گستره جغرافیایی و کانون‌های سادات طباطبایی شاخص در جهان اسلام (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

=چکیده=

سادات طباطبایی  به آن دسته از سادات گفته می شود که از نسل ابراهیم بن  اسماعیل بن ابراهیم الغمر  پدید آمده اند. ابراهیم معروفترین فرزند اسماعیل و ملقب به طباطبا بود.  او جد سادات طباطبایى است.  در قرن دوم هجری،  ابراهیم الغمر نیای اعلای سادات طباطبایی پس از دستگیری به همراه برخی دیگر از سادات حسنی در کوفه به دستور منصور عباسی به شهادت رسیدند. پس از آن نیز بسیاری از نسل او به سبب مبارزات و قیام بر ضد عباسیان به شهادت رسیدند.  دسته دیگری از آنان نیز تحت شرایط سخت در حجاز و عراق به مناطق دیگر هجرت کرده و در اقصی نقاط جهان اسلام منتشر شدند. خاندان طباطبا از دیرباز تا امروز معروفیت ویژه‌ای در بین تاریخ‌نگاران و نسب ‌شناسان داشته‌اند. از عمده ترین کانون های سادات طباطبایی می توان به ایران، عراق، یمن و بخشی از شمال آفریقا اشاره کرد. در طول تاریخ از این گروه سادات شخصیت سیاسی، دینی و علمی بسیاری برخاست و آنان در این مناطق،  منشأ اقداماتی شدند و در تحولات سیاسی ـ  اجتماعی به ایفای نقش پرداختند. در این مقاله به عمده ترین کانون های سادات طباطبایی در جهان اسلام پرداخته شده و شاخص ترین چهره های آنان معرفی می شود. در باره پیشینه موضوع، قابل یادآوری است که با استقصا در پایگاهها و مراکز علمی، موضوعی با عنوان این مقاله یافت نشد . البته افزون بر منابع نسبی، کتبی در باره سادات به نگارش در آمده که برخی به سادات طباطبایی پرداخته اند. ابراهیم الغمر جد سادات طباطبایی اثر سید محمود سامانی و رساله خانم خزعلی در باره سادات طباطبایی یمن از آن جمله است. از خاندانهای مشهور سادات طباطبایی می توان موارد زیر را برشمرد: آل بحرالعلوم، آل حکیم، آل مدرسی، آل خاتمی، آل فهری، آل صراف، آل بروجردی، آل طباطبایی، آل رُسّی، آل تبریزی. آل شیخ‌الاسلامی، آل اردستانی و آل نائینی که شمار آنان را قریب به ده میلیون نفر دانسته‌اند.  از میان خانواده بزرگ سادات طباطبایی فقها، ادبا، مورخین و دانشنمدان زیادی برخاستند و کارنامه درخشانی برای این خاندان رقم زدند. این خاندان در شهرها و کشورهای مختلف پراکنده اند.  

-. یحیی بن حسین بن قاسم بن اسماعیل بن ابراهیم طباطبا: وی ملقب به الهادی الی الحق المبین  و مؤسس سلسله امامان زیدی در یمن است و نزد زیدیه با عنوان الامام یحیى الهادى شهرت و عظمت به سزایى دارد. یحیی در سال 245 هـ . ق در مدینه متولد شد  وی در نیمه قرن سوم هجری هنگامی که سرزمینهای اسلامی دست خوش حوادث شده بودند و حکومت عباسیان رو به ضعف نهاده بود،  در یمن قیام کرد ولی اندکی بعد به دلیل عدم استقبال مردم به حجاز بازگشت. او بار دیگر به سال 280 هـ . ق به یمن بازگشت و بر ضد معتضد عباسى، قیام کرد و به عنوان امام زیدیه مردم را به دعوت کرد و از مردم بیعت گرفت.  برخی سال ورود او به یمن را در سال 284 هـق دانسته اند. او توانست در این مرحله سلسله امامان زیدی یمن را پایه گذاری کند.  سرانجام یحیی در سال 298 هـ . ق در صعده( از شهرهاى یمن) مسموم شد و به شهادت رسید. وى داراى تألیفاتى در فقه و کلام است و فتاواى منحصر به فردى هم از وى نقل گردیده است. یحیی الهادی مؤسس مکتب هادویه  این مکتب فقهی کلامی، نامش با نام امام هادی الی الحق، یحیی بن حسین بن قاسم رسیّ پیوند خورده¬است. سلسله حکومتی که یحیی تأسیس کرد، تا بیش از ده قرن با فراز و نشیب¬هایی دوام یافت و حدود پنجاه امام در رأس آن قرار گرفتند. هادی الی الحق، صعده را مرکز فعالیت خود قرار داد. شهری که تا به امروز مرکز زیدیه با گرایش هادویه است. البته تذکر این نکته ضروری است که امام هادی و جانشینان او تا قرنها موفق نشدند بر تمام یمن تسلط پیدا نمایند. دوران امامت آنان معمولا با کشمکشها و درگیری با سایر حکومتها و رقیبان اعم از داخلی و خارجی همراه بود.   

