محکم و متشابه از منظر فریقین (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

[[راغب اصفهانی]] در ذیل آیه شریفه( آیات محكمات هن أم الكتاب وأخر متشابهات ) در معنای محکم می نویسد:   

"فالمحكم مالا یعرض فیه شبهة من حیث اللفظ ولا من حیث المعنى "  

"... والمتشابه من القرآن ما أشكل تفسیره لمشابهته بغیره إما من حیث اللفظ أو من حیث المعنى، فقال الفقهاء المتشابه ما لا ینبئ ظاهره عن مراده"  

دیدگاه نخست: تمام آیات قرآن از محکمات است بدلیل آیه شریفه: {كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آیَاتُهُ}  

دیدگاه دوم:  تمامی قرآن متشابه است بدلیل آیه شریفه: {كِتَاباً مُتَشَابِهاً مَثَانِیَ}

نوع اول: احکام بمعنای اتقان که وصف همه قرآن است. آیات زیادی از قرآن بیانگر این نوع از احکام می باشد  نظیر آیه "الر كِتَابٌ أُحْكِمَتْ آیَاتُهُ ثُمَّ فُصِّلَتْ مِنْ لَدُنْ حَكِیمٍ خَبِیرٍ"[هود:1. بر اساس این معنا قرآن از اتقان و جامعیت و عدم تناقض و فصاحت و...برخوردار است.

نوع دوم: تشابه عام ؛ بدین معنا که تمام آیات قرآن از جنبه زیبائی، جامعیت و کمال در ابعاد مختلف مشابه یکدیگر است. برخی از آیات قرآن بیانگر این معنا است نظیر آیه:  "اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِیثِ كِتَاباً مُتَشَابِهاً مَثَانِیَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِینَ یَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِینُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ"[الزمر:23]

نوع سوم: احکام – به کسر همزه - خاص و تشابه خاص که آیه 7سوره آل عمران بیانگر ان است: "هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ عَلَیْكَ الْكِتَابَ مِنْهُ آیَاتٌ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهَاتٌ فَأَمَّا الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ مَا تَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِیلِهِ وَمَا یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلَّا اللَّهُ وَالرَّاسِخُونَ فِی الْعِلْمِ یَقُولُونَ آمَنَّا بِهِ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا وَمَا یَذَّكَّرُ إِلَّا أُولُو الْأَلْبَابِ"در این آیه،  محکم به کلامی گفته می شود که مفهومش وضوح داشته  و متشابه به آیاتی گفته می شود که نوعی خفا در ان وجود دارد و راسخان در علم فقط اگاه به معنای ان هستند.   

اگر به ظاهر آیه ( الرحمن على العرش استوى ) توجه کنیم جسمانیت الهی از ان استفاده می شود اما اگر انرا به  آیه ( لیس كمثله شئ ) ارجاع دهیم معنای آیه نخست نفی جسمانیت از خداوند خواهد بود.  همان  

پیامبر ص در وصف قرآن فرمود: ( وان القرآن لم ینزل لیكذب بعضه بعضا، ولكن نزل یصدق بعضه بعضا، فما عرفتم فاعملوا به وما تشابه علیكم فآمنوا به )  

علامه طباطبائی ره در تفسیر المیزان نیز در بیان  فرق بین دو طائفه از آیات قرآن - توصیف کل قرآن به محکم و متشابه – کتاب احکمت آیاته، كتابا متشابها مثانی – و توصیف برخی دیگر - سوره آل عمران آیه 7 - که آیات را به دو نوع محکم و متشابه تقسیم نموده است  –می فرماید:

معنای کلمه "احکمت "در آیاتی  نظیر: كتاب احكمت آیاته، با کلمه محکمات در سوره آل عمران " منه آیات محکمات " و نیز کلمه متشابه در آیاتی نظیر: كتابا متشابها مثانی- با "و اخر متشابهات" در در سوره آل عمران متفاوت است.  

انگاه ایشان  به بررسی این دو واژه در قرآن پرداخته و چنین اظهار می دارد که  دربرخی از آیات قرآن، وصف محکم و متشابه برای کل قرآن ذکر شده است:نظیر آیات  ( الر كتاب احكمت آیاته ثم فصلت... ) و ( الله نزل أحسن الحدیث كتابا متشابها مثانی... ).<ref>همان</ref>  

ایشان  در تبیین  وصف محکم  در آیه ( الر كتاب احكمت آیاته ثم فصلت... )  می نویسد:   

وصف محکم در قرآن بدان معناست که نظم و معانی قرآن از استحکام لازم برخوردار بوده و قابل بهم خوردن نیست ودر تبیین وصف متشابه برای کل قرآن( الله نزل أحسن الحدیث كتابا متشابها مثانی... ) می نویسد:  متشابه نیز در قرآن بمعنای تشابه آیات به یکدیگر  در نظم اتقان و پیوستگی  رسالت و هدف نهائی و خالی بودن از تناقض  می باشد.  <ref>همان</ref>

ایشان  در ادامه معنای ذکر شده در متشابه را در قالب مثالی در آیات( الرحمن على العرش استوى )و" لیس كمثله شئ" تطبیق می کند.  <ref>همان ص171</ref>