سیمای علی بن‌ابی‌طالب در قرآن کریم از دیدگاه اهل‌سنت (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

<big>فَمَنْ حَاجَّک فِیهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَک مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَکمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَکمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَکمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَی الْکاذِبِینَ</big>.<ref>( آل عمران، 61)</ref>: پس هرکه در این (باره) پس از دانشی که تو را (حاصل) آمده، با تو محاجّه کند، بگو: «بیائید پسرانمان و پسرانتان، و زنانمان و زنانتان، ما خویشان نزدیک و شما خویشان نزدیک خود را فراخوانید، سپس مباهله کنیم، و لعنت خدا را بر دروغگویان قرار دهیم.<br>

مانند این حدیث در کتب اهل‌سنت از طرق مختلف نقل شده است و اصل قضیه که همان جریان مباهله حضرت رسول صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم و اهل‌بیت طاهرینش با مسیحیان نجران می‏باشد در تمام نقل‏ها محفوظ است. گرچه این آیه شریفه، اختصاصاً درباره امیرالمؤمنین علی علیه‌السّلام نازل نشده است اما چنانچه بیان شد مفسران و محدثان اهل‌سنت تصریح کرده‏اند که این آیه (مباهله) در حق اهل‌بیت پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم نازل شده است <ref>الکشاف زمخشرى ج 1/ 192؛ احکام القرآن ابن عربى ج 1/ 115؛ معترک القرآن سیوطى ص 562؛ تفسیر القرآن الحکیم شیخ محمد عبده ج 3/ 322؛ الدر المنثور السیوطى ج 4/ 38؛ التذکر ابن جوزى ص 17؛ معالم التنزیل بغوى ص 63؛ اسدالغابه ابن اثیر ج 4/ 25؛ صحیح مسلم ج 7/ 120؛ صحیح ترمذى ج 4/ 293؛ مسند احمد بن حنبل ج 1/ 185.‏</ref> <br>

بنابراین منظور از کلمه «ابنائنا» در آیه منحصراً حسن علیه‌السّلام و حسین علیه‌السّلام هستند همان‌طور که منظور از «نسائنا» فاطمه علیهاالسلام و منظور از «انفسنا»، تنها علی علیه‌السّلام بوده است و احادیث فراوانی با حفظ اصل قضیه مباهله و با اندک تغییراتی در کتب اهل‌سنت آمده است. قضیه زیر که در واقع شرح حدیث فوق است نمونه‏ای از گفتار دانشمندان اهل‌سنت در مأخذ ذیل است‏. <ref>فصول المهمه مالکی؛ الجواهر طنطاوى ج 2/ 120؛ فتح القدیر شوکانى ج 1/ 316؛ التسهیل لعلوم التنزیل کلبى ج 1/ 109؛ تفسیر ابى السعود محمد بن محمد عمادى ج 1/ 244؛ احکام القرآن جصاص ج 2/ 16؛ الجامع الاحکام القرآن قرطبى ج 2/ 104؛ روح المعانى آلوسى ج 3/ 167؛ الجامع البیان طبرى ج 3/ 213؛ تفسیر مراغى ج 3/ 171؛ الکبیر فخر رازى ج 8/ 58؛ مدارک التنزیل و حقایق التاویل نسفى ج 1/ 222.</ref><br>

