پرش به محتوا

نگرش تطبیقی به وحدت اسلامی و ملی‌گرایی (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱۶۳: خط ۱۶۳:
ناسیونالیسم، بی‌ثباتی سیاسی را در صحنه بین‌الملل به وجود می‌آورد. ناسیونالیسم عرب باعث اتحاد مصر و سوریه شد، ولی ناسیونالیسم‌ ملی باعث انحلال آن گردید. <ref>Snyder, L., 1964,</ref> اتحادیه اروپا نیز تاكنون با معضل ناسیونالیسم ملی روبه‌رو بوده است و برخی كشورهای اروپایی با برخی مصوبات اتحادیه موافقت نمی‌كنند.<br>
ناسیونالیسم، بی‌ثباتی سیاسی را در صحنه بین‌الملل به وجود می‌آورد. ناسیونالیسم عرب باعث اتحاد مصر و سوریه شد، ولی ناسیونالیسم‌ ملی باعث انحلال آن گردید. <ref>Snyder, L., 1964,</ref> اتحادیه اروپا نیز تاكنون با معضل ناسیونالیسم ملی روبه‌رو بوده است و برخی كشورهای اروپایی با برخی مصوبات اتحادیه موافقت نمی‌كنند.<br>


در نقد ناسیونالیسم، می‌توان گفت كه بعضی از گونه‌های ناسیونالیزم با اصالت نژاد، قوم و ملیت خاص‌، بیشتر ترویج كننده خشونت، ظلم و تجاوزگری می‌باشد، كه برخی آن را وسیله استعمار و ظلم بر مظلومان دانسته‌اند. <ref>خمینی، 1376ش؛ جهانبگلو، 1379ش، ص 40؛ Rabindaranat Tagore, ,p.122‎ 313:1992</ref>
در نقد ناسیونالیسم، می‌توان گفت كه بعضی از گونه‌های ناسیونالیزم با اصالت نژاد، قوم و ملیت خاص‌، بیشتر ترویج كننده خشونت، ظلم و تجاوزگری می‌باشد، كه برخی آن را وسیله استعمار و ظلم بر مظلومان دانسته‌اند. <ref>خمینی، 1376ش؛ جهانبگلو، 1379ش، ص 40؛ Rabindaranat Tagore, ,p.122‎ 313:1992</ref>


=گفتار سوم: دیدگاه اسلام و ناسیونالیسم=
=گفتار سوم: دیدگاه اسلام و ناسیونالیسم=
خط ۱۷۸: خط ۱۷۸:
د. خلقت از نفس واحده؛ « یا أَیهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِی خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً كَثِیراً وَ نِساءً؛ ‌ای مردم! از پروردگارتان پروا كنید، آن‌كه شما را از یك تن یگانه بیافرید و همسر او را هم از او پدید آورد...» <ref>نساء/1</ref> مراد از «نفس واحده» در آیه، حضرت آدم(ع) و مراد از «زوجها» همسرش حواست كه والدین انسان‌ها هستند و خلقت حوا نیز از آدم(ع) است; بنابراین خلقت همه انسان‌ها به حضرت آدم منتهی شده و وحدت در خلقت دارند. <ref>طباطبایی، 1394ق، ج 4، ص‌135؛ رازی، 1414ق، ج5، ص 167؛ رشیدرضا، 1414ق، ج4، ص 223- 326</ref> این امر كه همه انسان‌ها از «نفس واحده» خلق شده‌اند می‌طلبد كه نوعی انس و اتحاد بین انسان‌ها برقرار باشد تا موجب زیادتر شدن محبت و ترك تفاخر و تكبر آنها بر یک‌دیگر شود. <ref>رازی، پیشین، ص 167</ref> «وَ هُوَ الَّذِی أَنْشَأَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ...؛ و اوست كه شما را از تن یگانه‌ی پدید آورد...» <ref>انعام/98</ref>  
