۴٬۹۳۳
ویرایش
بیت المال: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
تمیزکاری
جز (جایگزینی متن - '=پانویس=↵↵[[رده:' به '== پانویس == {{پانویس}} [[رده:') |
جز (تمیزکاری) |
||
| خط ۱۶: | خط ۱۶: | ||
=معنای بیت المال= | =معنای بیت المال= | ||
[[دهخدا]] در فرهنگ خود بیت المال را چنین تعریف می‌كند: خزانة اسلام؛ و در لطائف به معنی آن مالی است كه همة مسلمانان را در آن حقّ باشد. جایی كه در آن مالی را گذارند كه همة مسلمانان را در آن حقّی باشد<ref>فرهنگ دهخدا، تهران، چاپ دانشگاه، ج4، | [[دهخدا]] در فرهنگ خود بیت المال را چنین تعریف می‌كند: خزانة اسلام؛ و در لطائف به معنی آن مالی است كه همة مسلمانان را در آن حقّ باشد. جایی كه در آن مالی را گذارند كه همة مسلمانان را در آن حقّی باشد<ref>فرهنگ دهخدا، تهران، چاپ دانشگاه، ج4، ص5144،.</ref>. | ||
خلفای صدر اسلام از همان زمانی كه در نتیجه فتوحات خود به غنایم و اموال بسیاری دست یافتند، برای حفظ آنها در صدد وسیله‌ای بر آمدند تا آن غنایم را نگهداری و به تدریج آنها را در راه مصالح جامعه اسلامی صرف كنند و از این رو بیت المال را تأسیس كردند<ref>بیت المال، پیدایش و تحوّلات آن، ص 15.</ref>. همان گونه كه بیان خواهد شد، بیت المال در صدر اسلام شامل [[خمس]]، [[زكات]]، [[صدقات]]، [[جزیه]]، فیء و مالیات‌های دیگر دولت اسلامی آن زمان می‌شد، ولی در این زمان خمس، زكات، صدقات و كفّارات كه به نوعی از بیت المال هستند، در اختیار دولت [[جمهوری اسلامی]] قرار نمی‌گیرد بلكه در اختیار مراجع و فقهای عظام تقلید قرار می‌گیرد و آن بزرگواران آنها را در مصارف خود مصرف می‌نمایند؛ امّا مالیات‌ها، انفال، مصارف و ... در اختیار دولت جمهوری اسلامی است كه تحت عنوان بیت المال در خزانه‌داری كلّ جمع می‌گردد. | خلفای صدر اسلام از همان زمانی كه در نتیجه فتوحات خود به غنایم و اموال بسیاری دست یافتند، برای حفظ آنها در صدد وسیله‌ای بر آمدند تا آن غنایم را نگهداری و به تدریج آنها را در راه مصالح جامعه اسلامی صرف كنند و از این رو بیت المال را تأسیس كردند<ref>بیت المال، پیدایش و تحوّلات آن، ص 15.</ref>. همان گونه كه بیان خواهد شد، بیت المال در صدر اسلام شامل [[خمس]]، [[زكات]]، [[صدقات]]، [[جزیه]]، فیء و مالیات‌های دیگر دولت اسلامی آن زمان می‌شد، ولی در این زمان خمس، زكات، صدقات و كفّارات كه به نوعی از بیت المال هستند، در اختیار دولت [[جمهوری اسلامی]] قرار نمی‌گیرد بلكه در اختیار مراجع و فقهای عظام تقلید قرار می‌گیرد و آن بزرگواران آنها را در مصارف خود مصرف می‌نمایند؛ امّا مالیات‌ها، انفال، مصارف و ... در اختیار دولت جمهوری اسلامی است كه تحت عنوان بیت المال در خزانه‌داری كلّ جمع می‌گردد. | ||
بنابراین، بیت المال در معنای عام خود شامل هر دو مورد می‌گردد، امّا در معنای خاص خود فقط اموال و دارایی‌های دولت [[جمهوری اسلامی ایران]] را در بر می‌گیرد كه وزارت دارایی عهده‌دار حساب و كتاب آن است. | بنابراین، بیت المال در معنای عام خود شامل هر دو مورد می‌گردد، امّا در معنای خاص خود فقط اموال و دارایی‌های دولت [[جمهوری اسلامی ایران]] را در بر می‌گیرد كه وزارت دارایی عهده‌دار حساب و كتاب آن است. | ||