-.سیّد ابوالحسن احمد الناصر: وی از جمله سادات طباطبایی است که در سال 301 هـ . ق. به حکومت یمن رسید و رسماً با او به امامت زیدیه و خلافت اسلامى بیعت کردند و حدود 24 سال با عدل و داد بر یمن حکومت کرد و عاقبت در سال 324 هـ . ق. در صعده یمن وفات یافت. او افزون بر این که یک چهره سیاسى بود، عالمى فرزانه، قهرمانى بى بدیل و از فقها و مفسران و متکلمان عصر خود به شمار مى رفت و تألیفات زیادى داشت. قابل یادآوری است که در مقطعی بنى سلیمان بن داود بن حسن المثنى از مکه به یمن آمده و با تسلط بر صعده بر سادات طباطبایی یمن یا همان بنی الرسی غلبه یافتند اما مجددا امامان صعده به امارت خود بازگشتند.  

-. سید ابوالحسن محمد بن احمد بن محمد بن احمد بن ابراهیم طباطبا. نسب شریف وی با هفت واسطه به امام حسن مجتبی (ع) منتهی میشود که از قرار ذیل است:" سید ابوالحسن محمد بن احمد بن محمد بن احمد بن ابراهیم طباطبا بن اسمعیل الدیباج بن ابراهیم الغمر بن حسن المثنی بن حسن بن على بن ابى طالب علیهم الاف التحیه والثناء ". وی از محققّین علما و بزرگان شعرا است که در دوره غیبت صغرى در اصفهان مى‏زیسته است. وی که معروف به " ابن طباطبا" و ازنوادگان ابراهیم طباطبا است، در سال 258 ق در اصفهان متولد شد. مادرش کنیز و همسرش  ام ابیها دخترحسین بن قاسم بن اسید از قبیله بنی احجم خزاعی دانسته اند. ابوالحسن تا پایان عمر در همان شهر زیست، از این رو به ابن طباطباى اصفهانى شهرت یافت. تمام هم و غم وی پرداختن به کارهای علمی، ادبى و شعر و شاعرى بود وازرفاه ودارایی بسیار نیز بهره مند بود.درکتابهای تاریخی وشخصیت نگاری ،شخصیت اورا درردیف عالمان ،ادیبان ،شاعران ،محققان ونویسندگان ترسیم کرده اند. اوبه حدت ذهن ،زیرکی ،ذوق سرشار،هوش بالا،دیانت وعفت نفس ،موصوف بود . بیشترین شهرت او از رهگذر توجه به شعر و شاعرى به زبان عربى است. تاجایی که شعراورا درنهایت خوبی وصف کرده اند.

ابن طباطبا ازدوستداران و مدافعان حریم ولایت اهل بیت ( ع ) بود و علامه امینی ، او را درردیف ادیبانی ذکر نموده که واقعه غدیر خم رابه نظم کشیده اند.  

یا من یسر لى العداوه ابدهاو اعمد لمکروهى بجهدک اوذر  

لله عندى عاده مشکوره فیمن یعادینى فلا تتحیر انا واثق بدعاء جدى المصطفى ابى غداه " غدیر خم " فاحذرو الله اسعدنا بارث دعائه فیمن یعادى او یوالى فاصبر" اى کسانى که در نهان به دشمنى ام پردازى، یا اظهار کن و تا مى توانى به آزارم برخیز، یا مرا رها کن ".سوگند به خدا من با دشمنانم خوى پسندیده اى دارم، شما از آن به شگفت نیفتید ""من به دعاى جدم مصطفى نسبت به پدرم، روز غدیر خم، اطمینان دارم، شما هشیار باشید "" خداوند ما را از میراث دعایش درباره دشمنان و دوستان او سعادتمند کند، شما باید تحمل کنید "

احمد رئیس، پسر دیگر ابراهیم که جد اعلای سادات طباطبایی ایران و از اجداد دودمان مدرسی به شمار می‌رود به ایران راه سپرد و چون چراغی روشنی‌افزا آسمان ایران را روشنی افزود.نویسنده عمدة الطالب می‌نویسد: احمد رئیس فرزند ابراهیم طباطبا دو پسر داشت، نام فرزندان او محمد و ابراهیم بود و از نظر این نسابه دانشور، تمام بازماندگان احمد رئیس، به ابوالحسن، شاعر اصفهانی یعنی محمد بن احمد بن محمد بن احمد باز می‌گردند.ابوالحسن شاعر اصفهانی از نیاکان دودمان مدرسی و از نوادگان ابراهیم طباطبا است که با هفت واسطه به امام حسن مجتبی(ع) نسبت به هم می‌رسانند.  

