، و در «البیان و التبیین» و برخی کتب دیگر[۱۲] شرح حال پسر عمویش ذکر شده است. ابوالحسن علی (۱۷۲-۲۸۳ق)، برادر دعبل نیز شاعر بوده و دیوان شعری حدود ۵۰ برگ داشته است. او در سال ۱۹۸ق همراه دعبل به محضر امام رضا(ع) رسید و تا سال ۲۰۰ق در آن جا ماند. رزین، برادر دیگر دعبل نیز شاعر بوده است.[۱۳]
پدر دعبل، علی بن رزین، عمویش، عبدالله، و پسر عمویش، ابوجعفر محمد ابوشیص بن عبدالله، از شاعران بوده‌اند. مرزبانی در «معجم الشعراء» شرح حال پدر دعبل را آورده، و در «البیان و التبیین» و برخی کتب دیگر شرح حال پسر عمویش ذکر شده است. ابوالحسن علی (۱۷۲-۲۸۳ق)، برادر دعبل نیز شاعر بوده و دیوان شعری حدود ۵۰ برگ داشته است. او در سال ۱۹۸ق همراه دعبل به محضر امام رضا(ع) رسید و تا سال ۲۰۰ق در آن جا ماند. رزین، برادر دیگر دعبل نیز شاعر بوده است.
ابوالحسن علی، برادر دعبل و پسرش حسن (متولد ۲۵۷)، از راویان این خاندان‌اند. حسن از پدرش بسیار روایت کرده و اقامتگاهش واسط و عهده‌دار امور حسبی بوده و کتاب‌هایی به نام «تاریخ الائمة» و «النکاح» داشته است.[۱۴]
ابوالحسن علی، برادر دعبل و پسرش حسن (متولد ۲۵۷)، از راویان این خاندان‌اند. حسن از پدرش بسیار روایت کرده و اقامتگاهش واسط و عهده‌دار امور حسبی بوده و کتاب‌هایی به نام «تاریخ الائمة» و «النکاح» داشته است.
== بدیل بن ورقاء ==
== بدیل بن ورقاء ==
دعبل، از خاندان رزین است. این خاندان محدثان و شاعرانی داشته است. پیامبر(ص) در روز فتح مکه، لبخند به لب، در حق نیای بزرگ آن‌ها، بدیل بن ورقاء، این چنین دعا کرد؛ خداوند جمالت و سیه‌مویت را بیافزاید و تو و فرزندانت را متمتع کند.[۱۵]
دعبل، از خاندان رزین است. این خاندان محدثان و شاعرانی داشته است. پیامبر(ص) در روز فتح مکه، لبخند به لب، در حق نیای بزرگ آن‌ها، بدیل بن ورقاء، این چنین دعا کرد؛ خداوند جمالت و سیه‌مویت را بیافزاید و تو و فرزندانت را متمتع کند.
== عبدالله بن بدیل و برادرانش ==
== عبدالله بن بدیل و برادرانش ==
از بزرگان این خاندان، عبدالله بن بدیل و برادرانش، عبدالرحمن و محمد، فرستادگان پیامبر به یمن بوده‌اند. این سه تن و برادر دیگرشان عثمان، از لشگریان علی(ع) در صفین بوده‌اند. برادر دیگرشان، نافع، در زمان پیامبر(ص) شهید شد.[۱۶]
از بزرگان این خاندان، عبدالله بن بدیل و برادرانش، عبدالرحمن و محمد، فرستادگان پیامبر به یمن بوده‌اند. این سه تن و برادر دیگرشان عثمان، از لشگریان علی(ع) در صفین بوده‌اند. برادر دیگرشان، نافع، در زمان پیامبر(ص) شهید شد.
