سوره آل عمران: تفاوت میان نسخه‌ها

[[سوره آل عمران]] که ۲۰۰ آیه دارد و در سال سوم [[هجرت]] در [[مدینه]] نازل شده است از [[توحید]] و مقاومت در برابر دشمنان و مردم شناسى و در رابطه با [[جنگ بدر]] و [[احد]] و زندگى [[مسلمین]] در آن فراز و نشیب ها، سخن می ‏گوید. در بخشى هم ولادت [[حضرت مریم]] و [[حضرت عیسى]] و [[نصارى]] و مجادله با [[اهل کتاب]] مطرح است و از شیوه‏ هاى عمل مخالفان و مخالفت‏ هاى [[یهودیان]] هم سخن به میان آمده است و در کل، بشارتى براى [[اصحاب]] [[پیامبر]] است.  

سیرى در زندگى [[مریم]] و [[عیسى]]؛ مبارزه اى منطقى با [[یهود]] و [[مسیحیت]]؛ حقایقى در مورد جهان و عوامل انحراف از حق؛ عبرت آموزى از شكست ها و پیروزى ها<ref>تفسیر قرآن مهر، ج 3، ص 21.</ref>.

* «سوره آل عمران»؛ منظور از [[عمران]] در این سوره پدر [[حضرت مریم(س)]] میباشد زیرا که در این سوره از آیه سیوپنج تا پنجاه‌وپنج در مورد قصه حضرت مریم(س) و حضرت عیسی (ع) صحبت شده است و اسمی از [[حضرت موسی(ع)]] نیامده است<ref>الموسوعة القرآنیة، خصائص‌السور،ج 2، ص 4.</ref>.

* «سوره زهراء»؛ سوره آل عمران به همراه [[سوره بقره]] زهراوین نام‌گذاری شده‌اند<ref>الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، ج1، ص 18.</ref> یعنی دو سوره نورانی<ref>بصائر ذوی التمیز فی لطائف کتاب العزیز، ج1، ص 134.</ref>.

* «سوره طیبه»؛ سعید بن منصور در سنن خود از ابوعطاف نقل کرده است که اسم این سوره طیبه است<ref>سنن سعید بن منصور، جلد 3، ص 1138 (تفسیر سوره آل عمران).</ref>. تفسیر القاسمی علت این نام‌گذاری را به خاطر اینکه برخی اوصاف افراد پاکیزه را در آیه‌ای آورده است عنوان کرده است<ref>تفسیر القاسمی المسمی حقائق التاویل، ج 2، ص 253.</ref>. الصَّابِرینَ وَ الصَّادِقینَ وَ الْقانِتینَ وَ الْمُنْفِقینَ وَ الْمُسْتَغْفِرینَ بِالْأَسْحارِ<ref>آل عمران، آیه117</ref>.

* «سوره کنز»؛ به خاطر حدیثی از [[ابن‌مسعود]] که سوره آل عمران را گنج نامیده است. «نعم كنز الصعلوك سورة آل عمران یقوم بها فی آخر اللیل<ref>الجامع لأحکام القرآن، ج 4، ص 2</ref>» . یا به خاطر دربرداشتن اسرار عیسویه<ref>تفسیر القاسمی المسمی حقائق التاویل، ج 2، ص 253.</ref>.

* «سوره امان»؛ به خاطر اینکه هر کسی به آنچه که در سوره آل عمران است تمسک بجوید از اشتباه در موردش ایمن میماند<ref>همان</ref>.

* «سوره مجادله»؛ به خاطر نزول بیش از هشتاد آیه از سوره آل عمران در مورد مجادله [[پیامبر(ص)]] با نصارای نجران<ref>همان</ref>.

* «سوره استغفار»؛ به خاطر آیۀ هفده سوره آل عمران که می فرماید: وَ الْمُسْتَغْفِرِینَ بِالْأَسْحار<ref>همان</ref>.

* «سوره معینه»؛ این اسم را ابو حیان در تفسیرش آورده است اما علت خاصی برایش ذکر نشده است<ref>البحر المحیط فی التفسیر، ج3، ص 9</ref>.

