معیارهای متنی مشترک در رد و قبول حدیث از منظر فریقین: تفاوت میان نسخه‌ها

در این مقاله بعد از بیان اموری کلی نظیر [[اجتهاد|اجتهادی]] بودن موضوع معیارهای متنی به تبیین دیدگاه [[فریقین]] در موضوع معیارهای مشترک در رد و قبول [[حدیث]] از منظر فریقین پرداخته شده است.

1-معیارهای متنی نقد الحدیث همانند مباحث نقد المتن  اموری عقلی – نقلی و اجتهادی  بوده و اعتقاد به مذهب خاص در ان نقشی ندارد.  بر همین اساس باید گفت بیشتر مباحث این موضوع  اموری مشترک  بین الفریقین می باشد.دلیل بر این امر کتابهائی است که در این  موضوع از ناحیه اعلام  فریقین  تدوین شده است که اکثرمباحث انها اموری مشترک  می باشد، دلیل اشتراک مذکور ان  است که اکثر انها از مبانی عقلی یا نقلی مشترک گرفته شده است.  

3-اجرای  قواعد و معیارهای عقلی در روایات با  اجرای قواعد و معیارهای شرعی متفاوت است بدین معنا که روایات معارض  با معیارهای عقلی قطعا مردود خواهد بود  اما  روایات مطابق با موازین عقلی را نمی‌توان به صحت و صدور ان اطمینان داشت  چون  لازمه مطابقت روایت با موازین  عقلی، صدور قطعی نیست بلکه تنها احتمال صدور ان را تقویت می کند در حالی که  هرگاه روایتی با موازین شرعی منطبق بود حکم به صدور ان نموده ودر صورت  مخالفت با  موازین شرعی حکم به عدم صدور ان می کنیم.  

باید گفت:  هر گاه متن حدیث با معیارهای عقلی و شرعی  سنجیده شود صور گوناگونی را می توان مشاهده نمود: 1-متن حدیث مخالف قواعد عقلی باشد  2-متن حدیث مخالف قواعد شرعی باشد  3- متن حدیث مخالف قواعد شرعی و عقلی باشد  4-متن حدیث موافق قواعد عقلی و شرعی باشد 5-متن حدیث موافق قواعد عقلی باشد 6- متن حدیث موافق با قواعد شرعی باشد.  

نتیجه انکه ممکن است رد متن حدیث به اعتبارات گوناگون  صورت  گیرد: مخالفت با قاعده عقلی مخالفت با قاعده شرعی مخالفت با اخبار و جریانات تاریخی و.....

 

 

 

 

بعد از بیان نکات مذکور اینک به تبیین موضوع مقاله می پردازیم:

==الف - معیارهای مشترک نقد المتن از منظر فریقین==  

دقت و تتبع در اثار محدثین فریقین بیانگر ان است که بیشتر - بلکه تمامی - معیارهای متنی در رد و قبول حدیث مشترک بین انها می باشد. در این راستا می گوئیم: بطور کلی در موضوع معیارهای متنی، هشت معیار در کتب علم الحدیث بیان گردید ه است که مورد اتفاق فریقین می باشد.

این معیارها به شرح ذیل می باشد:  

4- مخالفت یا موافقت با مسائل قطعی علمی  

6- مشابهت یا عدم مشابهت با کلمات انبیاء  

7- متن حدیث موجب وهن دین و اولیای الهی گردد.   

8- بکار گیری الفاظ رکیک و دور از شان اولیای الهی و عدم ان  

در بسیاری از مصادر روائی فریقین امده است که صحت و رد   احادیث مبتنی بر عرضه ان به قرآن   بوده و تنها احادیثی مورد قبول است که موافق با قرآن باشد.   در صورت موافقت اخذ و در صورت مخالفت رد گردد.

مولف کتاب مقائیس نقد متون السنه معتقد است اندیشه عرض حدیث به قرآن از گذشته نیز بین اسلاف وجود داشته است. ایشان در این کتاب می‌نویسد:  

فکره عرض السنه علی القرآن فکره قدیمه قدم ابی حنیفه وله - فی الحقیقه - سلف من الصحابه رضوان الله علیهم کما قدمنا فی باب الاول فقد استعملوا هذاالمقیاس فی نقد بعض ا لاخبار التی بلغتهم مما لم یسبق الیهم علمه

ایشان در تبیین بیشتر دیدگاه اسلاف نسبت به نکته مذکور به سخنان ابوحنیفه اشاره کرده و از قول او نقل می کند که معیار مذکور امری قطعی است:  

و یبدو ان اباحنیفه قد استخدم هذاالمقیاس بکثره مما جعل بعضهم ینکر علیه ذالک بل و یتهمه برد حدیث رسول الله ص و تکذیبه و یظهر هذا جلیا فیما دونه فی کتابه "العالم و المتعلم " قال: فاما اذا قال الرجل انا مومن بکل شیئ تکلم به النبی ص غیر ان النبی ص لم یتکلم بالجور و لم یخالف القرآن فان هذاالقول منه هو التصدیق بالنبی و القرآن و تنزیه له من الخلاف علی القرآن و لو خالف النبی القرآن و ینسب علی الله غیر الحق لم یدعه الله حتی یاخذه بالیمین و یقطع منه الوتین...- انتهی –

باید گفت گفتار فوق را می توان  موید نکته ای دانست که در مقدمه مقاله بیان گردید بدین معنا که معیار عرض حدیث بر قرآن با قطع نظر از صدور یا عدم صدور روایات ان، امری عقلی می باشد.

====احادیث لزوم عرض حدیث برقرآن در منابع اهل سنت====  

1 - خَطیب بغدادی در الکفایه فی علم الروایه روایتی را از أبو هُریرة،نقل می کند که پیامبر ص فرمود:  

2 – در کتاب الدارقطنی روایتی از أ،میر المؤمنین (ع) نقل می کند که پیامبر ص فرمود:  

4-شافعی در کتاب الام از پیامبر ص نقل می کند که فرمود.... إن الحدیث سیفشو عنی فما أتاکم عنی یوافق القرآن فهو عنی وما أتاکم عنی یخالف القرآن فلیس عنی –<ref>کتاب الام الشافعی ج7ص 308   

گرچه این احادیث و نظائر ان، عرضه حدیث بر قرآن را بعنوان یکی از موازین نقد المتن مطرح نموده‌اند اما برخی از اعلام اهل سنت این نوع احادیث را ضعیف و غیر قابل اعتماد می‌دانند.

