شهادت

شهادت، در لغت در معانى «حضور»، «ادراک حضور»، «مشاهده»، «شاهد»، «گواهى» و كشته شدن در راه خدا، و در اصطلاح به‌معنای گواهی دادن در باب شهادات و کشته شدن در راه خدا، در بحث جهاد کاربرد دارد که مراد از آن در این نوشته معنای اخیر بوده و با توجه به معنای لغوی آن، دو ركن اساسی در راه خدا و آگاهانه بودن از ویژگی‌های آن بوده و دو معنا دارد. معنای خاص که همان كشته شدن در معركه جنگ در راه خدا است و احكام خاصى در فقه از جمله عدم نياز شهيد به غسل و كفن، دارد و معنای عام که کشته شدن بيرون از معركه جنگ بوده و انسان در این حالت در مسير انجام وظيفه الهى نظیر: تحصیل علم و دانش، دفاع از ناموس، دفاع از مال در برابر مهاجمین، فرو بردن خشم، دوستی اهل‌بیت، ترک‌ گناه، صبر در برابر بلاها و حوادث و انتظار فرج از مصادیق آن است. این واژه در دوره متأخر، به دلیل مطرح شدن بحث جهاد با استعمارگران و دشمنان اسلام، در معنای کشته شدن در راه خدا، جان دوباره‌ای یافت و مسلمانان نوگرایی همچون حسن بناء مصری و سید قطب در آثار خود به این واژه پرداخته‌اند. به‌خصوص در عصر حاضر که گستره آن مواردی همچون شهدای مدافع حرم، محور مقاومت، امنیت و سلامت را شامل می‌شود.

مفهوم شناسی

شهادت در لغت

شهادت در لغت در معانى مختلف از جمله «حضور»، «ادراک حضور»، «مشاهده»، «شاهد»، «گواهى» و كشته شدن در راه خدا، کاربرد دارد.

شهادت در اصطلاح

شهادت در معنای اصطلاحی آن دو نوع کاربرد دارد: شهادت به‌معنای «گواهی دادن» که در فقه و حقوق در باب شهادات کاربرد دارد. و به معنای «کشته شدن در راه خدا»، که در بحث جهاد از آن بحث می‌شود و مراد از آن در این نوشته، معنای اخیر، كشته شدن در راه خدا مد‌نظر بوده و مشتقاتی نظیر «قُتِلَ‌» و كلمه‌هاى «شهداء»، «نحبه» و دلالت بعضى آيات در قرآن چنین معنایی قابل برداشت است و با توجه به معنای لغوی آن دو ركن دارد: يكي اين كه در راه خدا و هدف مقدسی داشته باشد و انسان بخواهد جان خود را فداي آن هدف نمايد و ديگر اينکه آگاهانه صورت گرفته باشد. این معنا از شهادت در فرهنگ اسلام دو معنى متفاوت دارد:

• معنای خاص: كشته شدن در معركه جنگ در راه خدا است كه احكام خاصى در فقه دارد، از جمله عدم نياز شهيد به غسل و كفن، بلكه با همان لباس خونين دفن می‌شود؛
• معنای عام: کشته شدن بيرون از معركه جنگ بوده و بعضى از آن احكام را ندارد. و انسان در این حالت در مسير انجام وظيفه الهى كشته می‌شود و يا می‌میرد و هر كس در حين انجام چنين وظيفه‌اى به هر صورت از دنيا برود، شهيد بوده و طبق روايات، در زمره شهداست. مانند:

