مسجد النبى

مسجدالنبی(صلی‌الله علیه و آله)

نام مسجد	مسجد مسجدالنبی
شهر	مدینه
بنیان‌گذار	حضرت محمد
مساحت	۹۸٬۵۰۰ متر مربع
نام‌های دیگر	جامع مدینه / مسجد الرّسول / مسجد رسول الله / مسجد نبوی / مسجد مدینه
وقایع مهم	ستون حنانه

مسجدالنبی در قلب شهر مدینه منوره در عربستان واقع شده است که 597 متر بالاتر از سطح دریا قرار دارد. مسجدالنبی پس از مسجد قبا دومین مسجدی است که توسط رسول خدا (صلی‌الله علیه وآله وسلم) بنا شد که گفته می‌شود بنای آن 7 ماه یا یک سال به طول انجامید.

تاریخچه ساخت

در هنگام ورود پیامبر اسلام (صلی‌الله علیه وآله وسلم) به مدینه، بزرگان و شیوخ قبایل مایل بودند آن حضرت نزد ایشان سکونت کند تا این افتخار را از آن خود کنند، اما رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) فرمودند: هر جا که شتر من بر زمین بخوابد، همان جا منزل خواهم کرد. پس راه شتر را بازگذاشتند تا آن که بر در خانه بَنی مالِک بنِ نَجّار بر زمین خُفت.
آن زمین متعلق به دو کودک یتیم بود که در آن خرما می‌خشکاندند. پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) زمین را از معاذ بن عفراء که سرپرستی آن دو طفل را بر عهده داشت، خرید و در آن مسجدی ساخت که اساس مسجد فعلی است.
ابوایوب انصاری بُنه‌ پیامبر (صلی‌الله علیه و آ‌له) را با خود به خانه برد و پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) تا هنگامی که حجره‌ای برایش ترتیب دادند، نزد ابوایوب انصاری ماند. آن حضرت به همراه مسلمانان در ساخت مسجد مشارکت فرمود. مساحت مسجدالنبی در دوران پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله علیه و آله) معادل 1050 متر مربع بود. کف مسجد با ماسه و سقف آن با ساقه‌های نخل پوشانده شد و ستون‌های آن از تنه‌ درختان خرما بود.
قبله‌ مسجدالنبی تا قبل از جنگ بدر به مدت 16 ماه به سمت بیت‌المقدس بود که به فرمان خدا به سمت مکه تغییر یافت. در همین دوره به دستور پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) مکانی در سمت شرقی مسجد برای استراحت و اسکان فقرای مدینه و رهگذران در راه مانده اختصاص داده شد که به صُفّه موسوم گردید.

آبادانی و توسعه

پس از پیامبر اکرم (صلی‌الله علیه و آله) خلفای راشدین یکی پس از دیگری به گسترش و آبادانی مسجدالنبی (صلی‌الله علیه و آله) اقدام کردند و علاوه بر مساحت درونی و بیرونی، درهایی به آن افزودند و جدیدترین تزئینات معاصر خود را در این مسجد به کار می‌بردند و بر زیبایی‌ها و جلوه‌های تزئینی آن می‌افزودند.
اما با توجه به همه گستردگی‌هایی که طی سال‌های متمادی پس از پیغمبر (صلی‌الله علیه و آله) انجام شد، بیشترین توسعه مسجدالنبی (صلی‌الله علیه و آله) از سال 1405 آغاز شد که به طور کامل تعمیر و بهبود یافت و مساحت آن از 165 هزار و 500 متر مربع که 257 هزار نمازگزار در آن می‌توانستند به اقامه نماز بپردازند، طی طرحی به 400 هزار و 500 متر مربع با گنجایش 650 هزار نمازگزار رسید.
اینک این حرم دارای 81 در و 27 قبه متحرک در سطح است که به طرز زیبا و به شکل دایره بوده و وزن هرکدام به 80 تن می‌رسد. دستگاه‌های برق رسانی جدید ایستگاه‌های پستی و تهویه هوا نیز در این محوطه مشاهده می‌شود. وجود ایستگاه‌های موتر که به منظور حمل و نقل زائران تعبیه شده، مساحتی در حدود 390 هزار متر مربع را به خود اختصاص داده که 4 هزار و 500 واسطه نقلیه می‌توانند در آن رفت و آمد کنند.
علاوه بر اینها تلویزیون‌های ثابت و متحرک به همراه دستگاه‌های حساس هشداردهنده و شبکه‌های تلفنی نیز به منظور آسایش و راحتی زائران در این محوطه تعبیه شده است.

معماری و اماکن مسجد

صُفّه‏

در داخل مسجد‌النبى، صفه یا ایوانچه مانندى آماده ساخته بودند که مهاجران بی‌سر پناه در آن جا به سر می‌‏بردند. اینان همان دسته از مسلمانان‏‌اند که به اصحاب صُفه معروف گشتند.
پیش از آن که قبله از بیت‌المقدس به طرف کعبه تغییر کند محراب رسول خدا(صلی‌الله علیه و آله) در ناحیه شمال مسجد بود. پس از تغییر قبله به دستور پیامبر، آن قسمت را مسقف کردند و آن مکانى براى استراحت و سکونت مسلمانان مهاجر و بى پناه گردید که در توسعه مسجد در سال هفتم هجرى داخل مسجد قرار گرفت.
آنچه امروزه به صفه معروف است، روزگارى دکة الاغوات و جایگاه خواجه‏‌هاى حرم بوده که وظیفه‏ حراست و خدمت‌گزارى حرم را به عهده داشته‏‌اند.

