توحید عبادی محور نزاع بین جریان‌های تکفیری با سایر مسلمین (مقاله): تفاوت میان نسخه‌ها

از آن‌جا که محور اصلی نزاع بین جریان‌های تکفیری و سائر فرق اسلامی در مساله توحید در عبادت و مصادیق آن می‌باشد در مقاله ذیل به تبیین این مرتبه توحید از منظر فریقین می‌پردازیم. ضمنا در این مقاله ثابت شده است که نزاع بین شخصیت‌‌ها و جریان‌های تکفیری با سایر فرق اسلامی صغروی بوده و در مبانی نظری و کلی تفاوت چندانی بین آنان وجود ندارد.

==1-عبادت در لغت==

عبد که ریشه کلمه عبادت است ضد کلمه حر بوده و بمعنای شخصی است که مملوک یا برده دیگری قرار گرفته است. <ref>التحقیق فی کلمات القرآن الکریم ج 8ص 1: مصبا- عَبَدْتُ‏ اللّه‏ أَعْبُدُهُ‏ عِبَادَةً، و هي الانقياد و الخضوع، و الفاعل‏ عَابِدٌ،و الجمع‏ عُبَّادٌ و عَبَدَةٌ. و العَبْدُ خلاف الحرّ، و أَعْبَدْتُ‏ زيدا فلانا: ملكته إيّاه ليكون له عبدا</ref>

در برخی از کتب لغت برای کلمه [[عبادت]] دو اصل و ریشه مطرح شده است: ‌ الف - عبد که بمعنای نرمی و ذلت که مصداقش عبد مملوک است ب- العبده که بمعنای قوت و صلابت می‌باشد. <ref>همان : مقا- عبد: أصلان صحيحان، كأنّهما متضادّان. و الأوّل من ذينك الأصلين يدل علی لين و ذلّ، و الآخر علی شدّة و غلظ. فالأوّل- العبد، و هو المملوك، و الجماعة العبيد، و ثلاثة أعبد، و هم العباد. ..و المعبّد: الذلول، يوصف به البعير أيضا. و من الباب الطريق المعبّد، و هو المسلوك المذلّل. و الأصل الآخر- العبدة، و هي القوّة و الصلابة، و يقال هذا ثوب له عبدة، إذا كان صفيقا قويّا، و من هذا القياس العبد مثل الأنف و الحميّة يقال هو يعبد لهذا الأمر. و فسّر- إِنْ كانَ لِلرَّحْمنِ وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّلُ‏ الْعابِدِينَ‏، أی أوّل من غضب عن هذا و أنف من قوله.</ref>

==2- عبادت در قرآن==

امر به عبادت الله همراه نهی از عبادت معبودان دیگر - 20مورد اعبدوا الله - نظیر ‌: اعبدواالله مالکم من اله غیره (مومنون23و 32؛ اعراف 85 )

عبادت الهی معلول ربوبیت و خالقیت اوست و هدف از عبادت تحصیل تقواست: ‌اعبدوا ربکم الذی خلقکم و الذین من قبلکم لعلکم تتقون(‌ بقره /21 )  

عبادت خداوند بهمراه نهی از هر نوع شرک در آن: ‌اعبدوا الله و لاتشرکوا به شیئا (‌نساء‌/36 )

امر به عبادت به همراه نهی از اطاعت طاغوت: ‌ان اعبدوالله و اجتنبوا الطاغوت (‌نحل 36 )

از این آیه و نظائر آن استفاده می‌شود که اولا در مفهوم عبادت، اطاعت و انقیاد وجود دارد ثانیا عبادت الله مستلزم اجتناب از طاغوت – هر چیزی که در برابر اراده الهی باشد-  

ماموریت اصلی انبیاء‌ امر به عبادت الهی و اجتناب از طاغوت: ‌ ‌ان اعبدوالله و اجتنبوا الطاغوت(نحل: 36 )

ما قلت لهم الا ما امرتنی به ان اعبدوالله ربی و ربکم‌ (مائده/117 )

عبادت مختص ذات الهی بوده و عبادت الله همان صراط مستقیم الهی است: ‌ان اعبدونی هذا صراط مستقیم (یس: 61 )

نهی از عبادت غیر خداوند: ‌ فلا اعبدالذین تعبدون من دون الله و لکن اعبدالله الذی یتوفاکم ( یونس /104)

‌قل انی نهیت ان اعبد الذین تدعون من دون الله (غافر/66 )

‌نهیت ان اعبد الذین تدعون من دون الله قل لا اتبع اهواء‌کم ( سوره انعام / 56 )  

