ارث: تفاوت میان نسخه‌ها

این باب در فقه اسلام «باب فرائض» یا «کتاب الفرائض» نامیده می‌شود. نام‌گذاری آن به «کتاب الفرائض» از آن رو است که سهم بعضی از خویشاوندان میت در [[قرآن]] بیان شده است.

نسب عبارت است از ارتباط و اتّصال فردی به دیگری به ولادت شرعی.<ref>جواهر الکلام ج۳۹، ص۷. </ref>

== طبقۀ اول ==

پدر، مادر، فرزند و نوه در صورت نبودن فرزند. به قول مشهور، نوه با وجود پدر و مادر میّت ارث می‌برد. <ref>جواهر الکلام ج۳۹، ص۱۱۷. </ref>

== طبقۀ دوم ==

== طبقۀ سوم ==

از جمله وارثان این طبقه - در صورت نبودن عمو، عمّه، دایی و خالۀ میّت و فرزندانشان - عمو، عمّه، دایی و خالۀ پدر میّت است. <ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۸-۱۱. </ref>

از طبقۀ سوم به تبع قرآن کریم<ref>احزاب/سوره۳۳، آیه۶. </ref><ref>انفال/سوره۸، آیه۷۵. </ref>به «اولوا الارحام» تعبیر شده است. در قرآن بر مقدار ارث این طبقه تصریح نشده است، بر خلاف طبقه‌های اول و دوم که «فرض بر» هستند؛ بدین معنا که در قرآن کریم بر مقدار ارث آنان تصریح شده است.

== وجوب حفظ ترتیب طبقات ==

== زوجیت ==

به قول مشهور، اگر در ضمن عقد موقّت، شرط ارث بری از یکدیگر نشود، زن و شوهر از یکدیگر ارث نمی‌برند.<ref>جواهر الکلام، ج۳۰، ص۱۹۰. </ref>

ارث‌بری، در صورت شرط ضمن عقد موقّت، مورد اختلاف است. اشهر، ثبوت آن است.<ref>جواهر الکلام، ج۳۰، ص۱۹۳. </ref>

== ولاء ==

=== ولاء عتق ===

در قسم اول، مولا- که آزاد کنندۀ بردۀ خویش است- با شرایطی از جمله نبودن وارث نسبی برای برده، از او ارث می‌برد. <ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۲۲۳. </ref>

=== ولاء ضمان جریره ===

در قسم دوم، ضامن جریره در صورت نبودن وارث نسبی و نداشتن مولا (آزاد کنندۀ برده)، ارث می‌برد.<ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۲۵۴. </ref>

=== ولاء امامت ===

در قسم سوم، امام علیه‌السّلام در صورت نبودن هیچ یک از وارث نسبی، شوهر میّت، مولا و ضامن جریره، وارث میّت خواهد بود.<ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۲۶۰. </ref>

در این که امام علیه‌السّلام با زن میّت در ارث بردن شریک است یا آن که وجود همسر میّت مانع از ارث او می‌شود، اختلاف است. نظر مشهور، شراکت است. <ref>مستند الشیعة، ج۱۹، ص۳۹۳-۳۹۶. </ref><ref>مهذّب الاحکام، ج۳۰، ص۳۰۰.</ref>

== موجب محرومیت از تمام ارث ==

=== کفر ===

کافر از مسلمان ارث نمی‌برد، امّا مسلمان از کافر ارث می‌برد. <ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۱۵. </ref>

=== قتل ===

کشتن عمدی کسی به ناحق- نه برای قصاص، دفاع یا حدّ و مانند آن- موجب محرومیّت قاتل از ارث است. به قول مشهور، در قتل خطایی، قاتل تنها از دیۀ پرداختی محروم است.<ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۳۷. </ref>

قول نخست به ظاهر کلمات بیشتر فقها نسبت داده شده است.<ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۳۸-۴۰. </ref>

