سیمای علی بن‌ابی‌طالب در قرآن کریم از دیدگاه اهل‌سنت (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

حدیثی که در شأن نزول آیه وارد شده است با تغییر مختصری در کثیری از کتاب‌های اهل تسنن آمده است. ش<ref>واهد التنزیل حسکانى ج 1/ 97؛ مسند احمد بن حنبل ج 1/ 221؛ جامع البیان طبرى ج 9/ 140؛ الجامع الاحکام القرآن القرطبى ج 3/ 347؛ ذخائر العقبى محب الدین طبرى شافعى ص 88؛ اسد الغابه فى معرفة الصحابه ابن اثیر ج 4/ 25؛ احیاء العلوم غزالى ج 3/ 238؛ الکبیر امام فخر رازى ج 5/ 223؛ غرائب القرآن نیشابورى ج 2/ 201؛ روح المعانى آلوسى ج 2/ 97؛ بحر المحیط ابو حیان ج 2/ 118؛ نور الابصار شبلنجى ص 175؛ ینابیع المودة قندوزى ص 92؛ الدر المنثور سیوطى ذیل آیه 30 انفال؛ تذکرة الخواص ابن جوزى ص 21.</ref>

ترجمه: ابن عباس از قول رسول خدا نقل می‏کند که فرمود: هرکس می‏خواهد به ابراهیم نگاه کند، در حلم و بردباریش و به نوح علیه‌السّلام در حکمتش و به یوسف علیه‌السّلام در جمالش، پس به علی ابن ابی‌طالب علیه‌السلام، نگاه کند. <ref>شواهد التنزیل ج 1/ 106، و مانند احادیث فوق با مختصر تغییر در کتابهاى زیر آمده است: فضائل علی ابن ابی‌طالب احمد بن حنبل ج 1/ 63؛ کنز العمال متقى هندى ج 6/ 154؛ اسد الغابه ابن اثیر ج 4/ 22؛ تذکرة الخواص ابن جوزى ص 53؛ الجامع الصغیر سیوطى ج 1/ 364؛ الصواعق المحرقه و ابن حجر عسقلانى ص 73؛ تاریخ بغداد خطیب بغدادى ج 11/ 204؛ حلیة الاولیاء ابونعیم اصفهانى ج 1/ 65؛ المناقب ابن مغازلى ص 86؛ ینابیع المودة قندوزى ص 214.</ref>

مانند این حدیث در کتب اهل‌سنت از طرق مختلف نقل شده است و اصل قضیه که همان جریان مباهله حضرت رسول صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم و اهل‌بیت طاهرینش با مسیحیان نجران می‏باشد در تمام نقل‏ها محفوظ است. گرچه این آیه شریفه، اختصاصاً درباره امیرالمؤمنین علی علیه‌السّلام نازل نشده است اما چنانچه بیان شد مفسران و محدثان اهل‌سنت تصریح کرده‏اند که این آیه (مباهله) در حق اهل‌بیت پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم نازل شده است <ref>الکشاف زمخشرى ج 1/ 192؛ احکام القرآن ابن عربى ج 1/ 115؛ معترک القرآن سیوطى ص 562؛ تفسیر القرآن الحکیم شیخ محمد عبده ج 3/ 322؛ الدر المنثور السیوطى ج 4/ 38؛ التذکر ابن جوزى ص 17؛ معالم التنزیل بغوى ص 63؛ اسد الغابه ابن اثیر ج 4/ 25؛ صحیح مسلم ج 7/ 120؛ صحیح ترمذى ج 4/ 293؛ مسند احمد بن حنبل ج 1/ 185.‏</ref> <br>