| خط ۲۲: | خط ۲۲: | ||
=تاریخچه بیت المال= | =تاریخچه بیت المال= | ||
اما در مورد نحوه تقسیم اموال بیت المال، [[ابن ابی الحدید]] در شرح نهج البلاغه می‌نویسد: چون مردم گرد [[ابوبكر]] اجتماع نمودند، هدایایی بین زن‌های [[مهاجرین]] و [[انصار]] توزیع نمود. ( یعنی: بر خلاف [[عدالت]] و [[مساوات]] عمل نمود و آنها را بر دیگران ترجیح داد، در حالی كه چنین چیزی بر خلاف دستورات الهی و ترجیح بعد مرجّح است)، اما هنگامی كه عمر به خلافت رسید، بعضی از مردم را بر بعضی دیگر ترجیح داد، پیشینیان از [[مسلمین]] را بر دیگران ترجیح داد، همه مهاجرین را بر انصار، عرب را بر عجم و آزاد را بر برده ترجیح داد<ref>نهج البلاغه: خطبه 126.</ref>. | اما در مورد نحوه تقسیم اموال بیت المال، [[ابن ابی الحدید]] در شرح نهج البلاغه می‌نویسد: چون مردم گرد [[ابوبكر]] اجتماع نمودند، هدایایی بین زن‌های [[مهاجرین]] و [[انصار]] توزیع نمود. (یعنی: بر خلاف [[عدالت]] و [[مساوات]] عمل نمود و آنها را بر دیگران ترجیح داد، در حالی كه چنین چیزی بر خلاف دستورات الهی و ترجیح بعد مرجّح است)، اما هنگامی كه عمر به خلافت رسید، بعضی از مردم را بر بعضی دیگر ترجیح داد، پیشینیان از [[مسلمین]] را بر دیگران ترجیح داد، همه مهاجرین را بر انصار، عرب را بر عجم و آزاد را بر برده ترجیح داد<ref>نهج البلاغه: خطبه 126.</ref>. | ||
لیكن در زمان [[عثمان]] از این بدتر عمل شد و شیوه‌ای كه او اتخاذ كرد، در تضاد كامل با دستورات [[قرآن]] و روش [[پیامبر]] و حتّی دو [[خلیفه]] قبل از خود عمل نمود و رسماً اعلام می‌كرد كه ما نیازمندی‌های خود را از این مال برداشت می‌كنیم گرچه بینی عدّه‌ای به خاك مالیده شود<ref>سنن بیهقی، ج 6، ص 351.</ref>. او درآمدهای بیت المال را بین خویشان و بستگان خود توزیع می‌كرد و هیچ گونه اشكالی در این مسأله نمی‌دید و این روش او سبب آشوب‌هایی علیه او گردید و در زمان او اموال [[بنی امیه]] تا مقدار زیادی بالا رفته بود و اوضاع بیت المال در نهایت آشفتگی قرار داشت. تا آن كه نوبت به خلافت [[حضرت علی (ع)]] رسید، آن حضرت در توزیع بیت المال بسیار دقیق و حساب شده برخورد می‌كرد و بر خلاف خلفای قبل از خود، نهایت عدالت و مساوات را به كار می‌گرفت و همین مسأله باعث گردید كه دنیا پرستان و سودجویان نتوانستند شیوه آن حضرت را تحمّل نمایند. | لیكن در زمان [[عثمان]] از این بدتر عمل شد و شیوه‌ای كه او اتخاذ كرد، در تضاد كامل با دستورات [[قرآن]] و روش [[پیامبر]] و حتّی دو [[خلیفه]] قبل از خود عمل نمود و رسماً اعلام می‌كرد كه ما نیازمندی‌های خود را از این مال برداشت می‌كنیم گرچه بینی عدّه‌ای به خاك مالیده شود<ref>سنن بیهقی، ج 6، ص 351.</ref>. او درآمدهای بیت المال را بین خویشان و بستگان خود توزیع می‌كرد و هیچ گونه اشكالی در این مسأله نمی‌دید و این روش او سبب آشوب‌هایی علیه او گردید و در زمان او اموال [[بنی امیه]] تا مقدار زیادی بالا رفته بود و اوضاع بیت المال در نهایت آشفتگی قرار داشت. تا آن كه نوبت به خلافت [[حضرت علی (ع)]] رسید، آن حضرت در توزیع بیت المال بسیار دقیق و حساب شده برخورد می‌كرد و بر خلاف خلفای قبل از خود، نهایت عدالت و مساوات را به كار می‌گرفت و همین مسأله باعث گردید كه دنیا پرستان و سودجویان نتوانستند شیوه آن حضرت را تحمّل نمایند. | ||