منبر پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله)

پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله) در آغاز، هنگام سخنرانی در مسجد مدینه به درخت خرما تکیه می‌‌داد. در سال هفتم یا هشتم هجری منبری برای ایشان ساخته شد. این منبر دو پله و جایی برای نشستن داشت.
منبر پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله) در سال 886 هجری قمری دچار حریق شد و پس از آن منبری در زمان اشرف قایبتای سلطان مملوکی منبری را از سنگ مرمر سفید برای این مسجد فرستاد.

روضه رضوان

این مکان میان منبر و حجره پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله) قرار دارد و پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله) فرموده‌اند که میان خانه من و منبرم روضه‌ای از رضوان است و با فرش‌های سبز پوشیده شده که از دیگر بخش‌های مسجدالنبی(صلی‌الله علیه و آله) جدا است.

حجره و قبر پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله)

خانه پیامبر(صلی‌الله علیه و آله) در شرق مسجدالنبی بوده که محل دفن آن حضرت نیز هست و در توسعه‌‌های بعدی مسجد، به مسجد ملحق شده است.

گنبد سبز

مسجدالنبی(صلی‌الله علیه و آله) به گنبد سبز نیز معروف است و در ابتدا از چوب ساخته شده بود و بعد از آتش‌سوزی در زمان سلطان عثمانی تجدید بنا شد.

کتابخانه

مسجدالنبی(صلی‌الله علیه و آله) دارای دو کتابخانه است که در آن نسخه‌های خطی قدیمی وجود دارد و یک کتابخانه در مرکز حرم و دومی در زیرزمین آن در بخش جنوبی مسجدالنبی (صلی‌الله علیه و آله) قرار دارد و دارای کتابخانه دیجیتال نیز است.

ستون‌های مسجدالنبی (صلی‌الله علیه و آله)

هشت ستون از زمان پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) هنوز در مسجد باقى است که با رنگ سفید مشخص شده‏‌اند که عبارتند از:
ستون حنانه
می‌گویند پیامبر(صلی‌الله علیه و آله) هنگام خطبه‌های جمعه به ستون حنانه تکیه می‌داد و چون منبر مسجد را ساختند، این ستون را ترک کرد. بنابر برخی روایات، ستون به سبب فراغ پیامبر ناله‌ای سر داد و این باعث شهرت آن شد. هم اکنون ستونی دیگر بر جایش قرار دادند.
ستون توبه
آن را ستون ابولبابه نیز می‌‏نامند پس از شکست بنوقریظه ابولبابه به خاطر گناهى که مرتکب شد، مورد بى توجهى پیامبر(صلی‌الله علیه و آله) و یاران آن حضرت قرار گرفت و سرانجام خود را به ستون مسجد بست تا آن که آیه‌‏اى در پذیرفته شدن توبه او به رسول خدا(صلی‌الله علیه و آله) نازل گردید.
ستون مَحرَس
در کنار این ستون، على(علیه‌السلام) می‏‌ایستاد و از رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) محافظت می‌کرد. این ستون را به نام استوانه على(علیه‌السلام) نیز می‏‌شناسند. زیرا جایگاه نماز آن حضرت بوده است.
ستون وُفُود
در کنار این ستون رسول اللَّه (صلی‌الله علیه و آله) با سران قبایل و هیأت‏‌هاى نمایندگى و سیاسى دیدار کرده و آنان را به حضور می‏‌پذیرفتند.
ستون سریر
رسول خدا (صلی‌الله علیه و آله) در کنار این ستون تختى از شاخه‌‏هاى خرما می‌گذاشت و شب بر روى آن استراحت می‌کرد.
مقام‏ جبرئیل امین
جبرئیل در این مکان خدمت رسول اللَّه (صلی‌الله علیه و آله) مشرف می‏‌شده است.

درها و مناره‌های مسجدالنبی(صلی‌الله علیه و آله)

درها
زمانى که مسجد‌النبى ساخته شد، سه در براى ورود و خروج مردم ساختند، برخى از اصحاب نیز در حاشیه مسجد خانه ساخته و درى به درون مسجد باز کردند.
در سال سوم هجرت، قبل از غزوه احد، به دستور پیامبر(صلی‌الله علیه و آله) همه درهاى خانه‏‌ها به جز در خانه على(علیه‌السلام) به مسجد بسته شد.
تعداد درهاى مسجد در امتداد زمان تغییراتى یافته است مشهورترین آنها عبارتند از:
باب الرحمه
باب جبرئیل
باب السلام
باب النساء
مسجد‌النبى هم اکنون 7 در دارد.
مناره‌ها
مناره‌‏هاى مسجد در توسعه زمان ولید بن عبدالملک بر چهار گوشه مسجد‌النبى چهار مناره ساخته شد، پس از آن مناره دیگرى نیز ساخته شد که مناره اصلى مسجد عبارت بود از:
مناره‏‌هاى سلیمانیه، مجیدیه که در دو سوى ضلع شمالى قرار داشت و مناره‏‌هاى قایتباى و باب السلام که در دو سوى ضلع جنوب شرقى و ضلع غربى مسجد واقع بود.
در افزوده‏‌هاى جدید مسجد، 6 مناره دیگر ساخته شده و بدین ترتیب مجموع آنها به 10 عدد می‌رسد.