ترجمه: قیس بن ربیع از اعمش و او از عبایه بن ربعی و او از عبدالله ابن عباس نقل شده است که روزی در کنار چاه زمزم نشسته بود و برای مردم از قول پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم حدیث نقل می‏کرد ناگهان مردی که عمامه‏ای بر سر داشت و صورت‏ خود را پوشانیده بود نزدیک آمد و هر مرتبه‏ای که ابن عباس از پیامبر اسلام صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم حدیث نقل می‏کرد او نیز با جمله قال رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم حدیث دیگری از پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم نقل می‏کرد. ابن عباس او را قسم داد تا خود را معرفی کند او صورت خود را گشود و صدا زد ای مردم! هرکس مرا نمی‏شناسد بداند من ابوذر غفاری هستم با این گوش‏های خودم از رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم شنیدم و اگر دروغ می‏گویم هر دو گوشم کر باد و با این چشمان خود این جریان را دیدم و اگر دروغ می‏گویم هر دو چشمم کور باد که پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فرمود: «علی قائد البررة» «علی علیه‌السّلام پیشوای نیکان است». «و قاتل الکفره» «و کشنده کافران». «منصور من نصره مخدول من خذله»، «هرکس او را یاری کند خدا یاریش خواهد کرد و هرکس دست از یاریش بردارد خدا دست از یاری او بر خواهد داشت» سپس ابو ذر اضافه کرد: ای مردم! روزی از روزها با رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم در مسجد نماز می‏خواندم سائلی وارد مسجد شد و از مردم تقاضای کمک کرد ولی کسی چیزی به او نداد او دست خود را به آسمان بلند کرد و گفت خدایا تو شاهد باش که من در مسجد رسول تو تقاضای کمک کردم ولی کسی جواب مساعد به من نداد در همین حال علی علیه‌السّلام که در حال رکوع بود با انگشت کوچک دست راست اشاره کرد سائل نزدیک آمد و انگشتر را از دست آن حضرت بیرون آورد. پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم که در حال نماز بود این جریان را مشاهده کرد هنگامی‌که از نماز فارغ شد سر به‏سوی آسمان بلند کرد و چنین گفت خداوندا برادرم موسی از تو تقاضا کرد که روح او را وسیع گردانی و کارها را بر او آسان سازی و گره از زبان او بگشایی تا مردم گفتارش را درک کنند و نیز موسی درخواست کرد هارون را که برادرش بود وزیر و یاورش قرار دهی و بوسیله او نیرویش را زیاد کنی و در کارهایش شریک سازی. خداوندا من پیامبر و برگزیده تو هستم سینه مرا گشاد کن و کارها را بر من آسان ساز از خاندانم علی علیه‌السّلام را وزیر من گردان تا به‌وسیله او پشتم قوی و محکم گردد. ابو ذر می‏گوید هنوز دعای پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم پایان نیافته بود که جبرئیل نازل شد و به پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم گفت بخوان، پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فرمود چه بخوانم گفت بخوان‏ ... إِنَّما وَلِیکمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِینَ آمَنُوا ... . ش<ref>واهد التنزیل ج 1/ 178؛ المناقب خوارزمى ص 186؛ انساب الاشراف بلاذرى 2/ 150؛ جامع البیان ابن جریر طبرى 6/ 165؛ غایة المرام تعداد 24 حدیث در این‏باره از طریق اهل تسنن و 19 حدیث از طریق شیعه نقل کرده است؛ ذخائر العقبى از محب الدین طبرى ص 88؛ فتح القدیر از علامه قاضى شوکانى 2/ 50؛ لباب النقول از سیوطى ص 90؛ الکافى الشافى از ابن حجر عسقلانى ص 56؛ مفاتیح الغیب رازى 3/ 431؛ اسباب النزول واحدى ص 148؛ تفسیر محى الدین عربى 1/ 334؛ تفسیر القرآن العظیم ابن کثیر 2/ 71؛ تفسیر القرطبى الجامع الاحکام القران 9/ 336؛ تفسیر الدر المنثور سیوطى 2/ 295؛ کنز العمال متقى الهندى الحنفى 6/ 405؛ کفایة الطالب علامه الکنجى الشافعى ص 250؛ ینابیع المودة قندوزى الحنفى ص 202؛ جامع الاصول ابن اثیر 9/ 478؛ تفسیر رازى الکبیر 2/ 618؛ الکشاف زمخشرى 1/ 154؛ تفسیر غرائب القرآن نیشابورى 2/ 82؛ نور الابصار شبلنجى ص 96؛ شواهد التنزیل حاکم الحسکانى 1/ 181؛ فرائد السمطین جوینى 1/ 9 و 8 و 187؛ اسد الغابه ابن اثیر 2/ 28؛ المناقب محمد بن یوسف شافعى ص 28؛ تذکرة الحفاظ امام ذهبى 1/ 10؛ تهذیب التهذیب ابن حجر 3/ 327؛ میزان الاعتدال علامه ذهبى شافعى 2/ 107؛ خصائص امیر المؤمنین احمد بن شعیب نسائى ص 89؛ مجمع البیان طبرسی ج 3 و 4/ 324.</ref>

