۴٬۹۳۳
ویرایش
تصوف در آفریقا: تفاوت میان نسخه‌ها
جز
تمیزکاری
جز (جایگزینی متن - 'ه‌ی' به 'ه') |
جز (تمیزکاری) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''تصوف در آفریقا''' در قرن پنجم از طریق [[اندلس]] با ورود | '''تصوف در آفریقا''' در قرن پنجم از طریق [[اندلس]] با ورود به [[مغرب]] (مراکش) راه خود را به دیگر سرزمین‌های افریقایی باز کرد.<ref>بل، ص 377، غنیمی، ج 6، ص 93</ref> این جریان فکری دارای آثار و برکاتی در نشر و توسعه [[اسلام]] در [[قاره آفریقا]] به ویژه در [[شمال آفریقا|شمال]] آن داشته است. | ||
=گسترش تصوف در شمال آفریقا و عوامل آن= | =گسترش تصوف در شمال آفریقا و عوامل آن= | ||
| خط ۸: | خط ۸: | ||
برخی دلایل عمده نفوذ و گسترش تصوف در افریقا عبارت‌اند از: | برخی دلایل عمده نفوذ و گسترش تصوف در افریقا عبارت‌اند از: | ||
بیزاری مردم از خشونت و فساد و اوضاع آشفته اقتصادی در دوره مرابطون و موحدون، اشتغال علما و فقها به امور دنیوی و اعمال و رفتار مقبول شیوخ صوفیه و نفوذ معنوی آنان.<ref>ر.ک. بل، ص 378-391؛ ناصری طاهری، ص 313-317، 342</ref> | بیزاری مردم از خشونت و فساد و اوضاع آشفته اقتصادی در دوره مرابطون و موحدون، اشتغال علما و فقها به امور دنیوی و اعمال و رفتار مقبول شیوخ صوفیه و نفوذ معنوی آنان.<ref>ر. ک. بل، ص 378-391؛ ناصری طاهری، ص 313-317، 342</ref> | ||
توجه و اقبال به صوفیان چندان بود که مردم در هنگام وقوع بلایا و حوادث طبیعی، برای شفای بیماری‌ها و رفع گرفتاری‌ها و نیز برای تظلم از حاکمان، به صوفیان رو می‌آوردند؛ از این‌رو، سالانه فتوح و هدایای بسیاری به آنان داده می‌شد و بدین ترتیب، صوفیه گاه به مال بسیار دست می‌یافتند.<ref>بل؛ غنیمی، همان‌جاها؛ حسن‌علی حسن، ص 476-477</ref> | توجه و اقبال به صوفیان چندان بود که مردم در هنگام وقوع بلایا و حوادث طبیعی، برای شفای بیماری‌ها و رفع گرفتاری‌ها و نیز برای تظلم از حاکمان، به صوفیان رو می‌آوردند؛ از این‌رو، سالانه فتوح و هدایای بسیاری به آنان داده می‌شد و بدین ترتیب، صوفیه گاه به مال بسیار دست می‌یافتند.<ref>بل؛ غنیمی، همان‌جاها؛ حسن‌علی حسن، ص 476-477</ref> | ||
| خط ۱۵: | خط ۱۵: | ||
=مخالفت با تصوف در آفریقا= | =مخالفت با تصوف در آفریقا= | ||
اوج مخالفت با صوفیه در مغرب و اندلس، آتش زدن آثار آنان در مساجد بود.<ref>ر.ک. حسن‌علی حسن، ص 451-452</ref> البته در سِجِلماسه و فاس، علمایی مانند ابوالفضل یوسف‌بن محمدبن یوسف (متوفی 513) معروف به نحوی، با این عمل مخالفت کردند.<ref>همان، ص 453</ref> | اوج مخالفت با صوفیه در مغرب و اندلس، آتش زدن آثار آنان در مساجد بود.<ref>ر. ک. حسن‌علی حسن، ص 451-452</ref> البته در سِجِلماسه و فاس، علمایی مانند ابوالفضل یوسف‌بن محمدبن یوسف (متوفی 513) معروف به نحوی، با این عمل مخالفت کردند.<ref>همان، ص 453</ref> | ||