د. خلقت از نفس واحده؛ « یا أَیهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِی خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ وَ خَلَقَ مِنْها زَوْجَها وَ بَثَّ مِنْهُما رِجالاً كَثِیراً وَ نِساءً؛ ‌ای مردم! از پروردگارتان پروا كنید، آن‌كه شما را از یك تن یگانه بیافرید و همسر او را هم از او پدید آورد...» <ref>نساء/1</ref> مراد از «نفس واحده» در آیه، حضرت آدم(ع) و مراد از «زوجها» همسرش حواست كه والدین انسان‌ها هستند و خلقت حوا نیز از آدم(ع) است; بنابراین خلقت همه انسان‌ها به حضرت آدم منتهی شده و وحدت در خلقت دارند. <ref>طباطبایی، 1394ق، ج 4، ص‌135؛ رازی، 1414ق، ج5، ص 167؛ رشیدرضا، 1414ق، ج4، ص 223- 326</ref> این امر كه همه انسان‌ها از «نفس واحده» خلق شده‌اند می‌طلبد كه نوعی انس و اتحاد بین انسان‌ها برقرار باشد تا موجب زیادتر شدن محبت و ترك تفاخر و تكبر آنها بر یک‌دیگر شود. <ref>رازی، پیشین، ص 167</ref> «وَ هُوَ الَّذِی أَنْشَأَكُمْ مِنْ نَفْسٍ واحِدَةٍ...؛ و اوست كه شما را از تن یگانه‌ی پدید آورد...» <ref>انعام/98</ref>  


===2/1‌ـ مبانی معرفت‏شناختی وحدت اسلامی===
===2/1‌ـ مبانی معرفت‌‏شناختی وحدت اسلامی===
الف. قرآن و سنت؛ همه مذاهب اسلامی بر حجیت و حقانیت این دو منبع اتفاق نظر دارند.
الف. قرآن و سنت؛ همه مذاهب اسلامی بر حجیت و حقانیت این دو منبع اتفاق نظر دارند.
ب. ولایت؛ وجه مشترك اهل سنت و اهل تشیع و‏ یكی از سنت‏های نبوی است. در قرآن نیز بر محبت ذی‏القربی تأكید شده است.
ب. ولایت؛ وجه مشترك اهل سنت و اهل تشیع و‏ یكی از سنت‌‏های نبوی است. در قرآن نیز بر محبت ذی‌‏القربی تأكید شده است.
ج. مشروعیت اجتهاد و آزادی بحث و بررسی؛ اسلام با به رسمیت شناختن اصل اجتهاد در چارچوب منابع اسلامی، اختلافات فکری را پذیرفته است. اما ناسیونالیسم افراطی حاكمیت رأی خاص را بر مبنای زور و هژمونی قدرت مهم می‌داند.
ج. مشروعیت اجتهاد و آزادی بحث و بررسی؛ اسلام با به رسمیت شناختن اصل اجتهاد در چارچوب منابع اسلامی، اختلافات فکری را پذیرفته است. اما ناسیونالیسم افراطی حاكمیت رأی خاص را بر مبنای زور و هژمونی قدرت مهم می‌داند.


===3/1‌ـ عوامل وحدت اسلامی از نگاه قرآن ===
===3/1‌ـ عوامل وحدت اسلامی از نگاه قرآن ===
الف. تقوای الهی؛ پرهیزگاری یكی از عوامل مهم وحدت در جامعه انسانی است: « وَ مَنْ یسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَى اللَّهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى؛ کسی که خود را تسلیم خدا کند...محسن و نیکوکار باشد به دستگیره محکمی چنگ زده است»(لقمان/22). در جای دیگر آمده است: «... فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَینِكُمْ ؛ ...پس از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید و میان برادرانی را که با هم ستیزه دارند آشتی دهید...» (انفال/1). در این آیه بعد از امر به تقوا، امر به اصلاح و حل اختلاف شده است، پس تقوا، اصلاح و حل اختلاف را موجب می‌شود.