امام شافعی در تعلیق بر احادیثی که مفادشان عرضه حدیث بر قرآن است - نظیر: ما جاءَکم عنّی فاعرضوه على کتاب الله، فما وافقه فأنا قُلته، وما خالفه فلم أقله - می‌نویسد:،  

... ما ورى – روی - هذا یثبت حدیثه فی شئ صغر ولا کبر. <ref>الرساله ص 225</ref>

ایشان در جای دیگرنسبت به روایت مذکور می‌نویسد:  

در کتاب - اختلاف الحدیث - الامام الشافعی نیز ایشان ضمن تبیین نکته مذکور پذیرش برخی نسبت به این نوع احادیث را ناشی از جهل می داند:

دکتر أبو شهبة نیز در تضعیف روایات عرض حدیث بر قرآن می‌نویسد:  

در برابر ناقدین احادیث مذکور برخی از فقهاء اهل سنت معتقدند که هر چند روایات عرض ضعیف است اما قرائنی بر صحت این احادیث وجود دارد از جمله روایتی که از پیامبر ص نقل شده است:

باید گفت: دقت در کلمات امثال شافعی و کسانی که احادیث عرض حدیث بر کتاب را مورد خدشه قرار داده‌اند بیانگر ان است که معنای مخالفت و موافقت در این روایات بگونه صحیح تبیین نشده است بعلاوه انکه مفهوم و مضمون این روایات همانگونه که در ابتدای این بحث مطرح کردیم امری عقلی است که حتی بفرض عدم صدور این روایات معتبر می باشد.

====احادیث عرض حدیث بر قرآن در مصادر شیعی====   

شهید صدر روایات عرض حدیث بر قرآن را به سه طائفه تقسیم نموده است: الف – روایاتی که اخبار مخالف با قرآن را زخرف دانسته و انرا انکار می کند. – ب- روایاتی که موافقت با کتاب را شرط عمل به روایت می داند – ج – روایاتی که مخالفت با کتاب را مردود می داند.  

در تقریرات ایشان در کتاب بحوث فی علم الاصول امده است:  

الطائفة الأولى - ما ورد بلسان الاستنکار والتحاشی عن صدور ما یخالف الکتاب من المعصومین علیهم ومن نماذج هذه الطائفة روایة أیوب بن حمر قال: « سَمِعتُ أبَا عَبدِ اللَّه ِ علیه السلام یَقُولُ: کُلّ حَدِیثٍ مَردُود إلى الکِتَابِ والسّنّةِ وکُلّ شَیءٍ لا یُوَافِقُ کِتَابَ اللَّه ِ فَهُوَ زُخرُفٌ »  

ومثلها روایة أیوب بن راشد عن أبی عبداللَّه علیه السلام قال: « مَا لَم یُوَافِق مِنَ الحَدِیثِ القُرآنَ فَهُوَ زُخرُفٌ » وهما صحیحتان سنداً والتعبیر بالزخرف فیهما یجعلهما من أمثلة هذه الطائفة الدالة على التحاشی عن صدور ما یخالف الکتاب منهم  

الطائفة الثالثة - ما یکون مفاده نفی حجیة ما یخالف الکتاب الکریم من قبیل روایة السکونی عن أبی عبداللَّه علیه السلام قال: « قَالَ رَسُولُ اللَّه ِ صلى الله علیه وآله إنّ عَلى کُلّ حَقّ حَقِیقَةً وعَلى کُلّ صَواب نُوراً، فَمَا وَافَقَ کِتَابَ اللَّه ِ فَخُذُوه ُ ومَا خَالَفَ کِتَابَ اللَّه ِ فَدَعُوه ُ ». وروایة جمیل ابن دراج عن أبی عبداللَّه علیه السلام أنه قال: « الوُقُوفُ عِندَ الشّبهَةِ خَیرُ مِنَ الاقتِحَامِ فی الهَلَکَةِ، إنّ عَلى کُلّ حَقّ حَقِیقَةً وعَلى کُلّ صَواب نُوراً فَمَا وَافَقَ کِتَابَ اللَّه ِ فَخُذُوه ُ ومَا خَالَفَ کِتَابَ اللَّه ِ فَدَعُوه ُ ». والأولى وإن کانت غیر نقیة سنداً إلَّا أن الثانیة صحیحة   وقد اشتملت هذه الطائفة من أخبار الطرح على عقدین. عقد سلبی یردع عن حجیة ما خالف الکتاب الکریم، وعقد إیجابی یأمر بأخذ ما وافق الکتاب الکریم. <ref>بحوث فی علم الاصول ج 7ص 315-325</ref>

بطور کلی می توان گفت مفاد روایاتی نظیر " ما وافق کتاب الله فخذوه وما خالف کتاب الله فدعوه " این است که روایاتی که مضمونشان موافق با قرآن هست مقبول و روایاتی که مضمونشان مخالف با قرآن است مردود می باشد لکن سئوالاتی در این نوع روایات مطرح می‌گردد که لازم است مورد بررسی قرار گیرد:  

1- روایات مذکور فقط حکم روایات موافق و مخالف با قرآن را مطرح نموده است بنابراین حکم روایاتی که مضامین شان خارج از صور ذکر شده می باشد چیست ؟ روایاتی که مدلولشان نه موافق و نه مخالف قرآن می باشد نظیر روایاتی که دلالت بر امری می کند که اثری از ان درقرآن نیست چون در این گونه موارد نمی‌توان ادعا نمود که این روایت موافق یا مخالف قرآن است.

پاسخ: در جواب این سئوال می توان گفت: از انجا که قرآن تبیان و مشتمل بر همه مسائل است بنابراین لازم است احادیث با قرآن منطبق باشد درنتبجه احادیث عرض حدیث بر کتاب فرض مذکور را نیز شامل می شود. موید این سخن روایاتی است که در این زمینه صادر شده است نظیر:  

عن أیوب بن الحر قال: سمعت أبا عبدالله علیه السلام یقول:کل شئ مردود إلى الکتاب والسنة وکل حدیث لا یوافق کتاب الله فهو زخرف <ref>الکافی ج 1ص 69</ref>  

مضمون روایت مذکور این است که معیار در صحت حدیث موافقت با قرآن است و هر حدیثی که موافقت با قرآن ر ادارا نیست اعم از انکه مخالفت اشکار با قرآن داشته ویا اینکه شاهدی از قرآن در ان نباشد مردود خواهد بود.  