1. تحصیل علم و دانش: از حضرت محمد (صلی‌الله علیه وآله وسلم) نقل شده که فرمودند:‏ «إِذَا جَاءَ اَلْمَوْتُ طَالِبَ اَلْعِلْمِ وَ هُوَ عَلَى هَذِهِ اَلْحَالِ مَاتَ شَهِيداً؛ كسى كه در طريق تحصيل علم از دنيا برود شهيد مرده است»
2. دفاع از ناموس: امام على (علیه‌السلام) مى‌فرمايد: « مَنْ مَاتَ مِنْكُمْ عَلَى فِرَاشِهِ وَ هُوَ عَلَى‏ مَعْرِفَةِ حقٍّ مِنْ رَبِّهِ وَ حَقِّ رَسُولِهِ وَ أهْلِ بَيْتِهِ مَاتَ شَهِيداً؛ هر كسى از شما در راه دفاع از ناموس خود كشته شود، در حالى‌كه حق پروردگار، رسول خدا و اهل‌بيت (عليهم السلام) را بشناسد، شهيد از دنيا رفته است».
3. دفاع از مال در برابر مهاجمین: از امام صادق (علیه‌السلام) مى‏‌خوانيم: «مَنْ قُتِلَ دُونَ مَالِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ؛ كسى كه براى دفاع از مال خود در برابر مهاجمين ايستادگى كند و كشته شود شهيد است»
4. فرو بردن خشم: از روايات مختلف استفاده مى‏‌شود كسى كه خشم خود را فرو برد، ثواب شهدا را دارد و در قيامت همنشين پیامبران و قلب او از نور ايمان پر مى‌‏شود
5. دوستی اهل‌بیت: در روایت می‌خوانیم: «مَنْ مَاتَ عَلَى حُبِّ آلِ مُحَمَّدٍ صلى الله عليه و آله مَاتَ شَهِيداً؛ كسى كه بر دوستى آل‏ پيامبر (صلى‌الله عليه و‌آله) از دنيا برود شهيد است».
6. ترک‌کننده گناه: امام على (عليه‌السلام) فرمودند: «مَا اَلْمُجَاهِدُ اَلشَّهِيدُ فِي سَبِيلِ اَللَّهِ بِأَعْظَمَ أَجْراً مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ لَكَادَ اَلْعَفِيفُ أَنْ يَكُونَ مَلَكاً مِنَ اَلْمَلاَئِكَةِ؛ مجاهدى كه در راه خدا شهيد مى‌‏شود، اجرش بيش از كسى نيست كه قادر بر گناه است، ولى مرتكب گناه نمى‏‌شود؛ نزديك است كه شخص عفيف، ملكى از ملائكه باشد».
7. صبر در برابر بلاها و حوادث: امام صادق (عليه‌السلام) مى‌فرمايند: «مَن ابْتَلى‏ مِنَ المُؤمِنينَ بِبَلاءٍ فَصَبَرَ عَلَيهِ كَأَنَّ لَهُ مَثلُ اجرِ الْفِ شَهِيدٍ؛ هر كس از مؤمنان به بلايى گرفتار شود و شكيبايى را از دست ندهد، پاداش هزار شهيد دارد».
8. منتظران واقعی: در روایات منتظر واقعی با عبارت «بِمَنْزِلَةِ مَنِ اُسْتُشْهِدَ مَعَ رَسُولِ اَللَّهِ صَلَّى اَللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ؛ همانند كسى است كه با پيامبر شهيد شود»، توصیف شده است.

همچنین مفهوم این واژه در دوره متأخر، به دلیل مطرح شدن بحث جهاد با استعمارگران و دشمنان اسلام، در معنای کشته شدن در راه خدا، جان دوباره‌ای یافت و مسلمانان نوگرایی همچون حسن بناء مصری و سید قطب در آثار خود به این واژه پرداخته‌اند.

آثار شهادت

در آیات قرآن آثار متعددی برای شهادت نقل شده است که عبارتند از:

آرامش‏

شهادت در راه خدا، سبب بهره‏‌مندى از آرامش و آسودگى خاطر در قيامت: وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ‏ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ‏...وَ يَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ ^{[آل عمران–169و 170]} ‎

اصلاح امور

شهادت در راه خدا، سبب اصلاح امور شهيدان از جانب خدا: فَإِذا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ...وَ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَلَنْ يُضِلَّ أَعْمالَهُمْ‏ سَيَهْدِيهِمْ وَ يُصْلِحُ بالَهُمْ ^{[محمّد–4 و 5]} ‎

امنیت‏

امنيّت كامل شهيدان، پس از شهادت و مرگ در راه خدا: وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتاً ... أَلَّا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ ^{[آل ‏عمران–169 و 170]} ‎

بازگشت به خدا

شهادت در راه خدا، سبب بازگشت انسان به سوى خدا: وَ لَئِنْ مُتُّمْ أَوْ قُتِلْتُمْ لَإِلَى اللَّهِ تُحْشَرُونَ ^{[آل‏ عمران–158]} ‎

برگزيدگى‏

شهادت در راه خدا، عامل برگزيدگى شهيدان و كشته ‏شدگان راه اسلام: ... وَ يَتَّخِذَ مِنْكُمْ شُهَداءَ ... ^{[آل‏ عمران–140]} ‎

تقرب‏

شهادت، موجب تقرب آدمى به درگاه خداوند: وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ ^{[آل عمران–169]} ‎ الَّذِينَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْفائِزُونَ ^{[توبه–20]} ‎

تكفير گناه‏

شهادت در راه خدا، موجب تكفير گناهان: ... فَالَّذِينَ هاجَرُوا وَ أُخْرِجُوا مِنْ دِيارِهِمْ وَ أُوذُوا فِي سَبِيلِي وَ قاتَلُوا وَ قُتِلُوا لَأُكَفِّرَنَّ عَنْهُمْ سَيِّئاتِهِمْ‏ .... ^{[آل عمران–195]} ‎