الف. تقوای الهی؛ پرهیزگاری یكی از عوامل مهم وحدت در جامعه انسانی است: « وَ مَنْ یسْلِمْ وَجْهَهُ إِلَى اللَّهِ وَ هُوَ مُحْسِنٌ فَقَدِ اسْتَمْسَكَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقى؛ کسی که خود را تسلیم خدا کند...محسن و نیکوکار باشد به دستگیره محکمی چنگ زده است»<ref>لقمان/22</ref> در جای دیگر آمده است: «... فَاتَّقُوا اللَّهَ وَ أَصْلِحُوا ذاتَ بَینِكُمْ ؛ ...پس از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید و میان برادرانی را که با هم ستیزه دارند آشتی دهید...» <ref>انفال/1</ref> در این آیه بعد از امر به تقوا، امر به اصلاح و حل اختلاف شده است، پس تقوا، اصلاح و حل اختلاف را موجب می‌شود.<br>
ب. امت واحده؛ واژه امت‌ در قرآن‌ كریم‌ 65 بار به‌ صورت‌ مفرد یا جمع‌ آمده‌ است‌. معانی «امت» در قرآن: ملت دارای دین واحد (انبیاء/92)؛ جماعت(اعراف/181)؛ چند سال(هود/8)؛ پیشوا (نحل/120)؛ مردم (بقره‌/213). «اُمَم‌» به‌ معنای‌ اقوام‌ پیشین‌ و ملت‌هایی‌ كه‌ خداوند برای‌ آنان‌ پیامبری‌ گسیل‌ داشته‌، به‌ كار رفته‌ است‌(تركی‌، پیشین). امت‌ افزون‌ بر مفهوم‌ دینی‌ خود، به‌ مفهوم‌ هم‌بستگی‌ زبانی‌، فرهنگی‌، طبیعی‌، نژادی‌ و... نیز می‌باشد. (انصاری، ج10، مقاله 3931. www.cgie.org.ir). قرآن تشكیل امت واحد را برنامه جهانی برای حكومت جهانی واحد می‌داند. برای تحقق این آرمان، در ادیان مختلف به ظهور مصلح آخرالزمان که امت جهانی را بنیان می‌نهد، نوید داده شده است (حامد، 1378ش، ص24). « إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ؛ و این امت شما، امت یگانه است...پس مرا بپرستید». آیه شامل تمام انسان‌هایی می‌شود که دارای خدا و مقصد واحدند. آیاتی را كه به «امت واحده» اشاره دارد، می‌توان به سه گروه طبقه‌‌بندی نمود:
 
گروه اول: آیاتی كه خطاب به پیامبران بوده و تشكیل امت واحد را یادآور می‌شود: « إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ * وَ تَقَطَّعُوا أَمْرَهُمْ بَینَهُمْ كُلٌّ إِلَینا راجِعُونَ؛ این امت شماست كه امتی یگانه است و من پروردگار شما هستم...» (انبیاء/92-93). « وَ إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ * فَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُمْ بَینَهُمْ زُبُراً كُلُّ حِزْبٍ بِما لَدَیهِمْ فَرِحُونَ؛ و همانا این امت شماست، امتی یگانه و من پروردگار شما هستم، از من پروا كنید...» (مؤمنون/52- 53). مراد از وحدت امت، وحدت در دین است و مراد از دین، اصولی است كه مورد قبول همه شرایع می‌باشد، مثل التزام به وجود ذات خداوند و صفاتش و...؛ مختلف بودن شریعت‌های پیامبران، به ‌جهت التزام پیروان همه شرایع به اصولی واحد، خللی به وحدت امت وارد نمی‌كند. (رازی، پیشین، ج 12، ص 105).
ب. امت واحده؛ واژه امت‌ در قرآن‌ كریم‌ 65 بار به‌ صورت‌ مفرد یا جمع‌ آمده‌ است‌. معانی «امت» در قرآن: ملت دارای دین واحد <ref>انبیاء/92</ref>؛ جماعت <ref>اعراف/181</ref>؛ چند سال <ref>هود/8</ref>؛ پیشوا <ref>نحل/120</ref>؛ مردم (بقره‌/213). «اُمَم‌» به‌ معنای‌ اقوام‌ پیشین‌ و ملت‌هایی‌ كه‌ خداوند برای‌ آنان‌ پیامبری‌ گسیل‌ داشته‌، به‌ كار رفته‌ است‌ <ref>تركی‌، پیشین</ref> امت‌ افزون‌ بر مفهوم‌ دینی‌ خود، به‌ مفهوم‌ هم‌بستگی‌ زبانی‌، فرهنگی‌، طبیعی‌، نژادی‌ و... نیز می‌باشد. <ref>انصاری، ج10، مقاله 3931. www.cgie.org.ir</ref> قرآن تشكیل امت واحد را برنامه جهانی برای حكومت جهانی واحد می‌داند. برای تحقق این آرمان، در ادیان مختلف به ظهور مصلح آخرالزمان که امت جهانی را بنیان می‌نهد، نوید داده شده است <ref>حامد، 1378ش، ص24</ref> « إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ؛ و این امت شما، امت یگانه است...