رأی تو چیست؟ گفت ای جماعت نصاری به خدا قسم که فهمیده‏اید محمد صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم پیغمبر و فرستاده الهی است اینک موضوعی را پیش کشیده که جداکننده حق از باطل است و هیچ پیغمبری با قومش مباهله نکرد جز آنکه کوچک و بزرگ آنان به هلاکت رسیدند، اکنون چنان می‏بینیم که اگر شما هم به آن دست زنید تمام ما هلاک خواهیم شد. صلاح آن است که با محمد قراردادی کنید و به‌سوی دیار خود برگشته و بدین خود بوده روزگار به سر برید. صبح شد و برای مباهله آمدند پیغمبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم حسین علیه‌السّلام را در آغوش و با یک دست، دست حسن علیه‌السّلام را گرفت و فاطمه علیهاالسّلام پشت سر او و علی علیه‌السّلام پشت سر فاطمه علیهاالسّلام روان شدند. پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فرمود: وقتی من نفرین کردم، شما آمین بگویید. اسقف نجران چون پیغمبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم و همراهانش را به آن حال دید گفت ای جماعت نصاری توجه کنید من چهره‏هایی را می‏بینم که اگر از خدا درخواست کنند که کوهی را از جای خود زایل کند خدا آن کوه را چنان کند. مبادا با آنان مباهله کنید که حتما هلاک می‏شوید و هیچ نصرانی در روی زمین باقی نمی‏ماند. نصرانیان گفتند: ای ابوالقاسم رأی‌مان بر آن است که با تو مباهله نکنیم ترا بدین خودت واگذاریم ما هم بر دین خود ثابت باشیم حضرت فرمود حال که از مباهله روی برگردانده‌اید پس مسلمان شوید تا آنچه به نفع مسلمانان است به نفع شما و آنچه به ضرر ایشان است به ضرر شما هم باشد آنان امتناع نمودند. حضرت فرمود: پس شما را دعوت به جنگ می‏کنم گفتند: ما را طاقت جنگ با عرب نیست، لیکن با تو مصالحه می‏کنیم که با ما جنگ نکنی و ما را نترسانی و از دینمان بازنداری، در عوض جزیه بدهیم، در هرسال دو هزار حلّه، هزارتای آن در ماه صفر و هزار دیگر در ماه رجب و 30 زره آهنین به تو بدهیم. حضرت همان‌طور با آن مباهله کرد رسول اکرم صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فرمود: به خدایی که جانم در دست اوست هلاکت به اهل نجران نزدیک شد و اگر مباهله می‏نمودند به‌صورت میمون و گراز مسخ شده و بیابان بر آنان آتش می‏شد. تمامی اهل نجران حتی پرنده‏های بالای درختانشان بیچاره و مستأصل می‏گشتند و یک سال بیشتر بر نصاری نمی‏گذشت که تمامی هلاک می‏شدند.

==ولایت علی علیه‌السلام جواز عبور از صراط==

بخاری در صحیح‏ خود از ابی هریره روایت می‏کند که علی علیه‌السّلام یوم النهر در منی اعلام برائت کرد. «یعنی گفت انّ اللّه بری من المشرکین و رسوله» و او بود که اعلام کرد پس از آن سال، مشرکان حق ندارند حج به‌جا آورند و نباید با بدن برهنه طواف کنند. <ref>صحیح بخارى ج 5/ 37.</ref><br>

==ارزش ایمان علی علیه‌السّلام بیش از  سقایة الحاج و عمارت مسجد==

<big>أَ جَعَلْتُمْ سِقایةَ الْحاجِّ وَ عِمارَةَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ کمَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَ الْیوْمِ الْآخِرِ وَ جاهَدَ فِی سَبِیلِ اللَّهِ لا یسْتَوُونَ عِنْدَ اللَّهِ</big>‏ <ref>19 توبه.</ref> ترجمه: آیا سیراب ساختن حاجیان و آباد کردن مسجدالحرام را همانند کار کسی پنداشته‏اید که به خدا و روز بازپسین ایمان آورده و در راه خدا جهاد می‏کند؟ نه این دو نزد خدا یکسان نیستند.<br>

فقال له شیبة: انا اشرف منک انا امین اللّه علی بیته و خازنه أ فلا ایتمنک کما ایتمنی؟ و هما فی ذلک یتشاجران حتی اشرف علیهما علی بن ابی‌طالب فقال له العباس: أ فترضی بحکمه؟ قال نعم قد رضیت. فوقف علی فقال له العباس ان شیبه فاخرنی فزعم انه اشرف فقال فما ذا قلت انت یا عماه؟ فقال قلت له: انا عم رسول‌الله و وصی ابیه و ساقی الحجیج انا اشرف. فقال لشیبه و ما قلت یا شیبة؟ قال: قلت له:

بل انا اشرف منک، انا امین اللّه و خازنه، أ فلا ایتمنک کما ایتمنی.

حدیث 1: سألت رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم عن قول اللّه تعالی: وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکتابِ‏ قال: ذاک اخی علی بن ابی‌طالب‏ .<br>

  ترجمه: از پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم درباره قول خدا که فرمود «وَ مَنْ عِنْدَهُ عِلْمُ الْکتابِ» پرسیدم مراد چه کسی است؟ فرمود: آن‏کس که نزد او علم الکتاب است علی بن ابی‌طالب است. <ref>شواهد التنزیل حسکانى ج 1/ 307؛ ینابیع المودة ص 102.</ref>

این حدیث با تفصیل بیشتر در منابع دیگر از جمله مناقب ابن مغازلی آمده که ترجمه آن ذکر می ‏شود:

