مراقبه: تفاوت میان نسخه‌ها

'''مراقبه''' یکی از مهم ترین مراحل در تهذیب و محاسبه آن در حوزه دین، عرفان و اخلاق اسلامی است.

==مراقبه از نظر لغوی و اصطلاحی ==

مراقبه در مفهوم عام، واژه ای عربی است که از ماده رقبه به معنای گردن و ورود گرفته شده ‌است. زیرا که انسان هنگام نظارت بر چیزی و مواضبت از آن؛ در حالی که گردن خود را می کشد، اوضاع و احوال آن چیز را زیر نظر می‌گیرد.پس به طور کلی می‌توان گفت که کلمه مراقبه به معنای نظارت و مواظبت و تحقیق و زیر نظر گرفتن چیزی اطلاق شده ‌است. و اما مراقبه در لغت از واژه‌ی «رَقَبَ» گرفته شده و به معنای حفظ کردن است. <ref>ابن منظور، لسان العرب، ج۱، ص۴۲۵.</ref>   

مراقبه در اصطلاح عبارت است از متوجه و ملتفت خود بودن در جمیع احوال، تا از آنچه بدان عازم شده و عهد کرده تخلف نکند.» <ref>بحرالعلوم سید مهدی، رساله سیر و سلوک (تحفة الملوک)، ص۱۵۰.‏</ref> همچنین مراقبه به معنای در نظر گرفتن مراقِب، و توجه دادن فکر به سوی او می‌باشد و هر کسی از انجام کاری به سبب رعایت دیگری دوری جوید، گفته می‏‌شود: فلانی را مراقبت کرد. <ref>عارف سید محمد صادق، راه روشن(ترجمه المحجة البیضاء)، فیض کاشانی، ج۸، ص۱۹۳.</ref>

مُراقبه اصطلاحی در عرفان اسلامی و مربوط به  حوزه  دین و اخلاق بوده و دارای قدمتی طولانی است و به معنای مواظبت بر تمامی اعمال، گفتار و اندیشه‌ها برای سرپیچی نکردن از دستورهای الهی است. مراقبه، مرحله دوم از مراحل سه‌گانه سلوک (مشارطه، مراقبه و محاسبه) است.در متون اخلاق اسلامی، پیشینه‌ مراقبه به «مرابطه» باز می‌گردد که عبارت است از نگهبانی و مواظبت عقل از نفس. <ref>بحرالعلوم سیدمهدی، رساله سیر و سلوک (تحفة الملوک)، ص۱۵۰.‏</ref> علمای اخلاق با استناد به برخی از آیات و روایات، مراقبه را از ضروریات سلوک می‌دانند. علاوه بر این، کلمه مراقبه متعلق به ادبیات عرفانی اسلامی است،  اما در چند دهه اخیر، برخی از علاقه‌مندان به ادیان شرقی، برای اصطلاحاتی همچون مدیتیشن (Meditation) ،چن و یا ذن (Zen)، به غلط از اصطلاح تخصصی مراقبه استفاده می‌کنند. <ref>ر.ک. مجله معرفت ادیان، مقاله بررسي تطبيقي مفهوم و حقيقت «مراقبه» در عرفان اسلامي و عرفان بودايي».</ref>  

مراقبه،یعنی مواظبت بر انجام اعمال به طوری که بر خلاف دستورهای الهی نباشد. در مراقبه بنده به این نکته توجه می کند که خداوند بر ظاهر و باطن اعمال وی و آن چه در قلبش می‌گذرد، آگاه است.<ref>نراقی ملااحمد، جامع السعادات، بی‌تا، ج۳، ص۹۶

قرآن می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‌‏اید از (مخالفت) خدا بپرهیزید و هر کسی باید بنگرد تا برای فردایش چه چیزی از پیش فرستاده و از خدا بپرهیزید که خداوند از آنچه انجام می‏‌دهید آگاه است!» <ref>سوره حشر، آیه۱۸.</ref>     

