ابن عساکر: تفاوت میان نسخه‌ها

== ابومحمد حسن بن هبة الله بن عبدالله بن حسین دمشقی شافعی ==

== صائن‌الدین هبة الله بن حسن بن هبة الله ==

== ابوالقاسم علی بن حسن بن هبة الله شافعی دمشقی ==

=== آثار ===

==== آثار چاپی ====

* تاریخ دمشق با عنوان مفصل تاریخ مدینة دمشق حماها الله و ذکر فضلها و تسمیة من حلّها من الاماثل او اجتاز بنواحیها من واردیها و اهلها، از جامع‌ترین کتاب‌ها در جغرافیای تاریخی و زندگی‌نامه دانشمندان به ویژه محدثان و حافظان حدیث شهر کهن سال دمشق است که پس از تاریخ نیشابور حاکم نیشابوری (د 412ق)، ذکر اخبار اصبهان ابونعیم اصفهانی (د 430ق) و تاریخ بغداد خطیب بغدادی (د 463ق) در تاریخ شهرهای اسلامی نوشته شده است. شیوه نگارش و تدوین تاریخ دمشق به ترتیب تاریخ بغداد است که ابن‌عساکر مطالب آن را نزد مشایخ بغداد و دمشق که بعضاً از اصحاب خطیب بوده‌اند، خوانده و شنیده بود <ref>مارگلیوث، 166؛ شهابی، 20</ref>. کتاب را پیش گفتاری است مفصل از پیشینه تاریخی دمشق: پیدایش و بنا و وجه تسمیه آن، اخبار وارده در فضایل دمشق و شام در احادیث نبوی و فتح آن به دست سپاه اسلام، نقشه شهر دمشق، مساجد، کلیساها، دیرها، دروازه‌ها و تاریخ بنای هر کدام، ذکر رودها و کاریزها، و زندگی‌نامه پیامبران، خلفا، والیان، فقیهان، محدثان، قاضیان، قاریان، ادیبان، شاعران و راویانی که از دمشق و دیگر شهرهای دیار شام چون بیروت رمله حلب و بعلبک دیدار کرده‌اند <ref>منجد، معجم المورخین، 38-39؛ فروخ، 3/357</ref>. مؤلف از نوشته‌های پیشینیان چون احمد بن معلی (د 286ق) و ابن حمید بن ابی العجائز بهره برده است. زندگی‌نامه رجال را به شیوه ابونعیم در ذکر اخبار اصبهان <ref>1/77</ref> با نام احمد و از پیامبر اسلام آغاز کرده و زنان محدثه و شاعره دمشق و زنان ناموری را که از دیار شام دیدار کرده‌اند، به دنبال آورده است. حجم مطالب کتاب که فاصله زمانی دوره پیش از اسلام تا سده 6ق را در برگرفته. به 80 مجلد (هر مجلد در 10 جزء 20 برگی) رسیده است <ref> بستانی، 3/376</ref>. این حجم عظیم، از آوردن اساتید بسیار و تکرار یک موضوع از طرق مختلف ناشی شده است <ref>مارگلیوث، همانجا</ref>. تألیف کتاب در خلال اقامت در دمشق و پیش از سفر به خراسان آغاز شد و تا 549ق که نورالدین بر دمشق دست یافت، حدود 57 مجلد 10 جزئی از آن آماده شده بود، از آن پس با تشویق نورالدین باقی مانده کار، با سرعت دنبال شد و در 559 -560ق یعنی در 60 سالگی مؤلف قسمت اعظم کتاب به پایان رسید و عمادالدین کاتب در سفر اول خود به دمشق (562 ق) 700 جزء از این کتاب را دید و بخشهایی از آن را نزد مؤلف خواند. به گفته پسرش قاسم که پاکنویس و ویرایش آن به کوشش او صورت گرفت، تألیف این کتاب در 565ق به پایان رسیده است <ref>شهابی، 23-24</ref>. تاریخ دمشق در همان زمان مؤلف شهرت و اعتبار فراوان یافت و ابن‌عساکر خود در دارالحدیث نوریه و جامع دمشق به تدریس آن پرداخت و چون درگذشت، قاسم کار پدر را دنبال کرد <ref> بستانی، همانجا</ref>.