ترجمه: آیه فوق در مورد علی علیه‌السّلام نازل شده است پیامبر دست علی را گرفت و او را معرفی کرد و فرمود فمن کنت مولاه فعلی مولاه «هرکس من مولا و رهبر او هستم، علی مولا و رهبر اوست» روایات زیادی آن‏چنان‏که گفته شد از طریق اهل تسنن وارد شده است که این آیه درباره علی علیه‌السّلام نازل شده است. <ref>حافظ ابو سعید سجستانى در الولایة؛ حافظ حاکم حسکانى در شواهد التنزیل 1/ 188؛ ابن عساکر شافعى بنا نقل الدر المنثور 2/ 298؛ ابو الحسن واحدى نیشابورى در اسباب النزول ص 150؛ فخر رازى در تفسیر الکبیر 3/ 636؛ حافظ ابو نعیم اصفهانى در ما نزل من القرآن فى على علیه السّلام ص 29؛ ابو اسحاق حموینى در فرائد السمطین؛ ابن قیتبه در الامامة و السیاسة؛ جلال الدین سیوطى شافعى در الدر المنثور 2/ 98؛ علامه نیشابورى در غرائب القرآن و رغائب الفرقان 6/ 195؛ ابن صباغ مالکی در الفصول المهمه ص 27؛ امام ذهبى در تذکرة الحفاظ 1/ 10؛ شهاب الدین آلوسى در روح المعانى 6/ 172؛ محب طبرى شافعى در ذخائر العقبى ص 67؛ شیخ سلیمان قندوزى حنفى در ینابیع المودة ص 120؛ ابن اثیر شافعى در اسد الغابه 2/ 28؛ شیخ محمد عبده در تفسیر المنار 6/ 463؛ احمد بن حنبل امام الحنابله در مسند احمد بن حنبل 4/ 281؛ قاضى شوکانى در فتح القدیر 3/ 57؛ ابن حجر عسقلانى شافعى در تهذیب التهذیب 3/ 327؛ بدر الدین حنفى در عمدة القارى فى شرح صحیح النجارى 8/ 584.</ref>

ترجمه: روایت می‏کنند با سند از سلام خثعمی که گفت داخل شدم بر علی ابی جعفر بن محمد بن علی و عرض کردم: ای پسر رسول خدا! قول خدا «أَصْلُها ثابِتٌ وَ فَرْعُها فِی السَّماءِ» یعنی چه؟ فرمود: ای سلام، شجرة و درخت، حضرت محمد صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم است و تنه آن امیرالمؤمنین و میوه‏اش، حسن و حسین و شاخه‏اش، فاطمه و شاخه‏های کوچک آن ائمه از فرزندان فاطمه و برگ‏های آن شیعیان و دوستان ما اهل‌بیت علیهم السّلام هستند هر کدام از شیعیان ما از دنیا برود برگی از این درخت جدا شده و هر مولودی به دنیا بیاید برگی در این درخت سبز می‏شود. <ref>شواهد التنزیل حسکانى ج 1/ 311؛ کفایة الطالب گنجى شافعى ص 220؛ المستدرک على الصحیحین حاکم نیشابورى ج 3/ 126؛ اسد الغابه ابن اثیر ج 4/ 22؛ تهذیب التهذیب ابن حجر عسقلانى ج 6/ 320؛ فیض القدیر مناوى ج 3/ 46.</ref>