نویسنده«تاریخ اردستان» می‌نویسد: آنچه از مطالعه سلسله انساب سادات طباطبا معلوم می‌گردد، سادات طباطبایی اصفهان و اردستان و زواره و نطنز و نایین و کاشان و یزد و قم و بروجرد و قهپایه و آذربایجان و خلاصه تمام شهرهای ایران از احفاد احمد بن ابراهیم طباطبا ملقب به رئیس و مکنا به ابوالعباد، که در اصفهان متولد گردیده محسوب می‌شوند.از آنجا که شهرهای زواره و اردستان در سده‌های نخست اسلامی موقعیت ویژه و آبادانی داشته، اندک اندک سادات طباطبایی ساکن اصفهان که از نسل طاهر بن علی نواده ابوالحسن شاعر اصفهانی بودند بدان جا روی می‌آورند و آنجا را برای سکونت انتخاب می‌کنند. عامل مهم دیگری که سادات طباطبایی از نسل طاهر را بدان سوی راهنمون کرد موقوفاتی بود که حاکم عالم دوست و متمکن اصفهان(احمد بن محمد بن رستم قرشی) برای آنان در زواره در نظر گرفته بود. در اینجا ذکر حکایتی از حاکم اصفهان که برخی تواریخ از آن گزارش شده‌است خالی از لطف نیست.  

حاکم اصفهان که مردی نابارور بود، نذر می‌کند که اگر خداوند فرزندی به او عنایت کند او را با یکی از سادات طباطبا پیوند دهد و از این‌رو خداوند دختری به نام«فاطمه» بدو عنایت می‌کند و فاطمه به حباله نکاح شهاب الدین علی درمی‌آید و ثمره این ازدواج طاهر است که با نه واسطه به امام حسن مجتبی(ع) نسبت می‌رساند.  

فرزندان طاهر و فاطمه را سادات زواره‌ای نامند. سادات زواره‌ای در شهر زواره که به خاطر مرکزیت آن برای سادات به«مدینة السادات» نیز معروف شده‌بود و تا اوایل قرن هفتم هجری به آسودگی، امنیت و آرامش می‌زیستند. اما این آسایش دیری نپایید و آن روشن‌اندیشان که کوهی از دشواری را پشت سر نهاده‌بودند دیگربار مصیبتی سهمگین را پیش رو داشتند. چرا که این شهر چون دیگر شهرهای ایران در اثر حمله مغول در اوایل قرن هفتم رو به ویرانی نهاد و به ناچار ساکنان آن در اطراف زواره و نایین پراکنده شدند، هم‌چنین حمله افاغنه از عوامل اساسی دیگری بود که سادات آن دیار را به دیگر شهرهای ایران کوچ داد، ازجمله شهر یزد.

حاکم اصفهان که مردی نابارور بود، نذر می‌کند که اگر خداوند فرزندی به او عنایت کند او را با یکی از سادات طباطبا پیوند دهد و از این‌رو خداوند دختری به نام«فاطمه» بدو عنایت می‌کند و فاطمه به حباله نکاح شهاب الدین علی درمی‌آید و ثمره این ازدواج طاهر است که با نه واسطه به امام حسن مجتبی(ع) نسبت می‌رساند.

فرزندان طاهر و فاطمه را سادات زواره‌ای نامند. سادات زواره‌ای در شهر زواره که به خاطر مرکزیت آن برای سادات به«مدینة السادات» نیز معروف شده‌بود و تا اوایل قرن هفتم هجری به آسودگی، امنیت و آرامش می‌زیستند. اما این آسایش دیری نپایید و آن روشن‌اندیشان که کوهی از دشواری را پشت سر نهاده‌بودند دیگربار مصیبتی سهمگین را پیش رو داشتند. چرا که این شهر چون دیگر شهرهای ایران در اثر حمله مغول در اوایل قرن هفتم رو به ویرانی نهاد و به ناچار ساکنان آن در اطراف زواره و نایین پراکنده شدند، هم‌چنین حمله افاغنه از عوامل اساسی دیگری بود که سادات آن دیار را به دیگر شهرهای ایران کوچ داد، ازجمله شهر یزد.

- سید بهاء الدین حیدر در  زواره: آرامگاه سید بهاءالدین حیدر هنوز در نزدیک حسینیه بزرگ زواره یعنی در همان منزلش قرار دارد و به مناسبت اینکه سادات زواره خود را از اولاد و احفاد او می دانند ، مورد احترام مردم می باشد . اینک چند قرن است که در پایان هر هفته عده بی شماری از مردم زواره به پاس قدر دانی از مردی که حماسه بشری شور انگیزی را آفرید ، بر مزار آن سید بزرگوار حاضر میشوند و بر روح پر فتوحش درود می فرستند وبرای شادی روح او فاتحه می خوانند.

-.میرزا ابوالحسن جلوه: وی یکى از دانشوران جهان تشیع است که در عصر قاجار چون ستاره اى فروزان در آسمان حکمت درخشید و با تلاشى ارزشمند و کوششى وافر مشعل حکمت را در این عصر روشن نگاهداشت. حکیم جلوه از لحاظ نسب به سلسله اى از سادات طباطبا انتساب دارد که از طریق پدر به امام حسن مجتبى(علیه السلام) و از طریق مادر به حضرت امام حسین(علیه السلام)مى رسد و یکى از اجداد او سید بهاءالدین حیدر است که در قرن هفتم در زواره مى زیست و زمانى که قوم وحشى مغول به این شهر یورش آوردند این سید وارسته چون شیر شجاع رهبرى دفاع مردم این شهر در مقابل مهاجمان را عهده دار گردید و سرانجام به دست خونخواران مغول به شهادت رسید و در خانه اش دفن گردید و مرقدش اکنون زیارتگاه مردم مى باشد.  