=تلاش برای نشر تصوف در آفریقا= | =تلاش برای نشر تصوف در آفریقا= | ||
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
=زوایای صوفیه و مهدویت در آفریقا= | =زوایای صوفیه و مهدویت در آفریقا= | ||
زوایای صوفیه مراکز علوم دینی به شمار می‌آمدند و در آنها زبان عربی و فقه و کلام تدریس می‌شد.<ref>ملک شهمیرزادی، ص 79</ref> صوفیه به خصوص در شمال افریقا، مبلّغ عقیده مهدویت بودند. این عقیده که از طریق فاطمیان مصر به صوفیه رسیده بود، منجر به ظهور بسیاری از مدعیان مهدویت در سودان و سومالی و سنگال و نیجریه و کامرون شد.<ref>بل، ص 391-392؛ کوک، ص 382-383</ref> از جمله در حوادثی که به تأسیس دولت مهدی در سودان به رهبری محمد احمدبن عبدالله (حک: 1298-1302 / 1881-1885)، یکی از مریدان طریقه سَمّانیه، انجامید، نقش مؤثری داشتند.<ref>ابوسلیم، ص 55؛ د. اسلام، همان‌جا</ref> | زوایای صوفیه مراکز علوم دینی به شمار می‌آمدند و در آنها زبان عربی و فقه و کلام تدریس می‌شد.<ref>ملک شهمیرزادی، ص 79</ref> صوفیه به خصوص در شمال افریقا، مبلّغ عقیده مهدویت بودند. این عقیده که از طریق فاطمیان مصر به صوفیه رسیده بود، منجر به ظهور بسیاری از مدعیان مهدویت در سودان و سومالی و سنگال و نیجریه و کامرون شد.<ref>بل، ص 391-392؛ کوک، ص 382-383</ref> از جمله در حوادثی که به تأسیس دولت مهدی در سودان به رهبری محمد احمدبن عبدالله (حک: 1298-1302 / 1881-1885)، یکی از مریدان طریقه سَمّانیه، انجامید، نقش مؤثری داشتند.<ref>ابوسلیم، ص 55؛ د. اسلام، همان‌جا</ref> | ||
طریقه‌ها و زوایای صوفیه در تحولات سیاسی افریقا نیز نقش تعیین کنندها‌ی داشتند، از جمله زاویه «دَلاء» یا «تادلا»<ref>در‌این‌باره، ر.ک. دانشنامه جهان اسلام، ذیل «تادْلا»</ref> که حرکت مرابطون از آنجا آغاز شد. فرقه مُریدین نیز از اتباع طریقه‌های صوفیه در مغرب بودند.<ref>زبیب، ج 4، ص 387؛ مونس، ج 2، جزء 3، ص 82</ref> | طریقه‌ها و زوایای صوفیه در تحولات سیاسی افریقا نیز نقش تعیین کنندها‌ی داشتند، از جمله زاویه «دَلاء» یا «تادلا»<ref>در‌این‌باره، ر. ک. دانشنامه جهان اسلام، ذیل «تادْلا»</ref> که حرکت مرابطون از آنجا آغاز شد. فرقه مُریدین نیز از اتباع طریقه‌های صوفیه در مغرب بودند.<ref>زبیب، ج 4، ص 387؛ مونس، ج 2، جزء 3، ص 82</ref> | ||
=صوفیان و مقابله با استعمار در آفریقا= | =صوفیان و مقابله با استعمار در آفریقا= | ||