معاویه در جنگ صفین پس از به شهادت رسیدن عبدالله گفت: گذشته از مردان خزاعه، اگر زنانشان هم می‌توانستند با من می‌جنگیدند.[۱۷]. علی(ع) با شنیدن خبر شهادت عبدالله درباره او گفت: «خدایش رحمت کند! در زندگی‌اش به همراه ما با دشمنانمان جنگید و در مرگش نیز نسبت به ما خیرخواهی کرد».[۱۸]
معاویه در جنگ صفین پس از به شهادت رسیدن عبدالله گفت: گذشته از مردان خزاعه، اگر زنانشان هم می‌توانستند با من می‌جنگیدند. علی(ع) با شنیدن خبر شهادت عبدالله درباره او گفت: «خدایش رحمت کند! در زندگی‌اش به همراه ما با دشمنانمان جنگید و در مرگش نیز نسبت به ما خیرخواهی کرد».
== فرزندان ==  
== فرزندان ==  
او دو فرزند به نام‌های عبدالله و حسین داشت که از حسین دیوانی بر جای مانده که در حدود ۲۰۰ برگ است.[۱۹]
او دو فرزند به نام‌های عبدالله و حسین داشت که از حسین دیوانی بر جای مانده که در حدود ۲۰۰ برگ است <ref>امینی، الغدیر، ج۲، ص۵۱۹.</ref>.
== خلقیات، سفرها و مناصب ==
== خلقیات، سفرها و مناصب ==
او شاعری تندزبان و بدهجو بود[۲۰] اما در مسافرتهایی که داشت گاهی دزدان و رهزنان او را می‌دیدند و آزارش نمی‌کردند، بلکه با او به خوردن و نوشیدن می‌نشستند و درباره‌اش نیکی می‌نمودند. او نیز هرگاه آنان را می‌دید سفره خوراک می‌گسترد و آنها را دعوت می‌کرد و غلامان خود ثقیف و شعف را که خواننده بودند صدا می‌کرد تا برایش بخوانند.[۲۱]
او شاعری تندزبان و بدهجو بود<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۳۷۸</ref>.اما در مسافرت هایی که داشت گاهی دزدان و رهزنان او را می‌دیدند و آزارش نمی‌کردند، بلکه با او به خوردن و نوشیدن می‌نشستند و درباره‌اش نیکی می‌نمودند. او نیز هرگاه آنان را می‌دید سفره خوراک می‌گسترد و آنها را دعوت می‌کرد و غلامان خود ثقیف و شعف را که خواننده بودند صدا می‌کرد تا برایش بخوانند.
او بیشتر در بغداد می‌زیست و از ترس معتصم که به هجوش پرداخته بود، مدتی از آن شهر بیرون رفت و دوباره برگشت و به گشت و گذار در آفاق پرداخت. به بصره و دمشق رفت و در زمان مطلب بن عبدالله بن مالک به مصر رفت و به دست او والی «أسوان» شد. ولی وقتی دید دعبل او را هجو کرده عزل‌اش کرد.
او بیشتر در بغداد می‌زیست و از ترس معتصم که به هجوش پرداخته بود، مدتی از آن شهر بیرون رفت و دوباره برگشت و به گشت و گذار در آفاق پرداخت. به بصره و دمشق رفت و در زمان مطلب بن عبدالله بن مالک به مصر رفت و به دست او والی «أسوان» شد. ولی وقتی دید دعبل او را هجو کرده عزل‌اش کرد.
دعبل، با برادرش رزین، سفری به حجاز کرد و با دیگر برادرش علی، به ری و خراسان رفت.[۲۲] او هنگام گذر از قم مدتی در آنجا می‌ماند و شیعیان آن جا هر سال، پنجاه‌هزار درهم بدو می‌دادند.[۲۳]
دعبل، با برادرش رزین، سفری به حجاز کرد و با دیگر برادرش علی، به ری و خراسان رفت.او هنگام گذر از قم مدتی در آنجا می‌ماند و شیعیان آن جا هر سال، پنجاه‌هزار درهم بدو می‌دادند<ref>ابن معتز، طبقات شعراء المحدثین، ص۲۹۸.</ref>.