( از انجا که عبادت همیشه یا غالبا با دعا همراه است از اینرو می‌توان گفت بین « تعبدون من دون الله» در آیه شریفه سوره یونس و «تدعون من دون الله» در سوره غافر و انعام تنافی نیست. )  

اتخذوا احبارهم و رهبانهم اربابا من دون الله و المسیح بن مریم و ما امروا الا لیعبدوا الها واحدا (توبه / 31 )

از این آیه استفاده می‌شود که تبعیت و اطاعت نمودن از غیر خداوند حتی از عالمان دین اگر مستند به اوامر الهی نباشد ضد عبادت خداوند است یعنی عبادت و اطاعت منحصرا حق الهی است و غیر خداوند را نمی‌توان در آن شرکت داد.

==عبادت از منظر عالمان فریقین==

===دیدگاه علامه طباطبائی درالمیزان===

2- ایشان با توجه به قول لغویین که عبودیت را بمعنای خضوع گرفته‌اند می‌فرماید: ‌ خضوع لازمه معنای عبادت است بدلیل آن‌که خضوع متعدی به لام و عبادت متعدی بنفسه می‌باشد.

===شیخ طوسی در التبیان===

عبادت عالی‌‌‌‌ترین مرتبه خضوع و نهایت شکر‌گزاری در مقابل خداوند است و چنین خضوعی فقط در برابر خداوند سزاوار است چون اوست که مالک و خالق کل هستی است. هر چند شکر و اطاعت مطلق از غیر خداوند جائز اما عبادت فقط مختص به خداوند می‌باشد. <ref>التبيان ج 1ص 39:‌ و العبادة ضرب من الشكر و غاية فيه لأنها الخضوع بأعلی مراتب الخضوع مع التعظيم بأعلی مراتب التعظيم و لا يستحق إلا بأصول النعم التي هي خلق الحياة و القدرة و الشهوة و لا يقدر عليه غير الله تعالی فلذلك اختص سبحانه بأن يعبد و لا يستحق بعضنا علی بعض العبادة . كما يستحق بعضنا علی بعض الشكر و تحسن الطاعة لغير الله تعالی و لا تحسن العبادة لغيره و قول من قال أن العبادة هي الطاعة للمعبود يفسد بأن الطاعة موافقة الأمر و قد يكون موافقا لأمره و لا يكون عابدا له </ref>

===زمخشری در کشاف===

ایشان عبادت را عالی‌‌‌ترین مرتبه خضوع و تسلیم دانسته و آنرا مختص ذات مقدس الهی می‌داند چون فقط اوست که مولای حقیقی و صاحب عظیم‌‌‌‌ترین نعمت‌هاست. <ref>الكشاف عن حقائق غوامض التنزيل ج‏1   ص 15 :‌ و العبادة أقصی غاية الخضوع و التذلل. و منه ثوب ذو عبدة إذا كان في غاية الصفاقة و قوة النسج، و لذلك لم تستعمل إلا في الخضوع لله تعالی، لأنه مولی أعظم النعم فكان حقيقا بأقصی غاية الخضوع.</ref>

===فخر رازی در مفاتیح الغیب===

عبادت امتثال نمودن عبد نسبت به دستوراتی است که از روی تعظیم نسبت به خداوندی که کمال مطلق و مستغنی از همه است صورت گیرد بنابر‌این متعلق عبادت تمامی اوامر و نواهی الهی خواهد بود. <ref>مفاتيح الغيب ج 1 ص32 :‌ فاعلم أن العبادة عبارة عن الإتيان بالفعل المأمور به علی‏ سبيل التعظيم للآمر فما لم يثبت بالدليل أن لهذا العالم إلها واحدا. قادرا علی مقدورات لا نهاية لها، عالما بمعلومات لا نهاية لها، غنيا عن كل الحاجات، فإنه أمر عباده ببعض الأشياء، و نهاهم عن بعضها، و أنه يجب علی الخلائق طاعته و الانقياد لتكاليفه....-</ref>