2-مراد از موافقت حدیث با قرآن چیست ؟ ایا موافقت بمعنای تساوی در محتوا ست یا شامل احادیثی که بعنوان مخصص یا مقید عمومات و اطلاقات می باشد را شامل می شود.  

پاسخ: مراد از موافقت اعم از موافقت به تساوی یا موافقت به عام و خاص و مطلق و مقید است بدین معنا که احادیث خاص و مقید را نمی‌توان مخالف عمومات و مطلقات قرآنی دانست بدلیل انکه:  

اولا اگر مراد از موافقت احادیث با قرآن، موافقت به تساوی باشد چنین احادیثی فاقد ارزش بوده و هیچ   ثمره ای بر انها مترتب نخواهد بود.

ثانیا: از منظر عرف عقلا مخالفت خاص با عام و مقید با مطلق مخالفت حقیقی تلقی نمی‌گردد بلکه همه اینها بعنوان موافق تلقی می شود.

ثالثا: عدم اطلاق کلمه موافق به خاص و مقید نسبت به عام و مطلق مستلزم   رد بسیاری ا ز روایاتی می‌گردد که مبین عمومات و اطلاقات قرآنی می باشد.  

رابعا بسیاری از ایات قرآن مشتمل بر عمومات و مطلقاتی هستند که بدون مبین که غالبا در شکل مخصص و مقید می باشد قابل عمل نمی باشد بنابر این نیازمند تفسیر وتبیین از طریق سنت می باشد که این امر از طریق روایات منسوب به اهل بیت انجام گرفته است.  

3-مراد از مخالفت با قرآن در احادیث عرض چیست ؟ ایا مراد از ان مخالفت تباینی است یا اعم از مخالفت تباینی و مخالفت عام و خاص و مخالفت مطلق و مقیدی می باشد ؟  

پاسخ این سئوال از مطالبی که در مساله دوم بیان گردید روشن می‌گردد بدین معنا که مراد از مخالفت در احادیث عرض مخالفت تباینی می باشد و مخالفت بگونه عام و خا ص ومطلق و مقید را شامل نمی‌شود.  

===تطبیق معیار عرض حدیث بر قرآن در روایات فریقین:===

در کتب روائی فریقین روایاتی نقل شده است که با معیار مذکور سازگاری نداشته بگونه‌ای که پذیرش انها مستلزم مخالفت با قرآن خواهد بود.  

1-روایاتی که در تفسیر: ( سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّهَا الثَّقَلانِ ) (256) وارد شده که مراد از ثقلین کتاب الله و اهل بیت علیهم السلام می باشد:

باید گفت گرچه در روایت فوق و نظائر ان،الثقلان بر قرآن و اهل بیت تطبیق شده‌اند اما این نوع روایات بدلیل مخالفت با قرآن مقبول نمی باشد  بدلیل انکه ملاحظه سیاق و صدر و ذیل ایه مذکور بیانگر ان است که سیاق این ایات تهدید به جن و انس می باشد. بدیهی است چنین سیاقی متناسب با مدلول روایاتی که الثقلان را   بر قرآن و عترت تطبیق داده‌اند نخواهد بود.

2 –روایتی که مُعلّى بن خُنیس از امام صادق ع در تفسیر ایه شریفه: ان الله لا یستحیی ان یضرب مثلا ما بعوضة فما فوقها نقل می کند:  

بدیهی است مفاد روایت مذکور، مخالف با قرآن - که بیانگر برترین مقامات نسبت به امام علی ع و اهل بیت علیهم السلام است -   می باشد  بعلاوه انکه مفاد این نوع روایات با معیارهای دیگر نیز– نظیر عدم مخالفت با عقل و عدم مخالفت با جایگاه رفیع اولیای الهی و موهن جلوه ندادن انان –منطبق نمی باشد از اینرو نمی‌توان تن به صحت چنین روایاتی داد.  

ب – روایاتی که مقام و جایگاه ملائکه را تحقیر نموده و نسبت معصیت به انها می‌دهد:  

علامه مَجلسی از سلمان فارسی نقل می کند که فرمود:

قال سلمان الفارسی: فذهبتُ أطرق علیهما مَنزِل أُمِّهما فلم أرَهما، فأتیتُ مَنزل أُختِهما أُمّ کُلثوم فلم أرَهما، فجِئتُ فَخبَّرتُ النبیَّ ( صلّى الله علیه وآله ) بذلک، فاضْطَربَ وَوَثَبَ قائِماً وَهوَ یقول: وا وَلَداه، وا قُرَّة عَیناه، مَن یُرشِدُنی علیهما فلَه على اللهِ الجَنّة.

باید گفت روایت مذکور علاوه بر عدم انطباق با معیارهای مختلف متنی- که در اینده بیان می‌گردد -   مخالف با قرآن نیز می باشد  بدلیل انکه ملائکه الهی بر اساس ایات شریفه قرآن- ( لا یَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُم بِأَمْرِهِ یَعْمَلُونَ ) و ایه: ( وَلَهُ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَمَنْ عِندَهُ لا یَسْتَکْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِهِ وَلا یَسْتَحْسِرُونَ * یُسَبِّحُونَ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ لا یَفْتُرُونَ ) - از مقام عصمت برخوردار بوده و مرتکب معصیت نمی‌شوند.

باید گفت در کتب روائی اهل سنت نیز روایاتی که   مشتمل بر نسبت دادن معصیت به ملائکه الهی است بیان گردیده است نظیر روایتی که در جامع البیان طبری ذکر شده است که در ان به دو ملک الهی – هاروت و ماروت – نسبت شرک به خداوند و عمل قبیح زنا و شراب داده شده است:  

موید مخالفت حدیث مذکور با قرآن کریم روایتی است که از امام رضا ع دراین زمینه رسیده است:  

ج – روایاتی که نسبت ظلم به خداوند می‌دهد:  

1-روایاتی که وائده و مووده را اهل جهنم می داند:  

مضمون این روایت مخالف ایه شریفه: ( وَإِذَا الْمَوْؤُودَةُ سُئِلَتْ * بِأَیِّ ذَنبٍ قُتِلَتْ ).می باشد.  