== هجویات ==
== هجویات ==
عبدالحسین امینی، نویسنده کتاب الغدیر، نوشته: هجو سرایی و بدگویی تند و بسیار از جانب دعبل، مربوط به کسانی است که او آن‌ها را از دشمنان خاندان پیامبر(ص) و غصب کننده مقام آنان می‌دانسته و به این وسیله به خدا تقرب می‌جسته است.[۲۴]
عبدالحسین امینی، نویسنده کتاب الغدیر، نوشته: هجو سرایی و بدگویی تند و بسیار از جانب دعبل، مربوط به کسانی است که او آن‌ها را از دشمنان خاندان پیامبر(ص) و غصب کننده مقام آنان می‌دانسته و به این وسیله به خدا تقرب می‌جسته است.[۲۴]
خط ۱۳۵: خط ۱۳۴:


قصیده تائیه، مشهورترین قصیده دعبل است که درباره تاریخ اهل بیت پیامبر(ص) و ستمهایی است که بر آنها رفته است. وی این قصیده را برای نخستین بار برای امام رضا(ع) خواند.[۴۲]
قصیده تائیه، مشهورترین قصیده دعبل است که درباره تاریخ اهل بیت پیامبر(ص) و ستمهایی است که بر آنها رفته است. وی این قصیده را برای نخستین بار برای امام رضا(ع) خواند.[۴۲]
پانویس
 
1. پرش به بالا↑ الأغانی ج۲۰ ص۱۳۱؛ به نقل دیوان دعبل الخزاعی، ص۴.
 
2. پرش به بالا↑ نک:خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۳۷۹
3. پرش به بالا↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۳۷۹
4. پرش به بالا↑ امینی، الغدیر، ج۲، ص۵۲۴
5. پرش به بالا↑ امینی، الغدیر، ج۲، ص۵۲۵
6. پرش به بالا↑ دیوان دعبل الخزاعی، ص۵.
7. پرش به بالا↑ امینی، الغدیر، ج۲، ص۵۴۷
8. پرش به بالا↑ ابن معتز، طبقات شعراء المحدثین، ص۹۷
9. پرش به بالا↑ امینی، الغدیر، ج۲، ص۵۴۷
10. پرش به بالا↑ لغت‌نامه دهخدا؛ ج۹، سوس
11. پرش به بالا↑ نک:امینی، الغدیر، ج۲، ص۵۴۸
12. پرش به بالا↑ الشعر و الشعراء، الاغانی، وفیات الاعیان، طبقات ابن معتز و...
13. پرش به بالا↑ نک: امینی، الغدیر، ج۲، ص۵۲۴-۵۲۳
14. پرش به بالا↑ امینی، الغدیر، ج۲، ص۵۲۴
15. پرش به بالا↑ امینی، الغدیر، ج۲، ص۵۱۹
16. پرش به بالا↑ امینی، الغدیر، ج۲، ص۵۱۹
17. پرش به بالا↑ امینی، الغدیر، ج۲، ص۵۲۱
18. پرش به بالا↑ امینی، الغدیر، ج۲، ص۵۲۲
19. پرش به بالا↑ امینی، الغدیر، ج۲، ص۵۴۹
20. پرش به بالا↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۸، ص۳۷۸
21. پرش به بالا↑ امینی، الغدیر، ج۲، ص۵۲۵
22. پرش به بالا↑ امینی، الغدیر، ج۲، ص۵۲۵
23. پرش به بالا↑ ابن معتز، طبقات شعراء المحدثین، ص۲۹۸
24. پرش به بالا↑ امینی، الغدیر، ج۲، ص۵۲۷
24. پرش به بالا↑ امینی، الغدیر، ج۲، ص۵۲۷
25. پرش به بالا↑ نک: امینی، الغدیر، ج۲، ص۵۳۸-۵۲۶
25. پرش به بالا↑ نک: امینی، الغدیر، ج۲، ص۵۳۸-۵۲۶