* تبیین کذب المفتری فیما نسب الی الامام ابن الحسن الاشعری <ref>بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ سوم، 1404ق /1984م </ref>، در دفاع از عقاید اشعریان و در رد بر کتاب مثالب ابن ابی بشر الاشعری تألیف ابوعلی حسن بن علی بن ابراهیم اهوازی (د 446ق)، از مخالفان عقاید اشعری. در این کتاب علاوه بر بیان مناقب اشعری و رد بر مخالفان او، شرح حال نزدیک به 80 تن از ائمه اشعری تا زمان مؤلف آمده است. این کتاب از زمان تألیف مورد توجه علمای شافعی بوده است و همواره طلاب را به مطالعه آن تشویق کرده‌اند. یافعی کتاب الشاش المعلم شاؤش کتاب الموهم را با حذب اسانید و افزودن 20 تن دیگر از ائمه اشعری در اختصار بر تبیین نوشت <ref>3/395-396</ref>. خلاصه‌ایاز تبیین توسط مرن 1 در 1878-1879م به فرانسوی ترجمه شده است GAL,)؛ I/603 سرکیس، 182).

* الاربعون فی الجهاد، تحقیق عبدالله بن یوسف، کویت.

* کشف المغطّا فی فضل الموطّا، در شرح بر کتاب الموطأ مالک بن انس، تحقیق عزت عطار، دمشق، 1954م.

* مجلسان من مجالس الحافظ فی مسجد دمشق: مجلس فی ذم من لایعمل بعلمه، مجلس فی ذم قرناء السوء، مجلس چهاردهم و پنجاه و سوم از امالی ابن‌عساکر، به اهتمام محمد مطیع در دمشق به سال 1979م چاپ شده است.

* المعجم المشتمل علی ذکر اسماء شیوخ الائمة النبل. ذهبی این کتاب را تلخیص کرد و مطالبی بر آن افزود. این اثر به کوشش سکینة شهابی در دمشق (1980م) چاپ شده است.

==== آثار خطی ====

* اخبار لحفظ القرآن

* الاربعون الابدال العوالی <ref>شهابی، 25</ref>

* الاشراف علی معرفة الاطراف، 3 جزء در ذکر اسانید سنن ابی داوود، جامع ترمذی و نسائی <ref> تذکر النوادر، 46-47، کحاله، 134- 135</ref>

* الاطراف <ref> الفهرس التمهیدی، 57، 58؛ خدیویه، 1/268</ref>

* تبیین الامتنان بالامر بالاختتان <ref>همان، 1/278</ref>

* تجرید السباعیة <ref>شهابی، 26</ref>

* ترتیب اسماء الصحابة الذین اخرج حدیثهم الامام احمد بن حنبل فی المسند علی ترتیب حروف المعجم

* الجزء الحادی و الخمسون من الامالی فی الصوم <ref>شهابی، همانجا</ref>

* حدیث اهل حُرْدان <ref> فهرس، 182</ref>

* فضل علی بن ابی طالب (ع)، جزء 221 و 222 از امالی <ref>ظاهریه، عش، 88؛ همان، ریان، 2/672</ref>

* فضل یوم عرفة <ref>شهابی، همانجا</ref>

* فضیلة ذکر الله عزوجل <ref> فهرس، 119</ref>

* کتاب الاربعین البلدانیة <ref> آلوارت، شم 1466 </ref>

* المجلس التاسع عشر من الامالی فی تحریم الابنة <ref>شهابی، همانجا</ref>

* المجلس الثانی و الثلاثون فی التوبة من الامالی <ref> فهرس، 33</ref>

* المجلس السابع و العشرون بعد المائة فی ذم ذی الوجهین واللسانین <ref>همان، 103</ref>