* بیان حقیقت دربارۀ جهان بزرگ؛  

* بیان عوامل انحراف مردم از معرفت حق و عمل به آن؛  

* بیان گویایى از زندگى مریم و تولد عیسى(ع) و برخى پیامبران دیگر؛  

* مبارزۀ منطقى با [[یهودیان]]، [[مسیحیان]] و [[مشركان]]؛  

* بیان آموزه هاى تربیتى پیروزى و شكست در جنگ بدر و احد<ref>تفسیر قرآن مهر، ج3، ص 24.</ref>.

محورهاى اصلى بحثهاى سوره آل عمران، موارد زیر است:

* بخش مهمى از آن از توحید و صفات [[خداوند]] و [[معاد]] و معارف اسلامى بحث مى كند؛

* بخش دیگرى پیرامون [[جهاد]] و دستورات مهم و ظریفى در این زمینه و همچنین درسهاى عبرتى كه در دو غزوه مهم اسلامى (بدر و احد) بود سخن مى گوید، و همچنین شرح امدادهاى الهى نسبت به [[مؤمنان]] و حیات جاویدان شهیدان راه خدا؛

* در قسمتى از این سوره، به یك سلسله احكام اسلامى در زمینه لزوم [[وحدت]] صفوف [[مسلمین]] و [[خانه كعبه]] و فریضه [[حج]] و [[امر به معروف و نهى از منكر]] و [[تولى و تبرى]] (دوستى با دوستان حق و دشمنى با دشمنان حق) و مساله امانت، و انفاق در راه خدا و ترك [[دروغ]] و مقاومت و پایمردى در مقابل دشمن و صبر و شكیبایى در مقابل مشكلات و آزمایشهاى مختلف الهى و ذكر خداوند در هر حال، اشارات پر معنایى شده است؛

* براى تكمیل این بحثها، بخشى از تاریخ انبیاء از جمله: [[آدم]] و [[نوح]] و [[ابراهیم]] و [[موسى]] و [[عیسى]] و سایر انبیاء علیهم‌السلام و داستان مریم علیهاالسلام و مقامات این زن بزرگ، و توطئه هاى پیروان متمرد حضرت موسى و عیسی علیهماالسلام در برابر [[اسلام]]، نیز ذكر شده است.

* مطالب سوره آل عمران چنان به هم مربوط و هماهنگ است كه گویى همۀ آنها یك جا نازل شده است<ref>تفسیر نمونه، ج2، ص 408</ref>.

[[ابیبن‌كعب]] از رسول‌اكرم(ص) نقل كرده است كه فرمود: «هر كس سوره آل عمران را بخواند خداوند به هر آیه اى امانى براى گذشت از پل [[دوزخ]] به او عطا میكند».

[[ابن‌عباس]] میگوید: پیامبر(ص) فرمود: «هر كه سوره آل عمران را در [[روز جمعه]] بخواند تا وقتى كه خورشید غروب كند خدا و [[فرشتگان]] براى او درود مى فرستند».

بریده میگوید: [[نبى اكرم(ص)]] فرمود: «[[سوره بقره]] و سوره آل عمران را یاد بگیرید زیرا آنها دو نور هستند و در [[روز قیامت]] براى كسى كه آنها را بداند مانند دو ابر یا دو پرده یا دو صف از پرندگان بر او سایه مى اندازند<ref>ترجمه تفسیر مجمع‌البیان، ج3، ص 222</ref>».

در روایتی پیامبر اكرم(ص) فرموده اند اگر سوره آل عمران به زعفران نوشته شود و زنى كه حمل بر نمیدارد با خود همراه كند به اذن خداوند حامله گردد و اگر آنرا بر درخت یا نخلى ببندند میوه آن درخت بسیار شود و اگر شخصى كه معیشت او به سختى میگذرد با زعفران بنویسد و همراه خود كند خداوند او را گشایشى دهد و روزى او را برساند<ref>تفسیر جامع، ج1، ص 406</ref>.

از آن جا كه سوره آل عمران بعد از [[سوره انفال]] و قضایاى جنگ «بدر» و «احد» و «حمراءالاسد» و قبل از [[سوره احزاب]] (و [[جنگ احزاب]] كه در سال پنجم اتفاق افتاد<ref>ر. ك مقاصد و اهداف قرآن، ص 57</ref>) فرود آمده، مى توان گفت كه این سوره حدود سال چهارم هجرى نازل شده است<ref>تفسیر قرآن مهر، ج3، ص23</ref>.