آن حضرت نظریه خود را در مورد بیت المال در یك جمله كوتاه چنین بیان می‌كند: «آگاه باشید كه بخشیدن بیت المال در غیر حقّ خود [[اسراف]] و تبذیر است، در حالی كه این عمل باعث بالا بردن منزلت انسان در دنیا و پائین آوردن درجة او در آخرت است، او را نزد مردم گرامی می‌دارد و نزد [[خداوند]] خوار می‌نماید.» هم چنین می‌فرماید: | آن حضرت نظریه خود را در مورد بیت المال در یك جمله كوتاه چنین بیان می‌كند: «آگاه باشید كه بخشیدن بیت المال در غیر حقّ خود [[اسراف]] و تبذیر است، در حالی كه این عمل باعث بالا بردن منزلت انسان در دنیا و پائین آوردن درجة او در آخرت است، او را نزد مردم گرامی می‌دارد و نزد [[خداوند]] خوار می‌نماید.» هم چنین می‌فرماید: «اگر بیت المال متعلّق به خودم بود آن را به گونه‌ای مساوی توزیع می‌كردم، چه رسد به این كه بیت المال متعلّق به خداوند است و اختیار آن در دست من نیست و باید به همان گونه‌ای كه خداوند دستور داده عمل شود<ref>نهج البلاغه: خطبه 126.</ref>. | ||
اوضاع و احوال بیت المال در ابتدای خلافت حضرت به قدری آشفته بود كه آن حضرت می‌فرمودند: اگر اموال بیت المال را مهر و كابین زنان خود كرده باشید، آنها را باز پس می‌گیرم. و آن حضرت تمامی امتیازاتی را كه تا آن زمان پیدا شده بود لغو نمود و حتی به برادرش عقیل كه برای طلب نزد او آمده بود آهن گداخته نشان می‌دهد و هیچ گاه حاضر نشد كه عدل و مساوات را كنار گذارد. | اوضاع و احوال بیت المال در ابتدای خلافت حضرت به قدری آشفته بود كه آن حضرت می‌فرمودند: اگر اموال بیت المال را مهر و كابین زنان خود كرده باشید، آنها را باز پس می‌گیرم. و آن حضرت تمامی امتیازاتی را كه تا آن زمان پیدا شده بود لغو نمود و حتی به برادرش عقیل كه برای طلب نزد او آمده بود آهن گداخته نشان می‌دهد و هیچ گاه حاضر نشد كه عدل و مساوات را كنار گذارد. | ||
=بودجه و در آمد بیت المال= | =بودجه و در آمد بیت المال= | ||
==فیء== | == فیء == | ||
كه مهمترین درآمد مالی دولت اسلامی بود. كه مطابق فرمان خداوند [[انفال]] و فیء را از آن خداوند و پیامبر می‌داند كه به منظور اصلاح ذات النبی در اختیار پیامبر قرار می‌گیرد<ref>سوره انفال/آیه 1</ref>. علما و دانشمندان اسلامی در تعریف انفال و فیء گفته‌اند: انفال جمع نَفل به معنای زیاده است و عبارت از اموال زیر می‌باشد: | كه مهمترین درآمد مالی دولت اسلامی بود. كه مطابق فرمان خداوند [[انفال]] و فیء را از آن خداوند و پیامبر می‌داند كه به منظور اصلاح ذات النبی در اختیار پیامبر قرار می‌گیرد<ref>سوره انفال/آیه 1</ref>. علما و دانشمندان اسلامی در تعریف انفال و فیء گفته‌اند: انفال جمع نَفل به معنای زیاده است و عبارت از اموال زیر می‌باشد: | ||
| خط ۳۸: | خط ۳۸: | ||
و بر اساس این اصل، در آمدهای نفتی و گازی حاصل برای جمهوری اسلامی نیز جزء انفال بوده و به عنوان یكی از منابع در آمدی بیت المال محسوب می‌شود. | و بر اساس این اصل، در آمدهای نفتی و گازی حاصل برای جمهوری اسلامی نیز جزء انفال بوده و به عنوان یكی از منابع در آمدی بیت المال محسوب می‌شود. | ||