جاودانگى‏

شهادت در راه خدا، مايه رسيدن به حيات هميشگى و جاودانه در جوار خدا: وَ لا تَقُولُوا لِمَنْ يُقْتَلُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتٌ بَلْ‏ أَحْياءٌ وَ لكِنْ لا تَشْعُرُونَ ^{[بقره–154]} ‎ وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ ^{[آل عمران–169]} ‎ الَّذِينَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْفائِزُونَ‏ يُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَ رِضْوانٍ وَ جَنَّاتٍ لَهُمْ فِيها نَعِيمٌ مُقِيمٌ‏ خالِدِينَ فِيها أَبَداً إِنَّ اللَّهَ عِنْدَهُ أَجْرٌ عَظِيمٌ ^{[توبه–22 - 20]} ‎

رحمت خدا

سهادت، موجب بهره‏‌مندى شهيد از رحمت خداوند: وَ لَئِنْ قُتِلْتُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَوْ مُتُّمْ لَمَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ وَ رَحْمَةٌ .... ^{[آل عمران–157]} ‎ الَّذِينَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْفائِزُونَ‏ يُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَ رِضْوانٍ وَ جَنَّاتٍ لَهُمْ فِيها نَعِيمٌ مُقِيمٌ ^{[توبه–22 - 20]} ‎

رستگارى‏

شهادت در راه خدا، مايه دستيابى به راستگویی: الَّذِينَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْفائِزُونَ ^{[توبه–22 - 20]} ‎ إِنَّ اللَّهَ اشْتَرى‏ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ‏ ... يُقاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَ يُقْتَلُونَ‏ ... فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بايَعْتُمْ بِهِ وَ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ ^{[توبه–111]} ‎

رضايت خدا

شهادت در راه خدا، از موجبات رضايت الهى: وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْرِي نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ ^{[بقره–207]} ‎ وَ لَئِنْ قُتِلْتُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ‏ ... أَ فَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَ اللَّهِ‏ ... ^{[آل ‏عمران–157 و 162]} ‎ الَّذِينَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْفائِزُونَ‏ يُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَ رِضْوانٍ وَ جَنَّاتٍ لَهُمْ فِيها نَعِيمٌ مُقِيمٌ ^{[توبه–22 - 20]} ‎

روزى خدا

شهادت در راه خدا، موجب بهره‏‌مندى از رزق ويژه الهى: وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ ^{[آل ‏عمران–169]} ‎ وَ الَّذِينَ هاجَرُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ ثُمَّ قُتِلُوا أَوْ ماتُوا لَيَرْزُقَنَّهُمُ اللَّهُ رِزْقاً حَسَناً وَ إِنَّ اللَّهَ لَهُوَ خَيْرُ الرَّازِقِينَ ^[حج–58] ‎

سرور

شهادت در راه خدا، مايه سرور و شادمانى شهيدان: وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ‏ فَرِحِينَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ‏ ... يَسْتَبْشِرُونَ بِنِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَ فَضْلٍ وَ أَنَّ اللَّهَ لا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُؤْمِنِينَ ^{[آل‏ عمران–169 و 170 و 171]} ‎ إِنَّ اللَّهَ اشْتَرى‏ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ أَنْفُسَهُمْ وَ أَمْوالَهُمْ بِأَنَّ لَهُمُ الْجَنَّةَ يُقاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَيَقْتُلُونَ وَ يُقْتَلُونَ وَعْداً عَلَيْهِ حَقًّا فِي التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِيلِ وَ الْقُرْآنِ وَ مَنْ أَوْفى‏ بِعَهْدِهِ مِنَ اللَّهِ فَاسْتَبْشِرُوا بِبَيْعِكُمُ الَّذِي بايَعْتُمْ بِهِ وَ ذلِكَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِيمُ ^{[توبه–111]} ‎

صداقت‏

شهادت مؤمنان، راهى براى اثبات صداقت آنها: مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى‏ نَحْبَهُ‏ ... لِيَجْزِيَ اللَّهُ الصَّادِقِينَ بِصِدْقِهِمْ‏ ... ^{[احزاب–23 و 24]} ‎

فضل خدا

شهادت، سبب برخوردارى شهيد از فضل خدا در برزخ: وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ‏ فَرِحِينَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَ يَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ‏ يَسْتَبْشِرُونَ بِنِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَ فَضْلٍ وَ أَنَّ اللَّهَ لا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُؤْمِنِينَ... ^{[آل ‏عمران–169- 171]} ‎

كرامت‏

شهادت در راه خدا، درپى‌دارنده كرامت پس از مرگ: وَ جاءَ مِنْ أَقْصَا الْمَدِينَةِ رَجُلٌ يَسْعى‏ قالَ يا قَوْمِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَلِينَ‏ قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ قالَ يا لَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ‏ ... وَ جَعَلَنِي مِنَ الْمُكْرَمِينَ ^{[يس–20 و 26 و 27]} ‎