* المجلس السابع و الثلاثون بعد المائة فی سعة رحمة الله عزوجل

* المجلس الثامن و الثلاثون بعد المائة فی نفی التشبیه

* المجلس التاسع و الثلاثون بعد المائة فی صفات الله عزوجل

* المجلس الثامن و الثلاثون بعدالمائتین، فی فضل سعد بن ابی وقاص

* المجلس الثمانون بعد المائتین فی فضل عبدالله بن مسعود

* المجلس الخامس بعد الاربعمائة فی فضل شهر رمضان

* فضل رجب، احتمالاً دو مجلس از امالی <ref> فهرس، 22، 364، 410، 419، 545</ref>

* مدح التواضع و ذم الکبر <ref>ظاهریه، (ادب)، 2/202-203)</ref>

* المعجم فی تراجم رجال الکتب الستة <ref> آربری، شم 2412 </ref>

* معجم اسماء شیوخ المؤلف، TS) شم 2821؛ مرکزی، 2/140-141).

== ابومحمد بهاءالدین قاسم بن علی ابن‌عساکر ==

=== آثار ===

* جزء فی اخبار والده الحافظ ابن‌عساکر، تنها اثر چاپ شده او به تحقیق صلاح‌الدین منجد، بیروت، 1980م

* الجامع المستقصی فی فضائل المسجد الاقصی <ref>اسنوی، 2/218؛ حاجی خلیفه، 1/574</ref> یا فضائل القدس <ref>ذهبی، سیر، 21/407</ref> یا فضائل بیت‌المقدس و یا فضل المسجد الاقصی <ref>سبکی، 8/352؛ سیوطی، 487</ref>، که ابن فرکاح برهان‌الدین ابراهیم فزاری (د 729ق) آن را با عنوان باعث النفوس الی زیارة القدس المحروس <ref>ازهریه، 5/556؛ نولدکه، 311؛ ریو، شم 1250 I/567-568,II/161;؛ GAL,S, منجد، «المورخون»، 28، معجم المورخین، 71</ref> تلخیص کرده است

* منتخب من تاریخ دمشق، گزیده‌ایاست از تاریخ بزرگ دمشق در 8 مجلد <ref>ظاهریه، عش، 129؛ همان، ریان، 2/694؛ منجد، معجم المورخین، همانجا</ref>

* الجهاد <ref>اسنوی، 2/218</ref> یا فضائل الجهاد <ref>زرکلی، 5/178</ref>. کتاب در تشویق مسلمانان به جهاد بر ضدّ مهاجمان صلیبی و دفاع از سرزمینهای اسلامی نوشته شده است. مؤلف تمامی کتاب را در 576ق برای [[صلاح الدین ایوبی|صلاح‌الدین ایوبی]] خواند و آنگونه که ذهبی از قول وی آورده است <ref> سیر، 21/411</ref>، دعایی که در آغاز و انجام کتاب برای فتح و استرداد [[بیت‌المقدس]] کرده بود، سرانجام در 26 رجب 583 در حضور او برآورده شد

* ذیل تاریخ دمشق، که ناتمام ماند <ref>حاجی خلیفه، 1/294</ref>

* فضائل الحرم <ref>همو، 2/1275</ref>

* فضل زیارة الخلیل ‌علیه‌السلام و موضع قبره و قبور ابنائه الکرام <ref>زرکلی، همانجا</ref>، که گویا بخشهایی از کتاب فضل المسجد الاقصی است

* فضل المدینة <ref>سبکی، 8/352</ref> یا الانباء المبینة فی فضل المدینة یا فضائل المدینة. این اثر مفقود است، اما رودانی صاحب صلة الخلف آن را روایت کرده است <ref>منجد، معجم المورخین، همانجا؛ سخاوی، 274؛ حاجی خلیفه، 2/1278</ref>

* مجالس، که همان امالی قاسم است <ref>ذهبی، تذکرة، 4/1368؛ سبکی، همانجا</ref>

* کتاب فی من حدّث بمدائن الشام و قراها <ref>ذهبی، سیر، 21/407</ref>

* کتاب المناسک و نیز موافقات و ابدال و سباعیات که از مستخرجات حدیثی او بوده است <ref>همانجا</ref>.