پس مرا بپرستید». آیه شامل تمام انسان‌هایی می‌شود که دارای خدا و مقصد واحدند. آیاتی را كه به «امت واحده» اشاره دارد، می‌توان به سه گروه طبقه‌‌بندی نمود:
گروه دوم: آیاتی كه هر نوع مشیت جبرآمیز خداوند برای رسیدن به امت واحد را نفی می‌كند: « وَ لَوْ شاءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً واحِدَةً وَ لا یزالُونَ مُخْتَلِفِینَ * إِلاَّ مَنْ رَحِمَ رَبُّكَ؛ و اگر پروردگارت می‌خواست، مردم را امت یگانه‌ای قرار می‌داد...» (هود/118-119). مراد از وحدت و اختلاف در این آیه، وحدت و اختلاف در دین است. (طباطبایی، پیشین، ج 11، ص 65). این آیه ناظر به امت واحد بشری است و علت عدم اتحاد، امتحان انسان است. (رشید رضا، پیشین، ج 12، ص 193؛ رازی، پیشین، ج 9، ص78). « وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ لكِنْ لِیبْلُوَكُمْ فِی ما آتاكُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَیراتِ؛ و اگر خداوند می‌خواست، شما را امت یگانه‌ی قرار می‌داد»(مائده/48). اما خداوند برای امتحان افراد بشر و تفكیك نیكان و بدان از یك‌دیگر، وحدت را در میان آنان ایجاد نكرد. (طباطبایی، پیشین، ج 5، ص 382؛ رازی، پیشین، ج 6، ص 14؛ رشید رضا، پیشین، ج 6، ص 418).
گروه اول: آیاتی كه خطاب به پیامبران بوده و تشكیل امت واحد را یادآور می‌شود: « إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ * وَ تَقَطَّعُوا أَمْرَهُمْ بَینَهُمْ كُلٌّ إِلَینا راجِعُونَ؛ این امت شماست كه امتی یگانه است و من پروردگار شما هستم...» <ref>انبیاء/92-93</ref> « وَ إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاتَّقُونِ * فَتَقَطَّعُوا أَمْرَهُمْ بَینَهُمْ زُبُراً كُلُّ حِزْبٍ بِما لَدَیهِمْ فَرِحُونَ؛ و همانا این امت شماست، امتی یگانه و من پروردگار شما هستم، از من پروا كنید...» <ref>مؤمنون/52- 53</ref> مراد از وحدت امت، وحدت در دین است و مراد از دین، اصولی است كه مورد قبول همه شرایع می‌باشد، مثل التزام به وجود ذات خداوند و صفاتش و...؛ مختلف بودن شریعت‌های پیامبران، به ‌جهت التزام پیروان همه شرایع به اصولی واحد، خللی به وحدت امت وارد نمی‌كند. <ref>رازی، پیشین، ج 12، ص 105</ref>
گروه سوم: آیات دلالت‌کننده بر این‌که انسان‌ها در ابتدا امت واحدی بودند، سپس بین آنان اختلافاتی به وجود آمد: « كانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیینَ مُبَشِّرِینَ وَ مُنْذِرِینَ وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِیحْكُمَ بَینَ النَّاسِ فِیمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ؛ (در آغاز) مردم امت یگانه‌ای بودند آن‌گاه خداوند پیامبران مژده‌آور و هشدار‌دهنده برانگیخت و بر آنان، به حق، كتاب آسمانی نازل كرد تا در هر آن‌چه اختلاف می‌ورزند در میان آنان داوری كند...» (بقره/213). مردم در آغاز در امور دنیوی و مادیات، امت واحدی بودند. (طباطبایی، پیشین، ج 2، ص 111؛ رشید رضا، پیشین، ج 2، ص 276).
