صدقه: تفاوت میان نسخه‌ها

و آیه مبارکه: «لِلْفُقَراءِ الَّذِینَ اُحْصِرُوا فِی سَبِیلِ اللهِ لا یَسْتَطِیعُونَ ضَرْباً فِی الْاَرْضِ یَحْسَبُهُمُ الْجاهِلُ اَغْنِیاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِسِیماهُمْ لا یَسْئَلُونَ النَّاسَ اِلْحافاً؛ <ref>بقره/سوره۲، آیه۲۷۳.    </ref> برای فقراء: آن کسانی که در راه خدا بازداشت شده‌اند، قدرت سیر در زمین را ندارند، نادان آن‌ها را از جهت عفیف بودنشان، ثروتمند می‌پندارند، ‌تو آن‌ها را به سیما می‌شناسی، از مردم در حالت الحاح سؤال نمی‌کنند.» روشن‌گر این مدعاست.»

بعد از آنکه از دیگران مالیات گرفتند، نزد او آمدند. حرف خود را تکرار کرد، آنگاه گفت: بروید تا من درباره آن فکری کنم مامورین حضور پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) رسیدند و جریان را بعرض آن حضرت رسانیدند، فرمود: ‌وای بحال ثعلبه! چیزی نگذشت که آیه نازل شد که: بعضی از مردم با خدا عهد کردند که اگر خدا از فضل خود ثروتی به ما عنایت کند، زکاتش را می‌دهیم و از نیکوکاران خواهیم بود و چون خدا از فضلش به آن‌ها عطا کرد، به آن بخل ورزیده و پشت نمودند و حال آنکه آنان روگردانند؛ <ref>توبه/سوره۹، آیه۷۵.    </ref> وَ مِنْهُمْ مَنْ عاهَدَ اللَّهَ لَئِنْ آتانا مِنْ فَضْلِهِ لَنَصَّدَّقَنَّ وَ لَنَکُونَنَّ مِنَ الصَّالِحِینَ فَلَمَّا آتاهُمْ مِنْ فَضْلِهِ بَخِلُوا بِهِ وَ تَوَلَّوْا وَ هُمْ مُعْرِضُونَ.» چون ثعلبه از موضوع مطلع گردید، نزد حضرت رفت، او را نپذیرفت. بعد از رحلت آن سرور نزد خلفاء ثلاثه رفت، آن‌ها هم راهش نداند و در حال کفر و نفاق از دنیا رفت. <ref>عیثانی عاملی، محمد، آداب النفس، ج۱، ص۳۲۵.</ref><ref>کاشانی، فتح‌الله بن شکرالله، منهج الصادقین، در شرح آیه.</ref>

روایات در فضیلت صدقه بسیارند که برای نمونه به بعضی از آن‌ها می‌پردازیم: علی (علیه‌السّلام) فرمود: هر که به عوض و بدل یقین کند، خوب بخشش نماید. «مَن ایقَنَ بِالخَلفِ جادَ بالعطیّة.» <ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۶، ص۱۱۵.    </ref>

«خُذْ مِنْ أمْوالِهِم صَدَقة تُطَهِّرُهُم وَ تُزَّکیهم بِها...؛ <ref>توبه/سوره۹، آیه۱۰۳.    </ref> از اموال آن‌ها صدقه‌ای (به عنوان زکات بگیر تا به وسیله آن، آن‌ها را پاک‌سازی و پرورش‌دهی و (به هنگام گرفتن زکات) به آنها دعا کن که دعای تو مایه آرامش آن‌هاست و خداوند شنوا و داناست.»

در این آیه اشاره به یکی از احکام مهم اسلامی یعنی مسأله زکات به عنوان یک قانون کلی شده است و خداوند در ابتدای این آیه چنین به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) دستور می‌دهد؛ از اموال آن‌ها صدقه‌ای بگیر و در ادامه به دو قسمت، فلسفه اخلاقی روانی و اجتماعی زکات اشاره کرده و می‌فرماید؛ تو با این کار آنها را پاک می‌کنی و نموّ می‌دهی، آن‌ها را از رذائل اخلاقی، از دنیاپرستی و بُخل و اِمساک پاک می‌کنی و نهال نوع دوستی و سخاوت و توجه به حقوق دیگران را در آنها پرورش می‌دهی.