== ابومنصور فخرالدین عبدالرحمان بن محمد بن حسن ==

== سایر افراد مشهور خاندان ==

* ابوعبدالله محمد بن حسن بن هبة الله برادر کوچک ابن‌عساکر معروف که چندی قاضی دمشق بود <ref>ابن طولون، 168</ref>

* ابوالمظفر عبدالله بن محمد بن حسن بن هبة الله (549 -591ق) مدرس مدرسه تقویة دمشق

* ابوالفضل تاج الامناء احمد بن محمد بن حسن (542 -610ق) مؤلف الانس فی فضل القدس <ref>سبکی، 7/70؛ ابن کثیر، 13/66؛ نعیمی، 2/302؛ ابن عماد، 5/40</ref>؛ ابوالقاسم عمادالدین علی بن قاسم بن علی (581 -616ق) که آخرین فرد از طبقه محدثان شام بود که پیش از حمله مغول به خراسان رفت و اظهار تشیع می‌کرد <ref>ابن عماد، 5/69، 70</ref>

* ابوالبرکات زین الامناء حسن بن محمد (544 -627ق) ملقب به سجاد، خزانه دار و ناظر موقوفات دمشق <ref>ابن کثیر، 13/127، 128؛ اسنوی، 2/220؛ نعیمی، 1/104، 105</ref>

* زین الامناء تاج‌الدین عبدالوهاب بن ابی البرکات (د 660ق) و پسرش امین‌الدین ابوالیمن عبدالصمد (د 680ق) از مدرسان مدرسه نوریه <ref>قنوجی، 3/104؛ نعیمی، 1/85</ref>

* ابوعبدالله العز محمد بن احمد بن محمد معروف به نَسّابه (د 643 ق)

* ابوالفتح حسن بن علی بن حسن (د 601ق)

* ابوالحسین هبة الله بن احمد بن محمد (د 619ق)

* ابوبکر محمود بن احمد بن محمد (د 629ق)

* ابونصر عبدالرحیم بن محمد (د 631ق)

* ابوالعباس فضل بن احمد بن محمد (631 ق)

* محمد بن حسن بن علی از نوادگان ابن‌عساکر و پسر او عمر ابن محمد بن حسن بن علی

* محمد بن اسماعیل بن عثمان بن مظفر بن هبة الله <ref>ابن عماد، 5/331</ref>

* بدرالدین محمد بن حسین بن علی بن قاسم ابن علی

* شرف‌الدین ابوالفضل احمد بن هبة الله بن احمد بن محمد

* شیخ فخرالدین اسماعیل بن نصرالله بن احمد بن محمد

* مظفر بن محمود بن احمد بن محمد و پسر او قاسم بن مظفر <ref>نک: سبکی، 7/70، 71؛ ابن عماد، 5/40، 226</ref>