روایت فوق مخالف ایات قرآنی نظیر: ( وَمَا کُنَّا مُعَذِّبِینَ حَتَّى نَبْعَثَ رَسُولاً ) (274)، وقال تعالى: ( وَلَوْ أَنَّا أَهْلَکْنَاهُم بِعَذَابٍ مِّن قَبْلِهِ لَقَالُوا رَبَّنَا لَوْلا أَرْسَلْتَ إِلَیْنَا رَسُولاً فَنَتَّبِعَ آیَاتِکَ مِن قَبْلِ أَن نَّذِلَّ وَنَخْزَى )، وقال تعالى: ( أَن تَقُولُواْ مَا جَاءنَا مِن بَشِیرٍ وَلاَ نَذِیرٍ فَقَدْ جَاءکُم بَشِیرٌ وَنَذِیرٌ ) می باشد.  

این نوع روایات مخالف با ایات  متعدد قرآنی نظیر: ولا تَزِر وازِرَة وِزْر أُخرى و نیز موازین دیگر عقلی است.

3-   روایاتی که مفادشان امکان مشاهده حسی خداوند می باشد:  

امام رضا ع در برابر ادعای مذکور که متضمن وجود اخبار ور وایاتی مبنی بر مشاهده حسی خداوند توسط پیامبر ص بود فرمود این نوع روایات مخالف قرآن بوده از اینرو مقبول نمی باشد:  

هر چند مباحث و مصادیق مرتبط با معیاریت عرضه حدیث بر قرآن بیش از موارد یاد شده است اما بدلیل اجتناب از تطویل بهمین مقدار بسنده می کنیم.   

مسلمانان برحجیت سنت پیامر ص اجماع داشته و معتقدند: قول و فعل و تقریر ان حضرت بر همه مسلمانان حجت است. اعلام فریقین مدعی اند که لزوم عرضه حدیث بر سنت امری اجماعی است چنانکه ابن ادریس در سرائر می گوید: ( أمّا إجماع الأُمّة، فإنّهم مُطبِقون على أنّ کلّ ما خالَف القرآن والسُنّة فهو باطِل )<ref>السرائر ج 2ص 684</ref>  

علامه طباطبائی نیز می گوید: ( وبالجملة، لا مُوجِب لطَرحِ روایة أو روایات، إلاّ إذا خالَفتْ الکتاب والسُنّة القَطعیّة أو لاحت منها لوائح الکذب والجعل، کما لا حجیة إلا للکتاب والسنة القطعیة، فی أصول المعارف الدینیة الإلهیة)<ref>المیزان ج 1ص 293</ref>  

اما در اینکه ایا سنت، شامل قول و فعل و تقریر اهل بیت ع نیز می شود یا خیر؟ بین الفریقین اختلاف است. امامیه معتقدند که سنت النبی ص شامل سنت اهل بیت هم نیز می‌گردد اما اهل سنت انرا منحصر به سنه النبی ص دانسته بهمین دلیل در کتب روائی شان از روایات اهل بیت – جز در موارد نادر- اثری دیده نمی‌شود.لازم به ذکر است که بسیاری از متقدمین اهل سنت قول و سیره صحابه را هم در ردیف سنت النبی دانسته و به حجیت ان قائلند.  

امامیه در اثبا ت ادعایشان به حجیت سنت اهل بیت ع به ایات – نظیر ایه تطهیر و اطاعت – و روایاتی تمسک کرده اند نظیر:  

در اینجا برخی از روایاتی را که دلالت بر اثبات معیار دوم – لزوم عرضه حدیث بر سنت و عدم مخالفت حدیث با ان می کند بیان می کنیم:  

1-عن عبدالله ابن أبی یَعفور،... قال: ( سألت أبا عبدالله ( علیه السلام ) عن اختلاف الحدیث، یَرویه مَن نَثِق به، ومنهم مَن لا نَثِق به ؟ قال: إذا وردَ علیکم حَدیث فوَجدتُم له شاهِداً من کتاب الله، أو من قول رسول الله ( صلّى الله علیه وآله )، وإلاّ فالّذی جاءَکم به أولَى به )<ref>الکافی ج 1ص 69</ref>

====تطبیق معیار عرضه حدیث بر سنت متواتره در کتب روائی فریقین <ref>این قسمت از رساله مبانی نقد متن الحدیث ص 110 با تصرفاتی نقل شده است -</ref>====   

1- روایاتی که بر نحوست برخی از ایام و اشیاء دلالت می کند: <ref>مطالب این قسمت با اضافات و تغییراتی  ازرساله مبانی نقد متن الحدیث  ص111-113 گرفته شده است .</ref> -  

در کتب روائی فریقین روایات زیادی است که مفادشان نحوست برخی از ایام و اشیاء است  

قال النبی صلى الله علیه وسلم: یوم الأربعاء یوم نحس مستمر- <ref>المعجم الاوسط ج اص 243</ref>  

اولا این روایات معارض با اخبار فراوانی است که در کتب فریقین در نفی تطیر وارد شده است نظیر روایتی که تَرمذی از رسول الله ( صلّى الله علیه وآله ) نقل می کند که فرمود: الطِیَرَة من الشرک وما منّا، ولکنّ الله یُذهبه بالتوکّل )<ref>سنن الترمذی ج 3ص 84</ref>

در روایتی از امام هادی ع نقل شده که ان حضرت در پاسخ کسی که از او نسبت به سفر در روز چهارشنبه سئوال نمود مرقوم فرمود:

و احادیث فراوان دیگری که با مفاد روایات نحوست ایام منافات دارد.  

ثانیا روایاتی که بر نحوست بعضی از ایام دلالت می کند  با سیره قطعی پیامبر ص و اهل بیت ع منافات دارد چنانکه امام علی ع در برابر سخن یکی از منجمان که زمان نبرد با خوارج را شوم مى‌دانست فرمود:  

ابن حجر نیز انگاه که از او در باره روایتی از ابن عباس مبنی بر نحوست ایام سئوال شد پاسخ داد:  

سئوالی که دراینجا مطرح می‌گردد برخی تعابیری است که در قرآن کریم بعنوان نحوست ایام ذکر شده است نظیر ایام نحسات و یوم نحس مستمر  

علامه طباطبائی درتفسیر المیزان ذیل ایه: إنا أرسلنا علیهم ریحا صرصرا فی یوم نحس مستمر - القمر: -19، و ایه   ( 16 ) سورة سَجدة - فأرسلنا علیهم ریحا صرصرا فی أیام نحسات - می‌نویسد:  

ایشان در پایان این بحث می‌نویسد:

نتیجه انکه ایشان نحس ایام را در قرآن کریم ذاتی ندانسته بلکه انرا مربوط به حوادثی می داند که در روزهای خاص واقع شده است.