===صدر المتالهین در تفسیر القران الکریم===  

عبادت عالی‌‌‌ترین مرتبه خضوع در برابر خداوندی است که مالک و خالق و قادر به امورات هستی بوده بگونه ای که دیگران از انجام آنها عاجز هستند. بنابر‌این عبادت بغیر خداوند جائز نیست هر چند اطاعت از دیگران معقول است. بنابر‌این سخن آنان که عبادت را بمعنای اطاعت اوامر و نواهی الهی می‌دانند خطاست چون اطاعت همان موافقت نمودن به امر صادر توسط امر کننده است و این در موالی عرفی نظیر اطاعت فرزند از پدر عبد از مولا صدق می‌کند؛ از طرفی به بت پرستانی که در عصر جاهلیت بت‌ها رامی پرستیدند مطیع اطلاق نمی‌گردد. بنابر‌این عبادت همان نهایت خضوع و شکر‌گزاری در برابر خداوند متعال خواهد بود. <ref>تفسير القران الكريم ص105: و العبادة ضرب من الشكر و غاية فيه لأنها الخضوع و التذلل‏ يدل علی أعلی مراتب التعظيم و لا يستحقها أحد إلا بإعطاء اصول النعم الذي هو خلق الحيوة و القدرة و الحس و الشهوة و لا يقدر عليه أحد إلا الله فلذلك اختص سبحانه بأن يعبد، و لا يجوز العبادة لغيره بخلاف الطاعة فإنها قد تحسن لغيره كطاعة الأب و المولی و السلطان و الزوج، فمن قال: إن العبادة هي الطاعة فقد أخطأ لأنها غاية التذلل دون الطاعة فإنها مجرد موافقة الأمر، ألا تری إن العبد يطيع مولاه و لا يكون عابدا له؟ و الكفار يعبدون الأصنام و لا يكونون مطيعين لهم؟إذ لا يتصور من جهتهم الأمر.</ref>

===شهید مطهری===

===نقد شهید مطهری به دیدگاه کسانی که اطاعت و قصد امتثال امر را در عبادت شرط می‌دانند===  

==3- توحید عبادی(پرستش)، لازمه شناخت خدای یگانه==

 

شهید مطهری در این زمینه می‌فرماید:

نکته مهم در مساله پرستش و عبودیت حقتعالی این است که هر نوع خضوع و انقیادی را نمی‌توان مصداق پرستش دانست چون پرستش واقعی، خضوع و خشوعی است که معلول ارتباط معنوی و عرفانی عمیق بین انسان و معبودش بوده و بر احدی غیر الله جاری نمی گردد.

==4- شرک در عبودیت ممنوع است==

توحید عبادی مستلزم خلوص ذهن و جان از هر نوع دوروئی و شرک می‌باشد؛ عدم توجه به این مساله مهم چه بسا زمینه خروج انسان عابد از اسلام و ورود در زمره کافرین یا مشرکین خواهد بود.

==5-توسعه در معنای توحید عبادی==

شهید مطهری دراین زمینه می‌نویسد:  

از منظر ایشان توحید در عبادت آنگاه محقق می‌گردد که انسان عبادتگر بداند: ‌... جز او کامل مطلق نیست، جز او هیچ ذاتی منزّه از نقص نیست، جز او کسی منعم اصلی و منشأ اصلی نعمت‌ها که همه سپاس‌ها به او برگردد نیست، جز او هیچ موجودی استحقاق مطاع محض بودن و تسلیم محض در برابر او شدن را ندارد. <ref>همان ص 98-99</ref>

شهید مطهری در این زمینه می‌فرماید:    

یعنی اگر کسی در اعتقادش به یکی از این دو اصل خللی باشد جزء مسلمین محسوب نمی‌‏گردد. احدی از مسلمین با این دو اصل مخالف نیست. <ref>مجموعه آثار استاد شهيد مطهری ؛ ج3 ؛ ص71</ref>  

==7-نزاع بین مسلمین و تکفیری‌ها صغروی است نه کبروی==  

شهید مطهری در این زمینه می نویسد:

ایشان توضیح می دهند :  

كما اينكه آنها نيز به عنوان يك مسئله فرعی و فقهی نمی‏توانند ما را تخطئه كنند، بايد از نظر اصول دين با ما بحث كنند و بايد اعتراف كنند كه اين مطلب كه مربوط به اصول دين است مثل ساير مطالب مربوط به اصول دين جنبه عقلانی دارد. هرچند ممكن است كسی جنبه اصول دينی اين مطلب را اقرار داشته باشد ولی جنبه عقلانيت آن را اعتقاد نداشته باشد، بلكه از ضروريات خود دين بداند مثل معاد كه از اصول دين است و در عين حال بايد كيفيت و خصوصيت آن را از متن قرآن و گفتار رسول خدا اقتباس كرد .<ref>يادداشتهای استاد مطهری، ج‏ 8 ، ص 187-188</ref>

 

==منابع==

[[رده: مقالات]]

 

 

[[رده : کلام ]]