== منابع ==

# [[ابن جوزی]]، عبدالرحمان، المنتظم، حیدرآباد دکن، 1358ق

# ابن جوزی، یوسف، مرآة الزمان، حیدرآباد دکن، 1370ق /1951م

# [[ابن خلکان]]، وفیات

# [[ابن شداد]]، محمد، الاعلاق الخطیرة، به کوشش سامی الدهان، دمشق، 1375ق /1956م

# ابن صابونی، محمد، تکملة اکمال الاکمال، به کوشش مصطفی جواد، عراق، 1377ق /1957م

# ابن طولون، محمد، قضاة دمشق، به کوشش صلاح‌الدین، منجد، دمشق، 1956م

# ابن عماد حنبلی، عبدالحی، شذرات الذهب، قاهره، 1351ق

# ابن فوطی، عبدالرزاق، مجمع الا¸داب، به کوشش مصطفی جواد، دمشق، 1967م

# ابن قاضی شهبه، ابوبکر، طبقات الشافعیة، به کوشش عبدالعلیم خان، حیدرآباد دکن، 1399ق /1979م

# [[ابن کثیر]]، البدایة

# ابوشامه، عبدالرحمان، الذیل علی الروضتین، به کوشش محمد زاهد کوثری، قاهره، 1947م

# ابونعیم اصفهانی، احمد، ذکر اخبار اصبهان، به کوشش ددرینگ، لیدن، 1931م

# ازهریه، فهرست

# اسنوی، عبدالرحیم، طبقات الشافعیة، به کوشش جبوری، بغداد، 1391ق /1971م

# بستانی

# تذکرة النوادر من المخطوطات العربیة، حیدرآباد دکن، 1350ق

# حاجی خلیفه، کشف

# خدیویه، فهرست

# ذهبی، محمد، تذکرة الحفاظ، حیدرآباد دکن، 1333-1334ق

# همو، دول الاسلام، بیروت، 1405ق /1985م

# همو، سیر اعلام النبلاء، به کوشش شعیب ارنؤوط و دیگران، بیروت، 1405ق /1985م

# همو، العبر، به کوشش صلاح‌الدین منجد، [[کویت]]، 1963م

# همو، المختصر المحتاج الیه، بیروت، دارالکتب العلمیة

# زرکلی، اعلام

# زیدان، جرجی، تاریخ آداب اللغة العربیة، قاهره، دارالهلال

# سبکی، عبدالوهاب، طبقات الشافعیة الکبری، به کوشش محمود طناحی و دیگران، قاهره، 1383ق /1964م

# سخاوی، محمد، الاعلان بالتوبیخ، به کوشش فرانتس روزنتال، بغداد، 1382ق /1963م

# سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیة و المعربة، قاهره، 1346ق /1928م

# سیوطی، طبقات الحفاظ، بیروت، 1403ق /1983م

# شهابی، سکینه، مقدمه و حاشیه بر تاریخ مدینة دمشق (تراجم النساء)، دمشق، 1402ق /1981م

# ظاهریه، خطی، (تاریخ)، ریان

# همان، عشق

# همان، (ادب)

# همان، (مجامیع)

# غنیمه، عبدالرحیم، تاریخ دانشگاههای بزرگ اسلامی، ترجمه نورالله کسائی، [[تهران]]، 1364ش

# فروخ، عمر، تاریخ الادب العربی، بیروت، 1984م

# الفهرس التمهیدی للمخطوطات المصورة... ، قاهره، 1948م

# فهرس مجامیع المدرسة العمریة فی دارالکتب الظاهریة بدمشق، به کوشش یاسین محمد سواس، کویت، 1408ق /1987م

# قنوجی، صدیق، ابجد العلوم، بیروت، دارالکتب العلمیة

# کحاله، عمررضا، المنتخب من مخطوطات المدینة المنورة، دمشق، 1393ق /1973م

# مارگلیوث، د. س. ، دراسات عن المورخین العرب، ترجمة حسین نصار، بیروت، دارالثقافة

# منجد، صلاح‌الدین، معجم المخطوطات المطبوعة، بیروت، 1978، 1980، 1981، 1982م

# همو، معجم المورخین الدمشقیین، بیروت، 1398ق

# همو، «المورخون الدمشقیون و آثار هم المخطوطة»، مجلة معهد المخطوطات العربیة، 1375ق /1956م، ج 2(1)

# منذری، عبدالعظیم، التکملة لوفیات النقلة، به کوشش بشار عواد معروف، بیروت، 1984م

# نعیمی دمشقی، عبدالقادر، الدارس فی تاریخ المدارس، به کوشش جعفر الحسنی، دمشق، 1367ق /1948م

# یاقوت، ادبا

# همو، بلدان

#Ahlwardt; Arberry; GAL,S; GAS; N N ldeke, Th. , X Die arabishchen Handschriften Spitta, s n , ZDMG, Leipzig, 1889, vol. XL; Rieu, Ch. , Supplement to the Catalogue of the Arabic Manuscripts of the British Museum, London, 1894; TS.