3-روایاتی که در نجاست اهن وارد شده است:  

عن أبی عبدالله ( علیه السلام ) فی الرجل إذا قص أظفاره بالحدید، أو جز شعره، أو حلق قفاه، فإن علیه أن یمسحه بالماء قبل أن یصلى، سئل: فإن صلى ولم یمسح من ذلک بالماء ؟ قال یعید الصلاة لأن الحدید نجس. وقال لأن الحدید لباس أهل النار، والذهب لباس أهل الجنة. <ref>وسائل الشیعه ج 1ص 288</ref>

شیخ طوسی در علت رد این روایت می‌فرماید: ( لأنّه خبر شاذّ مُخالِف للأخبار الکثیرة، وما یجری هذا المَجرى لا یُعمل علیه على ما بیناه).<ref>الاستبصار ج 1ص 96</ref>  

==معیار سوم: عدم مخالفت حدیث با حکم قطعی عقل==  

اولا مراد از حکم عقل، حکم قطعی عقل است که مشترک بین همه انسانهاست بنابر این احکام ظنی خارج از محل نزاع می باشد.  

ثانیا عدم مخالفت حدیث با حکم عقل امری است که همه فرق مسلمانان بدان قائل هستند بجهت انکه عقل شریعتی است که از نهاد انسانیت شکل گرفته است و شرع دینی است که از ناحیه وحی که وراء عقل انسانی است پدیدار شده است بنابراین بازگشت هر دوبه امر واحدی است و تنافی بین ایندو نخواهد بود.     

ثالثا عقل یکی از ابزار برجسته شناخت دین بوده و قرآن دربسیاری از ایات از مسلمانان می‌خواهد که درایاتش تدبر و تعقل نمایند بدیهی است چنین اهتمامی از جانب شریعت نسبت به عقل نشانه اعتبار و اعتماد به احکام قطعی عقل خواهد بود بنابر این احکام و اموزه های شریعت هیچگاه مخالف عقل نبوده و احکام عقلی نیز هیچگاه درجهت مباینت با شرع نخواهد بود.  

شیخ مفید در تصحیح اعتقادات الامامیه می‌فرماید:

خطیب قزوینی از اعلام اهل سنت در این زمینه می‌فرماید:  

ایه الله سبحانی درزمینه معیار بودن عقل   می‌نویسد:  

....فمنطق العقل القطعی یعد مقیاساً لتمییز الحقّ عن الباطل، ولتصحیح ما یعزى إلى منطق الوحی وما لا یعزى إلیه وعلى ضوء ذلک فالروایات الصریحة فی إثبات الجهة للّه تبارک وتعالى، وفی إثبات الجبر وسلب الحریة والاختیار عن الإنسان فیما یناط به الإیمان والکفر کلّها تخالف العقل الحصیف الذی به عُرف اللّه سبحانه وأنبیاؤه ورسله. فالإنسان المسیّر غیر مسؤول عن عمله وتصرفاته فی قضاء العقل، مع أنّه مسؤول فی کتاب اللّه تبارک وتعالى فلا یجتمعان.- انتهی – <ref>الحدیث النبوی بین الروایه و الدرایه ص 63</ref>

====تطبیق معیار سوم – عدم مخالفت حدیث با حکم قطعی عقل – در منابع روائی فریقین====   

در کتب روائی فریقین روایاتی وجود دارد که با حکم قطعی عقل منافات داشته که در اینجا برخی از انها را بیان می کنیم

1-روایاتی که دلالت بر رویت حسی انسانها نسبت به خداوند در قیامت دارد:  

1-2 –روایاتی که دلالت بر اثبات وجه برای خداوند دارد:  

2-روایاتی که مفادش اثبات قدرت الهی بر امر محال می باشد:  

در برخی از کتب حدیثی امامیه روایاتی وجود دارد که با حکم قطعی عقل منافات داشته از اینرو دانشمندان شیعه انرا مردود می‌دانند. در اینجا برخی از انها را بیان می کنیم – <ref>مطالب این قسمت - با تغییراتی مختصر  - از رساله مبانی نقد متن الحدیث :ص 141 گرفته شده است  -

-در کتاب کافی از هشام بن حکم نقل شده است که فردی – عبدالله دیصانی - از او پرسید:   ألکَ رَبّ ؟ فقُلتُ: بلى، قال: أقادرٌ هو ؟ قُلتُ: نعم، قادِر قاهِر، قال: یَقدر أنْ یُدخِل الدنیا کُلّها البَیضَة، لا تَکبر البَیضة ولا تَصغر الدُنیا ؟ قال هشام: النَظْرَة، فقال له: قد أنْظَرتُک حولاً، ثُمَّ خرجَ عنه.

هشام می گوید  بعد از عدم توانائی خویش در پاسخ مناسب به سئوال مذکور خدمت امام صادق ع رسیده و از او پاسخ سئوال را خواستم. امام ع فرمود:  

سید مرتضی ره حدیث مذکور را جعلی دانسته و می‌فرماید: ( وهذا الخبر المذکور بظاهره، یَقتَضی تجویز المُحال المَعلوم بالضَرورات فَساده، وإنْ رواه الکُلینی ( رحمه الله ) فی کتاب التوحید. فکم رَوى هذا الرجلُ، وغیره من أصحابنا ( رحمهم الله تعالى ) فی کُتبِهم ما له ظواهِر مُستحیلَة أو باطِلة والأغلَب الأرجَح أنْ یکون هذا خبراً مَوضوعاً مَدسوساً )<ref>رسائل الشریف المرتضى ، ج 1 / ص 410</ref> .  