نسب جلوه پس از شش واسطه به متکلم و حکیم مشهور میرزا رفیعاى نائینى مى رسد و جلوه خود در نامه دانشوران ناصرى ذیل شرح زندگانى خویش به این نکته اشاره دارد. رفیع الدین طباطبایى یکى از حکماى معروف شیعه است که با استفاضه از محضر علمایى چون شیخ بهائى، میرفندرسکى و شیخ شوشترى در اقیانوس اندیشه به غواصى پرداخت و ثمره تلاشهاى علمى او تألیفات ارزشمندى چون حاشیه بر صحیفه سجادیه، شرح اصول کافى و ثمره شجره الهیه مى باشد که از عمق تفکرش حکایت دارد. علامه مجلسى از او به عنوان سوّمین استاد اجازه، حدیث ذکر مى کند.  

دوران کودکى و نوجوانى جلوه: سید محمد مظهر» پدر جلوه از شعرا و حکماى دوره قاجاریه است که براى تکمیل دانسته هاى طبى و ادبى خویش راهى هندوستان گردید و مدتها در این سرزمین اقامت داشت و در سال 1238 ق. در احمدآباد گجرات هند صاحب فرزندى شد که او را ابوالحسن نامید، همان شخصى که بعدها به میرزا ابوالحسن جلوه مشهور گردید.

«مظهر» به تقاضاى برادرش میر محمدحسین دوم که انسانى فاضل و پروا پیشه بود همراه خانواده از هند به اصفهان آمد و غالباً در مولد و موطن خود یعنى زواره اقامت داشت تا آنکه به سال 1252 ق. در این شهر دار فانى را وداع گفت و در جلو بقعه پدرش - فقیه نامدار میر محمدصادق طباطبایى مدفون گردید. در این هنگام جلوه دوران نوجوانى را سپرى مى نمود و چهارده سال داشت. او تحصیلات مقدماتى، قرائت و ادبیات فارسى و بخشى از علوم عربى و حتى خط و کتابت را در زواره فرا گرفت و با وجود آنکه در این دوران از دست دادن پدر روانش را آزرده ساخته بود از کسب دانش دست برنداشت.  

تحصیل در اصفهان و تهران آن عنصر سخت کوش با وجود آنکه امکاناتى نداشت به منظور پیگیرى تحصیلات، موطن خود را به قصد اصفهان ترک گفت. مدرسه اى که حکیم جلوه در آن اقامت گزید از بناهاى امیر محمد مهدى معروف به حکیم الملک (از نوادگان سید روح الله طباطبائى اردستانى) است. حجره اى که جلوه در این مدرسه انتخاب کرد و در آن بیتوته نمود همان جایى است که سید حسین طباطبائى متخلص به مجمر شاعر زواره اى در سال 1209 در آن اقامت داشت.  

در این حال شوق تحصیل، تفکر و تحقیق در سراپاى وجود جلوه موج مى زد و طبع حقیقت جویى او با اندیشه هاى دینى بخصوص افکار فلسفى و عرفانى آشنا گردید. چنانچه خود مى نویسد: «چون فطرتها در میل به علوم مختلف است خاطر من میل به علوم عقلیه کرد و در تحصیل علوم معقول ازالهى و طبیعى و ریاضى اوقاتى صرف کردم.»)

جلوه در اصفهان از محضر علمایى چون میرزا حسن نورى، میرزا حسن چینى و ملا عبد الجواد تونى خراسانى بهره برد و اصولا در پیمودن طریق حکمت به موازات شرکت در دروس این اساتید مطالعات شخصى داشت و در این راه آنى نیاسود و در بحثهاى فلسفى و عرفانى با طلاب کاملا موفق بود.

در سال 1273 ق. در حالى که جلوه 35 بهار را پشت سر نهاده بود اصفهان را ترک کرد و به قصدتهران عزیمت نمود. مدرسه اى که در تهران جلوه به منظور اقامت در آن برگزید دارالشفا نام داشت که نخست به دستور فتحعلى شاه براى بیمارستان ساخته شد ولى بعدها به صورت مدرسه درآمد.  