مانع حزن

17. شهادت در راه خدا، مانع حزن و اندوه در برزخ: وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ‏ ... وَ يَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ ^{[آل‏ عمران–169 و 170]} ‎

مانع خوف‏

18. شهادت در راه خدا، مانع خوف و ترس شهيدان در برزخ: وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ‏ ... وَ يَسْتَبْشِرُونَ بِالَّذِينَ لَمْ يَلْحَقُوا بِهِمْ مِنْ خَلْفِهِمْ أَلَّا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لا هُمْ يَحْزَنُونَ ^{[آل‏ عمران–169 و 170]} ‎

===مسئولیت‌‏آفرينى===‏ 19. شهادت در راه خدا مسئولیت‌‏آفرين براى باقى‏ماندگان پس از شهيدان: مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجالٌ صَدَقُوا ما عاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضى‏ نَحْبَهُ وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَ ما بَدَّلُوا تَبْدِيلًا لِيَجْزِيَ اللَّهُ الصَّادِقِينَ بِصِدْقِهِمْ‏ ... ^{[احزاب–23 و 24]} ‎

مغفرت‏

20. شهادت، موجب بهره‏‌مندى انسان از آمرزش الهى: وَ لَئِنْ قُتِلْتُمْ فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَوْ مُتُّمْ لَمَغْفِرَةٌ مِنَ اللَّهِ‏ .... ^{[آل ‏عمران–157]} ‎ قالَ آمَنْتُمْ لَهُ قَبْلَ أَنْ آذَنَ لَكُمْ إِنَّهُ لَكَبِيرُكُمُ الَّذِي عَلَّمَكُمُ السِّحْرَ فَلَسَوْفَ تَعْلَمُونَ لَأُقَطِّعَنَّ أَيْدِيَكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ مِنْ خِلافٍ وَ لَأُصَلِّبَنَّكُمْ أَجْمَعِينَ‏ قالُوا لا ضَيْرَ إِنَّا إِلى‏ رَبِّنا مُنْقَلِبُونَ‏ إِنَّا نَطْمَعُ أَنْ يَغْفِرَ لَنا رَبُّنا خَطايانا أَنْ كُنَّا أَوَّلَ الْمُؤْمِنِينَ ^{[شعراء–49- 51]} ‎ قِيلَ ادْخُلِ الْجَنَّةَ قالَ يا لَيْتَ قَوْمِي يَعْلَمُونَ‏ بِما غَفَرَ لِي رَبِّي‏ .... ^{[يس–26 و 27]} ‎

برخوداری از نعمت

21. برخوردارى شهيدان از نعمت الهى، پس از شهادت: وَ لا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ‏ فَرِحِينَ بِما آتاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ‏ ... يَسْتَبْشِرُونَ بِنِعْمَةٍ مِنَ اللَّهِ وَ فَضْلٍ وَ أَنَّ اللَّهَ لا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُؤْمِنِينَ ^{[آل‏ عمران–169- 171]} ‎ وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ‏ ... مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ مِنَ‏ ... وَ الشُّهَداءِ .... ^{[نساء–69]} ‎ الَّذِينَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ وَ أُولئِكَ هُمُ الْفائِزُونَ‏ يُبَشِّرُهُمْ رَبُّهُمْ بِرَحْمَةٍ مِنْهُ وَ رِضْوانٍ وَ جَنَّاتٍ لَهُمْ فِيها نَعِيمٌ مُقِيمٌ ^{[توبه–20 و 21]} ‎

هدايت خدا

22. برخوردارى شهيدان از هدايتهاى خاصّ الهى، پس از مرگ: فَإِذا لَقِيتُمُ الَّذِينَ كَفَرُوا فَضَرْبَ الرِّقابِ‏ ... وَ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ فَلَنْ يُضِلَّ أَعْمالَهُمْ‏ سَيَهْدِيهِمْ وَ يُصْلِحُ بالَهُمْ ^{[محمد–4 و 5]} ‎

منابع

• الماس اسلامی، سیر معنای واژه شهادت در قرآن، فصلنامه دانش مدیریت اسلامی، سال 1400، ش 2، ص 136- 98.
• بررسی مفهوم شهید و شهادت از منظر آیت الله العظمی مکارم شیرازی، وب‌سایت خبرگزاری دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی، ، تاریخ درج مطلب: 3 اسفندماه سال 1398 ش، تاریخ مشاهدۀ مطلب:10 بهمن‌ماه 1403 ش.
• اکبر هاشمی رفسنجانی، فرهنگ قرآن، نشر بوستان کتاب، قم، ج 18، ص 61- 57.