صوفیان از مردم در برابر جور حکام و استعمارگران دفاع می‌کردند. طریقه‌هایی مانند قادریه و شاذلیه نیز سابقه ا‌ی طولانی در درگیری با استعمارگران داشتند. این دو طریقه در مراکش و الجزایر با فرانسه و در اتیوپی و سومالی با ایتالیا و انگلیس مبارزه کردند. امیر عبدالقادر (متوفی 1300 / 1883) که در الجزایر با فرانسه مبارزه کرد، یکی از مریدان طریقه قادریه بود.<ref>ر.ج. اسلام آکسفورد، ج 4، ص 129-130، 132</ref> طریقه‌های دیگری چون جَزولیه و احمدیه و دَندراویه و درقاویه نیز در غرب و شاخ افریقا با ایتالیا و انگلیس مبارزه کردند.<ref>همان، ج 4، ص 130، 132؛ مونس، ج 2، جزء 3، ص 84</ref> در مغرب تمام زوایای صوفیه مراکز دفاعی در برابر هجوم و اشغالگری اسپانیا و پرتغال بودند.<ref>زبیب، ج 4، ص 356</ref> برخی از مریدان احمدبن ادریس مؤسس طریقه ادریسیه با استعمارگران شمال غرب و غرب افریقا، و احمدبن شریف سَنوسی (1290-1351 / 1873-1933) از مشایخ طریقه سنوسیه، از 1320 تا 1330 / 1902-1912 در صحرا با فرانسه و در 1329 / 1911 در لیبی با ایتالیایی‌ها مبارزه کردند. محمد بن عبدالله حسن (متوفی 1301 ش / 1922) از سومالی، در برابر اشغالگران اتیوپیایی و ایتالیایی و انگلیسی ایستادگی کرد.<ref>د. اسلام، چاپ دوم، ذیل "Ţarīķa; Al-Sanūsī"</ref> | صوفیان از مردم در برابر جور حکام و استعمارگران دفاع می‌کردند. طریقه‌هایی مانند قادریه و شاذلیه نیز سابقه ا‌ی طولانی در درگیری با استعمارگران داشتند. این دو طریقه در مراکش و الجزایر با فرانسه و در اتیوپی و سومالی با ایتالیا و انگلیس مبارزه کردند. امیر عبدالقادر (متوفی 1300 / 1883) که در الجزایر با فرانسه مبارزه کرد، یکی از مریدان طریقه قادریه بود.<ref>ر. ج. اسلام آکسفورد، ج 4، ص 129-130، 132</ref> طریقه‌های دیگری چون جَزولیه و احمدیه و دَندراویه و درقاویه نیز در غرب و شاخ افریقا با ایتالیا و انگلیس مبارزه کردند.<ref>همان، ج 4، ص 130، 132؛ مونس، ج 2، جزء 3، ص 84</ref> در مغرب تمام زوایای صوفیه مراکز دفاعی در برابر هجوم و اشغالگری اسپانیا و پرتغال بودند.<ref>زبیب، ج 4، ص 356</ref> برخی از مریدان احمدبن ادریس مؤسس طریقه ادریسیه با استعمارگران شمال غرب و غرب افریقا، و احمدبن شریف سَنوسی (1290-1351 / 1873-1933) از مشایخ طریقه سنوسیه، از 1320 تا 1330 / 1902-1912 در صحرا با فرانسه و در 1329 / 1911 در لیبی با ایتالیایی‌ها مبارزه کردند. محمد بن عبدالله حسن (متوفی 1301 ش / 1922) از سومالی، در برابر اشغالگران اتیوپیایی و ایتالیایی و انگلیسی ایستادگی کرد.<ref>د. اسلام، چاپ دوم، ذیل "Ţarīķa; Al-Sanūsī"</ref> | ||
در عین حال، برخی طریقه‌ها در [[سنگال]] و [[سودان]] و [[موریتانی]] هنگام درگیری میان استعمارگران و مردم، بین آنها میانجی‌گری می‌کردند و حتی برخی مشایخ با استعمارگران همکاری می‌نمودند، مثلاً چند تن از مشایخ قادریه به گسترش نفوذ فرانسه در صحرا کمک کردند.<ref> د.ج. اسلام آکسفورد، ج 4، ص 130</ref> | در عین حال، برخی طریقه‌ها در [[سنگال]] و [[سودان]] و [[موریتانی]] هنگام درگیری میان استعمارگران و مردم، بین آنها میانجی‌گری می‌کردند و حتی برخی مشایخ با استعمارگران همکاری می‌نمودند، مثلاً چند تن از مشایخ قادریه به گسترش نفوذ فرانسه در صحرا کمک کردند.<ref> د. ج. اسلام آکسفورد، ج 4، ص 130</ref> | ||