گروه دوم: آیاتی كه هر نوع مشیت جبرآمیز خداوند برای رسیدن به امت واحد را نفی می‌كند: « وَ لَوْ شاءَ رَبُّكَ لَجَعَلَ النَّاسَ أُمَّةً واحِدَةً وَ لا یزالُونَ مُخْتَلِفِینَ * إِلاَّ مَنْ رَحِمَ رَبُّكَ؛ و اگر پروردگارت می‌خواست، مردم را امت یگانه‌ای قرار می‌داد...» <ref>هود/118-119</ref> مراد از وحدت و اختلاف در این آیه، وحدت و اختلاف در دین است. <ref>طباطبایی، پیشین، ج 11، ص 65</ref> این آیه ناظر به امت واحد بشری است و علت عدم اتحاد، امتحان انسان است. <ref>رشید رضا، پیشین، ج 12، ص 193؛ رازی، پیشین، ج 9، ص78</ref> « وَ لَوْ شاءَ اللَّهُ لَجَعَلَكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ لكِنْ لِیبْلُوَكُمْ فِی ما آتاكُمْ فَاسْتَبِقُوا الْخَیراتِ؛ و اگر خداوند می‌خواست، شما را امت یگانه‌ی قرار می‌داد»<ref>مائده/48</ref> اما خداوند برای امتحان افراد بشر و تفكیك نیكان و بدان از یك‌دیگر، وحدت را در میان آنان ایجاد نكرد. <ref>طباطبایی، پیشین، ج 5، ص 382؛ رازی، پیشین، ج 6، ص 14؛ رشید رضا، پیشین، ج 6، ص 418</ref>
ج. الفت و دوستی؛ « هُوَ الَّذِی أَیدَكَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ * وَ أَلَّفَ بَینَ قُلُوبِهِمْ...؛ او...در میان دل‌های آنها الفت ایجاد نمود،...»(انفال/62ـ63). این تألیف قلوب اهل ایمان و اتحاد بین آنها، به خاطر ایمان و توجه به خدا امکان‌پذیر است. در جای دیگر آمده است: « فَأَلَّفَ بَینَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْواناً؛...پس میان دل‌های شما الفت و مهربانی انداخت تا به لطف او برادران هم شدید».(آل عمران/103).
گروه سوم: آیات دلالت‌کننده بر این‌که انسان‌ها در ابتدا امت واحدی بودند، سپس بین آنان اختلافاتی به وجود آمد: « كانَ النَّاسُ أُمَّةً واحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیینَ مُبَشِّرِینَ وَ مُنْذِرِینَ وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِیحْكُمَ بَینَ النَّاسِ فِیمَا اخْتَلَفُوا فِیهِ؛ (در آغاز) مردم امت یگانه‌ای بودند آن‌گاه خداوند پیامبران مژده‌آور و هشدار‌دهنده برانگیخت و بر آنان، به حق، كتاب آسمانی نازل كرد تا در هر آن‌چه اختلاف می‌ورزند در میان آنان داوری كند...» <ref>بقره/213</ref>. مردم در آغاز در امور دنیوی و مادیات، امت واحدی بودند. <ref>طباطبایی، پیشین، ج 2، ص 111؛ رشید رضا، پیشین، ج 2، ص 276</ref>
د. اعتصام به حبل‌الله؛ قرآن انسان‌ها را به اتحاد فرا می‌خواند: « وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا...؛ (و هم‏مسلكان) به ریسمان خدا (قرآن و اسلام،) و هرگونه وسیله وحدت، چنگ زنید و پراكنده نشوید!...»(آل عمران/103). حبل به معنای ریسمان، سبب و ابزاری است كه با آن می‌توان به هدف و خواسته خود رسید. (طبرسی، 1414ق، ج2، ص 803). مراد از حبل‌الله چیزی است كه موجب اتصال میان انسان و خداوند می‌شود. (اصفهانی، پیشین، ص 217). از مهم‌ترین مصادیق حبل‌الله، قرآن كریم(طباطبایی، پیشین، ج 3، ص 369؛ التبیان، ج 2، ص 545)، پیامبر(ص) و اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام)  می‌باشند. (طباطبایی، پیشین).