عن زید بن ثابت، قال: ( سمعتُ رسول الله یقول: لو أنّ الله عَذّبَ أهل سماواته وأهل أرضه، لعذَّبهم وهو غیر ظالِم لَهم، ولو رَحمهم لکانت رحمته خیراً لهم من أعمالهم... )<ref>سنن ابن ماجه ج 1ص 30</ref>

ایه الله جعفر سبحانی حدیث مذکور را مخالف عقل و فطرت سلیم دانسته و می‌نویسد:

ایشان در تبیین نکته مذکور می‌نویسد:

إذ انّ هنا کلاماً مع غض النظر عن مسألة التحسین والتقبیح وهل هما عقلیان أو شرعیان وهو: إنّ الوجدان خیر شاهد على قبح تعذیب البریء من أی فاعل صدر، سواء کان الفاعل هو الواجب أو الممکن، فلو لم یتمکن العقل من درک هذا المقدار من التحسین والتقبیح فلا یصحّ له القضاء فی أیّ أمر یمتّ إلیه بصلة.

ایشان مفاد حدیث مذکور را مخالف موازین قرآنی دانسته و می‌نویسد:

-در کتاب صحیح البُخاری از أبی هُریرة نقل شده است که پیامبرص فرمود:  

مولف رساله مبانی نقد المتن در ذیل این حدیث می‌نویسد:

نتیجه انکه روایات مذکور بدلیل مخالفت با حکم قطعی عقل مورد پذیرش نمی باشد.

==معیار چهارم نقد المتن: عدم مخالفت با احکام قطعی علوم تجربی==  

هر چند اغلب مسائل علوم تجربی مبتنی بر اراء و نظریات اندیشمندانی است که در در معرض تحول و تغییر قرار دارند اما برخی از مسائل این نوع علوم از قطعیت برخوردار بوده و بین همه انسانها مورد اتفاق می باشد از این رو مخالفت نمودن با انها ممکن نیست نظیر قانون تحول در پدیده های مادی و نظائر ان   

بر این اساس احادیثی که با قوانین قطعی علمی و طبیعی مخالف باشند مورد قبول شریعت نمی باشد.  

===تظبیق معیار چهارم درکتب روائی فریقین===  

مولف رساله مبانی نقد متن الحدیث بعد از ذکر این روایت می‌نویسد:  

در روایتی دیگر از امام صادق ع در زمینه علت پیدایش زلزله نقل شده است که فرمود:  

إن الحوت الذی یحمل الأرض أسر فی نفسه أنه إنما یحمل الأرض بقوته فأرسل الله تعالى إلیه حوبا أصغر من شبر وأکبر من فتر ( 5 ) فدخلت فی خیاشیمه فصعق، فمکث بذلک أربعین یوما ثم إن الله عز وجل رؤوف به ورحمه وخرج فإذا أراد الله عز وجل بأرض زلزلة بعث ذلک الحوت إلى ذلک الحوت فإذا رآه اضطرب فتزلزلت الأرض. <ref>الکافی ج 8ص 255</ref>

علامه کاشف الغطاء بعد از ذکر این احادیث می‌نویسد:  

2-سخن گفتن گاو و گرگ به لغت و زبان انسان:  

د ر مسند احمد از ابی هریره نقل شده است که روزی پیامبر ص بعد از اقامه نماز در برابر نماز گزاران ایستاد و فرمود:  

سید شرف الدین در نقد روایات مذکور و مخالفت انها با قوانین علمی می‌نویسد:  

...وها هو- ابو هریره - الآن یحدث بأن بقرة وذئبا یتکلمان بلسان عربی مبین فیفصحان عن عقل وعلم وحکمة، الامر الذی لم یقع أصلا، ولا هو واقع قطعا، ولن یقع ابدا، وسنة الله فی خلقه نحیل وقوعه إلا فی مقام التحدی والتعجیز حیث یکون آیة للنبوة، وبرهانا على الاتصال بالله عز سلطانه، ومقام الرجل حیث ساق بقرته إلى حقل فرکبها فی الطریق لم یکن مقام تحدی واعجاز لتصدر فیه الآیات وخوارق العادات. وکذلک مقام راعی الغنم حین عدا الذئب علیه فلا سبیل إلى القول بامکان صحة هذا الحدیث عقلا فان المعجزات وخوارق العادات لا تقع عبثا باجماع العقلاء - <ref>ابوهریره ص 116</ref>

در برخی از کتب روائی اهل سنت روایاتی ذکر شده است که بیانگر تردید پیامبر ص در رسالتش بوده و یقین ان حضرت به رسالتش را مستند به عالم مسیحی – ورقه بن نوفل – می کند:  

فقال: أقرأ باسم ربک الذی خلق خلق الانسان من علق اقرأ وربک الأکرم فرجع بها رسول الله صلى الله علیه وسلم یرجف فؤاده فدخل على خدیجة بنت خویلد فقال زملونی زملونی فزملوه حتى ذهب عنه الروع فقال لخدیجة وأخبرها الخبر لقد خشیت على نفسی فقالت خدیجة کلا والله ما یخزیک الله أبدا انک لتصل الرحم وتحمل الکل وتکسب المعدوم وتقری الضیف وتعین على نوائب الحق فانطلقت به خدیجة حتى أتت به ورقة بن نوفل بن أسد بن عبدالعزى ابن عم خدیجة وکان امرأ قد تنصر فی الجاهلیة وکان یکتب الکتاب العبرانی فیکتب من الإنجیل بالعبرانیة ما شاء الله أن یکتب وکان شیخا کبیرا قد عمى فقالت له خدیجة یا ابن عم اسمع من ابن أخیک فقال له ورقة یا ابن أخی ماذا ترى فأخبره رسول الله صلى الله علیه وسلم ما رأى فقال له ورقة هذا الناموس الذی نزل الله على موسى یا لیتنی فیها جذعا لیتنی أکون حیا إذ یخرجک قومک فقال رسول الله صلى الله علیه وآله أو مخرجی هم قال نعم لم یأت رجل قط بمثل ما جئت به الا عودی وان یدرکنی یومک أنصرک نصرا مؤزرا ثم لم ینشب ورقة أن توفى وفتر الوحی <ref>صحیح البخاری ج 1ص 4

در روایتی دیگر از عروه درزمینه حالات پیامبر ص بعد از نزول وحی نقل شده است:  

ان رسول الله صلى الله علیه وسلم قال یا خدیجة إنی أرى ضوءا وأسمع صوتا لقد خشیت أن أکون کاهنا فقالت: إن الله لا یفعل بک ذلک یا بن عبدالله إنک تصدق الحدیث وتؤدی الأمانة وتصل الرحم – انتهی – <ref>الطبقات الکبری لابن سعد ج 1ص  195  -  ایضا ورد ت نظیر هذه  الروایات  فی قصه بدء الوحی من تاریخ الطبری ج 2ص 50</ref>  

نظیر این روایات در تاریخ طبری و... نیز نقل شده است. <ref>تاریخ الطبری ج 2ص 50</ref>  

باید گفت ضعف مدلول روایات مذکور بخوبی روشن است از انجا که مشتمل بر اموری است که با عصمت پیامبر ص منافات دارد بخصوص انکه ایمان و یقین پیامبر ص به رسالتش رامستند به عالم مسیحی می کند.

