فضل بن حسن طبرسی: تفاوت میان نسخه‌ها

ابوعلى فضل بن حسن بن فضل طبرسى، معروف به امین الاسلام طبرسى در حدود سال‌‏هاى 460 تا 470 هجرى قمری در مشهد مقدس به دنیا آمد. ایشان را بسیارى از بزرگان، منسوب به طبرستان دانسته‌‏اند که در این صورت طَبَرسى خوانده مى‏‌شود. اما بنابر تحقیق چنین نیست، بلکه طبرسى منسوب به تفرش است و تلفظ آن طَبرِسى است بر وزن تَفرِشى، زیرا اولا: اگر از طبرستان بود نسبت او طبرى مى‏شد نه طبرسى ثانیا؛ بیهقى در کتاب تاریخ بیهق او را منسوب به تفرش مى‏داند و با توجه به هم عصر بودن آنان و اینکه هر دو چند سال در بیهق بوده‏اند و با یکدیگر آشنایى نزدیک داشته‏اند قول بیهقى صحیحتر به نظر می‌رسد.  

خاندان طبرسى از خاندان‏هاى معروف بین شیعیان است، مثلا پدر او حسن بن فضل، خود از علماى عصر خویش بوده است، فرزند او رضى الدین، حسن بن فضل طبرسى نیز چون خورشیدى در آسمان علم و زهد و تقوا مى‏درخشد. او از شاگردان پدر بوده و مؤلف کتب فراوانى از جمله مکارم الأخلاق مى‏باشد. نوه امین الاسلام طبرسى نیز دنباله راه پدر و جد خویش را گرفته و کتابى ارزشمند چون مشکاة الأنوار از او به یادگار مانده است.  

طبرسی در آغاز جوانی در مشهد مقدس سرگرم تحصیلات بوده و سالهای متمادی در رشته های مختلف علمی و فنون تفسیری مانند فقه ، حدیث و رجال ، ادبیات و لغت از محضر اساتید بزرگی مانند ابو على طوسى، فرزند شیخ الطائفه، شیخ طوسى‏- حسن بن حسین، جد شیخ منتجب الدین صاحب کتاب فهرست‏- موفق الدین بکر آبادى‏ - ابو الحسن، عبید الله بیهقى‏ و شیخ جعفر دوریستى که از شاگردان شیخ مفید است، علومی آموخته. مراتب علمیش بیشتر از مکتب ابو علی طوسی ( مفید ثانی ) شیخ منتخب الدین رازی جدّ صاحب فهرست و ابوالوفای رازی می‌باشد. علامه امینی در شهداء الفضیله راجع به مقام علمیش می‌نویسد: ( امین الاسلام معروف به شیخ طبرسی پرچمدار علم و آیت هدایت بود. وی از برجسته ترین زعمای دین و پیشوایان مذهب شیعه به شمار می‌آید. تفسیر وی به مجمع البیان به تنهائی کافیست که دریای فضل و تبحر علمی او را بنمایاند تفسیری که نور حقیقت می‌بارد و پرتوی دانش و بینش وحی الهی می‌تابد کتابی که هیچ کس از آن بی نیاز نتواند بود.)

بیست و پنج سال از بهترین ایام خود را در شهر سبزوار به تدریس دانشجویان دینی و تأ لیف و تحقیق گذرانید، شاگردانى که توسط ایشان تربیت شدند از ستارگان درخشان آسمان علم و دانش گردیدند که از جمله چهره‏هاى سرشناس آنها مى‏توان به فرزند بزرگوار او رضى الدین حسن بن فضل طبرسى، صاحب کتاب شریف مکارم الأخلاق‏- ابن شهر آشوب مازندرانى، مؤلف کتاب معالم العلماء- شیخ منتجب الدین صاحب فهرست‏- قطب الدین راوندى‏- عبد الله بن جعفر دوریستى‏ و شاذان بن جبرئیل قمى اشاره نمود.‏  

بزرگانى چون بیهقى وقتى سخن از تألیفات طبرسى به میان آورده‏اند تألیفات او را «کثیر» دانسته‏اند، که طبرسى داراى تألیفات زیادى است. اما آنچه به دست ما رسیده به 20 عنوان نمى‏رسد و قطعا تألیفات او بیشتر از این مقدار بوده.  

1 - مجمع البیان در تفسیر قرآن که در 10 جلد تألیف شده. این کتاب از بهترین تفاسیر شیعه است و شهرتى جهانى دارد.

2 - الکاف الشّاف من کتاب الکشاف، خلاصه‏اى است از کتاب تفسیر کشاف زمخشرى.

3 - جوامع الجامع.

مصنف اولین تفسیرى که نوشت مجمع البیان بود و در آن زمان کشاف زمخشرى را ندیده بود اما پس از اطلاع از کتاب کشاف، تفسیر جوامع الجامع را نوشت که به طور مختصر، جامع فواید مجمع و کشاف باشد.

4 - المستمد من البیان (از البیان شیخ طوسى انتخاب شده).

5 - الوافی در تفسیر قرآن.

6 - إعلام الورى بأعلام الهدى، در فضائل ائمه علیهم‏السلام.

7 - تاج الموالید در اَنساب.

8 - الآداب الدینیة للخزانة المعینیة.

9 - النور المبین.

10 - کنوز النجاح.

11 - عدة السفر و عمدة الحضر  

بالاخره مفسر بزرگ قرآن و عالم ربّانى، امین الاسلام طبرسى پس از حدود 90 سال زندگى سراسر تلاش و مجاهده در سال 548 هجرى در بیهق از دنیا رفت. بنابر نقل بزرگانى چون علامه سید محسن امین، طبرسى به مرگ طبیعى از دنیا نرفت، بلکه به دست دشمنان به شهادت رسید، از مطالعه تاریخ ایران و همچنین کامل ابن اثیر چنین استفاده می‌شود که در سال 547 طائفه غزان که از عمّال ستمگر سلطان سنجر سلجوقی به تنگ آمدند به نواحی خراسان ( مرو، طوس ) و بعضی بلاد دیگر هجوم سختی نمودند و در این حمله عدّه زیادی از رجال و علما و مردم ایران مظلومانه شهید شدند ( زنان نیز به اسارت رفتند) که از جمله یکی از شخصیتهای بزرگ علمی که در این حمله شهید شد امین الدین طبرسی بود، بدن مطهر ایشان را از بیهق به مشهد مقدس انتقال داده و در جوار مرقد امام هشتم شیعیان علیه‏السلام به خاک سپردند.