نزول سوره آل‌عمران در سال چهارم هجری و پس از سوره انفال در هنگامی بود كه پیش از آن حكومت پیامبر(ص) به خاطر تشریع قوانین و مقررات جامعه اسلامی و پیروزی در جنگ بدر، تا حدودی استقرار یافته و مسلمانان را در موقعیت ممتازی قرار داده بود. همین امر هشداری جدی برای دشمنان اسلام به حساب میآمد<ref>الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن، ج 5، ص 9</ref>.

از سویی شکست مسلمانان در جنگ احد، دشمنان اسلام از یهودیان، مسیحیان و مشركان را نسبت به مقابله با اسلام بیباک‌تر کرد و هر كدام به گونه اى در صدد خاموش كردن نور اسلام برآمدند. پس از این شکست عبرت آموز، [[قریش]] و دیگر احزاب مشرك عرب به یك صف درآمدند تا ضربه نهایى را (در [[خندق]]) فرود آورند. اهل كتاب، از یهودیان متن جزیره گرفته تا مسیحیان حاشیه آن، هماهنگ شدند تا با احتجاج‌ها و جدال‌ها و تشكیك‌ها، ضربه‌ای فكرى و روحى به مسلمانان بزنند<ref>پرتوى از قرآن، ج 5، ص6</ref>، و از طرف دیگر دو امپراتورى بزرگِ آن زمان، یعنی [[ایران]] و [[روم]] نیز نسبت به حکومت نوپاى اسلام حساس شده بودند<ref>المیزان فی تفسیر القرآن، ج 3، ص6</ref>.

این مطالب همگی بیانگر این معناست که این سوره در زمانی نازل شده است که مردم از یهودی و مسیحی و مشرك همه بر علیه اسلام قیام كرده بودند و مسلمانان به شدت در حال دفاع از حوزه دین بودند و لحظه اى امنیت نداشتند. از این رو باید همه توان خود را برای مقابله با آنان بسیج میکردند<ref>همان</ref>. در این هنگام سوره مبارکه آل‌عمران نازل شد و راه مقابله با دشمنان را به مؤمنان یادآور شد. با توجه به فضای نزول سوره آل‌عمران، میتوان «بیان راهکارهای ایجاد و تقویت انسجام درونی جامعه دینی و کسب آمادگی لازم برای مقابله با دشمنان نظامی و فرهنگی» را مقصود و غرض اصلی سوره دانست. این مقصود را بسیاری از مفسران برگزیده‌اند و آن را با عبارت‌های مختلف بیان کرده‌اند<ref>الموسوعة القرآنیة، خصائص‌السور، ج 2، ص23؛ مواهب‌الرحمان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص5 ؛ تفسیر أحسن‌الحدیث، ج 2، ص3.</ref>.

سوره آل عمران با حروف مقطعه شروع شده است و یکی از هفت سوره طولانی قرآن (سبع طوال) می باشد. اقوال در سبع طوال هم مختلف است به گفته بعضی سوره های بقره، آل عمران، نساء، مائدة، انعام، اعراف و أنفال به همراه توبه را سبع طوال می گویند ولی برخی دیگر هفتمی را یونس می دانند و معتقدند که انفال و توبه جزو آنها نیست (این قول سعید بن جبیر می باشد)<ref>المحرر الوجیز فى تفسیر الكتاب العزیز، ج 3، ص 373 ، مفاتیح الأسرار و مصابیح الأبرار، ج 1، ص 30، جامع البیان فى تفسیر القرآن، ج 1، ص 34.</ref>

روایت از رسول خدا(ص) نقل شده كه فرمود: خداوند هفت سوره طوال را به جاى تورات و سوره هاى مئین را به جاى انجیل و سوره هاى مثانى را به جاى زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره هاى مفصّل فزونى بخشید<ref>جامع البیان فى تفسیر القرآن، ج 1، ص 34</ref>.  

این احتمال خیلى به ذهن نزدیك مى رسد كه سوره آل عمران همه اش یكباره نازل شده باشد، براى اینكه آیاتش كه دویست آیه است ظهورى روشن در بهم پیوستگى و انسجام دارد، و از اول تا به آخر متناسب با هم است، و پیداست كه همه اغراض آنها بهم مربوط است<ref>ترجمه تفسیر المیزان، ج 3، ص: 4</ref>.