2- روایاتی که بیانگر تحریف لفظی در قرآن می باشد:  

گرچه از منظر فریقین و اجماع مسلمین قرآن کریم مصون از تحریف لفظی بوده و قرآن موجود همان قرآنی است که بر پیامبر ص نازل شده است اما در کتب روائی اهل سنت و امامیه روایاتی وجود دارد که بیانگر وجود تحریف لفظی در قرآن است هر چند عالمان فریقین همگی از این روایات در مقام عمل اعراض نموده‌اند.

2-روایات تحریف قرآن در کتب امامیه  

-عن جابر الجعفی قال: کنت لیلة من بعض اللیالی عند أبی جعفر علیه السلام فقرأت هذه الآیة " یا أیها الذین آمنوا إذا نودی للصلاة من یوم الجمعة فاسعوا إلى ذکر الله " ( 1 ) قال: فقال علیه السلام: مه یا جابر کیف قرأت ؟ ! قال: قلت: " یا أیها الذین آمنوا إذا نودی للصلاة من یوم الجمعة فاسعوا إلى ذکر الله " قال: هذا تحریف یا جابر، قال: قلت: فکیف أقرء - جعلنی الله فداک - ؟ قال: فقال: " یا أیها الذین آمنوا إذا نودی للصلاة من یوم الجمعة فامضوا إلى ذکر الله " هکذا نزلت یا جابر لو کان سعیا " لکان عدوا " لما کرهه رسول الله صلى الله علیه وآله لقد کان یکره أن یعدو الرجل إلى الصلاة،- <ref>الاختصاص الشیخ المفید  ص 128</ref>   

-عن أبی بصیر، عن أبی عبدالله علیه السلام فی قول الله عز وجل: " ومن یطع الله ورسوله ( فی ولایة علی [ وولایة ] الأئمة من بعده ) فقد فاز فوزا عظیما " هکذا نزلت. <ref>اصول کافی ج 1ص 414</ref>            

این روایات نیز که بیانگر تحریف قرآن است بر اساس مبانی قطعی مذهب امامیه مردود می باشد چون از منظر امامیه قرآن موجود همان قرآنی است که در عصر ائمه علیهم السلام تلاوت می شد.  

ج – احادیثی که ضد اصول قطعی بعضی از مذاهب اسلامی است:  

نظیر روایاتی که دربرخی کتب روائی امامیه ذکر شده است مبنی بر اینکه امامان بعد از پیامبر ص سیزده نفر می باشد:

چنانکه در اصول کافی نقل شده است:   عن أبی الجاورد، عن أبی جعفر علیه السلام قال: قال رسول الله صلى الله علیه وآله:

محقق تستری در بعد از ذکر این حدیث می‌فرماید: الخبر کما تری مشتمل علی کون اثنی عشر اماما من ولد النبی ص فیصیرون مع امیر المومنین ع ثلاثه عشر <ref>الاخبار الدخیله ج 1 ص 2-3</ref>  

علامه تستری در الاخبار الدخیله بعد از ذکر این حدیث می‌فرماید:  

وهو ایضا کما تری مشتمل علی کون اثنی عشرمن ولد فاطمه ع فیصیرون مع امیر المومنین ع ایضا ثلاثه عشر <ref>الاخبار الدخیله ج 1ص 3</ref>

شکی نیست که این نوع روایات بدلیل مخالفت قطعی با اعتقادات امامیه مردود است.  

==معیارششم: عدم مخالفت حدیث با حوادث قطعی تاریخی ==

این معیار نیز از مشترکات بین امامیه و اهل سنت است لکن نکته اساسی ان است که در تطبیق روایت بر تاریخ لازم است قطعی بودن و تواتر ان اثبات گردد تنها در این صورت است که می توان احادیث مخالف با تاریخ را مردود دانست. <ref>این قسمت از رساله مبانی نقد متن الحدیث ص 121 گرفته شده است  با تغییرات مختصر -</ref>

ایشان با استناد به منابع مختلف تاریخی می‌نویسد:  

فقد ورد فی کیفیّة وفاته ( سَعد بن مُعاذ الأنصاری، سیّد الأوس... شَهدَ بدراً باتّفاق، ورُمِیَ بسهمٍ یوم الخندق، فعاش بعد ذلک شهراً، حتّى حکم فی بنی قُریضَة، وأُجیبت دعوته فی ذلک، ثُمّ انتقضَ جُرحه، فمات... وذلک سنة خمس )<ref>مبانی نقد متن الحدیث ص 123</ref>

ب – ایه ( وَأَنذِرْ عَشِیرَتَکَ الأَقْرَبِینَ ) و خطاب پیامبر ص به همسران خویش در سال سوم هجری  

در تفسیر الدرالمنثور امده است که بعد از نزول ایه مذکور پیامبر ص بستگان خویش از جمله همسرانش را جمع نمود و برخی از پیام های الهی را به انها متذکر شد در حالی که بر اساس حقائق قطعی تاریخی ایه مذکور در اوائل بعثت نازل گردیده و هنوزبرخی از همسرانی که در این نقل تاریخی برای پیامبر ص ذکر شده متولد نشده بودند:  

مولف رساله مبانی نقد متن الحدیث دراین زمینه می‌نویسد:

ذلک الوقت، فی حین أنّ الرسول ( صلّى الله علیه وآله ) تزوَّج أُمَّ سَلَمَه وحفصة فی المدینة، بعد الهجرة

==معیار هفتم: افراط و مبالغه در وعده و وعید بر اعمال صغیر و بالعکس –== <ref>مباحث این قسمت – با تغییرات مختصر- از رساله مبانی نقد متن الحدیث نقل شده است ص173</ref>  

معیار مذکور نیز از معیارهای مشترک بین الفریقین بوده و مفادش ان است که روایاتی که مفادشان مشتمل بر وعد و وعیدهای افراطی در انجام برخی اعمال می باشد مقبول نمی باشد.در اینجا   بعنوان نمونه برخی از این روایات را نقل می کنیم:  

===بررسی روایات مذکور:===  

شکی نیست که مفاد روایات مذکور با معارف قطعی قرآن منافات دارد بعلاوه انکه منشا ورود چنین روایاتی در کتب حدیثی قاعده تسامح در ادله سنن است که بر اساس اخبار من بلغ استنباط شده است که ما در مقاله‌ای مستقل به نقد و بررسی ان پرداخته و ضعف انرا اثبات نموده ایم.