حدیث: عن احمد بن حنبل باسناده عن یزید بن ابی او فی قال: ان النبی صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم لعلی علیه السّلام: انت معی فی قصری فی الجنة مع ابنتی فاطمة، و انت اخی و رفیقی ثم تلا رسول‌الله صلّی اللّه علیه و آله و سلّم: اخوانا علی سرر متقابلین.<br>

==علی علیه‌السّلام أَهْلُ الذِّکرِ==

<big>وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِک إِلَّا رِجالًا نُوحِی إِلَیهِمْ فَسْئَلُوا أَهْلَ الذِّکرِ إِنْ کنْتُمْ لا تَعْلَمُونَ‏</big> <ref>43 نحل.</ref>  ترجمه: و نفرستادیم پیش از تو مگر مردانی را که وحی می‏فرستادیم بدیشان، پس بپرسید اهل کتاب را اگر شما نمی‏دانید.<br>

حدیث: عن قیس‏ بن عباد قال: سمعت اباذر لقسم قسما ان قوله تعالی‏ «هذانِ خَصْمانِ اخْتَصَمُوا فِی رَبِّهِمْ» نزلت فی الذین برزوا یوم بدر، حمزه و علی و عبیدة بن الحرث و عتبه و شیبه و الولید بن عتبة.<br>

==علی علیه‌السّلام منصوب در واقعه انذار عشیره اقربین==

<big>وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَک الْأَقْرَبِینَ</big>‏ <ref>214 الشعراء</ref>.ترجمه: و خویشان نزدیکت را هشدار ده.<br>

براساس آنچه در تواریخ اسلامی آمده، پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم در سال سوم بعثت رسما مأمور ابلاغ دعوت به توحید شد زیرا تا آن زمان دعوت مخفیانه انجام می‏گرفت و تعداد کمی اسلام را پذیرا شده بودند اما هنگامی که آیه: وَ أَنْذِرْ عَشِیرَتَک الْأَقْرَبِینَ‏ و آیه‏ فَاصْدَعْ بِما تُؤْمَرُ وَ أَعْرِضْ عَنِ الْمُشْرِکینَ‏ 94 حجر نازل گردید، پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم مأمور شد دعوت خود را آشکار سازد و نخست از خویشاوندان شروع کند و این آیه در همین مورد است.

ترجمه: پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم بستگان نزدیکش را به خانه ابوطالب دعوت کرد آنها در آن روز حدود 40 نفر بودند و از عموهای پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم ابوطالب، حمزه، و ابولهب حضور داشتند پس از صرف غذا هنگامی‌که پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم خواست وظیفه خود را ابلاغ کند ابولهب با گفته‏های خود زمینه را از میان برد لذا فردای همان روز دوباره پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم آنها را دعوت کرد، بعد از صرف غذا چنین فرمود: ای فرزندان عبدالمطلب به خدا سوگند، هیچ جوانی را در عرب نمی‏شناسم که برای قومش چیزی بهتر از آنچه من آورده‏ام آورده باشد. من خیر دنیا و آخرت را برای شما آورده‏ام و خداوند به من دستور داده است که شما را دعوت به این آیین کنم کدام‌یک از شما مرا در این امر یاری خواهید کرد تا برادر من و وصی من و جانشین من باشید؟ جمعیت همگی سر باززدند جز علی علیه‌السّلام که از همه کوچک‌تر بود، برخاست و عرض کرد: ای پیامبر خدا! من در این راه یارویاور تو هستم. پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم دست بر گردن علی علیه‌السّلام نهاد و فرمود: ان هذا اخی و وصیتی و خلیفتی فیکم فاسمعوا له و اطیعوا «این برادر و وصی و جانشین من در میان شماست سخن او را بشنوید و فرمانش را اطاعت کنید» جمعیت از جا برخاستند درحالی‏که خنده تمسخرآمیزی بر لب داشتند و به ابوطالب می‏گفتند به تو دستور می‏دهد که گوش‌به‌فرمان پسرت باشی و از وی اطاعت نمایی. <ref>سیره ابن هشام ج 1/ 280.</ref>

<big>مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَیهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضی‏ نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ ینْتَظِرُ</big> <ref>23 احزاب.</ref> ترجمه: از میان مؤمنان مردانی‏اند که به آنچه با خدا عهد بستند صادقانه وفا می‏کنند برخی از آنان به شهادت رسیدند و برخی از آنها در انتظارند و هرگز (عقیده خود را) تبدیل نکردند.<br>