=== برده بودن ===

برده بودن مورّث یا وارث مانع ارث است، مگر آن که وارث، منحصر به برده باشد. در این صورت، برده- هر چند به طور قهری- از ترکه خریداری و آزاد می‌گردد و باقی ماندۀ ترکه به او داده می‌شود.<ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۵۰. </ref>

در این که برده در هر طبقه‌ای از طبقات سه‌گانه که باشد در صورت انحصار وارث به او، باید آزاد شود یا آن که این حکم اختصاص به پدر و مادر یا آنان به اضافۀ فرزندان میّت دارد، اختلاف است.<ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۵۸-۶۱. </ref>

=== لعان ===

اگر مردی با همسرش برای نفی فرزند از خود، ملاعنه کند، زن و شوهر از یکدیگر و نیز مرد از فرزند مورد لعان و بالعکس، ارث نمی‌برند.<ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۶۲. </ref>

=== زنا ===

نه زنازاده از پدر و مادر خود ارث می‌برد و نه پدر و مادر و نزدیکان آنان از وی.<ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۲۷۴. </ref>

=== طبقه سابق ===

در فقه، از این نوع مانع به «حجب حرمان» تعبیر شده است.<ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۷۵. </ref>

== موجب محرومیت از بعض ارث ==

=== کاهش سهم وارث از مرتبۀ بالا به پایین‌تر ===

فقها از این نوع مانع به «حجب نقصان» تعبیر کرده‌اند.<ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۷۸. </ref>

== سهم بالفرض ==

استحقاق ارث گاهی به «فرض» و «تسمیه» است؛ یعنی بر سهم وارث در قرآن کریم، تصریح شده است.<ref>نساء/سوره۴، آیه۱۱. </ref>

== سهم بالقرابه ==

گاهی نیز استحقاق ارث به «قرابت» مانند استحقاق عمو و عمّه که در قرآن، سهمی برای ایشان تعیین نشده است و تحت عنوان «اولوا الارحام» مندرج هستند،<ref>احزاب/سوره۳۳، آیه۶. </ref><ref>انفال/سوره۸، آیه۷۵. </ref>

== سهم بالردّ ==

و گاهی به هر دو سبب که از آن به «ردّ» تعبیر می‌شود یعنی ارث بردن وارث، افزون بر فریضه به سبب قرابت با میّت نیز می‌باشد، برای مثال، اگر وارث، تنها یک دختر باشد، نصف ترکه را به «فرض» و نصف دیگر را به «قرابت» ارث می‌برد. <ref>الانتصار، ص۵۵۹. </ref>

سهام نام‌برده شده در قرآن کریم<ref>نساء/سوره۴، آیه۱-۱۲. </ref>

== نصف ==

== دو سوم ==

== یک سوم ==

== یک چهارم ==

== یک ششم ==

== یک هشتم ==

صاحب، آن زنی است که شوهر متوفّایش فرزند یا فرزندزاده داشته باشد.<ref>تحریر الوسیلة، ج۲، ص۳۷۴. </ref>

== در صورت فوت شوهر ==

== در صورت فوت همسر ==

کسانی که از یکدیگر ارث می‌برند، چنانچه همگی غرق شدند یا زیر آوار مردند، اگر تقدّم مرگ یکی بر دیگری یا تقارن آنها معلوم نباشد، همه از یکدیگر ارث می‌برند، و در صورتی که تقدّم یکی معلوم باشد دیگران از او ارث می‌برند و در صورت معلوم بودن تقارن، هیچ کدام از هم ارث نمی‌برند. در الحاق دیگر اسباب مرگ جمعی به دو سبب یاد شده، اختلاف است.<ref>جواهر الکلام، ج۳۹، ص۳۰۶-۳۰۸. </ref>

[[رده:مفاهیم اسلامی]]

[[رده:اصطلاحات اسلامی]]

[[رده:فقه]]

[[رده:احکام فقهی]]