==جزیه و خراج== | == جزیه و خراج == | ||
جزیه عبارت بود از سرانه‌ای كه اهل ذمّه به دولت اسلامی در عوض زكات و خمس می‌پرداختند و در سورة مباركه توبه، آیة 29 ذكر شده است<ref>همان، ش 2057، ص 260.</ref>. وخراج مالیات مخصوص اراضی که دولت اسلامی از مسلمین یا اجانب تحت مقررات معین می گرفت مكه از سه نوع زمین دریافت می‌شد: زمین‌های مفتوحة عنوة، زمین‌هایی كه به زور به تصرف مسلمانان در می‌آمد، زمین‌هایی كه از طریق مصالحه به اختیار مسلمانان در می‌آمد و زمین‌هایی كه در اثنای فتوحات، صاحبان آنها كوچ می‌كردند و به مسلمانان انتقال می‌یافت<ref>ماوردی، الأحكام، ص 146؛ محمودی گلپایگانی، سید محمود، فقه اقتصاد اسلامی، ص 134؛ بیات، اسداله، منابع مالی دولت اسلامی، ص 219.</ref>. | جزیه عبارت بود از سرانه‌ای كه اهل ذمّه به دولت اسلامی در عوض زكات و خمس می‌پرداختند و در سورة مباركه توبه، آیة 29 ذكر شده است<ref>همان، ش 2057، ص 260.</ref>. وخراج مالیات مخصوص اراضی که دولت اسلامی از مسلمین یا اجانب تحت مقررات معین می گرفت مكه از سه نوع زمین دریافت می‌شد: زمین‌های مفتوحة عنوة، زمین‌هایی كه به زور به تصرف مسلمانان در می‌آمد، زمین‌هایی كه از طریق مصالحه به اختیار مسلمانان در می‌آمد و زمین‌هایی كه در اثنای فتوحات، صاحبان آنها كوچ می‌كردند و به مسلمانان انتقال می‌یافت<ref>ماوردی، الأحكام، ص 146؛ محمودی گلپایگانی، سید محمود، فقه اقتصاد اسلامی، ص 134؛ بیات، اسداله، منابع مالی دولت اسلامی، ص 219.</ref>. | ||
ولی امروزه مالیاتی به عنوان جزیه و خراج معمول نبوده است و اهل كتاب نیز همانند سایر مسلمانان تابع قوانین مالیاتی جمهوری اسلامی بوده و همانند مسلمین مالیات می‌پردازند كه در بخش دولت جدید و مالیات‌ها به آن خواهیم پرداخت. | ولی امروزه مالیاتی به عنوان جزیه و خراج معمول نبوده است و اهل كتاب نیز همانند سایر مسلمانان تابع قوانین مالیاتی جمهوری اسلامی بوده و همانند مسلمین مالیات می‌پردازند كه در بخش دولت جدید و مالیات‌ها به آن خواهیم پرداخت. | ||
==درآمد تأسیسات عمومی== | == درآمد تأسیسات عمومی == | ||
در آن زمان دولت دست به ایجاد بسیاری بازارها، خانه‌ها، كاروان سراها و ... می‌زد و آنها را در برابر مبلغی معیّن اجاره می‌داد. امروزه نیز دولت دست به احداث برخی كارخانه‌ها و كارگاه‌ها و ... می‌زند كه انحصار آنها، مانند كارخانه‌های پتروشیمی، پالایشگاه‌ها و ... به دست دولت است و درآمدهای حاصل از آنها به خزانه‌داری كل واریز می‌شود و یكی از منابع درآمدی بیت المال است و همین گونه است در آمدهای شهرداری. | در آن زمان دولت دست به ایجاد بسیاری بازارها، خانه‌ها، كاروان سراها و ... می‌زد و آنها را در برابر مبلغی معیّن اجاره می‌داد. امروزه نیز دولت دست به احداث برخی كارخانه‌ها و كارگاه‌ها و ... می‌زند كه انحصار آنها، مانند كارخانه‌های پتروشیمی، پالایشگاه‌ها و ... به دست دولت است و درآمدهای حاصل از آنها به خزانه‌داری كل واریز می‌شود و یكی از منابع درآمدی بیت المال است و همین گونه است در آمدهای شهرداری. | ||