ج. الفت و دوستی؛ « هُوَ الَّذِی أَیدَكَ بِنَصْرِهِ وَ بِالْمُؤْمِنِینَ * وَ أَلَّفَ بَینَ قُلُوبِهِمْ...؛ او...در میان دل‌های آنها الفت ایجاد نمود،...»<ref>انفال/62ـ63</ref> این تألیف قلوب اهل ایمان و اتحاد بین آنها، به خاطر ایمان و توجه به خدا امکان‌پذیر است. در جای دیگر آمده است: « فَأَلَّفَ بَینَ قُلُوبِكُمْ فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْواناً؛...پس میان دل‌های شما الفت و مهربانی انداخت تا به لطف او برادران هم شدید».<ref>آل عمران/103</ref>
هـ . برادری دینی، نعمت الهی؛ «اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیكُمْ ... فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْواناً؛ و نعمت خدا را به خود یاد کنید... تا به لطف او برادران هم شدید»(انفال/46). «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ؛ مؤمنان با هم برادرند». مراد از «وحدت انسان‌ها» این است كه با حفظ اختلافات، هم‌دلی پیدا كنند. (رشید رضا، پیشین، ج 12، ص 193). «وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِینَ تَفَرَّقُوا وَ اخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْبَیناتُ...؛ و چون کسانی مباشید... با هم اختلاف کردند...» (آل‌عمران/105).
د. اعتصام به حبل‌الله؛ قرآن انسان‌ها را به اتحاد فرا می‌خواند: « وَ اعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعاً وَ لا تَفَرَّقُوا...؛ (و هم‏مسلكان) به ریسمان خدا (قرآن و اسلام،) و هرگونه وسیله وحدت، چنگ زنید و پراكنده نشوید!...»<ref>آل عمران/103</ref> حبل به معنای ریسمان، سبب و ابزاری است كه با آن می‌توان به هدف و خواسته خود رسید.<ref>طبرسی، 1414ق، ج2، ص 803</ref> مراد از حبل‌الله چیزی است كه موجب اتصال میان انسان و خداوند می‌شود. <ref>اصفهانی، پیشین، ص 217</ref> از مهم‌ترین مصادیق حبل‌الله، قرآن كریم <ref>طباطبایی، پیشین، ج 3، ص 369؛ التبیان، ج 2، ص 545</ref>، پیامبر(ص) و اهل بیت عصمت و طهارت(علیهم السلام)  می‌باشند. <ref>طباطبایی، پیشین</ref>
هـ . برادری دینی، نعمت الهی؛ «اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیكُمْ ... فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْواناً؛ و نعمت خدا را به خود یاد کنید... تا به لطف او برادران هم شدید»<ref>انفال/46</ref> «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ؛ مؤمنان با هم برادرند». مراد از «وحدت انسان‌ها» این است كه با حفظ اختلافات، هم‌دلی پیدا كنند. <ref>رشید رضا، پیشین، ج 12، ص 193</ref> «وَ لا تَكُونُوا كَالَّذِینَ تَفَرَّقُوا وَ اخْتَلَفُوا مِنْ بَعْدِ ما جاءَهُمُ الْبَیناتُ...؛ و چون کسانی مباشید... با هم اختلاف کردند...» <ref>آل‌عمران/105</ref>


===4/1‌ـ وحدت اسلامی از نگاه سنّت===
===4/1‌ـ وحدت اسلامی از نگاه سنّت===
خط ۱۹۷: خط ۱۹۸:
سیره چهارده معصوم(علیهم السلام) محور وحدت جامعه اسلامی قلمداد شده است: «فَأَنْتُمْ أَهْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الَّذِینَ بِهِمْ تَمَّتِ النِّعْمَةُ وَ اجْتَمَعَتِ الْفُرْقَةُ وَائْتَلَفَتِ الْكَلِمَةُ؛ شما اهل بیت، اهل‌الله هستید که به برکت شما...اتحاد کلمه پدید آمده است.» (کلینی، 1367ش، ج1، ص446). پیامبر(ص) با ورود به مدینه, به‌ اختلافات «اوس» و «خزرج» و تنازعات قبیله‌ای پایان داد، و با انجام عقد اخوت، به الفت قلبی سامان بخشید: «... و آخی رسول الله(ص) بین اصحابه من المهاجرین والانصار فقال: تأخوا فی الله اخوین اخوین ثم اخذ بید علی بن ابی طالب فقال هذا اخی؛ پیامبر(ص) فرمود: ...در راه خدا، دو به دو، عقد اخوت ببندید و خود، با علی(ع) موآخات نمود».  (ابن هشام، 1421ق، ج1، ص150). «المسلمون اخوة لافضل لاحد علی‌ احدٍ الا بالتقوی؛ مسلمانان با هم برادرند و هیچ‌كس بر دیگری برتری ندارد جز به تقوا» (متقی هندی، بی‌تا، ج1، ص149؛ نهج‌الفصاحه، ح3112).