جلوه در این مدرسه به مدت 41 سال به تدریس حکمت و فلسفه و ریاضیات مشغول بود و در عصر نامبرده آقا محمد رضا قمشه اى و آقا على مدرسى و جلوه سه استاد کامل فلسفه و حکمت به شمار مى رفتند که کاروانى از دانشوران و مشتاقان معرفت از حوزه تدریس آنان استفاده مى کردند و با رحلت آن دو حکیم در دوره ناصرى علوم عقلى به مجلس درس جلوه انحصار یافت و بعد از حاج ملا هادى سبزوارى در مکتب وى فلسفه جان تازه اى یافت. او در گوشه این مدرسه پارسا و بى پیرایه، فروتن و اندیشمند مى زیست و مى کوشید تا جانهاى تاریک را به نور حکمت روش کند. فارغ از نام و نشان زندگى زاهدانه اى را مى گذراند و در حدود نیم قرن پرتوى از اندیشه هاى خود را در اختیار شاگردانى قرار داد که خود بعدها در عصر خویش دانشوران مشهورى به حساب مى آمدند. حکیم جلوه طى نیم قرن تدریس شاگردان زیادى را تربیت کرد. میرزا رفیع الدین محمد طباطبائی نائینی ، مشهور به " میرزا رفیعا" از علمای بزرگ عهد صفویه است. اجداد وی سادات طباطبائی زواره بودند که در نائین اقامت داشتند. وی در اصفهان نزد دانشمندان بزرگ این شـهر همـچون " شیخ بهائی" ، " میرفندرسکی " ، " میرداماد" و " ملا عبدالله  شوشتری " به تحصیل پرداخت و در انواع علوم و فنون زمانه خود همچون فقه ، کلام ، حدیث ، حکمت ، ریاضیات ، منطق و ادبیات مهارت یافت. او در اصفهان حوزه درسی مهمی داشت که دانشمندان و فضلای این شهر از آن بهره گرفتند که از جمله آنان " علامه ملا محمد باقر مجلسی" ، " سید نعمت الله جزایری " و " میر محمد معصوم حسینی قزوینی " قابل ذکر هستند. میرزا رفیعا تالیفات ارزشمندی از خود به جای نهاده است که از جمله " اقسام التشکیک و حقیقته" ، "حاشیه بر اصول کافی" ، " حاشیه بر شرح اشارات " خواجه نصیرالدین طوسی، " الشجره الالهیه" و "ثمره" در تلخیص شجره الهیه را می توان نام برد . او از نظر فلسفی پیرو اساتید خود "میرداماد" و "میرفندرسکی" بوده و فلسفه مشاء را آمیخته با ذوق اشراقی تدریس می کرده است. میرزا رفیعا گاهی شعر هم می سرود که در تذکره ها اندکی از آنها آمده است. این عالم عالیقدر به سال 1082 هـ .ق به دیار باقی شتافت. پیکرش را در تخت فولاد حمل و به خاک سپردند . و به دستور شاه سلیمان صفوی بقعه ای با شکوه با گنبدی دارای کاشیکاری بر سر مزارش ساخته شد.  

====سادات طباطبایی در آذربایجان:====

این امام زاده جلیل القدر در روستاى توساکوتى. <ref>توساكوتى به معنى تپّه اى است كه زیر درخت توسكا قرار دارد. نام دیگر این روستا توساكلام است. دهستان سه هزار نیز شامل سى روستا است.</ref> تنکابن در میان جنگل واقع شده و دارای بقعه ای ساده و گنبدى مدور و آجرى است. به نظر مى رسد که او پدربزرگ امامزاده سید مختار مدفون در روستاى فقیه آباد نشتارود شهرستان تنکابن باشد. امام زاده یحیی فرزندى به نام ابوالعساف محمّد داشت که از وى سید مختار، سید حسین و سید حسن به دنیا آمده اند. <ref>تحفة الازهار1: 279؛ عمدة الطالب: 177؛ مناهل الضرب: 359ـ358؛ سیرى در تاریخ علویان غرب مازندران: 98.</ref>

-.سید محمود جویبار: نسب شریف این امام زاده با دوازده واسطه به امام دوّم شیعیان منتهى مى شود که از این قرار است: سیّد محمود بن محمّد بن مسلم بن محمّد بن قاسم بن اسماعیل بن احمد الناصر بن یحیى الهادى بن حسین بن قاسم الرُسى بن ابراهیم طباطبا بن اسماعیل الدیباج بن ابراهیم الغمر الحسن المثنى بن امام حسن(علیه السلام) . بقعه این امام زاده در نُه کیلومترى شمال شهر جویبار، روبه روى پاسگاه انتظامى و در میان گورستان محل واقع شده است. بنایى تازه ساختِ مستطیل شکل به ابعاد 16×7 متر است که شامل دو اتاق تودرتو است. دو درب از جانب شمال و جنوب به بقعه راه مى یابد. قبر امامزاده در اتاق بزرگ تر قرار گرفته و صندوق چوبى کوچکى به ارتفاع سى سانتى متر از قبر محافظت مى کند. روى بامِ پشم سیمانى (ایرانیت) مزار، گنبدى گرد به ارتفاع یک متر قرار داده اند. غسّال خانه و سرویس هاى بهداشتى در جنوب بقعه است. حیاط زیارتگاه حدود چهار هزار مترمربع است. حاج اصغر و حاجیه اولیاى غفارى به نام فرزند شهیدشان مهران، تکیه اى بنیان نهاده اند.

رابینو مى نویسد: «بین ده و ساحل دریا امامزاده کوچک محمود واقع است.»