ترجمه: درحالی‏که علی علیه‌السّلام در کوفه، بالای منبر بود از او در مورد آیه‏ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ رِجالٌ صَدَقُوا ... سؤال شد؟ فرمود آیه درباره ما نازل شده است و من به خدا همان کسی هستم که انتظار (شهادت) را می‏کشم. ریشم با خون سرم توسط شقی‏ترین مردم خضاب خواهد شد این آیه درباره من و عمویم حمزه و پسرعمویم عبیدة نازل شده است عمویم در روز احد کشته شد و پسرعمویم در بدر و من منتظرم. <ref>شواهد التنزیل حسکانى ج 2/ 2؛ ارجح المطالب عبید اللّه بسمل امر تسرى ص 60؛ الفصول المهمه ابن صباغ مالکی ص 12؛ المناقب خوارزمى ص 188؛ الکاف الشاف ابن حجر عسقلانى ص 120؛ در پاورقى به نقل از ترجمه امیر المؤمنین از سمط النجوم ج 2/ 469؛ الصواعق المحرقه ص 80؛ نور الابصار ص 97؛ الکشف و البیان نیشابورى ثعلبى.</ref>

خداوندا او را از پیشرو و پشت سر و از راست و چپ و از بالا و پایین حفظ کن.

علی علیه‌السّلام به‌سرعت به وسط میدان آمد و در اینجا بود که پیامبر صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم جمله معروف: «برز الایمان کله الی الشرک کله» را فرمود: یعنی تمام آینه ایمان (امروز) در برابر تمام آینه کفر است. عمر وقتی از زیر آن روپوش آهنی این رجز را شنید، پرسید: تو کیستی؟

سومین پیشنهادش این بود که از مرکب پیاده شوند و جنگ تن‏به‏تن به‏صورت پیاده انجام گیرد، عمرو خشمگینانه از مرکب پیاده شد و گفت من باور نمی‏کنم کسی از عرب چنین پیشنهادی به من کند شمشیر خود را از غلاف کشید، شمشیری چون شعله آتش با خشم و به‌طرف علی حمله‏ور شد علی علیه‌السلام با سپر خود به استقبالش رفت و عمرو شمشیر خود را بر سپر او فرود آورده، دو نیمش کرد و از شکاف آن فرق سر آن جناب را هم شکافت. علی علیه‌السّلام با استفاده از یک‏ شیوه جنگی با چابکی فراوان از فرصت استفاده کرد، شمشیر را در ساق پای او جای داد و قامت رشید عمرو به روی زمین درغلتید، گرد و غباری غلیظی بر خواسته بود هیچ‏یک از دو لشکر نمی‏دانستند پیروز کدام‌یک از آن دو نفرند، جمعی از منافقان فکر می‏کردند علی علیه‌السّلام به دست عمرو کشته شد اما ناگهان صدای علی به تکبیر بلند شد و همه مؤمنان منتظر نتیجه قطعی بودند. علی علیه‌السّلام درحالی‏که خون از سرش می‏چکید، آرام‏آرام به‏سوی لشکرگاه بازمی‏گردد و لبخند پیروزی بر لب، و پیکر عمرو بی‏سر در گوشه‏ای از میدان افتاده بود. رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم فرمود: به آن خدایی که جانم در دست اوست علی او را کشت و اولین کسی بود که به‌سوی گرد و غبار دوید عمر بن خطاب بود که رفت و برگشت و گفت: یا رسول‌الله صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم عمرو را کشت. حذیفه می‏گوید: رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌و‌آله‌و‌سلّم به وی فرمود: ای علی بشارت باد تو را که اگر امروز در یک کفه میزان و عمل تمامی امت در کفه دیگر گذاشته شود، عمل تو سنگین‏تر است. «فلو وزن الیوم عملک بعمل امة محمد لرجح عملک بعملهم» در حدیث دیگری وارد شده که «ضربة علی یوم الخندق افضل من عبادة الثقلین» (ارزش ضربه علی علیه‌السّلام در روز جنگ خندق به عمرو بن عبد ود، بالاتر از عبادت جن و انس است) برای اینکه هیچ خانه از خانه‏های شرک نماند مگر آنکه مرگ عمرو خواری را در آن وارد کرد <ref>بحار الانوار 20/ 216.</ref> ، همچنان که که هیچ خانه‏ای از خانه‏های اسلام نماند مگر آنکه با کشتن عمر عزت را در آن داخل نمود. حاکم نیشابوری دانشمند معروف اهل سنت همین سخن پیامبر را با تعبیر دیگری آورده است: لمبارزة علی ابن ابی‌طالب لعمرو بن عبد ود یوم الخندق افضل من اعمال امتی الی یوم القیامة. <ref>مستدرک حاکم 3/ 32.</ref>