سیره چهارده معصوم(علیهم السلام) محور وحدت جامعه اسلامی قلمداد شده است: «فَأَنْتُمْ أَهْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ الَّذِینَ بِهِمْ تَمَّتِ النِّعْمَةُ وَ اجْتَمَعَتِ الْفُرْقَةُ وَائْتَلَفَتِ الْكَلِمَةُ؛ شما اهل بیت، اهل‌الله هستید که به برکت شما...اتحاد کلمه پدید آمده است.» (کلینی، 1367ش، ج1، ص446). پیامبر(ص) با ورود به مدینه, به‌ اختلافات «اوس» و «خزرج» و تنازعات قبیله‌ای پایان داد، و با انجام عقد اخوت، به الفت قلبی سامان بخشید: «... و آخی رسول الله(ص) بین اصحابه من المهاجرین والانصار فقال: تأخوا فی الله اخوین اخوین ثم اخذ بید علی بن ابی طالب فقال هذا اخی؛ پیامبر(ص) فرمود: ...در راه خدا، دو به دو، عقد اخوت ببندید و خود، با علی(ع) موآخات نمود».  (ابن هشام، 1421ق، ج1، ص150). «المسلمون اخوة لافضل لاحد علی‌ احدٍ الا بالتقوی؛ مسلمانان با هم برادرند و هیچ‌كس بر دیگری برتری ندارد جز به تقوا» (متقی هندی، بی‌تا، ج1، ص149؛ نهج‌الفصاحه، ح3112).
====ب. امام علی(ع)؛====
====ب. امام علی(ع)؛====
1‌ـ تأكید بر ‌نقش‌ رسول‌ اكرم(ص) در ایجاد وحدت‌ بین‌ مؤ‌منین‌؛ «قد صُرفَتْ‌ نحوهُ أفئدةُ‌ الابرار، و ثُنیت‌ الیه‌ أزِمّة‌ الا‌بصار...؛ ... خداوند به‌وسیله‌ او كینه‌های‌ دیرینه‌ را دفن‌ كرد...دل‌ها را با هم‌ الفت‌ داد...» (صبحی‏صالح، ۱۴۱۲ق، ص141)؛ ‌‌2‌ـ وحدت‌ در پرتوی اخلاق؛ «خالطوا الناس‌ مخالطةً‌ اِن‌ مِتُّم‌ معها بَكوا علیكم، و اِن‌ عِشتم‌ حَنَّوا الیكم؛ با مردم‌ به گونه‌ای‌ آمیزش‌ كنید كه‌ اگر مردید بر شما بگریند، و اگر ماندید، قلباً‌ به‌ شما بگروند.» (پیشین، ص470). 3‌ـ دستور به دوری از اختلاف؛ «و ألزموا السّواد الاعظم، فان‌ یدالله مع‌ الجماعة، و ایاكم‌ والفرقة؛ همواره‌ با سیاهی‌ و انبوه‌ مردم‌ ملازم‌ باشید كه‌ دست‌ خدا با جماعت‌ است، و از تفرقه‌ بپرهیزید.» (پیشین، ص184)؛ 4‌ـ ارتباطات، عطوفت و صله رحم؛ «و علیكم‌ بالتواصل‌ و التباذل‌ و ایاكم‌ و التدابر و التقاطع؛ بر شما باد به‌ وصل‌ كردن‌ و هم‌بستگی،‌ و بذل‌ و بخشش‌ به‌ هم‌ و بپرهیزید از پشت‌ كردن‌ به‌ هم‌ و قطع‌ رابطه‌ با یك‌دیگر» (پیشین، نامه47). 5ـ سیره عملی‌ امام‌ علی(ع)؛ «لقد علمتم‌ أنی‌ أحق‌ الناس‌ بها من‌ غیری، و والله لا‌سلمن‌ ما سلمت‌ امور المسلمین، و...؛ ... من‌ از دیگران‌ شایسته‌تر به‌ خلافت‌ هستم، ولی‌...مخالفتی‌ ندارم كه‌ امور مسلمانان‌ روبه‌راه‌ باشد و تنها به‌ من‌ ستم‌ شود...» (پیشین، ص102). عبدالمتعال صعیدی: نخستین اختلاف میان مسلمانان, اختلاف بر سر خلافت بود و علی(رض) با آن‌كه می‌دانست از دیگران به خلافت سزاوارتر است، ولی با ابوبكر و عمر و عثمان به مدارا رفتار كرد و به آنان كمك كرد، تا نمونه عالی مدارا و حافظ اتحاد، هنگام اختلاف رأی باشد. (بی‌آزار شیرازی، 1377ش، ص 245).