به نظر مى رسد که شخصیّت مدفون در بقعه سیّد محمود بن محمّد بن مسلم بن محمّد بن قاسم بن اسماعیل بن احمد الناصر بن یحیى الهادى بن حسین بن قاسم الرُسى بن ابراهیم طباطبا بن اسماعیل الدیباج بن ابراهیم الغمر الحسن المثنى بن امام حسن(علیه السلام) باشد. زیرا جمعى از فرزندان عموى وى در سارى، آمل و خوزستان سکونت داشته اند که مى تواند مؤیّدى بر سکونت سید محمّد در سارى باشد. براین اساس، نسب شریف وى با دوازده واسطه به امام دوّم شیعیان منتهى مى شود. وفات وى باید در دهه اوّل قرن ششم هجرى بین سال هاى 505 تا 510 هـ . ق باشد. او فرزندى به نام سیّدعلى داشته که وى نیز دو فرزند به نام محمود و حسن داشته است. سیّد محمود در قلعه سرسفلى پایین نکا مدفون است. <ref>مناهل الضرب: 359، المشجّر الكشاف 2: 13، تحفة الازهار 1: 279، التذكره: 67، الدرّة الذهبیّه 2: 386..</ref> <ref>

زید دارای چهار فرزند به اسامی ابراهیم، علی، محمد ابوجعفر و حسین ابو عبدالله بودوفات وی پس از سال 335 ه .ق اتفاق افتاده و در حرم علی بن حمزه (ع) در شیراز دفن شده است . پس از مرگ او، فرزند ارشدش، حسین ابوعبدالله نقابت و سرپرستی سادات شیراز و موقوفات آنجا را به عهده گرفت و صاحب دو فرزند شد که یکی از آنان ابوالحسن زید نام داشت که به جهت مهاجرت و سکونت به سیراف، به عز الدین سیرافی مشهور شد. از نوادگان عز الدین سیرافی می توان به سید حسین بن اسحاق بن جعفر بن حسن بن زید ابی الحسین السیرافی الحسنی یاد نمود که به جهت تقوا و حسن شهرتش به شاه حسین معرف بود وی در سال 550 ه.ق در سیراف وفات یافت و در شهر کنونی بنک به خاک سپرده شد. از سید حسین سه فرزند به اسامی اسحاق، زین العابدین علی و محمود به یادگار ماند که در بوشهر و نواحی آن می زیستند.

امامزاده حسین بنک: نسب شریف این امام زاده جلیل القدر که در شهر بنک شهرستان کنگان مدفون است با چهارده واسطه به امام حسن مجتبی (ع) منتهی می شود که از قرار ذیل می باشد:

سید حسین بن اسحاق بن جعفر بن ابی محمد حسن بن زید ابی الحسین السیرافی بن حسین بن زید السود بن ابراهیم بن ابی عبدالله محمد بن ابی محمد قاسم الرسی بن ابراهیم طباطبا بن ابراهیم الغمر بن حسن المثنی بن امام حسن مجتبی (ع). وی سیدی جلیل القدر، عظیم الشدن و بسیار بزرگوار بود اکثر اجداد او از مشاهیر سادات فارس و سیراف به شمار می آمدند.

1. امام زاده شیخ حیدر در زرند: برخی نسب شریف او را چنین معرفی کرده اند: سیّد حیدر بن محمّد بن أبى طاهر بن عبدالله بن على بن حیدر بن على بن محمّد بن جعفر بن حسین بن محمّد بن زید بن حسین بن زید بن ابراهیم بن محمّد بن قاسم بن ابراهیم طباطبا بن اسماعیل الدیباج بن ابراهیم الغمر بن حسن المثنى بن امام حسن (علیه السلام). از زندگی او اطلاعی در دست نیست. درگذشت اوبه احتمال قوى در نیمه نخست قرن هفتم هجرى بوده است. <ref>فرهنگ جغرافیایى آبادیهاى استان كرمان، شهرستان زرند،ص 135 وص 137. 2. سراج الانساب،ص 65 ـ 64.</ref> این زیارتگاه در 39 کیلومترى شمال غرب شهر زرند، در میان قبرستان روستاى بنان بالا، روى تپّه اى مشرف بر روستا با چشم اندازى فوق العاده زیبا قرار دارد.

2.مام زاده ابویعلى حمزة بن على در راین: نسب وی را چنین آورده اند: حمزه بن علی بن محمّد بن زید الاسود بن ابراهیم بن محمّد بن قاسم الرُسّى بن ابراهیم طباطبا بن اسماعیل الدیباج بن ابراهیم الغمر بن الحسن المثنى بن امام حسن (علیه السلام). آرامگاه پدرحمزه ابوالحسن على نیز در راین است. هرچند که وی نخست در جیرفت سکونت داشته است. وی از نقباء بزرگ کرمان بوده است. به احتمال قوى ابویعلى حمزه در ثلث اوّل قرن ششم هجرى مى زیسته است اما از زندگی او اخباری در دست نیست.