۲- بهتر است که صدقه و انفاق مخفی باشد؛ «وَاِنْ تُخْفُوها وَ تُؤتُوها الفُقَراءَ فَهُوَ خَرٌ لَکمْ؛ <ref>بقره/سوره۲، آیه۲۷۱.    </ref> هر گاه آن‌ها را مخفی ساخته و به نیازمندان بدهید برای شما بهتر است.»

۵- انفاق و صدقه از اموالی باشد که آن‌ها را دوست داریم و مورد علاقه ماست؛ «لَنْ تَنالُوا البِرَّ حَتّی تُنْفِقُوا مِمّا تُحِبُّونَ...؛ <ref>آل عمران/سوره۳، آیه۹۲.    </ref> هرگز به (حقیقت) نیکوکاری نمی‌رسید مگر این که از آن‌چه دوست می‌دارید (در راه خدا) انفاق کنید،...»

۳- عاملان و جمع‌آوری‌کنندگان زکات که آن‌چه به آن‌ها داده می‌شود در حقیقت به منزله مزد و اُجرت آن‌ها است؛

از روایات استفاده خواهد شد که انفاق بطور کلی صدقه است و دارای همان فوائد خواهد بود، گرچه در بسیاری از آن‌ها ذکر فقراء و مساکین شده، چنان‌که در اصل خطبه شعبانیه نیز ذکر گردیده.

نظر به اینکه روایات متمم آیات قرآنی و مبین آن‌هاست، در هر باب و در هر موضوع که قرآن وارد شده، روایات هم تذکراتی دارد و بهمین جهت در موضوع صدقات، روش‌های پسندیده‌ای را بیان داشته‌اند که بسیار مناسب است ملت مسلمان در انفاقاتشان آن‌ها را مراعات کرده و بکار برند:

از حسین بن علی (علیهما‌السّلام) روایت شده که: از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) شنیدم که فرمود: به کسی که متکفل امور آن‌ها هستی، ‌ابتداء کن؛ مادرت، پدرت، خواهرت و برادرت، سپس پائین‌تر بعد پائین‌تر و فرموده: صدقه‌ای نیست در صورتی که فامیل محتاج باشد. «سمعتُ رسول الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) یقول: ابدَ بمن تعولُ امّکَ، و اباکَ، و اختَک، و اَخاکَ، ثمَّ اَدناکَ فاَدناکَ و قالَ: لا صدقةَ‌ و ذو رحمٍ محتاجٌ.» <ref>مفید، محمد بن محمد بن نعمان، اختصاص مفید، ص۲۱۹.    </ref>

از موسی بن جعفر (علیهما‌السّلام) روایت شده که: در بنی‌اسرائیل مرد صالحی بود و زن صالحه‌ای داشت. در خواب دید که به او گفته شد: خداوند در زندگانی برای تو چنین مقرر فرموده که نصف عمر در وسعت و نصف دیگر در تنگی و سختی باشی، اینک اختیار با توست، نصف اول عمر را اختیار می‌کنی یا نصف آخر را؟ من گفتم: من زن صالحه‌ای دارم که در معاش با هم شریکیم، باید با او مشورت کنم. صبح که شد، جریان خواب را برای زن بیان کرد زن گفت: نصف اول عمر را برگزین و در عافیت بشتاب، زود است که خداوند بر ما رحم کرده و نعمت خود را تمام کند. شب که شد، دوباره طرف را در خواب دید، از او پرسید چه کردی؟ گفت: ‌نصف اول را اختیار کردم. گفت: میل خودت است آنگاه دنیا از هر طرف به او رو آورد، زن او به او گفت: به خویشان و نیازمندان برس، به آن‌ها پیوند کن و نیکی نما و به همسایه‌ات و برادرت فلانی برس.