محراب‌های مسجدالنبی(صلی‌الله علیه و آله)

در مسجدالنبی چند محراب وجود داشته یا دارد که مشهورترین آنها در ذیل آمده است. گفتنی است که دو محراب دیگر در سمت قبله یکی محراب عثمانی منسوب به سلاطین عثمانی که هم اکنون امام مسجد در آنجا می‌ایستد و نماز را امامت می‌کند و دیگری محراب سلیمانی(ساخته شده در: ۸۶۰ق.) به نام سلطان سلیمان عثمانی نیز هم اکنون در مسجد وجود دارد.
محراب پیامبر
در مسجد‌النبی جایی است که محرابی بر آن ساخته‌اند؛ اما پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله) محرابی در مسجد نداشته و این محراب در سال‌های بعد از او و گویا در زمان عمر بن عبدالعزیز در محلی که پیامبر نماز می‌گزارد، ساخته شد.
محراب تهجّد
محراب تهجّد، که هم اکنون موجود نیست، مکانی در کنار ستونی با همین نام بوده است. پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله) برای نماز شب و تهجد (عبات و شب‌زنده‌داری) کنار این ستون می‌ایستاده و در قرون بعدی، به یاد و احترام پیامبر (صلی‌الله علیه و آله)، محرابی در اینجا ساختند که به محراب تهجد معروف شهرت یافت و در دوره آل‌سعود، آن را برچیدند.
محراب فاطمه(سلام‌الله علیها)
این محراب در جنوب محراب «تهجّد»، داخل مقصوره، یا خانه فاطمه بنت محمد (زهرا) قرار دارد که به مسجد ملحق شده است و نمای آن از پشت پنجره­‌های فعلی مسجد پیدا است. در روایات از این محراب یاد شده از جمله: حسن بن علی (مجتبی) فرموده است: «مادرم فاطمه را شب جمعه‌ای در محرابش دیدم که تا صبح ایستاد و نام مردان و زنان مؤمن را به زبان آورد و برایشان دعا کرد. گفتم: مادر! چرا برای خود دعا نکردی؟ فرمود: پسرم! اوّل همسایه و سپس اهل خانه.

مدفن حضرت زهرا(سلام‌الله علیها) از نظر فریقین

اهل‌سنت غالبا محل دفن حضرت فاطمه (سلام‌الله علیها) را بقیع می‌دانند، اما بنابر بیشتر روایات شیعه، محل دفن، خانه او است که اکنون جزو مسجدالنبی است. برای نمونه، در روایتی از امام جعفر صادق (علیه‌السلام) دراین‌باره آمده است: «فاطمه _ سلام الله علیها در خانه خویش دفن شد که[بعدها]عمر بن عبدالعزیز آن را به مسجد ملحق کرد.»
علمای شیعه نیز هرچند به گونه یقینی دراین‌باره اظهار نظر نکرده‌اند، احتمال قوی داده‌اند که مدفن حضرت فاطمه(سلام‌الله علیها) اکنون جایی در مسجدالنبی است.

جایگاه معنوی و مذهبی مسجد‌النبی(صلی‌الله علیه و آله)

این مسجد پس از مسجدالحرام، مقدس‌ترین مسجد مسلمانان به شمار می‌آید و احکام فقهی ویژه‌ای دارد.
وجود برخی اماکن در این مسجد و نیز در پیرامون آن، اهمیت مضاعفی به آن بخشیده است. مقبره و خانه پیامبر (صلی‌الله علیه و آله) در این مسجد و همچنین وجود قبرستان بقیع که مدفن بزرگان صدر اسلام است، از آن جمله است. مسلمانان پیش یا پس از ادای فریضه حج، غالباً به زیارت این مسجد می‌روند و زیارت این مسجد را در کمال معنوی سفر حج خود موثر می‌شمارند.
مسجد‌النبی جایگاه ویژه‌ای نیز نزد شیعیان دارد. برخی از وجوه اهمیت این مسجد نزد شیعیان عبارت است از:
ماجرای سد الابواب که در آن پیامبر از طرف خداوند مأمور شد همه درهایی که به داخل مسجد باز می‌شد به جز در خانه حضرت علی(علیه‌السلام) را ببندد.
احتمال دفن حضرت فاطمه (سلام‌الله علیها) درون مسجدالنبی بین قبر و منبر حضرت رسول (صلی‌الله علیه و آله).
وجود بقیع در کنار مسجد و مقبره ائمه بقیع در این قبرستان.