امامزاده بى بى زینب خاتون : نسب این امامزاده جلیلة القدر حضرت بى بى زینب دختر ابوالحسن احمد الناصر بن یحیى الهادى بن حسین بن قاسم الرسى ابن ابراهیم طباطبا ابن اسماعیل الدیباج ابن ابراهیم الغمر ابن حسن المثنى ابن امام حسن(علیه السلام)مى باشد که نسب شریفش با هشت واسطه به امام دوّم شیعیان منتهى مى گردد. او بانویى فاضله و متدیّنه و از بیت علم و سیادت، نقابت و جهاد و شهادت بوده است.  پدرش در سال 324 هـ . ق در صعده یمن وفات یافت و پس از آن، سیده زینب با برخى از برادران و برادرزادگان خود عازم خوزستان شد و در رامهرمز سکونت اختیار نمودند.  متأسّفانه در منابع موجود، ذکرى از تاریخ وفات این سیده جلیله به میان نیامده است، اما این احتمال که وى در ثلث آخر قرن چهارم هجرى یعنى بین سال هاى 370 تا 450 هـ . ق وفات یافته باشد بعید نیست.  مادرش زینب دختر ابوالقاسم عبدالله بن محمّد بن جعفر بن عبدالرحمن الشجرى بن قاسم بن الحسن الامیر بن زید بن امام حسن(علیه السلام) نام داشت که او نیز از زنان فاضل و دیندار زمان خود بود، و مادر برادر زینب، ابوالقاسم محمّد المهدى نیز به شمار مى رفت.  پدر بزرگوار سیّده زینب(علیها السلام): در اوایل قرن چهارم هجرى فرزندان و نوادگان احمد الناصر بن یحیى الهادى بن حسن بن قاسم الرسى بن ابراهیم طباطبا بن اسماعیل الدیباج بن ابراهیم الغمر بن حسن المثنى بن امام حسن(علیه السلام)در اهواز و خوزستان سکنى گزیدند و ریاست علمى و معنوى و قضایى شهر را بدست گرفتند و مورد احترام و عزّت و افتخار مردم خوزستان و اطراف، به خصوص اهالى رامهرمز بودند و آنان را بزرگ مى شمردند. بقعه بی بی زینب خاتون در خیابان شیخ فضل الله نورى شهر رامهرمز و در محلّه علمدار واقع شده و اخیراً توجّه خاصى به آن شده است.

در این بخش از ایران نیز برخی سادات طباطبایی مدفون هستند از آن جمله است : امامزاده شیخ ولى در لردگان  دلى سردشت: وی مشهور به «پیر ولى»، است. طبق اعتقاد برخى از محققان ، سیّد ولى و یا عربشاه على از نوادگان امام حسن مجتبى(علیه السلام)است که نسب شریف او با چهارده واسطه به آن حضرت منتهى مى شود. سیّد عربشاه على مشهور به شاه ولى بن ابى القاسم بن قاسم بن ابى القاسم محمّد بن ابى محمّد قاسم بن ابى محمّد حسن المخمل بن ابى الحمد داود بن ابى الحسن احمد الناصر بن ابى عبدالله الحسین بن ابى محمّد قاسم الرسى بن ابراهیم طباطبا بن اسماعیل الدیباج بن ابراهیم الغمر بن حسن المثنى بن الإمام حسن(علیه السلام). اکثر اجداد او از بزرگان سادات حسنى اهواز و رامهرمز به شمار مى آمدند و برخى از آنان از نقبا و قضات این شهر بودند.

پس از وفات سیّد ابوالحسن احمد الناصر در یمن ، برخى از فرزندان او من جمله عبدالله، ابو الحمد داوود و اسماعیل به خوزستان مهاجرت و در اهواز سکونت اختیار کردند. فرزند ابو الحمد داوود، توانست در اندک مدتى لیاقت و شایستگى و علم سرشارى را که از جدش آموخته بود، به رخ دیگران کشد و قضاوت شهر اهواز را از خود کند. او صاحب شش فرزند در اهواز شد که یکى از آنان سیّد ابو محمّد قاسم نام داشت که از او ابوالقاسم محمّد به وجود آمد و نقابت و سرپرستى سادات رامهرمز را به عهده داشت. او فرزندى به نام قاسم داشت که از او ابوالقاسم و از ابوالقاسم سیّد عربشاه على به وجود آمد که مشهور به شاه ولى شد. در برخى از تذکره ها آمده است که شاه ولى علاقه زیادى به شکار داشت و از متنفذین خوزستان بود. مسیرش به سردشت افتاد و در همان جا ساکن شد و از او فرزندى به دنیا آمد که نامش را محمّد گذاشت. سیّد محمّد که به زهد و تقوا آراسته بود، گوشه انزوا بر گزید و کمتر با مردم رفت و آمد داشت، از این رو به پیر محمّد على مشهور شد. وفات وى را در سال 584 هـ . ق نوشته اند.  

بقعه این امامزاده در میان درّه اى که به آن درّه لى مى نامند، در 40 کیلومترى جنوب غرب شهر لردگان واقع شده است. بقعه در میان قبرستان قدیمى روستا قرار دارد و درختان تنومند چنار که تنه برخى از آنها به دو متر و عمر آنها به بیش از دویست سال و ارتفاع بیش از 18 متر است، واقع شده که همین امر باعث جذب گردش گر شده است. بنا تازه ساخت به ابعاد 4×8 متر و داراى دو ستون در وسط آن است. دو در در جانب شرق و غرب و دو پنجره در شمال و جنوب دارد. شالوده بنا از سنگ لاشه و ملاط سیمان ساخته شده و کار آن در سال 1386 به اتمام رسیده است.