در برخی روایات اموری به انبیاء الهی نسبت داده شده است که سبب وهن انان  و مکتب شان می باشد شکی نیست که چنین روایاتی مقبول نمی باشد بعنوان نمونه برخی از انها را بیان می کنیم:  

الف - نسبت دادن امور قبیح به پیامبر ص:  

1- مسحور شدن   پیامبر ص:  

عن عائشة رضی الله عنها قالت کان رسول الله صلى الله علیه وسلم سحر حتى کان یرى أنه یأتی النساء ولا یأتیهن قال سفیان وهذا أشد ما یکون من السحر إذا کان کذا فقال یا عائشة أعلمت ان الله قد أفتانی فیما استفتیته فیه اتانی رجلان فقعد أحدهما عند رأسی والآخر عند رجلی فقال الذی عند رأسی للآخر ما بال الرجل قال مطبوب قال ومن طبه قال لبید بن أعصم رجل من بنی زریق حلیف لیهود کان منافقا قال وفیم قال فی مشط ومشاقة قال وأین قال فی جف طلعة ذکر تحت رعوفة فی بئر ذروان قالت فأتى النبی صلى الله وسلم البئر حتى استخرجه فقال هذه البئر التی أریتها وکأن ماءها نقاعة الحناء وکأن نخلها رؤس الشیاطین قال فاستخرج قالت فقلت أفلا ای تنشرت فقال اما والله فقد شفانی واکره ان أثیر على أحد من الناس شرا- <ref>صحیح البخاری ج 7ص 29-</ref>

4-بکار گرفنن الفاظ زشت و اهانت امیز به دیگران:  

عن سالم مولى النصریین قال سمعت أبا هریرة یقول: سمعت رسول الله صلى الله علیه وسلم یقول اللهم إنما محمد بشر یغضب کما یغضب البشر وانى قد اتخذت عندک عهدا لن تخلفنیه فأیما مؤمن آذیته أو سببته أو جلدته فاجعلها له کفارة وقربة تقربه بها إلیک یوم القیامة <ref>صحیح مسلم ج 8ص 26</ref>

2-نسبت دادن امر غیر طبیعی و مستبعد به سلیمان ع

روى البُخاری بسَنَده عن أبی هُریرة، عن رسول الله ( صلّى الله علیه وآله وسلم ) أنّه قال: ( إِنَّ مُوسَى کَانَ رَجُلاً حَیِیًّاً سِتِّیراً، لا یُرَى مِنْ جِلْدِهِ شَیْءٌ اسْتِحْیَاءً مِنْهُ، فَآذَاهُ مَنْ آذَاهُ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ، فَقَالُوا: مَا یَسْتَتِرُ هَذَا التَّسَتُّرَ إِلاَّ مِنْ عَیْبٍ بِجِلْدِهِ، إِمَّا بَرَصٌ وَإِمَّا أُدْرَةٌ وَإِمَّا آفَةٌ وَإِنَّ اللَّهَ أَرَادَ أَنْ یُبَرِّئَهُ مِمَّا قَالُوا لِمُوسَى، فَخَلا یَوْمًا وَحْدَهُ، فَوَضَعَ ثِیَابَهُ عَلَى الْحَجَرِ ثُمَّ اغْتَسَلَ، فَلَمَّا فَرَغَ أَقْبَلَ إِلَى ثِیَابِهِ لِیَأْخُذَهَا وَإِنَّ الْحَجَرَ عَدَا بِثَوْبِهِ، فَأَخَذَ مُوسَى عَصَاهُ وَطَلَبَ الْحَجَرَ فَجَعَلَ یَقُولُ: ثَوْبِی حَجَرُ، ثَوْبِی حَجَرُ، حَتَّى انْتَهَى إِلَى مَلَئٍ مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ، فَرَأَوْهُ عُرْیَانًا أَحْسَنَ مَا خَلَقَ اللَّهُ، وَأَبْرَأَهُ مِمَّا یَقُولُونَ.

وبالإجمال، فإنَّ هذه الروایة تتضمّن أُموراً مُستهجَنة وقبیحة عقلاً، نَربَأ بأصحابها من أنْ یُسوِّدوا صفحات کُتبِهم بمِثل هذه الروایات <ref>رساله مبانی نقد متن الحدیث ص 143</ref>

معیار نهم:   بکار گیری الفاظ رکیک و دور از شان اولیای الهی و عدم ان  

یکی دیگر از معیارهای متنی مشترک بین الفریقین بکارگیری الفاظ زشت و عدم ان در روایات می باشد بر این اساس   روایاتی که مشتمل بر چنین کلمات و مضامین زشتی می‌باشند قطعا از احادیث موضوعه خواهد بود.

رکاکه لفظ الحدیث مما لایشبه بکلام الانبیاء و بعد المعنی و کونه لایقوله رسول الله ص اما لسخفه و تفاهته او دلالته علی امر لیس من عاده الرسول ص الامربه او النهی عنه او لان الحس و التجربه الانسانیه تدل علی بطلانه - انتهی - <ref>مقائیس نقد متون السنه ص 200</ref>  

دراینجا برخی از روایات را بیان می کنیم که بر اساس معیار ذکر شده باید انرا در زمره احادیث موضوعه دانست:  

در روایت مذکور فساد و فحشاء امری مباح و ممدوح تلقی شده است.  

بهمین جا بحث معیارهای مشترک متنی بین الفریقین را به پایان برده و تحقیق پیرامون معیارهای متنی مختص به امامیه و اهل سنت را به فرصتی دیگر وا می گذاریم. و السلام

اختلاف الحدیث

تصحیح اعتقادات الامامیه

صحیح مسلم  

میزان الاعتدال - ذهبی -