==علی علیه‌السّلام طاهر و مطهَّر==

<big>أَمْ حَسِبَ الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیئاتِ أَنْ نَجْعَلَهُمْ کالَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَواءً مَحْیاهُمْ وَ مَماتُهُمْ ساءَ ما یحْکمُونَ‏</big><ref>21 جاثیه.</ref> ترجمه: آیا کسانی که مرتکب کارهای بد شده‏اند پنداشته‏اند که آنان را مانند کسانی قرار می‏دهیم که ایمان آورده و کارهای شایسته کرده‏اند (به‏طوری که) زندگانی آنها و مرگشان یکسان باشد؟ چه بد داوری می‏کنند.<br>

ترجمه: مطابق آنچه که علماء تفسیر کرده‏اند این آیه در مورد دو دسته نازل شده است:

«الَّذِینَ اجْتَرَحُوا السَّیئاتِ» بنو عبد شمس و عتبه و شیبه و ولید هستند.

==علی علیه‌السّلام  معیار شناخت منافقین==

<big>وَ لَوْ نَشاءُ لَأَرَیناکهُمْ فَلَعَرَفْتَهُمْ بِسِیماهُمْ وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ</big><ref>‏ 30 محمد.</ref> ترجمه: و اگر بخواهیم قطعا آنان را به تو می‏نمایانیم در نتیجه ایشان را به سیمای (حقیقی) شان می‏شناسی و از آهنگ سخن به جان آنان پی خواهی برد.<br>

«عن ابی سعید الخدری فی قوله تعالی‏ وَ لَتَعْرِفَنَّهُمْ فِی لَحْنِ الْقَوْلِ‏ قال: ببغضهم علی بن ابی‌طالب.»

منافق علی را دوست ندارد چون مبغوض اوست و مؤمن نسبت به او بغض ندارد. بنابراین از این راه می‏شود منافق را شناخت. <br>

==علی علیه‌السّلام  مصداق یعجب الزراع لیغلظ بهم الکفار==

حاکم حسکانی به اسنادش تا جابر جعفی از امام باقر علیه‌السّلام نقل می‏کند که گفت علی علیه‌السّلام فرموده‏اند: نبوت نبی اکرم در دوشنبه بود و من روز سه‏شنبه اسلام آوردم پیامبر نماز می‏خواند و با او در طرف راستش نماز می‏گذاردم و غیر از من احدی نبود پس خداوند آیه‏ وَ أَصْحابُ الْیمِینِ‏ تا آخر را نازل کرد.<br>

==علی علیه‌السّلام صدیق اکبر==

<big>وَ الَّذِینَ آمَنُوا بِاللَّهِ وَ رُسُلِهِ أُولئِک هُمُ الصِّدِّیقُونَ‏</big> <ref>19 حدید.)</ref>: و کسانی که به خدا و پیامبران وی ایمان آورده‏اند آنان همان راستینانند.<br>

ترجمه: ابن ابی کعب گفت: سوره عصر را بر رسول خدا قرائت کردم.پس گفتم پدر و مادرم فدای تو باد تفسیر این سوره چیست؟ فرمودند: وَ الْعَصْرِ قسمی از خداست که به آخر روز قسم می‏خورد و إِنَّ الْإِنْسانَ لَفِی خُسْرٍ ابو جهل است و إِلَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ علی بن ابی‌طالب علیه‌السّلام است. <ref>شواهد التنزیل حسکانى 2/ 372.</ref><br>

==علی علیه‌السّلام و شباهت به سوره توحید==

<big>بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ‏ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ اللَّهُ الصَّمَدُ لَمْ یلِدْ وَ لَمْ یولَدْ وَ لَمْ‏ یکنْ لَهُ کفُواً أَحَدٌ</big> <ref>1- 4 اخلاص.</ref> ترجمه: به نام خداوند رحمت‏گر مهربان، بگو: «او خدایی است یکتا، خدای صمد، نه کس را زاده نه زاییده از کس، و او را هیچ همتایی نباشد».<br>