سادات از طبقات اجتماعی مهم و تأثیر گذار در جهان اسلام هستند. آنان به عنوان منسوبان به بنی هاشم و اهل بیت(ع) از جایگاه ممتازی برخوردار بوده و بنا به دلایل گوناگون  اعم سیاسی ـ فرهنگی از قرن دوم هجری در اقصی نقاط قلمرو اسلامی پراکنده شدند. سادات طباطبایی که از نسل ابراهیم بن اسماعیل بن ابراهیم الغمر از نوادگان امام حسن مجتبی(ع) هستند گویا بیشترین پراکندگی و انتشار را در جهان اسلام داشته اند. از کانون های عمده این دسته از سادات، ایران، یمن، عراق و مغرب است. آنان در بازه زمانی مختلف در این مناطق موفق به تشکیل حکومت شدند. از خاندانهای مشهور سادات طباطبایی می توان به  آل بحر العلوم، آل حکیم، آل مدرسی، آل بروجردی، آل رسی، آل تبریزی، آل اردستانی و آل نائینی اشاره کرد که این خاندان امروزه در سرزمین های مختلف اسلامی بویژه در عراق و ایران تمرکز دارند.

ابن اثیر، الکامل فى التاریخ؛ بیروت، دار صادر، 1358 ه . ق.

ابن شدقم حسینی، ضامن بن شدقم، تحقه الازهار و زلال الانهار، مدنى، تحقیق کامل سلمان الجبورى، آیینه میراث با همکارى کتابخانه تخصّصى تاریخ اسلام و ایران، 1378 هـ ش.

ابن طباطبا، ابواسماعیل ابراهیم بن ناصر، منتقلة الطالبیّه؛ از اعلام قرن پنجم هجرى، تحقیق علاّمه سیّد محمّد مهدوى سیّدحسن خراسان، انتشارات مکتبه حیدریه، نجف اشرف،1388 هـق، افست،قم، 1377 هـش.

ابن طقطقی، صفى الدّین محمّدبن تاج الدّین على ، الاصیلى فى انساب الطالبیّن; کتابخانه آیت الله مرعشى (ره)، قم، 1418 هـ ق.

ابن عنبه جمال الدّین احمدبن على، عمدة الطالب فى انساب آل ابى طالب؛ لجنة احیاء تراث، منشورات دارالکتب الحیاة، بیروت، بى تا.

آرامگاه هاى خاندان پاک پیامبر(صلى الله علیه وآله) و بزرگان صحابه و تابعین؛ سیّد عبدالرّزاق کمونه، ترجمه عبدالعلى صاحبى، بنیاد پژوهش هاى اسلامى آستان قدس رضوى، مشهد، چاپ دوّم، 1375 هـ ش.

اعرجی نجفی حسینی، سید جعفر، مناهل الضرب فى انساب العرب؛ ، متوفاى 1332 هـ ق، کتابخانه آیت الله مرعشى(ره)، قم، 1419 هـ ق.

اماکن زیارتى و سیاحتى عراق، ص: 43.

آملی، شمس الدین محمدنفایس الفنون فى عرایس العیون، تصحیح: سید ابراهیم میانجى، تهران: کتابفروشى اسلامیه، 1379 ق.

بیهقی، علی بن زید، لباب الانساب و الألقاب و الاعقاب; کتابخانه آیت الله مرعشى، قم، 1410 هـ ق.

حسینی نجفی محمّدبن احمد بن عمیدالدّین، المشجّر الکشّاف لتحقیق اصول السادة الاشراف، تحقیق عارف احمد عبدالغنى و عبدالله بن حسین السادة، بیروت، دارالکتب للطباته و النشر و التوزیع، 1422 هـ ق.

سازمان نیروهای مسلح، فرهنگ جغرافیایى آبادیهاى استان کرمان، شهرستان زرند.

عمری نجم الدّین ابوالحسن على بن محمّد العلوى ، المجدى فى انساب الطالبییّن؛ کتابخانه آیت الله مرعشى (ره)، قم، چاپ اوّل 1409 هـ ق.

فخر رازی، الشجرة المبارکة فى انساب الطالبیّه؛ کتابخانه آیت الله مرعشى (ره) قم، چاپ دوّم، 1419 هـ ق.

کیا گیلانی، سیّد احمد بن محمّدبن عبدالرحمن، سراج الأنساب؛ کتابخانه آیت الله مرعشى (ره)، قم، 1409 هـ ق.

محمدی جلالى بحرالعلوم گیلانى، محمّدمهدى فقیه ، الدّرة الذهبیّة فى إکمال منتقلة الطالبیّه، زیرچاپ.

مروزى الازورقاى، الفخرى فى أنساب الطالبییّن، کتابخانه آیت الله مرعشى، قم، 1409 هـ ق.

مشاهد العترة الطاهرة؛ سیّد عبدالرزاق کمونه حسینى، مطبعة الاداب، نجف اشرف 1387 هـ ق.