یکی از مفسرین در تفسیر آیه مذکور آورده است: این آیه مؤمنین را وادار می‏‌کند که به یاد خدای سبحان باشند و او را فراموش نکنند و مراقب اعمال خود باشند که چه می‏ کنند، صالح آن‌ها کدام و ناصالحش کدام است و صالح را هم خالص برای رضای خدا به جای آورند و این مراقبت را استمرار دهند و همواره از نفس خود حساب بکشند و هر عمل نیکی که در کرده‌‏های خود یافتند خدا را شکر کنند و هر عمل زشتی را دیدند خود را توبیخ نموده نفس را مورد مؤاخذه قرار دهند و از خدای تعالی طلب مغفرت کنند. <ref> طباطبایی سید محمد حسین، تفسیرالمیزان، ج‌۱۹، ص۳۷۳-۳۷۴.</ref> خدای متعال که خود دیده‌بان و مراقب انسان و رفتار اوست. <ref>سوره نساء، آیه۱</ref>. انسان را توبیخ می‌کند که مگر نمی‏‌داند که خدا می‏‌بیند! <ref>سوره علق، آیه۱۴.</ref>     

از رسول خدا صلوات الله علیه نقل شده است که فرمود:احسان آن است که خدا را چنان بپرستی که گویی او را می‌‏بینی و اگر نتوانی او را ببینی بدان که او تو را می بیند. <ref> مجلسی محمدباقر،بحار الأنوار، ج۶۷، ص۱۹۶.</ref>     

مولای متقیان علیه السلام افرادی را که نسبت به مراقبه توجهی نمی‌کردند، سرزنش می‌نمودند.<ref>شیخ کلینی محمدبن یعقوب،الکافی، ج۸، ص۲۵۶.</ref>و باز از مولای متقیان علیه السلام نقل شده است که فرمود:خودت از نفس خودت مراقبت کن. <ref>تمیمی آمدی، عبدالواحد، غرر الحکم و درر الکلم، ص۲۳۵.</ref> حضرت همچنین می‌فرماید:خدا رحمت کند بنده‌ای که مراقبت الهی را به جای بیاورد.<ref> شیخ کلینی، الکافی،  ج۸، ص۱۷۲.</ref>     

علما در تعریف مراقبه نوشته اند: «مراقبه عبارت است از توجه و التفات به خود داشتن در تمام زمان‌ها و تمام احوال تا از آنچه به آن قصد و عهد کرده تخلف نکند.<ref>بحرالعلوم سید محمدمهدی؛ رساله سیر و سلوک (تحفة الملوک)، انتشارات علامه طباطبایى، چاپ چهارم،  سال ۱۴۱۸ ق، ص ۱۵۰.</ref> همچنین نوشته‌اند: «مراقبه یعنی کشیک نفس را کشیدن که مبادا اعضا و جوارح را به خلاف وا دارد و عمر عزیز را که هر آنی از آن بیش از تمام دنیا و هر آنچه در آن است، ضایع کند.<ref>بهاری شیخ محمد، آداب مراقبه، وبگاه حوزه</ref>

بنابراین،علمای اخلاق بر مراقبه تأکید فراوان داشته و با استناد به آیات و روایات، آن را از امور ضروری‌ سلوک می‌دانند. <ref>طهرانی سید محمد حسین حسینی، رساله لب اللباب، ۱۴۲۶ق، ص۱۱۳.</ref> <ref>فیض کاشانی ملامحسن، ترجمه المحجة البیضاء، ۱۳۷۹ش، ج۸، ص۱۹۱ و ۱۹۲.</ref>

1.انجام واجبات و ترک محرمات

2.انجام هر کاری که برای رضایت خداوند و پرهیز از امور لهو و لعب باشد

4.عالی‌ترین مرتبه مراقبه آن است که سالک خدا را ناظر اعمال خود ببیند و جمال الهی اش را مشاهده کند. <ref>طهرانی سیدمحمدحسین، رساله لب اللباب، ۱۴۲۶ق، ص۱۴۴ و ۱۴۵.</ref>