روایت نقل می‏کنند از عمار بن یاسر که گفت شنیدم رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم به علی علیه‌السّلام می‏فرمود: ای علی! خداوند ترا به زینتی مزین کرده که احدی از مردم به بهتر از آن زینت مزین نشده‏اند. یکی اینکه دنیا را مبغوض تو قرار داد و ترا در دنیا زاهد گردانید و دیگر اینکه فقراء را نزد تو محبوب کرد و تو راضی شدی که آنها پیرو تو باشند و آنها نیز راضی باینکه تو امام آنها باشی‏. <ref>شواهد التنزیل حسکانى ج 1/ 354 و 395؛ مناقب على ابن ابى طالب علیه السّلام ابن مغازلى ص 105، ح 148؛ حلیة الاولیاء حافظ ابو نعیم اصفهانى ج 1/ 71؛ شرح نهج البلاغه ابن ابى الحدید معتزلى ج 9/ 166؛ المناقب موفق خوارزمى ص 69؛ ترجمه امیر المؤمنین علیه السّلام من تاریخ دمشق ابن عساکر ج 2/ 212؛ ذخائر العقبى محب الدین طبرى ص 100؛ اسد الغابه ابن اثیر ج 4/ 23؛ نظم در دار السمطین زرندى حنفى ص 102؛ کنز العمال متقى هندى ج 12/ 222؛ مجمع الزوائد هیثمى ج 9/ 121</ref>

در حدیث ابو سعید خدری‏ است که گفت ما منافقان را در عصر پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم از طریق عداوت با علی علیه‌السّلام می‏شناختیم. <ref>جامع الاصول ابن اثیر 9/ 473؛ تاریخ دول الاسلام ذهبى 1/ 20؛ اسد الغابه ابن اثیر 4/ 29؛ شواهد التنزیل حسکانى 2/ 178؛ الصواعق المحرقه هیثمى ص 172؛ دلائل الصدق مظفر ح 2/ 152؛ استیعاب ابن عبد البر 2/ 464؛ کفایة الطالب گنجى شافعى ص 111؛ المناقب ابن مغازلى ص 315؛ صحیح ترمذى 5/ 498، ح 3800؛ الدر المنثور سیوطى ذیل آیه؛ روح المعانى آلوسى ذیل آیه؛ الریاض النضرة طبرى ذیل آیه.</ref>

  سپس حسکانی برای گواه نظر خود حدیثی از ابن مسعود نقل می‏کند که متواتر و مشهور است و خلاصه آن این است: عده‏ای خود را به نزد عباس بن عبدالمطلب که نزدیک زمزم نشسته بود رساندند و نزد او نشستند در این هنگام مردی از باب‏ صفا با صورتی درخشان و نورانی درحالی‏که دو قطعه پارچه‏ای سفید بر او بود وارد شد مرد جوانی در طرف راست او بود نیکومنظر و در آستانه بلوغ و زنی هم پشت سر آنها راه می‏رفت. نزدیک رکن رسیدند و دست را بالا گرفته و تکبیر گفت و آن دو نیز چنین کردند قنوت را طولانی کردند ... عباس گفت این پسر برادرزاده من محمد بن عبدالله و سمت راست او علی بن ابی‌طالب و آن زن خدیجه است احدی روی زمین غیر از این سه نفر به این دین خدا را عبادت نکرده‏اند. <ref>شواهد التنزیل حاکم حسکانى 2/ 220؛ مجمع الزوائد نور الدین هیثمى 9/ 222؛ لسان المیزان ابن حجر 1/ 395؛ المناقب خوارزمى ص 20؛ تاریخ الامم و الملوک طبرى 2/ 212؛ طبقات ابن سعد 8/ 17؛ تاریخ دمشق ابن عساکر 1/ 67؛ استیعاب ابن عبد البر 2/ 459؛ اسد الغابه ابن اثیر 3/ 414؛ الاصابه ابن حجر عسقلانى 2/ 480؛ نظم درر السمطین جمال الدین زرندى ص 84؛ ذخائر العقبى محب الدین طبرى ص 59؛ ینابیع المودة قندوزى ص 61.</ref>