1‌ـ تأكید بر ‌نقش‌ رسول‌ اكرم(ص) در ایجاد وحدت‌ بین‌ مؤ‌منین‌؛ «قد صُرفَتْ‌ نحوهُ أفئدةُ‌ الابرار، و ثُنیت‌ الیه‌ أزِمّة‌ الا‌بصار...؛ ... خداوند به‌وسیله‌ او كینه‌های‌ دیرینه‌ را دفن‌ كرد...دل‌ها را با هم‌ الفت‌ داد...» <ref>صبحی ‏صالح، ۱۴۱۲ق، ص141</ref>؛ ‌‌2‌ـ وحدت‌ در پرتوی اخلاق؛ «خالطوا الناس‌ مخالطةً‌ اِن‌ مِتُّم‌ معها بَكوا علیكم، و اِن‌ عِشتم‌ حَنَّوا الیكم؛ با مردم‌ به گونه‌ای‌ آمیزش‌ كنید كه‌ اگر مردید بر شما بگریند، و اگر ماندید، قلباً‌ به‌ شما بگروند.» <ref>پیشین، ص470 ref> 3‌ـ دستور به دوری از اختلاف؛ «و ألزموا السّواد الاعظم، فان‌ یدالله مع‌ الجماعة، و ایاكم‌ والفرقة؛ همواره‌ با سیاهی‌ و انبوه‌ مردم‌ ملازم‌ باشید كه‌ دست‌ خدا با جماعت‌ است، و از تفرقه‌ بپرهیزید.» <ref>پیشین، ص184</ref>؛ 4‌ـ ارتباطات، عطوفت و صله رحم؛ «و علیكم‌ بالتواصل‌ و التباذل‌ و ایاكم‌ و التدابر و التقاطع؛ بر شما باد به‌ وصل‌ كردن‌ و هم‌بستگی،‌ و بذل‌ و بخشش‌ به‌ هم‌ و بپرهیزید از پشت‌ كردن‌ به‌ هم‌ و قطع‌ رابطه‌ با یك‌دیگر» <ref>پیشین، نامه47</ref> 5- سیره عملی‌ امام‌ علی(ع)؛ «لقد علمتم‌ أنی‌ أحق‌ الناس‌ بها من‌ غیری، و والله لا‌سلمن‌ ما سلمت‌ امور المسلمین، و...؛ ... من‌ از دیگران‌ شایسته‌تر به‌ خلافت‌ هستم، ولی‌...مخالفتی‌ ندارم كه‌ امور مسلمانان‌ روبه‌راه‌ باشد و تنها به‌ من‌ ستم‌ شود...» <ref>پیشین، ص102</ref> عبدالمتعال صعیدی: نخستین اختلاف میان مسلمانان, اختلاف بر سر خلافت بود و علی(رض) با آن‌كه می‌دانست از دیگران به خلافت سزاوارتر است، ولی با ابوبكر و عمر و عثمان به مدارا رفتار كرد و به آنان كمك كرد، تا نمونه عالی مدارا و حافظ اتحاد، هنگام اختلاف رأی باشد.<ref>بی‌آزار شیرازی، 1377ش، ص 245</ref>
====ج. امام حسن(ع): ====
====ج. امام حسن(ع): ====
«من امیدوارم كه خیرخواه‌ترین مردم باشم... باید آگاهی دهم كه اجتماع مسلمانان و جماعت آنان اگر چه مكروه شما باشد بهتر است از پراكندگی و تفرقه هر چند دو دستگی و جبهه‌گیری خواست شما باشد». (قرشی، 1393ق، ج2، ص 276).
«من امیدوارم كه خیرخواه‌ترین مردم باشم... باید آگاهی دهم كه اجتماع مسلمانان و جماعت آنان اگر چه مكروه شما باشد بهتر است از پراكندگی و تفرقه هر چند دو دستگی و جبهه‌گیری خواست شما باشد». (قرشی، 1393ق، ج2، ص 276).
۱٬۷۴۱

ویرایش