=صوفیان آفریقا و اتحاد اسلامی= | =صوفیان آفریقا و اتحاد اسلامی= | ||
| خط ۵۲: | خط ۵۲: | ||
این طریقه‌ها در افریقا ابتدا در خاندان وَزّانی (ساکن وَزّان در شمال مغرب)، شکل گرفتند. عبدالسلام‌بن مَشیش، مؤسس طریقه مَدْینیه و مرید ابومَدْین تلمسانی، از مشاهیر این خاندان بود<ref>مونس، همان جا؛ زبیب، ج 4، ص 355</ref> و هر دوی آنها از بزرگ‌ترین شیوخ صوفیه در مغرب بودند. | این طریقه‌ها در افریقا ابتدا در خاندان وَزّانی (ساکن وَزّان در شمال مغرب)، شکل گرفتند. عبدالسلام‌بن مَشیش، مؤسس طریقه مَدْینیه و مرید ابومَدْین تلمسانی، از مشاهیر این خاندان بود<ref>مونس، همان جا؛ زبیب، ج 4، ص 355</ref> و هر دوی آنها از بزرگ‌ترین شیوخ صوفیه در مغرب بودند. | ||
طریقه قادریه و شاذلیه زودتر و طریقه‌های دیگر مانند تجانیه و جزولیه و ختمیه و سنوسیه دیرتر از طریقه‌های دیگر در افریقا رواج یافتند. چهار طریقه اخیر اغلب تحت تأثیر قادریه و شاذلیه بودند.<ref>بل، ص 421-422؛ د. اسلام، چاپ دوم، ذیل "Ţarīķa;"؛ غنیمی، ج 6، ص 95</ref> پرطرفدارترین طریقه‌های صوفیه نیز قادریه و شاذلیه و تجانیه‌اند و بسیاری از طریقه‌ها از آنها منشعب شده‌اند. | طریقه قادریه و شاذلیه زودتر و طریقه‌های دیگر مانند تجانیه و جزولیه و ختمیه و سنوسیه دیرتر از طریقه‌های دیگر در افریقا رواج یافتند. چهار طریقه اخیر اغلب تحت تأثیر قادریه و شاذلیه بودند.<ref>بل، ص 421-422؛ د. اسلام، چاپ دوم، ذیل "Ţarīķa;"؛ غنیمی، ج 6، ص 95</ref> پرطرفدارترین طریقه‌های صوفیه نیز قادریه و شاذلیه و تجانیه‌اند و بسیاری از طریقه‌ها از آنها منشعب شده‌اند. | ||
=پانویس= | =پانویس= | ||
| خط ۶۹: | خط ۶۶: | ||
محمد حجی، جولات تاریخیّة، بیروت 1995. | محمد حجی، جولات تاریخیّة، بیروت 1995. | ||
حسن‌علی حسن، الحضارة الاسلامیة فی المغرب و الاندلس: عصر المرابطین و | حسن‌علی حسن، الحضارة الاسلامیة فی المغرب و الاندلس: عصر المرابطین و الموحدین، قاهره 198. | ||
دانشنامه جهان اسلام، زیرنظر غلامعلی حدادعادل، تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، 1375 ش-. | دانشنامه جهان اسلام، زیرنظر غلامعلی حدادعادل، تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، 1375 ش-. | ||
| خط ۸۰: | خط ۷۷: | ||
حسین مونس، تاریخ المغرب و حضارته، بیروت 1412 / 1992. | حسین مونس، تاریخ المغرب و حضارته، بیروت 1412 / 1992. | ||
=منبع مقاله= | =منبع مقاله= | ||
جمعی از مؤلفان؛ (1388)، تاریخ و جغرافیای تصوّف، تهران: نشر کتاب مرجع، چاپ اول. | جمعی از مؤلفان؛ (1388)، تاریخ و جغرافیای تصوّف، تهران: نشر کتاب مرجع، چاپ اول. | ||
[[رده: جریان‌شناسی جهان اسلام]] | [[رده:جریان‌شناسی جهان اسلام]] | ||
[[رده: تصوف]] | [[رده:تصوف]] | ||