به حضرت گفتم: چنین نیست که هر که سؤال کند مستحق باشد؟ حضرت فرمود: ‌ای ثابت! (نام ابوحمزه ثمالی است.) می‌ترسم بعضی از آن‌ها مستحق باشد به او چیزی نخورانیده، ردش کنیم، پس بما اهل بیت آنچه را که بر یعقوب و آلش نازل شد فرود آید، آن‌ها را غذا دهید! آن‌ها را غذا دهید! بدرستی که یعقوب هر روز گوسفندی را می‌کشت، سپس از آن تصدق داده و خود و عیالش از آن می‌خوردند. شب جمعه‌ای در وقت افطار سائل عبوری، مؤمن، روزه‌دار، غریب و مستحقی که در نزد خدا منزلتی داشت، به در خانه اش آمد، صدا زد: از زیادی غذای خود به من سائل عبوری غریب گرسنه بدهید! و مکرر همین خواهش را نموده گفتار او را می‌شنیدند ولی چون نمی‌شناختند، حرف او را تصدیق ننمودند. چون مایوس شد و شب او را فراگرفت، گریان برگشت و شکایت گرسنگی خود را به خدای بزرگ نمود شب را به گرسنگی گذرانید و فردا را هم روزه گرفت، گرسنه و شکیبا و ثناگوی خدای بزرگ، و در آن شب یعقوب و آلش سیر خوابیدند و صبح کردند در حالی که از غذای آن‌ها زیاده آمده بود.

حضرت فرمود: خداوند بزرگ به او وحی فرمود: ‌ای یعقوب! بنده مرا خوار ساختی، بنحوی که مستحق غضب من گردیدی و مستوجب ادب من و فرود آمدن عقوبت من بر تو و بر فرزندانت. ‌ای یعقوب! بدرستی که محبوب‌ترین پیمبرانم به سوی من و گرامی‌ترین آن‌ها نزد من کسی است که بیچارگان بندگانم را رحم کند و آنان را به خود نزدیک نموده، غذایشان دهد و پشتیبان و پناهگاه آن‌ها باشد.

آیا نمی‌دانی که عذاب و بلای من به دوستانم سریع‌تر است تا به دشمنانم؟ و چنین کاری از جهت حسن نظر من به آن‌ها است و استدراج برای دشمنان است آگاه باش! سوگند بعزت خود، هر آینه به تو بلای خود را فرو فرستم و تو و فرزندانت را نشانه تیر مصائب خود قرار دهم و تو را بعقوبت خود می‌آزارم. پس آماده بلا و خشنود به حکم من بوده و به مصیبت‌ها شکیبا باشید. <ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۲، ص۲۷۱.    </ref> آری، آدمی نمی‌داند که در رد سائل چه ضررهایی متوجه انسان شده و چه منافعی از دست او می‌رود که همین داستان و داستان‌های دیگر مانند داستان علویه و نصرانی و شیخ بلد و غیر آن، روشن‌گر آنست و باید چنین قضایایی درس بزرگی باشد برای دیگران و عبرتی برای هر فرد مسلمان.

در قرآن حالات بینوایان عفیف «یحسبُهُم الجاهلُ اَغنیاءَ من التَّعفٌّفِ» <ref>بقره/سوره۲، آیه۲۷۳.    </ref> و بدی رد سائل آمده و همچنین در روایات مفصل بیان گردیده که اگر کسی به همه آن‌ها اطلاع حاصل کند، امکان ندارد گدایی کند و یا اگر سائلی به او مراجعه کرد، او را ناامید سازد و براستی که اگر احتیاج، کسی را مجبور به سؤال کرد و حقیقتاً درمانده و محتاج گردید، وظیفه هر فرد مسلمان است که حاجت او را برطرف سازد، بلکه تا بتواند او را بر خود مقدم دارد و این درس را از مکتب علی (علیه‌السّلام) فرا گیرد:

از رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) روایت شده که خواهش سائل را قطع نکنید! اگر نه این بود که بیچارگان دروغ می‌گفتند، کسی که آن‌ها را رد کند، رستگار نمی‌شد. «لاتقطعوا علی السّائل مسئلَتَهُ فلولا اَنّ المساکینَ یکذبوُنَ ما افلحَ من ردَّهُم.» <ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۶، ص۱۵۸.    </ref> و نیز فرموده: سائل را به چیز کمی یا با نرمی و رحم دلی رد کنید؛ زیرا سائلی بسوی شما خواهد آمد که نه از انس است و نه از جن، تا ببیند رفتار شما را در آنچه خداوند به شما از فضل و کرمش بخشیده ببیند. «ردّوا السائل ببذلٍ یسیرٍ او بلینٍ و رحمةٍ فانّه یاتیکم من لیس بانسٍ و لا جان لینظر کیفَ صنعَکم فیما خوّلکمُ الله.» <ref>مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۹۶، ص۱۵۹.    </ref>